Kodeks etyczny jako forma publicznego zobowiązania firmy

BIZNES I CNOTY
Zysk celem biznesu
Moralność to luksus, na który można sobie pozwolić w firmie ustabilizowanej, wolnej od lęków przed konkurencją, albo w społeczeństwie, w którym zasady fair play są powszechnie akceptowane.
Pierwszy milion może być czarny...
Biznes jest ogromnie podatny na korupcję i ma bez liku furtek dla nieuczciwych zachowań, które, mimo że są nieuczciwe, nie są niezgodne z prawem i nie wywołują potępienia moralnego.
Wina leży nie tylko po stronie braku moralności indywidualnej ludzi biznesu, ale również po stronie państwa. Państwo, które niedostatecznie chroni rynek, które nie dość rozwinęło struktury gospodarczej kontroli, które nie działa w kierunku stabilizacji gospodarki, nie zapewnia wystarczająco jasnych i trwałych reguł gry ekonomicznej ? nie sprzyja etyce biznesu.
Oikonomikos i chrematisike
Już Arystoteles zajmując się ekonomiką, potępił tę część (chrematisike), której celem jest zdobywanie pieniędzy, pochwalił natomiast oikonomikos, czyli sztukę gospodarstwa domowego. Dla Arystotelesa chrematisike była godna pogardy, stanowiła bowiem działalność, w ramach, której nie mogła zostać zrealizowana żadna moralna zaleta. Do szczęścia potrzebne były według greckich filozofów cnota, silny charakter, mądrość, obojętność na los, a nie zdobywanie bogactwa. Do skrajności posunęli swe poglądy Kynicy, którzy uważali, że do godnego życia wystarcza: cnota, miska, płaszcz i kij, a za mieszkanie ? ziemia lub beczka.
Biznes jako kosmos
Biznes ? wojna wszystkich przeciw wszystkim, gdzie człowiek człowiekowi wilkiem. Rynkiem ? według Kapitału Marksa ? rządzą ?furie interesu prywatnego?, ?najgwałtowniejsze, najbardziej małostkowe i najnikczemniejsze namiętności serca ludzkiego?; to walka, na której najlepiej wychodzą agresywni i sprytni ?wojownicy?.
Jest oczywiście prawdą, że świat interesów jest światem współzawodnictwa i konkurencji.
Biznes wymaga szerokiej współpracy i obecności darzących się wzajemnym zaufaniem grup, nie tylko samych przedsiębiorstw, ale sieci usług dostawców, klientów, akcjonariuszy
i inwestorów. Jego celem jest zysk, ale zysk osiągany w określonych ramach i strukturach aksjologicznych.
Owe ramy to makroetyka biznesu, coś w rodzaju dekalogu, zbioru ogólnych zasad, jednoczących ? ze względu na ochronę i promocję określonych wartości ? wszystkie zbiorowe
i indywidualne podmioty gospodarcze. Do zasad tych należą: z. odpowiedzialności społecznej,
z. zaufania, z. poszanowania reguł prawnych, z. szacunku dla środowiska naturalnego,
z. formalnej równości podmiotów gospodarczych, z. uwzględniania przez podmiot gospodarczy słusznego interesu społecznego, z. poszanowania podmiotów zewnętrznych, która ma na celu dobro konsumenta, zakaz walczenia z konkurentem nieuczciwymi metodami, zakaz działań destrukcyjnych itp.
Poza makroetyką, w etyce biznesu istnieje etyka przedsiębiorstwa ( bardzo często utrwalana
i nauczana w postaci kodeksu etyki zawodowej lub wewnętrznych normatywnych uregulowań określonego przedsiębiorstwa, opartych na szczegółowych ?analizach przypadku?), jak również etyka indywidualna, związana z rolą społeczną, jaką jest aktywne uczestnictwo w życiu gospodarczym.

