Znaczenie norm i cnót moralnych w życiu gospodarczym.
Standardy moralne decydują o ludzkich zachowaniach, wyznaczają kryteria określające co powinno się robić i jak postępować w stosunkach międzyludzkich a w szczególności gdy zależne od tego podejmowane decyzje mają wpływ na duża grupę ludzi.
Nawet jeżeli dojdzie do naruszenia zasad i norm moralny, ci którzy się ich trzymają, nadal będą się do nich stosować. Ogólnie rzecz biorąc standardy moralne, do których ludzie bardzo przywykli są umacniane poprzez podjęcie walki przeciw tym, którzy je naruszają. Istnieje wiele zasad określających sposoby zapobiegania poważnym szkodom oraz sposoby dzielenia się korzyściami. W związku z istnieniem różnych koncepcji na temat poziomu czy jakości życia jednostki i obowiązków społecznych oraz ze zróżnicowaniem poglądów na temat dobra zwierząt i obowiązków wobec natury, możliwe jest nazwanie przez jedną grupę danej sprawy kwestią moralną, podczas gdy w innej kulturze określeni ludzie mogą uznawać przedmiotowe korzyści lub szkody za nie stanowiące elementu debaty moralnej.
Wszystkie normy moralne są powiązane ze specyficznymi emocjami i specyficznym językiem. Jednak specyficzne emocje i specyficzny język nie stanowią gwarancji podejmowania właściwych osądów. Kiedy ludzie działają sprzecznie z moralnym standardem, inni doznają silnych emocji związanych z różnicą zdań. Normalni ludzi przestrzegający zestawu norm skłonni są do takiej właśnie reakcji. Cecha ta dotyczy tylko poruszania się w granicach jednego przyjętego kodeksu. Jednak niebezpieczne okazać się może stosowanie naszych norm moralnych do oceny postępowania ludzi stosujących inny, konwencjonalny kodeks moralny.
Etyka życia gospodarczego adaptuje metody i cele etyki normatywnej, dostosowując je do konkretnych wymagań związanych z problemami moralnymi występującymi w działalności gospodarczej. Jej przedmiotem są rzeczywiste wymogi moralne rodzące się w tej właśnie sferze funkcjonowania współczesnej cywilizacji. Etyka zajmuje się oceną postaw moralnych w środowisku prowadzonej działalności gospodarczej, wykorzystując do tego celu czytelnie zdefiniowane standardy moralne, wypracowuje również określone wskazówki moralne odpowiadające rzeczywisty zagadnieniom, z którymi mamy do czynienia w życiu gospodarczym. Działalność gospodarcza stanowi ważną część nowoczesnego społeczeństwa, rządząca się własnymi prawami i posiadającą stosunkowo niezależny statut. Zasadniczym elementem etyki w życiu gospodarczym jest określenie miejsca biznesu we współczesnym społeczeństwie jako większej całości, czyli społeczna filozofia biznesu.
