Paradygmat etyki biznesu w polskich przedsiębiorstwach
Uwagi wstępne
Lata osiemdziesiąte ubiegłego wieku zaznaczyły się poszukiwaniem nowego paradygmatu zarządzania przedsiębiorstwami. Poszukiwania szły w kierunku zasad etycznej odpowiedzialności życia gospodarczego. Powstał więc paradygmat etycznego zarządzania przedsiębiorstwem. Globalne przedsiębiorstwa uznały go za podstawę nowoczesnego zarządzania biznesem. Polskie przedsiębiorstwa w okresie transformacji gospodarczej niestety marginalnie traktują etyczny wymiar gospodarowania, skupiając się jedynie na aspektach ekonomicznych. Przeprowadzone badania w przedsiębiorstwach regionu Podbeskidzia poświęcone były diagnozie paradygmatu etycznego.
Przedmiot i cele badań
Przedmiotem badań były mikroekonomiczne wymagania systemowej integracji ekonomii i etyki biznesu w zarządzaniu przedsiębiorstwem w gospodarce rynkowej. Podmiotem badań były systemy etyczne oraz menedżerowie, do których należy ich realizacja.
Uniwersalnym instrumentem etyki biznesu dla menedżerów jest integracja kapitału ekonomicznego i ludzkiego poprzez dążenie do zrównoważonego rozwoju gospodarczego.
Przyjęte cele pracy oparte są o dedukcyjno-indukcyjny sposób postępowania i można je pogrupować w trzy podzbiory o charakterze:
• naukowo-teoretycznym - promowanie etyki biznesu i wartości kultury organizacyjnej jako mocnych stron przedsiębiorstwa prowadzących do postępu i rozwoju w dłuższym okresie czasu, jako drogi do doskonałego przedsiębiorstwa,
• poznawczym - ukazanie zależności pomiędzy etyką biznesu a działalnością gospodarczą,
• metodologicznym - poszukiwanie alternatywnych metod badawczych, technik i narzędzi specyficznych dla tej nauki.
Dla osiągnięcia powyższych celów przeanalizowane zostały tematy wybrane na podstawie studiów teoretycznych i szczegółowe zagadnienia badawcze skoncentrowane na rozwiązaniu i zweryfikowaniu problemu naukowego.
Teza badawcza
Główny problem badawczy dotyczy dwóch aspektów mikroekonomicznego podejścia do systemowej integracji ekonomii i etyki w mikrozarządzaniu oraz relacji między nimi.
– Zakłada się, że w szczególnej sytuacji polskiej gospodarki w okresie transformacji poglądy na etykę biznesu są zróżnicowane; od jej negacji i deklaracji werbalnych aż do proetycznych postaw. Istnieje zatem zapotrzebowanie i oczekiwanie społeczne na jej wprowadzenie do działalności gospodarczej, szczególnie wobec degradacji systemów i wartości etycznych w życiu gospodarczym;
– Istnieje także konieczność wypracowania strategii etycznej poprzez badania w szczególnym dla gospodarki polskiej okresie wchodzenia do Unii Europejskiej i stosowania się do kanonów i wartości etyki biznesu uznawanych w skali międzynarodowej.
Słuszność przyjętej tezy pozornie nie wymaga uzasadnienia, bowiem racje etycznego postępowania w działalności przedsiębiorstwa są nader oczywiste.
Przesłankami do jej sformułowania jednakże było:
• obserwowana rozbieżność między teorią a praktyką, między werbalnymi deklaracjami etycznymi a faktycznym postępowaniem menedżerów w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Ta “chwiejność etyczna” menedżerów oraz “nieład” w wartościach i normach etycznych w polskich przedsiębiorstwach stają się elementami szkodliwymi w rozwoju gospodarczym ;
• uświadomienie menedżerom istoty i następstw zmian przekształcających środowiska gospodarcze, kiedy “akumulacja bogactwa nie będzie już oznaką wysokiego statusu społecznego, kiedy nastąpią wielkie zmiany kodeksu moralnego” i trzeba będzie ocenić motywację pieniędzy według ich prawdziwej wartości ;
• zwrócenie uwagi menedżerów na konieczność rozważania etyki biznesu w zintegrowanym zarządzaniu globalnym, w którym zasady etyczne są stopniowo przekładane na codzienne życie firmy .