Kodeks, czyli między prawem a sumieniem.
Regulowanie problemów moralnych poprzez konstruowanie kodeksów ma swoich zwolenników
i przeciwników.
Przeciwnicy przywołują najczęściej następujące argumenty:
1. istotą moralności jest jej powszechność i uogólnialność jej zasad i norm
2. postęp w moralności mierzy się m.in. uniwersalizacją jej zasad
3. podmiotem moralności jest człowiek jako człowiek
4. cechą ocen i zachowań moralnych jest ich bezinteresowność
5. moralność ma charakter refleksyjny i nieusuwalnie konfliktowy
6. kodeks etyki zawodowej sprowadza problem odpowiedzialności do posłuszeństwa normom
7. moralność jest czymś, co obowiązuje niezależnie od konwencji i umów
8. w związku ze stroną formalną etyka zawodowa jest relatywna w tym sensie, że może mieć charakter koniunkturalny, zależny od panującej ideologii
9. sama potrzeba formułowania kodeksów ma charakter koniunkturalny

Zwolennicy kodeksu mają natomiast następujące argumenty:
1. moralność nie jest czymś powszechnym, ale jest faktem społecznym
2. etyka zawodowa nie jest jakimś nowatorskim pomysłem czy modą czasów współczesnych
3. etyka zawodowa nie zastępuje moralności powszechnej, ale dopełnia ją, i to
w wieloraki sposób (konkretyzując treści norm moralności powszechnej, dostosowując je do konkretnej sytuacji społecznej; określając potrzeby, granice i cele odstępstwa od norm moralności powszechnej; formułując sposoby i możliwości rozwiązywania konfliktów norm moralności powszechnej i norm związanych z wykonywanym zawodem; formułując ideał, koncepcję dobra, do którego realizacji określona praca zawodowa powinna zmierzać)
4. etyka zawodowa nie zastępuje więc ani nie relatywizuje norm moralności powszechnej, lecz pełni obok niej inne funkcje
5. posłuszeństwo kodeksowi nie zwalnia nigdy z odpowiedzialności indywidualnej
6. kodeks etyki zawodowej zawiera bardzo często antypragmatyczną zasadę honoru

Zadaniem kodeksów etyki zawodowej jest przede wszystkim uszczegółowienie powszechnych norm moralnych i dostosowanie ich do specyfiki danego zawodu.
Niewiara w skuteczność etyk zawodowych ma swoje źródło w przekonaniu, że człowiek
uczciwy będzie uczciwy i w biznesie i w domu. Nieuczciwy zaś będzie nieuczciwy nawet podczas spowiedzi. O uczciwości bowiem i nieuczciwości decyduje sumienie.
Funkcją etyki zawodowej jest uszczegółowienie ogólnych norm etycznych i dopasowanie ich do określonych ról zawodowych, sytuacji, konfliktów, relacji, których ogólna etyka nie przewiduje, bo i przewidzieć nie jest w stanie.
Kodeks ułatwia rozwiązanie konfliktów i wskazuje na normy, które stoją na straży wartości istotnych dla wykonania danego zawodu, jak i dla prestiżu roli społecznej z zawodem tym związanej. Kodeks zawiera również normy i wskazówki dotyczące zasad współżycia w obrębie danej grupy zawodowej oraz zasady perfekcjonizmu.

Od Robinsona do Rockefellera.
Sprawiedliwość (cnota, która pomaga współżyć z innymi), umiarkowanie (cnota, która pozwala zachować wstrzemięźliwość, tak w sprawach zmysłowych, jak i emocjonalnych), roztropność (cnota, która pomaga w dostosowaniu ogólnych zasad moralnych do konkretnych praktycznych sytuacji życiowych) oraz męstwo (cnota, która broni cnót pozostałych, pozwala być konsekwentnym
i wiernym własnym zasadom w obliczu zła) ? to cztery filary osobowego dobra. Człowiek cnotliwy był bowiem człowiekiem dobrym w najwyższym znaczeniu.
Franklinowska dewiza ?czas to pieniądz? nie oznacza bynajmniej, że umykający czas nakazuje być łapczywym wobec życia, lecz że bogactwo zdobywa się długo, pracując w pocie czoła, rezygnując z postaw hedonistycznych i konsumpcyjnych.
Mapa moralnego działania w biznesie
Biznes podatny jest na korupcję, przestępstwa i inne rodzaje zła. Biznesowi potrzebna jest więc mapa, która powinna powstać jako owoc współpracy filozofii i praktyki gospodarczej. Filozofia, dając wiedzę o pojęciach i ideałach moralnych, buduje zręby mapy, z której każdy uczestnik życia gospodarczego może skorzystać, załatwiając swoje własne sprawy i dążąc do swoich własnych celów. Będąc użytkownikiem tej mapy, jest też zarazem jej współtwórcą; nanosi nań istotne informacje
i praktyczne szczegóły.

