Bezrobocie w Polsce

Bezrobocie stanowi jeden z najtrudniejszych problemów społeczno-gospodarczych. Jest od dawna przedmiotem zainteresowania socjologów i psychologów, ponieważ ze względu na swoje następstwa jest poważnym problemem społecznym. Socjologowie i psychologowie skupiają swoją uwagę na konsekwencje tego zjawiska. Bezrobocie w Polsce zbliżyło się do poziomu 3 mln. osób, tj. 16% ludności aktywnej zawodowo. Bezrobocie występuje wówczas, gdy liczba osób poszukujących pracy jest większa niż liczba ludzi zdolnych do pracy, chcących pracować i akceptujących istniejący poziom wynagrodzeń, pozostaje bez pracy. Bezrobotny to człowiek, który chce pracować i aktywnie poszukuje pracy, ale nie może utrzymać zatrudnienia przy istniejących stawkach płacy.
Pod pojęciem bezrobotnego można rozumieć osobę niezatrudnioną, nie prowadzącą działalności gospodarczej i nie wykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia (w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy). Jest to szeroka definicja. Natomiast wąską stosują państwowe Urzędy Pracy (powiatowe lub wojewódzkie). I tak bezrobotnym w rozumieniu przepisów ustawy "O promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy" jest osoba, która: - ukończyła 18 rok życia (pełnoletnia), - nie ukończyła 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn, - aktualnie nie uczy się na żadnym szczeblu kształcenia lub nie jest skierowana na szkolenie przez PUP, - jest zameldowana lub pozostaje w naszym kraju legalnie lub jej pobyt może zostać zalegalizowany(azyl polityczny, karta stałego lub czasowego pobytu, obywatele UE).

Czynniki wpływające na zjawisko bezrobocia
Na rozmiar zjawiska bezrobocia wpływ mają czynniki społeczne, ponieważ jest to zjawisko wytworzone w społeczeństwie. Rozmiar bezrobocia zależy od systemu gospodarczego i aktualnie prowadzonej polityki krajowego rynku pracy. Związane jest zwykle z poziomem nowych inwestycji i trwałym zatrudnianiem pracowników w nowopowstałych i nowoczesnych zakładach pracy sektora publicznego lub prywatnego.

Definicja nie odpowiada na wiele ważnych pytań:
· Wiek - Jaki przedział wieku oznacza osobę zdolną do pracy ?
· Wymiar godzinowy pracy - Od jakiego wymiaru pracy należy liczyć osobę jako pracującą? Czy osoba pracująca na pół (ćwierć) etatu jest pracująca czy bezrobotna? Jak traktować osoby uzyskujące bardzo niski dochód?
· Edukacja - Co z osobami uczącymi się? Uczącymi się zaocznie? Zależnie od kraju mniej lub więcej studiujących pracuje na pół etatu bądź na cały etat. Co z pracą studentów w wakacje?
· Inwalidzi - Jak liczyć osoby częściowo niezdolne do pracy?
· Praca okresowa - Jak liczyć osoby trudniące się pracą bez stałego zakresu godzin? Jak liczyć osoby prowadzące własną firmę (co niekoniecznie wiąże się ze stałą pracą)? Jak liczyć osoby pracujące sezonowo - w rolnictwie, budownictwie, turystyce itd.
· Chęci do pracy - Co traktujemy jako chęć podjęcia pracy? Czy osoby nie chcące się przekwalifikować należy traktować jako chętne do podjęcia pracy? Czy osoby nie poszukujące aktywnie zatrudnienia należy traktować jako chętne do pracy?
· Zatrudnienie na stanowisku nieodpowiadającym kwalifikacjom - Inżynier zatrudniony w barze szybkiej obsługi nie generuje nawet połowy korzyści dla gospodarki, które generowałby zatrudniony na właściwym stanowisku. Podobny problem wiąże się z większością prac interwencyjnych - zatrudnia się wiele osób z relatywnie niewielkim pożytkiem dla gospodarki.
· Urlopy - Jak traktować osoby na długotrwałym urlopie, w tym urlopie bezpłatnym?

Istnieją też problemy z zebraniem rzetelnych danych:
· Osoby pracujące nielegalnie mogą rejestrować się jako bezrobotne celem osiągnięcia korzyści z systemu opieki społecznej.
· Osoby zdolne do pracy, którym niesłusznie przyznano zasiłki z tytułu niezdolności do pracy nie pracują choć są zdolne do pracy, nie znajdują się jednak w statystykach bezrobocia. Według niektórych szacunków jest to w Polsce bardzo powszechne zjawisko.
· W gospodarce centralnie planowanej, a rzadziej w rynkowej, zatrudnienie jest niewspółmiernie duże do potrzeb firmy. Jest to tzw. bezrobocie ukryte. Osoby te można byłoby zwolnić nie powodując większych strat w gospodarce, nie figurują one jednak w statystykach bezrobocia.