Struktura pracy
Struktura pracy obejmuje kilka części:
Część I - zawiera teoretyczne ramy etyki biznesu. Punktem wyjścia dla rozważań była analiza definicji i aksjomatów z punktu widzenia koncepcji etyki biznesu. Efektem tej części pracy jest:
1. Wskazanie teoretycznych podstaw etyki biznesu, które w dużym uproszczeniu przedstawiają się następująco.
Tabela 1. Teoretyczne podstawy etyki biznesu
Teoria Istota Aktualność
1. Etyka gospodarowania
Arystotelesa - teoria cnót
umiar - złoty środek -
dynamiczna równowaga -
sprawiedliwość oparta na
zasadach moralnych
i prawnych - człowiek to istota społeczna
- umiejętność współpracy
- społeczna odpowiedzialność
za dobro publiczne
- integralność cnót z
postępowaniem
2. Etyka tomistyczna i personalizm chrześcijański - godność człowieka oparta
na prawie naturalnym i
Bożym
- prawa człowieka jako
podstawa ładu
gospodarczego i
społecznego - personalizm - uniwersalizm personalizmu
chrześcijańskiego
- zasady moralne oparte są na
prawie naturalnym
- wiarygodność poznania rozumowego
- realizm zasad, norm i wartości
3. Zasady działania moralnego E. Kanta - etyka obowiązku i powinności
- kategoryczny imperatyw moralny wynikający z rozumności
- poszanowanie prawa - obowiązkowe i odpowiedzialne działanie
- racjonalność i rozumność w spełnianiu powinności
- formułowanie kodeksów etycznych
4. Utylitaryzm J. Benthama - użyteczność działania
- utylitaryzm wartości
- pragmatyzm zasad postępowania - krótkookresowa perspektywa użyteczności
- relatywizm wobec dobra publicznego
- kryzys zasad moralnych w gospodarowaniu
5. Etyka protestancka - praca jako nakaz Boży
- pomnażanie dóbr to troska o zbawienie
- ascetyczny styl życia
- purytanizm protestancki duchem kapitalizmu - wartości religijno-moralne aktywizujące ludzi do pracy
- uzasadnienie moralne dla bogacenia się ku chwale Boga
6. Współczesne nurty etyki - personalizm chrześcijański
- respektowanie praw człowieka
- aktywizm jako naturalna cecha człowieka
- prawdy moralne i wartości religijne jako powszechny paradygmat ładu gospodarczego
uniwersalizm praw człowieka,
wspólne minimum etycznych pojęć jako wspólnota losu ludzkiego
- teleologiczne ujęcie
etyki biznesu etyka jako funkcjonalny
instrument działalności gospodarczej przyzwoitość i uczciwość w
działaniach gospodarczych, które są uniwersalne z samej swej natury
Źródło: opracowanie własne.
Debata nad różnorodnością teorii etycznych prowadziła do zbudowania uniwersalnego systemu “etyki biznesu”, który stanowi nowy paradygmat do stosowania w praktyce przedsiębiorstwa.
2. Sformułowanie definicji etyki biznesu.
Współcześnie jest ona rozumiana jako nauka, która ustala etyczne podstawy i reguły ludzkiego działania w życiu gospodarczym. Formułuje zespół norm, wyznaczających zakres zarządzania i określa standardy moralne postępowania ludzi biznesu. Definicja ta zawiera trzy podstawowe składniki: pojęcie etyki, iż jest to nauka, czyli odpowiada kryterium sprawdzalności, podmiot działań etycznych, czyli ludzi oraz zakres moralnych reguł postępowania, czyli przedmiot formalny.
¬Definicja ta porządkuje warsztat badawczy, umożliwiła stawianie tezy oraz przebieg badań. Na poziomie macro przedmiotem etyki biznesu jest ocena zjawisk ekonomicznych w szerokim ujęciu systemu gospodarczego.
Na poziomie micro sytuuje się etyka biznesu w działalności przedsiębiorstwa, zorientowana jest na stosunki wewnętrzne i zewnętrzne organizacji gospodarczych. Etyka biznesu obejmuje etykę osób pełniących role menedżerskie w zarządzaniu.