BIZNES I MORALNOŚĆ.
Cnoty moralne są cechami charakteru, dyspozycjami, których potrzeba każdemu z nas: pomagają nam one osiągnąć pomyślność w życiu ? i w biznesie. A zatem dobrze prowadzone przedsiębiorstwo to takie przedsiębiorstwo, którego praktyki i sposoby postępowania będą zgodne
z cnotami moralnymi. Nie wynika z tego, oczywiście, że jedynie te przedsiębiorstwa, które w tym sensie są dobrze prowadzone, będą odnosić sukcesy. Powodzenie i niepowodzenie zależą po części od szczęścia, po części od umiejętności i inteligencji. Cnoty moralne jednak zwiększają szanse naszego powodzenia, wady zaś zmniejszają je.
?Diabły ? powiada Sir Thomas Browne ? nie okłamują się nawzajem albowiem prawda jest konieczna do istnienia wszystkich społeczeństw: również społeczeństwo piekła nie może bez niej istnieć?
Przykład ? ludzie żyjący w ubóstwie ?trudno żeby pusty worek stał prosto?. Jeśli bycie uczciwym wyklucza kradzież, to uczciwość raczej nie pomaga ubogim w osiąganiu powodzenia
w życiu ? wręcz przeciwnie, wydaje się ona raczej przeszkodą w jego osiągnięciu.
Chociaż cnoty moralne są konieczne abyśmy wiedli życie godziwe, nie znaczy to jeszcze, że działanie zgodne z ich wymaganiami zawsze przynosi nam korzyść. Ktoś np. może wysłuchać rozsądnej rady lekarza i odważnie zgodzić się na konieczną operację, a potem umrzeć na stole operacyjnym.
Nie chodzi tu jednak o to, że uczciwi ludzie biznesu czasem przegrywają, a czasem słono płacą, właśnie dlatego, że są uczciwi.
Każdemu na tym świecie opłaca się być uczciwym w interesach ? nawet tym, którzy żyją
w niesprzyjających warunkach, w ubóstwie, pod rządami totalitaryzmu lub w społeczeństwach,
w których korupcja i nielegalne interesy są na porządku dziennym.
Nie da się uniknąć nieuczciwości w życiu gospodarczym ? a także w życiu w ogóle. Jeżeli chodzi jedynie o to, że każdy kłamie to twierdzenie to nadal daje się pogodzić z twierdzeniem mówiącym, że uczciwość jest cnotą przynoszącą korzyść w życiu i interesach. Posiadanie tej cnoty nie wyklucza kłamstwa ? nawet kłamstwa niewłaściwego z etycznego punktu widzenia.
Posiadanie cnoty moralnej charakteryzuje się działaniem w zgodzie z cnotą, które wynika
z właściwej postawy i motywacji. Posiadanie cnoty moralnej nie wyklucza sporadycznych potknięć.

Dwa rodzaje trudności
W etyce pojawiają się dwa rodzaje trudności, a mianowicie trudności z określeniem, na czym w konkretnej sytuacji polega obowiązek oraz trudności z wypełnieniem obowiązku, kiedy już wiadomo czym on jest. Etyka biznesu jako dziedzina starająca się zapobiegać oszustwom, szkodnictwu
i zaniedbaniom, odzwierciedla powszechną świadomość, trudności związanych z wypełnieniem obowiązku, podczas gdy zainteresowania ludzi biznesu, którzy uznają jej znaczenie i doniosłość, odzwierciedlają również ich świadomość pierwszego problemu ? jak ustalić, które sposoby postępowania lub decyzje są sprawiedliwe i uzasadnione.