W Polsce, w sensie prawnym, bezrobotnym jest osoba nie zatrudniona i nie wykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, nie ucząca się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym powiatowym urzędzie pracy, jeżeli:
· ukończyła 18 lat, z wyjątkiem młodocianych absolwentów,
· kobieta nie ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 lat,
· nie nabyła prawa do emerytury, renty inwalidzkiej,
· nie jest właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej o powierzchni pow. 2 ha przeliczeniowych,
· nie jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia nie pozwala na podjęcie zatrudnienia nawet w połowie wymiaru czasu pracy,
· nie jest osobą tymczasowo aresztowaną i nie odbywa kary pozbawienia wolności,
· nie uzyskuje miesięcznie dochodu w wysokości przekraczającej połowę najniższego wynagrodzenia,
· nie pobiera, zasiłku stałego, stałego wyrównawczego, gwarantowanego zasiłku okresowego lub renty socjalnej.

Podstawowym miernikiem wielkości bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby ludności aktywnej zawodowo (tj. pracującej i bezrobotnej łącznie) wyrażony w procentach. W innych krajach używa się innych kryteriów, przez co porównywanie stopy bezrobocia pomiędzy państwami jest trudne. Stopa bezrobocia nie jest szczególnie precyzyjną miarą. Można temu zaradzić na kilka sposobów, np. ustalając międzynarodowe standardy mierzenia bezrobocia, bądź używając innych mierników takich jak stosunek ilości zatrudnionych do ludności w wieku ekonomicznie czynnym.

Przyczyny bezrobocia:
Istnieje wiele powodów, dla których osoby chcące pracować i zdolne do pracy nie pracują:
· Między zakończeniem pracy w poprzednim miejscu pracy, a jej podjęciem w nowym mija pewien czas. Ten typ bezrobocia określa się mianem bezrobocia frykcyjnego i jest ono zazwyczaj niskie a także nie ma większego wpływu na gospodarkę.
· Osoby poprzednio pracujące mogły stracić pracę ze względu na przekształcenia gospodarcze, zmiany technologiczne czy upadek całych gałęzi przemysłu (bezrobocie strukturalne). W Polsce jest to bardzo duża grupa, co jest spowodowane między innymi nadmiernym zatrudnieniem w okresie gospodarki planowanej a także restrukturyzacją przemysłu. Do tej grupy bezrobotnych należą m.in. górnicy, hutnicy, stoczniowcy, pracownicy PGR-ów. Duża liczba bezrobotnych, bez odpowiednich kwalifikacji, na niewielkim obszarze powoduje, że gospodarka regionu (często osłabiona upadkiem firm, w których bezrobotni poprzednio pracowali) nie może stworzyć wystarczająco szybko miejsc pracy i wchłonąć bezrobotnych. Bezrobocie takie utrzymuje się przez wiele lat na wysokim poziomie.
· Osoby, które zakończyły edukację, ale nie mają jeszcze doświadczenia zawodowego nie są poszukiwaną grupą zawodową (z wyjątkiem niektórych specjalności). Wymagają one długiego szkolenia i nabywania doświadczenia, będąc przez ten czas mało produktywnymi. Z tego powodu absolwenci często nie mogą znaleźć pracy nawet, jeśli istnieje popyt na pracowników w danej branży.
· Miejsca pracy mogą znajdować się gdzie indziej, niż poszukujący pracy pracownicy. Ze względu na niewielką mobilność ludności (niechęć do przeprowadzki do miasta i trudności takiej przeprowadzki) oraz wysokie koszty dojazdu osobom takim trudno znaleźć zatrudnienie.
· Osoby potrafiące wytworzyć wartość dodaną na poziomie X, a których koszt zatrudnienia (płaca minimalna, podatki, składki na ubezpieczenie społeczne, koszty przeszkoleń i inne) są większe od X nie znajdą zatrudnienia. Obniżenie podatków lub płacy minimalnej może spowodować zwiększenie zatrudnienia w tej grupie, jest jednak politycznie kontrowersyjne.
· Pracodawcy mogą obawiać się zatrudniania osób pomimo, że aktualnie potrzebują siły roboczej, ze względu na trudność ich zwolnienia, kiedy popyt będzie mniejszy. Sytuację tą rozwiązać mogą w pewnym stopniu inne formy zatrudniania, takie jak umowy na czas określony, umowy o dzieło, czy zlecenia.
W zależności od przyczyn rozróżnia się różne rodzaje bezrobocia:
1. Bezrobocie frykcyjne – jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy; ludzie zmieniają zawód, pracę, przenoszą się do innej miejscowości i pozostają krótko na rynku pracy. To bezrobocie występuje w każdej gospodarce, także w warunkach pełnego zatrudnienia. Jest ono korzystne dla gospodarki, gdyż umożliwia znalezienie w krótkim czasie pracowników.