W ramach tych podziałów etyki biznesu ogniskują się różne orientacje i stanowiska ludzi wobec działalności gospodarczej, tworząc skomplikowany i złożony świat ludzi biznesu, wyrażający się w czterech postawach wobec etyki biznesu. Są nimi: amoralizm, immoralizm, relatywizm etyczny i uniwersalizm etyczny, nazywany zamiennie absolutyzmem etycznym.
Rysunek 1. Struktura etyki biznesu i postawy menedżerów wobec niej
Źródło: opracowanie własne.
W każdym przedsiębiorstwie ważne są wspólne wartości i normy postępowania, które powinne mówić, że to jest słuszne postępowanie, które chroni przed amoralizmem i immoralizmem działania. Dostarczają ludziom wiedzy o tym, co jest najlepsze dla firmy i jakiego rodzaju zachowania są pożądane, aby uniknąć relatywizacji postaw i ukierunkowują siły i energię do własnego uczciwego zachowania.
3. Metodologia badań.
Praca ma charakter empiryczny. Narzędzia badań, którymi się posłużono można podzielić na:
– tradycyjne - klasyczne, jak: ankiety, wywiady, analiza dokumentów;
– specyficzne dla etyki biznesu, jak dyskurs o etyce biznesu w zarządzaniu .
Badania przeprowadzono w wybranych przedsiębiorstwach regionu Beskidzkiego w latach 1999/2000. Objęto nimi wszystkich menedżerów w danych organizacjach gospodarczych.
Materiał empiryczny konfrontowany był z badaniami międzynarodowymi w zakresie etyki biznesu. Stanowią one twórczy wkład w dorobek etyki biznesu, gdyż na gruncie polskiej gospodarki tego rodzaju badania są sporadycznie podejmowane i oparte na bazie odmiennego materiału analitycznego bez badań empirycznych (np. T. Pietrzkiewicz, B. Klimczak, A. Dylus i W. Gasparski).
Do przeanalizowania zebranych danych zastosowano metody statystyczne. Ogólny odsetek wyniósł około 70% odpowiedzi menedżerów wszystkich szczebli i specjalizacji w badanych przedsiębiorstwach.
Część II - wyniki badań
Zebrany materiał daje obraz dość skomplikowanej rzeczywistości w zarządzaniu organizacją z punktu widzenia etyki biznesu.
1. Występuje słabe zainteresowanie etyką biznesu przez menedżerów w badanych przedsiębiorstwach. Współcześni menedżerowie przyswoili jednostronny model kapitalizmu, charakteryzujący się:
- prawami rynkowymi,
- dążeniem do osiągania zysków,
- instrumentalizacją działań i zachowań z pominięciem wartości pozaekonomicznych,
- przedkładaniem wartości neoliberalnych nad wartości etyczne,
- usprawiedliwianiem postaw determinantami okresu przejściowego gospodarki polskiej.
Ogólnie można powiedzieć, że kwestie ekonomiczne są dla menedżerów zdecydowanie najistotniejsze. Wzrasta akceptacja liberalnego kapitalizmu i wolności gospodarczej.
2. Występuje zróżnicowane postrzeganie związków pomiędzy etyką a ekonomią:
- problemy etyki biznesu są uświadamiane, ale istnieje niewiara w ich procesy realizacyjne,
- w związku z tym wykrystalizowane zostały trzy orientacje:
a. negatywna - odrzucająca etykę z działalności gospodarczej,
b. ostrożna - niezdecydowana w poglądach, traktująca etykę biznesu jako przejściową modę w zarządzaniu,
c. pozytywna - manifestująca przekonanie o integracji etyki i ekonomiki w działalności; niestety, wyrażonej w deklaracjach werbalnych, nie przekładaną na praktykę.