MOTYWY POSTĘPOWANIA, RACJE MORALNE I ULEGŁOŚĆ WOBEC NORM.

Nieetyczne praktyki w biznesie.
Pierwszy przypadek to ludzie, którzy nie mają sumienia. Drugi, że ich sumienie jest nieskuteczne. Czasami jest tak, że ludzie postępują w sposób, o którym wiedzą, że jest uznawany ze nieetyczny, oni jednak za taki go nie uznają, np. kłamiemy co do wieku pisząc CV.
?Sprytny łajdak? Hume?a
?Sprytny łajdak może sobie w pewnych okolicznościach myśleć, iż niegodziwy lub nielojalny postępek w poważnym stopniu pomnoży jego majątek, nie powodując znaczniejszego wyłomu w społecznej wspólnocie i związku. Że najlepszą polityką jest uczciwość ? może to dobra reguła ogólna, dopuszcza ona jednak wiele wyjątków. Można by nawet pomyśleć, że najmądrzej postępuje ten, kto przestrzega reguły ogólnej i korzysta ze wszystkich wyjątków?
Co sprawia, że nieetyczne praktyki są kuszące?
Nasze szczęście zależy od tego jak duży kawałek tortu przypadnie nam w udziale. Zmuszeni jesteśmy zatem uczestniczyć we współzawodnictwie z innymi ? im więcej oni wezmą tym mniej zostanie dla nas ? i to samo dotyczy innych światowych uciech. Nieetyczną praktyką jest tu współzawodnictwo
i walka z konkurencją ale jest ona kusząca bo przynosi korzyści.

CZY DA SIĘ POGODZIĆ ŻYCIE GOSPODARCZE Z CNOTAMI MORALNYMI?
Nie trzeba np. być zaraz pacyfistą, żeby niepokoić się korumpującym charakterem wojskowego życia żołnierzy zawodowych. Są oni szkoleni do zabijania, okaleczania, niszczenia mienia i pustoszenia całych połaci kraju, a wszystko to wymaga, aby nauczyli się tłumić pewne ?cywilne? hamulce, które wiążą się z poszanowaniem życia i mienia. Co więcej, jako że armia złożona
z indywidualistów byłaby nieskuteczna, od żołnierzy oczekuje się, że kiedy otrzymują rozkaz, będą go wykonywać bez zastanowienia, przyjmując na wiarę, iż użycie siły jest konieczne, a zatem usankcjonowane ? mimo że konieczność w pewnych konkretnych sytuacjach może wcale nie być oczywista ani niekwestionowana. Jeżeli zatem kariera wojskowa może być zaszczytna, a nawet wybitna, to nadal istnieją powody, aby przypuszczać, że z takim życiem wiążą się specyficzne niebezpieczeństwa moralne: możliwe do przewidzenia sytuacje, w których prawdopodobnie znajdą się żołnierze (a w których reszta z nas prawdopodobnie się nie znajdzie) i w których pewne cnoty zostaną wystawione na ciężką próbę.
Istnieją dwa aspekty działalności gospodarczej, które wywołują niepokoje:
1. konkurencyjna natura życia gospodarczego ? pozorna nieustająca potrzeba okpienia innych, która może wydawać się nie do pogodzenia z wymaganiami sprawiedliwości
i człowieczeństwa
2. współudział biznesu w zachęcaniu do konsumeryzmu i życia światowego, co może się wydawać nie do pogodzenia z wymaganiami umiarkowania

Współzawodnictwo w interesach
Działanie na szkodę konkurencji nie jest tylko marginesową cechą życia gospodarczego; musi ono być celem. Chodzi tu przecież o śledzenie poczynań przeciwnika, wyszukiwanie i wykorzystywanie jego słabych punktów.
Nieuchronnie jednak sukcesy ludzi biznesu są niepowodzeniami innych.
Zarówno człowieczeństwo, jak i poczucie sprawiedliwości mogą się wydawać przeszkodami w procesie nastawionego na zysk, ostrego współzawodnictwa. Człowieczeństwo wymaga współczucia tam, gdzie jest ono na miejscu. Współczujący nie triumfują z powodu niepowodzeń innych ani nie są wobec nich obojętni ? raczej próbują im zapobiegać lub łagodzić je. Ci, którzy mają poczucie sprawiedliwości uznają żądania słabych, aby ich nie wykorzystywać i nigdy nie używają w tym celu swojej siły.