Współczesne społeczeństwo jest społeczeństwem rozdrobnionym, które utraciło swoje poczucie jedności. Opiera się ona na rosnących funkcjonalnych różnicach występujących pomiędzy różnymi sferami społecznymi. Jest to nowe zjawisko w historii ludzkości, kontrastujące z dawnymi społeczeństwami, które przypominają, integralna całość. Z historii znamy przykład średniowiecza, w którym występowały ścisłe związki pomiędzy kościołem i królestwami, sztuką i religią, rodzina i niezależnością gospodarczą. Podczas gdy człowiek średniowiecza nie czynił wyraźnego rozróżnienia pomiędzy zarabianiem na życie a życiem rodzinnym, dla nowoczesnego człowieka jest to norma. Zróżnicowanie na oddzielne strefy społeczne stanowi pierwszą cechę charakterystyczną, którą należy wziąć pod uwagę, pragnąc lepiej zrozumieć rolę i funkcję biznesu we współczesnym społeczeństwie. Druga pokrewną cechą jest rozdzielność współczesnej cywilizacji. Jedna część naszego życia dzieje się w sferze kulturowej i społecznej. Jest to ogólna strefa tradycji kulturowej, wraz z jej zasadniczymi poglądami i wartościami stanowiącymi wspólny świat kulturowy, w którym żyją ludzie i który zapewnia im silne więzy oparte na solidarności. Podstawowe wartości tego świata to ciepło, uznanie i wsparcie. Inny obszar współczesnego doświadczenia społecznego składa się wielu wysoce wyspecjalizowanych sfer funkcjonalnych, z których każda spełnia w społeczeństwie jedno zadanie. Wśród najważniejszych wymienić należy badania technologiczne, nauki medyczne i ochronę zdrowia, ekonomiczny system rynkowy oraz organizację czy administrację. Wszystkie one wykonują swoje zadania stosując wysoce sformalizowane procedury i zasady oraz opierając się na zorientowanych na cel działania wartościach takich jak efektywność, formalna racjonalność, emocjonalna neutralność oraz zróżnicowanie zadań. We współczesnym społeczeństwie dominującą rolę odgrywają dwie strefy funkcjonalne:
- system rynkowy ukierunkowany na racjonalną produkcję i dystrybucję towarów i usług
- Strefa administracji której zadaniem jest zapewnienie racjonalnej organizacji funkcjonowania instytucji i procesów realizacji zadań. Główną maksymą organizacji działających w systemie rynkowym jest redukcja kosztów w celu maksymalizacji zysków.
Duże przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą funkcjonują w sferze nakładania się na siebie obszarów funkcjonalnych systemów rynkowych i systemów biurokratycznych. Należy jednak pamiętać, że termin „biurokracja” nie jest tu użyty w sensie negatywnym.
Jednym z głównych problemów etyki w życiu gospodarczym jest właśnie istnienie relatywnie autonomicznych obszarów instrumentalnej racjonalności. racjonalne przesłanki stojące u podstaw systemów rynkowych są zupełnie odmienne od przesłanek takich jak solidarność i moralne ciepło charakterystyczne dla społeczności moralnej. Wizję zdehumanizowanego społeczeństwa zmonopolizowanego przez instrumentalna racjonalność przedstawił w satyryczne wizji Georg Orwell w swoich powieściach.
Personel jak i menedżerowie i dyrektorzy działają w ramach ustanowionej i zaakceptowanej przez ogół kultury przedsiębiorstwa. Stanowiła ona wspólne przeświadczenie o wartościach i wolę ich realizacji W tym sensie deklaracja wartości jakie mają przyświecać działaniu firmy określa specyficzny charakter działania danej firmy. Przy czym firma deklarując wartości sama zakłada, że jej działania będą zgodne z uznanymi i możliwymi do akceptacji czyli pozytywnymi wartościami. Żadna z firm nie zadeklaruje że przebiegłość staje się dewizą jej działania.
Wartości kształtują więc ducha organizacji i w sytuacji podejmowania decyzji mogą pozwolić na przyjęcie jednego z możliwych rozwiązań, właśnie tego, które odpowiada kulturze danej organizacji.
Natomiast normy moralne mają bardziej uniwersalny zasięg.. Pełnią szerszą rolę tworząc nakazy postępowania akceptowalne w danym kręgu kulturowym. Firmy mogą wybierać wartości, które chcą przede wszystkim realizować, a te których brak realizacji nie pociąga za sobą naruszenia zasad moralnych mogą nawet pominąć.
Natomiast przestrzeganie norm moralnych obowiązuje wszystkich. Żadna firma na dłuższą metę nie może naruszać choćby jednej z uznanych norm moralnych. Normy moralne mówią nam jak w danej sytuacji wyboru powinniśmy postąpić, a czego unikać ,aby zachować uznane przez wspólnotę zasady moralne. Można nawet szerzej rozumieć ich rolę. Zwolennicy obiektywizmu i uniwersalizmu normatywnego sądzą , że przy odpowiedniej interpretacji mają one znaczenie ponadkulturowe. Obowiązują zawsze i wszędzie.