3. Orientacje te prowadzą do polaryzacji postaw menedżerów wobec etyki biznesu w badanych przedsiębiorstwach. Są nimi:
- pragmatyczny funkcjonalizm, wyrażający się w utylitarystycznej etyce biznesu. Jego postacią jest pragmatyzacja realistyczna, skoncentrowana przede wszystkim na interesach ekonomicznych i na wartościach materialistycznych. Pragmatyzacja wiąże się z instrumentalizacją wartości. Prezentuje ją około 60% badanych menedżerów zwanych pragmatykami. Tendencja ta jest działaniem wyraźnie “pod prąd”, stanowi o specyfice nie tylko polskiej gospodarki, ale krajów postkomunistycznych . Wiąże się z opóźnionym przejściem od wartości przedmaterialnych do materialnych, będąc reakcją na wprowadzenie gospodarki rynkowej z uniwersalizacją roli pieniądza. Dokonująca się w globalnej gospodarce zmiana świadomości materialistycznej w postmaterialistyczną, traktowana jest jako przejście od nowoczesności do postnowoczesności. Pragmatyczną świadomość badanych menedżerów można traktować jako cechę wczesnej nowoczesności. Obserwuje się tutaj ujmowanie rozmaitych norm w sposób mniej bezwzględny, co prowadzi do relatywizmu w etyce biznesu.
- relatywizm etyczny - obserwuje się tutaj chwiejność zasad i norm etycznych, co pociąga za sobą niestabilność zachowań badanych. Czynniki wewnętrzne i zewnętrzne przedsiębiorstwa - występowanie norm konkurencyjnych - ekonomicznych neutralizuje efektywność norm etycznych i przestają one obowiązywać w praktyce. Niewiara w ich skuteczność jest prostą drogą do jej zakwestionowania lub całkowitego odrzucenia. Jest to największy odsetek reprezentacji badanych.
- liberalizm - ważne są tutaj efekty działania nie podlegające ocenom moralnym i etyce. Skuteczność działań jest najważniejsza niezależnie od skali dobra i zła. Dewaluują się uprzednio cenione wartości moralne, deformuje się wrażliwość etyczna i dochodzi do skrajnej liberalizacji podstawowych wymagań etyki biznesu. Menedżerowie o liberalistycznej postawie wiedzą, jakie wartości i zasady etyczne są ważne z punktu etyki biznesu, ale ich w praktyce nie stosują, czego społecznym skutkiem jest niesprawiedliwość - amoralizm. Jest to grupa mniejszościowa wśród badanych, ale wyraźna i widoczna (biznesmeni i menedżerowie najwyższego szczebla).
- uniwersalizm etyczny - jest to orientacja wywodząca się z klasycznej cywilizacji łacińskiej, nawiązującej do personalizmu, do wartości uniwersalnych, proetycznych. Wyartykułowane zasady mają charakter deklaratywny o nieznacznym stopniu stosowania w praktyce gospodarczej. Obserwuje się w tej grupie badanych rozziew pomiędzy teorią a praktyką, co właściwie jest znamienną cechą większości badanych.
4. Analizowane wyżej wymiary mentalności wyznaczają swoiste modele menedżerów i sposoby radzenia sobie ze społeczno-zawodową rzeczywistością. Nowa rzeczywistość gospodarcza, pogłębiana przez procesy globalizacji, wpływa na menedżerów w różny sposób. Jedni próbują, jak w modelu I, przystosować bieżące działania poprzez aktywność i dawać sobie radę na poziomie poznawczym, wyróżniając w otaczającej rzeczywistości pewną hierarchię sfer ważności - aktywnym, produktywnym, przedsiębiorczym działaniem, ocenianym pod kątem skuteczności, nastawionym przede wszystkim na teraźniejszość. Drudzy, jak w modelu II, nie mogąc oddziaływać na rzeczywistość, postrzegają siebie jako ofiarę bezwzględnych reguł zewnętrznych, działających na przedsiębiorstwo. Jest to w pewnym sensie dość “bezradny” sposób radzenia sobie z nową rzeczywistością gospodarczą. Stosują strategię konformistyczną. Obie strategie są materialistyczne. Inni, jak w modelu III, próbują reflektować i elastycznie przyjmować zmiany. Jest to jedna z konstytutywnych cech nowoczesności. W sytuacji badanych przedsiębiorstw przybiera ona rysy dość swoiste. Jest bodźcem do wzmożonej aktywności, optowaniem za nowoczesnością zarządzania, otwieraniem się na pozytywne zmiany. Ich strategia jest podmiotowa. Są to postmaterialiści w sensie Ingleharta, czyli związani z demokratyzacją i tendencjami globalnymi.