Jak godzić karierę w biznesie i życiu zawodowym z cnotami moralnymi?
Jest prawdą, że ci, którzy posiadają cnoty moralne, są w szczególny sposób ograniczeni. Nie mogą wykorzystywać pewnych sytuacji, które ludzie pozbawieni skrupułów wykorzystaliby
z pewnością: sprawiedliwi nie kłamią i nie oszukują; współczujący odrzucają pomysły, które mogłyby doprowadzić innych do ruiny finansowej; umiarkowani nie promują towarów, które mogłyby spowodować niebezpieczne uzależnienie. Nie mamy jednak żadnego powodu, aby przypuszczać, że te ograniczenia nie dotyczą ludzi, którzy nie zajmują się interesami, a również posiadają te cnoty, np. pracowników służby zdrowia lub szkolnictwa. Uczciwe poinformowanie pacjentów o ich stanie zdrowia i prognozach na przyszłość zabiera dużo więcej czasu niż gładkie zapewnienie, że wszystko będzie dobrze ? czasu, który można by poświęcić innym pacjentom. Podobnie jest w przypadku kontaktów ze studentami.

DOBRA PRAKTYKA W BIZNESIE
Czym jest dobra praktyka w biznesie?
Przez dobrą praktykę, praktykę właściwą z etycznego punktu widzenia, rozumiemy taką praktykę, która nie tylko unika niesłusznego postępowania (niesprawiedliwości), ale również jest zgodna
z wymaganiami cnót w ogóle (to jest cnót niż cnota sprawiedliwości).
Utylitaryzm
W moralności chodzi o czynienie dobra i że oceniając nasze wybory, powinniśmy brać pod uwagę tylko i wyłączenie użyteczność danego sposobu działania. Jest ona zatem nazywana czasami moralnością skutku ? ponieważ podstawowe pytanie, które zadają utylitaryści w sprawie wchodzących w rachubę możliwości, brzmi: jaki będzie skutek takiego działania? Zawsze powinno się zrobić to, co da lepsze rezultaty ? co będzie bardziej użyteczne.
Jeśli chodzi o utylitaryzm to zadajemy sobie pytania:
Co jest dobre? O czyje dobro chodzi?
Odpowiadając na pierwsze pytanie mówią alternatywnie o przyjemności, szczęściu, dobrobycie
i zaspokojeniu preferencji. Odpowiadając na drugie, mówią alternatywnie o nas samych,
o ludzkości, o wszystkich czujących istotach żyjących obecnie lub tych, które będą żyły w przyszłości.

Teoria deontologiczna.
Termin deontologiczna wywodzi się z dwóch słów greckich: deon, które znaczy ?obowiązek?
i logos, które znaczy w przybliżeniu ?słowo?, ?rozum?, ?wiedza?.
Za czym się opowiada?
Przyjrzyjmy się tutaj pewnemu bardzo popularnemu i wpływowemu stanowisku deontologicznemu,
a mianowicie kantyzmowi, którego fundament stanowi etyka Immanuela Kanta (1724 ? 1804). Współcześni kantyści trzymają się mocno idei, że ludziom należy się szacunek, że nigdy nie powinni być traktowani jako jedynie środki do celów innych ludzi.
Odpowiedział:? Kiedy myślę o Richardzie Straussie jako muzyku, zdejmuję kapelusz. Kiedy myślę o Richardzie Straussie jako człowieku, zakładam, go z powrotem?.
Teoria umowy ? kontraktualizm
Istnieje jednak teoria zobowiązań, która można by powiedzieć, nadaje sens przekonaniu kontysty, że każdemu należy się równy szacunek, a także idei, że sprawiedliwość
i sprawiedliwe traktowanie są związane z przyzwoleniem i która ponadto daje jasne wskazówki, jak zastosować ją w praktyce. Teorią tą jest kontraktualizm (teoria umowy).
Teoria ta wyjaśnia obligatoryjność unikania niesłusznego postępowania i wyjaśnia również, dlaczego unikanie niesłusznego postępowania jest ważne ? ugruntowując nasze moralne zobowiązania na fikcji umowy społecznej. Zwolennik umowy odwołuje się do pewnych fundamentalnych prawd o naturze ludzkiej i ludzkich potrzebach, aby pokazać, że jeżeli nie uda nam się żyć w zgodzie i pokoju, nasze życie będzie straszne.
Z punktu widzenia kantysty jest to teoria bardzo obiecująca. Potwierdza ona, że
w pewnym sensie wszyscy jesteśmy równi ? wszyscy jesteśmy jednakowo bezbronni i nikt
z nas nie będzie miał się lepiej, jeżeli nie będziemy potrafili żyć w zgodzie i pokoju.