Zadanie przed jakim stają twórcy teorii organizacji, które polega na zaprojektowaniu struktur, i procedur umożliwiających efektywne działanie zespołowe rodzi szereg problemów, gdy zwrócimy uwagę na niejednorodność doświadczeń moralnych osób tworzących firmę.
Człowiek zdobywa swoje przekonania moralne dzięki wychowaniu (rodzina, szkoła, kościół, państwo), ale również w wyniku własnych doświadczeń i obserwacji takich jak: akceptacja przekonań własnego środowiska: kolegów z podwórka, ze szkoły czy z pracy. Jak łatwo zauważyć powstałe przeświadczenia na temat moralności jak i sama moralność jednostkowa może być w wyniku oddziaływania tych czynników bardzo różna. Ludzie wzrastający w różnych tradycjach, ukształtowani przez różne doświadczenia, akceptujący różne środowiskowe obyczaje nie mogliby stworzyć efektywnie działającej organizacji jaką stanowi społeczeństwo czy firma. Koniecznym staje się uznanie przez wszystkich:
Neutralnych przekraczających jednostkowe doświadczenia zasad moralnych i jasno sformułowanych nakazów postępowania czyli norm.
Według R.M. Greena wyrażenie angielskie: NORM oznacza: Neutral, Omnipartial, Rule-Making czyli neutralne ponad podziałami kierowanie się wspólnymi zasadami moralnymi.
Współcześni filozofowie często opowiadają się za pluralizmem w etyce. Pluralizm oznacza tolerancję w stosunku do istniejących kodeksów postępowania. odmienne lokalne kultury mogą stosować w praktyce kodeksy postępowania, które są prawdziwie ludzkie i wysoce moralne. Pluralizm stanowi także reakcje przeciwko niebezpiecznie upraszczającym ideologiom. W doskonałym świecie prawda była by przepuszczalnie prostą i szlachetna intencją, jednak stosowanie takiego uproszczonego spojrzenia w codziennych decyzjach może być niebezpieczne. Wierzymy, że nasze wieloaspektowe zrozumienie etyki w połączeniu z otwartością na interes strategiczny ma naprawdę sens. Kiedy stosują je kompetentne i doświadczone osoby, podejście to powinno przynieść w konsekwencji dojrzałe, wyważone i korzystne działania organizacyjne.
Etyka biznesu powinna dążyć do stworzenia standardów moralnych opartych na rozważnym i poprzedzonym gruntowna analizą procesie wypośrodkowania pomiędzy interesem strategicznym przedsiębiorstwa a sprawami moralnymi. Oznacza to, że prywatny interes także liczy się w etyce biznesu, pod warunkiem, że przedsiębiorstwa mają dojrzałe spojrzenie na wszystko to, co wiąże się realizowaniem prywatnych interesów.
W dojrzałym społeczeństwie istnienie uznanych norm i cnót moralnych w życiu gospodarczym jest warunkiem stabilnego rozwoju gospodarczego pozbawionego nieustających konfliktów na linii pracownik pracodawca. Etyczne postępowanie jednych jak i drugich może zapewnić właściwe działanie przedsiębiorstwa nastawianego na zysk jak i zaspokojenie potrzeb pracowników bez wzniecania konfliktów. Drugim istotnym obszarem w którym niezbędne jest istnienie norm moralnych jest stosunek biznesu do środowiska naturalnego, nastawione na zysk przedsiębiorstwo samo w sobie nie liczy się z zasobami surowców naturalnych a może przede wszystkim z zanieczyszczeniem środowiska. Normy moralne w tym względzie pozwalają na uświadomienie sobie przez kadrę menażerską zagrożeń wynikających z działalności przedsiębiorstwa dla środowiska, Istniejące w tej dziedzinie normy pozwolą zapewnić wzrost gospodarczy przy minimalizacji negatywnego oddziaływania na środowisko naturalne.