2. Bezrobocie koniunkturalne lub recesyjne - pojawia się wówczas, gdy następuje spadek popytu, produkcji i aktywności gospodarczej.

3. Bezrobocie strukturalne – wynika z nieaktywności struktury podaży siły roboczej i popytu na nią na rynku pracy. Wynikać może ono z szybkich zmian strukturalnych zachodzących w gospodarce, za którymi nie nadąża szkolnictwo zawodowe i ogólne. Bezrobocie strukturalne występuje także wówczas, gdy zasoby kapitałowe są nie wystarczalne dla zatrudnienia zasobów pracy.

4. Bezrobocie technologiczne – wynika z postępu technicznego automatyzacji i mechanizacji procesów wytwórczych, które mają charakter praco-oszczędny. Pojawia się ono, gdy tempo wzrostu gospodarczego jest niskie, a inwestycje mają charakter modernizacyjny, prowadzą do wzrostu i unowocześnienia produkcji przy spadku zatrudnienia.

5. Bezrobocie sezonowe – jest efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych
6.Bezrobocie cykliczne - powstaje na skutek spadku zagregowanego popytu w gospodarce

Do środków pasywnej polityki zatrudnienia zalicza się:
· zasiłki dla bezrobotnych
· wcześniejsze emerytury
· zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy

Sposobów zwalczania jest niewiele. Jednak to czy człowiek znajdzie zatrudnienie w dużym stopniu zależy od niego. Ważnym elementem jest pozytywne nastawienie psychiczne do tego, aby znaleźć pracę. O interesy pracowników musi zadbać państwo, czyli rząd RP. Rząd powinien w pierwszej kolejności starać się ograniczyć bezrobocie oraz następnie, w nie mniejszym stopniu, powinny to robić samorządy lokalne (ważna jest właściwa współpraca tych dwu organów)

Działania rządu:
· upusty w podatkach dla pracodawców uruchamiających nowe stanowiska pracy
· uznanie całości lub części obowiązkowej składki na ZUS jako podatku od wartości dodanej pracy (zrównanie pracy z innymi towarami)
· stworzenie systemu bardziej elastycznego kształcenia
· ograniczenie biurokracji związanej z otwieraniem nowych firm
· wspieranie drobnych i średnich przedsiębiorstw
· polityka proeksportowa państwa prowadząca do zwiększenia produkcji i zatrudnienia
· zwolnienia z płatności VAT przy eksporcie
· skracanie czasu pracy

Działania samorządów (w zależności od możliwości):
· przyciąganie kapitału (głównie zagranicznego), ale bez popadania w skrajność i liczenia na cud wielkich inwestorów z Zachodu
· stawianie na drobne i średnie przedsiębiorstwa oraz współpraca z lokalnymi przedsiębiorcami
· stwarzanie dogodnych warunków do rozwoju firm (głównie drobnych) na swoim terenie
· mądre korzystanie z unijnych dotacji (np. z fundacji PHARE)
· walka z odpływem ludzi na Zachód powinna przybrać w konkretnym wymiarze: to nie robotnicy powinni wyjeżdżać do Niemiec, tylko zakłady pracy z udziałem niemieckiego kapitału powinny instalować się w Polsce
· uruchomienie robót publicznych

Działania bezrobotnych:
· muszą być bardziej elastyczni, chętniej korzystać z kursów kwalifikacyjnych, uczyć się nowego zawodu, dzisiaj nie ma już pracy dla osób niewykwalifikowanych

Przyczyny bezrobocia:
· likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa
· zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usług
· ograniczanie produkcji
· brak informacji o miejscach pracy
· trudności mieszkaniowe
· przeniesienie zakładu do innego rejonu
· nie dostosowane do potrzeb rynku wykształcenie pracowników
· zmiany technologii
· wysokie zasiłki dla bezrobotnych

Skutki bezrobocia:
· nie wykorzystany, nieproduktywny potencjał ludzki
· znaczne koszty materialne związane z utrzymaniem bezrobotnych oraz służb zajmujących się ich problemami i obsługą
· spadek dochodów rodzin, rozszerzenie się społecznych kręgów ubóstwa i zjawiska z tym związanego: np. nie opłacenie czynszów, nie korzystne zmiany ilości spożywczych artykułów żywnościowych itd.
· degradacja psychiczna i moralna osób pozostających bez pracy (poczucie beznadziejności, pesymizm, uczucie społecznej bezużyteczności)
· zjawiska patologii społecznej - alkoholizm, narkomania, przestępczość, samobójstwa
· utrata kwalifikacji