DOBRA PRAKTYKA WEWNĄTRZ FIRMY
Co uważa się za dobrą praktykę?
Przez dobrą praktykę będziemy tutaj rozumieć unikanie niesłusznego postępowania
i dobre postępowanie zarazem, działanie w sposób właściwy z moralnego punktu widzenia. Unikania niesłusznego postępowania wiąże się z jedną z cnót moralnych ? lub raczej z grupą cnót ? którą sklasyfikowaliśmy jako ?sprawiedliwość?. Cnoty te związane są z obowiązkami mającymi charakter ograniczeń, a więc z bezwzględnymi normami moralności. Unikanie niesłusznego postępowania polega na działaniu w ramach tych ograniczeń.
Oprócz sprawiedliwości istnieją również inne cnoty moralne również niezbędne do dobrego życia. Życie w zgodzie i pokoju (unikanie anarchii) uznaliśmy za warunek konieczny, ale niewystarczający do dobrego życia.
Oprócz cnoty sprawiedliwości potrzebujemy innych cech charakteru, takich jak człowieczeństwo oraz to, co nazwaliśmy cnotami aspiracyjnymi, one bowiem umożliwiają nam znalezienie
w życiu jakiegoś celu.
Dobra praktyka a bezpieczeństwo i higiena pracy w przedsiębiorstwie.
Jeżeli zgodziliśmy się, że zatrudnienie ludzi do pracy w niebezpiecznych warunkach nie jest jako takie czymś właściwym, to zastanówmy się teraz, w jakim stopniu pracodawcy są odpowiedzialni za bezpieczeństwo pracowników, za minimalizowanie ryzyka. Prawo wymaga, aby pracodawcy ?zapewnili tak dalece, jak to jest możliwe w granicach rozsądku, bezpieczeństwo i higienę pracy?.
Zanim odpowiemy na te pytania, musimy wyjaśnić, co właściwie uważa się za poinformowanie i dobrowolną zgodę.
U podstaw wymogu poinformowania leży przekonanie, że jeżeli zgadzasz się na coś, nie wiedząc, na co się zgadzasz, to twoja zgoda jest pozbawiona wszelkiego znaczenia.
Zasada poinformowania i dobrowolnej zgody pozwala pracodawcy przenieść na pracowników odpowiedzialności za ustalenie, jaki stopień ryzyka jest możliwy do przyjęcia.
Dobra praktyka przy zatrudnianiu, zwalnianiu i awansowaniu
Każdy z nas docenia znaczenie właściwego, z punktu widzenia moralności i rozsądku, traktowania personelu: tu dobry biznes i dobra etyka idą ze sobą w parze.