Tabela 2. Modele polskich menedżerów w świetle badań
Model menedżera Cechy zawodowe Normy postępowania
I. fachowiec kompetentny kierownik profesjonalny organizator umiejętny decydent sprawny negocjator zorientowany na zadania profesjonalizm
analityk
samodzielność działania
skuteczne podejmowanie
decyzji normy ekonomiczne
normy prawne
opór przeciwko kodeksom
etycznym
II. autokrata – konformista egoista
pewny siebie
zamknięty na zmiany
karierowicz
manipulator lojalny
utrzymanie status quo w
organizacji
patologiczne przywiązanie do
klasycznych, racjonalnych
zasad zarządzania bezkompromisowość
postępowania
lekceważenie wszelkich norm - prawnych, społecznych,
etycznych
III. demokrata – lider przyszłości
charyzmatyczny przywódca
uczciwy i wiarygodny
negocjator
elastyczny i otwarty
inicjator
zorientowany na ludzi
komunikatywny
perswazator orientacja na ludzi
kultura i takt w zachowaniu
etyczność w postępowaniu
myślenie perspektywiczne zasady etyczne
normy kulturowe
normy społeczne
optowanie za kodeksami
etycznymi
Źródło: opracowanie własne.
5. Etyka biznesu osadzona jest w swoistej kulturze organizacyjnej. Określa ona sposób zachowania się członków w różnych sytuacjach gospodarczych, jest “inteligencją różnych działań” . Międzynarodowe badania wykazały, że od kultury organizacyjnej zależą wyniki ekonomiczne firmy oraz powodzenie w gospodarce kraju, bowiem człowiek kieruje się systemami wartości. Im większa jest harmonia między układem wartości kultury organizacyjnej a racjonalnością gospodarczą, tym zachowania zgodności są wyższe i tym więcej można liczyć na efektywność działania człowieka . Jest to niezwykle ważna przesłanka etyki biznesu. Wzorzec ten nie daje jednak spójnego obrazu wartości gospodarczych. Powstają bowiem rozbieżności między celami i zasadami ekonomicznymi a wartościami kultury organizacyjnej. Wygenerowane w świetle badań wartości kultury organizacyjnej wyrażają dwie sprzeczne wobec siebie tendencje, wchodzące w konflikt interesów:
– pierwsza dotyczy wymiaru etycznego, którego imperatywem jest godne postępowanie: sprawiedliwość, uczciwość, przyzwoitość, odpowiedzialność społeczna, przedsiębiorczość, aktywność. Formalnych wskazówek zachowania etycznego powinny dostarczyć kodeksy etyczne, zawierające kryteria etyczne, posiadające wartości i zasady oraz normy postępowania;
– druga pragmatyczna, mająca na względzie sprawne funkcjonowanie, działania przynoszące korzyści materialne, jak: wysokie zarobki, skuteczność, zysk przedsiębiorstwa, wydajność. Grupy te stanowią dość wyrazistą i typową konfigurację wartości w działalności przedsiębiorstwa. Stanowią pewien szablon kultury konfliktów w organizacji.
Pierwsza grupa wartości nazywana jest społeczną, gdyż zorientowana jest na pracowników.
Druga określana jest profilową, gdyż optuje za zyskiem.
Konflikt ten ma wymiar etyczny. Nie został on rozstrzygnięty ani w sferze teoretycznej ani praktycznej w przedsiębiorstwie.
Wartości kultury organizacyjnej są elementem więziotwórczym, dlatego z punktu widzenia etyki biznesu ważne jest znalezienie pomostu między ekonomicznością a etycznością.
Stwierdzony w badaniach konflikt wartości rodzi w świecie pracy przekonanie, iż transformacja gospodarki prowadzi do wyzysku i niesprawiedliwości.
Badania wskazały, że miejsce w strukturze organizacji formuje punkty widzenia określonych zjawisk i procesów gospodarczych i decyduje o odmienności kategorii ludzi w przedsiębiorstwie - rządzących, o autorytarnym sposobie myślenia w kwestiach zarządzania przedsiębiorstwem i - rządzonych, zorientowanych ku wartościom egalitarnym i etycznym. Swoistym rysem tego dualnego stanu jest z jednej strony otwartość na nowe doświadczenia etycznego stylu zarządzania, z drugiej zaś strony klasyczny sposób zachowania się elit kierujących, wyrażający się w nieufności wobec zmian w kierowaniu ludźmi.
Tak oto reforma systemowa pogłębia polaryzację stanowisk i poglądów pracowników.
Mimo tych nieskoordynowanych tendencji w kulturze organizacji w badanych przedsiębiorstwach, to analiza w sferze aksjologii kultury organizacyjnej przynosi dość interesujące zmiany, które dokonują się w świadomości pracowników. Zaznaczają się one w nastawieniach na zrównoważenie celów strategicznych firmy z wartościami kultury, na przejście z opcji czysto ekonomicznych do orientacji aksjologicznych.
Jest to ważna przesłanka w strategii zarządzania, która może zwyciężyć wobec wyraźnych w tym względzie orientacji globalnych. Zysk oczywiście nie przestał być wartością priorytetową, ale obok niej, na tym samym poziomie sytuują się wartości etyczne kultury organizacyjnej, które mogą stać się instrumentem zmian w zarządzaniu i wzmocnić ekonomiczność.
Nacisk oddolnych członków organizacji na zmianę został wyraźnie wyartykułowany w badaniach.
6. Bariery etyki biznesu w zarządzaniu w badanych przedsiębiorstwach.
W świetle badań i analizy materiału stwierdzono liczne przeszkody w stosowaniu etyki biznesu w przedsiębiorstwach. Niektóre z nich to:
przewaga wartości gospodarczych nad wartościami etycznymi ¬moralność krańcowa,
koncepcja etycznej neutralności ekonomiki,
rozdźwięk między teorią a praktyką etyki biznesu,
brak kodyfikacji etycznych zasad, wartości i norm w postaci kodeksów etycznych,
opór menedżerów wobec zmian w zarządzaniu,
lęk i obawa przed ryzykiem i niepewnością,
słaba reakcja społeczna wobec nadużyć w różnych przedsiębiorstwach.
Szanse etyki biznesu w polskich przedsiębiorstwach
1. Przekształcenie stereotypowego myślenia o działalności gospodarczej bez etyki wśród ludzi biznesu.
2. Uznanie, że transformacja gospodarcza jest dobrym okresem wprowadzania etyki biznesu w nowy system gospodarczy w Polsce.
3. Występujące w gospodarce negatywne przejawy recesji gospodarczej, afer bezrobocia i korupcji stają się wyzwaniem do poszukiwania nowego paradygmatu zarządzania, który stanowiłby tarczę przeciwko złu, niesprawiedliwości i patologii gospodarczej.
4. Kolejną szansą etyki biznesu w polskich przedsiębiorstwach to dostosowanie gospodarki i zarządzania do wymagań globalizmu.
5. Globalna orientacja na kapitał ludzki stanowi ogromną szansę na wprowadzenie etyki biznesu w polskich przedsiębiorstwach.
6. Wykorzystanie proetycznych postaw części menedżerów do likwidowania etycznego paradoksu, tzn. rozziewu pomiędzy teorią a praktyk, gdyż istniejący stan jest zaprzeczeniem logiki gospodarowania.
7. Przygotowanie przyszłych menedżerów do wprowadzenia etyki biznesu poprzez jej instytucjonalizację w przedsiębiorstwie.
Rekapitulacja
• Zgodnie z tezą pracy wystąpiła polaryzacja stanowisk wobec etyki biznesu;
• Ujawniono zróżnicowane postawy menedżerów w zarządzaniu przedsiębiorstwem, które ująć można w następujący sposób:
1. Menedżerowie wyższego i średniego szczebla zarządzania są pragmatykami, fachowcami i profesjonalistami. Pragmatyzm i instrumentalizm jest potwierdzoną prawidłowością w działalności przedsiębiorstwa. Oparty jest on na respektowaniu norm ekonomicznych i prawnych bez brania pod uwagę wartości i norm etycznych. Zastępowanie kryteriów etycznych ekonomicznymi i prawnymi sprzyja rozszczepieniu moralności na prywatną i zawodową. Liberalizują się kryteria i standardy etyczne w działaniu zawodowym a nawet uznawane zasady przestają być jednoznaczne, stają się relatywne, co prowadzi do nadużyć, korupcji i afer, wobec których władza państwowa pozostaje bezradna.
2. Menedżerowie niższego szczebla orientują się na cechy etyczne kierowników i osobowość egalitarną, na zachowanie zgodne z kodeksem etycznym menedżera. Menedżerowie ci uważają, że kierownictwo przedsiębiorstw w tradycyjny sposób troszczy się o zysk, o rynek, a etyka jest im prawie obca, co uwidacznia się w zachowaniu kadry zarządzającej wobec pracowników i grup zewnętrznych. Jest to stanowisko proetyczne, ukierunkowane na uniwersalizm etyczny jako nowoczesną formę zarządzania, co może być przesłanką etyczności w gospodarce.
3. Profil menedżera amoralnego jest rozproszony, nieuchwytny. Wyłania się jako pojedyncza jednostka z różnych szczebli zarządzania i pozostaje w mniejszości wobec poprzednich wizerunków.
• Występująca sprzeczność pomiędzy poglądami na etykę a praktykę w zarządzaniu przedsiębiorstwem, wyrażająca się w konflikcie wartości materialnych z wartościami etycznymi, prowadzi do:
– przeciwstawiania się zmianom i nowoczesności, co rzutuje na efektywność przedsiębiorstw,
– stylu zarządzania opartego na zadaniach produkcyjnych i technologicznych oraz ekonomicznych, na zysku i własnym interesie, co prowadzi do korupcji i afer gospodarczych dla własnych korzyści (amoralizm),
– liberalizmu wartości gospodarczych i minimalizacji a nawet odrzucenia wartości etycznych i kultury organizacyjnej prowadząc do relatywizmu moralnego, co grozi przekraczaniem granic etycznych,
– częściowa identyfikacja z wartościami etycznymi tworzy obraz polskiego przedsiębiorstwa nieetycznego, co staje się hamulcem przedsiębiorczości i kreatywności pracowniczej i nie motywuje do efektywnego działania,
– przedmiotowego, instrumentalnego oceniania i traktowania pracowników, co jest niezgodne z prawami człowieka, a więc nieetyczne.
Wnioski
1. Działalność gospodarcza jest ładem społecznym. Jej zadaniem jest zaspokajanie ludzkich potrzeb nie tylko materialnych, ale duchowych. W związku z tym, powinna być oparta na wartościach etycznych i odpowiadać najwyższym normom moralnym ludzkiej godności.
2. Etyka biznesu nie może być rozważana w oderwaniu od codziennej działalności gospodarczej. Nie może być tylko teoretycznym modelem, ukazującym przepaść między teorią a realnym i profesjonalnym zarządzaniem.
3. Wynika stąd kolejny wniosek, że działalność gospodarcza przedsiębiorstwa powinna być zgodna z zasadami współżycia społecznego i respektować wartości etyki biznesu na codzień w warunkach ustrojowej transformacji systemowej poprzez wypracowanie wzorców i metod realizacji, poprzez opracowanie proetycznej strategii zarządzania, która obejmować powinna:
– kształcenie w uczelniach przyszłych menedżerów,
– szkolenia menedżerów w przedsiębiorstwach w kierunku zarządzania poprzez etykę biznesu, gdyż to się opłaca,
– kodyfikację etycznych zasad w postaci kodeksów,
– wdrażanie systemu etycznego wśród pracowników, zmuszając ich do działania etycznego i zachowań etycznych.
4. Nowe rozwiązania zarządzania przedsiębiorstwem nie wystarczą, jeżeli nie ma woli ich uczciwego realizowania przez menedżerów. Dlatego ważne jest sygnalizowanie etyki biznesu i orientowanie kadry kierowniczej za jej stosowaniem. Wielkie znaczenie problematyce etycznej przypisują ekonomiści w różnych systemach gospodarczych, szczególnie w krajach rozwiniętych. Jednym z nich jest profesor Uniwersytetu w Harwardzie George Gilder, który w dziele “Bogactwo i ubóstwo” podaje, że fundamentalne prawa ekonomii, biznesu, technologii i życia to: “nadzieja, wiara i miłość. W nich znajdują się tajemne źródła bogactwa i rozwoju”. Od tego zatem, jakie strategie będą dominować w zarządzaniu, jakie wartości będą realizowane i na jakich zasadach będą się opierać, zależy w dużej mierze zbiorowy i indywidualny rozwój gospodarczo-społeczny.