DOBRA PRAKTYKA NA ZEWNĄTRZ FIRMY
Dobra praktyka a stosunek do ludzi spoza firmy
Te same cnoty moralne, które stanowią podstawę dobrej praktyki wewnątrz firmy, są również podstawą dobrej praktyki członków firmy wobec ludzi z zewnątrz ? dostawców, klientów, inspektorów i wszystkich innych.
Odpowiedzialność członków firmy wobec tych z zewnątrz, z którymi pracownicy firmy będący udziałowcami mają jakieś interesy, lub tych, na których życie te interesy wpływają. Ograniczymy naszą dyskusję do dwóch tematów:
1. sprawiedliwy sposób prowadzenia interesów ? nie taki zgodny z prawem danego kraju, ale taki który pozostaje zgody z bezwzględnymi normami moralności (uznane przez społeczeństwo, które musi je przestrzegać aby żyć w zgodzie i pokoju)
2. biznes ekologiczny ? zobowiązania w stosunku do środowiska naturalnego
Doniosłość cnót moralnych
Świat biznesu nie musi być światem nieuniknionego konfliktu, wszechobecnej korupcji, bezwzględności i perfidu na co dzień.
Teoria moralna, opiera się na rozumieniu, że cnoty moralne są niezbędne do dobrego życia. Cnoty te, z definicji, są właśnie tymi cechami charakteru, których nabycie jest niezbędne dla każdego ? znajdującymi szerokie zastosowanie i nieodzownymi. Nie możemy zatem wyrzucić życia gospodarczego poza nawias naszego świata, dowodząc, że cnoty te nie dają się w nim stosować. Życie gospodarcze jest w końcu częścią naszego świata i źródłem wielu rzeczy umożliwiających ludziom dobre życie. Wiedza, nauka, technologia, sztuka mogą rozkwitać jedynie w kulturze gromadzącej środki na utrzymanie ludzi, którzy nie muszą trwonić całej swojej energii na przeżycie, których potrzeby zaspokajają inni ludzie, wysoko ceniący ich pracę. Jeżeli jakiś sposób życia jest nieetyczny, to stan uzależnienia od ludzi, którzy w taki sposób żyją, jest również nieetyczny. Prowadzenie interesów jednak nie jest jako takie niemoralne, chociaż niektóre rodzaje interesów (np. rozprowadzanie narkotyków) oraz utrzymywanie się z pewnych rodzajów działalności i osiąganie powodzenia w niektórych strukturach biznesu są niemoralne.


PO CO WPROWADZA SIĘ PROGRAMY ETYCZNE W FIRMACH?

? Z dwu jednakowo efektywnych firm lepszą jest ta firma, która biznes uprawia rzetelnie i uczciwie.

? Daje jej to w dłuższym okresie konkurencyjną przewagę, jakiej firma w inny sposób nie mogłaby osiągnąć.

? W związku z tym coraz większa liczba firm na świecie, dąży do ujęcia elementów kultury organizacyjnej firmy w postaci strategicznych programów etycznych.
? Programy etyczne skierowane są na uczynienie z etyki biznesu najwyższego standardu zachowań:
? pracowników w firmie
? firmy na rynku
? firmy w otoczeniu społecznym w jakim działa
? Jest tak dlatego, że etyczne postępowanie stanowi aktywa firmy.
? Takie postępowanie świadczy o odpowiedzialności firmy wobec jej interesariuszy czyli wszystkich, którzy firmę tworzą i z którymi firma współdziała.

CO SKŁADA SIĘ NA PROGRAM ETYCZNY FIRMY?
? wskazanie wartości wspólnych
? sformułowanie wizji i misji firmy
? określenie standardów etycznych i zawodowych
? opracowanie kodeksu etycznego
? opracowanie podręcznika standardów zawodowych
? opracowanie programu kształcenia etycznego
? utworzenie stanowiska (komórki) ds. etyki
? promowanie zachowania etycznego
? monitorowanie przestrzegania norm etycznych oraz standardów zawodowych
? utworzenie etycznej infolinii
? okresowe przeprowadzanie audytu etycznego


JAKIE KODEKSY FIRMY?
? Decyzje podejmowane w firmie na wszystkich stanowiskach powinny odwoływać się do tego samego zespołu wartości podstawowych podzielanego przez wszystkich pracowników od szefa firmy poczynając.
? Zespół wartości podstawowych i opartych na nich standardów postępowania tworzy kodeks firmy.
? W zależności od tego, czego kodeks dotyczy może to być kodeks etyczny, kodeks dobrej praktyki, kodeks postępowania lub tp.
? Świadczą o tym przykłady dostępne na stronie Centrum Etyki Biznesu:
www.wspiz.pl/~ cebi
? Kodeksy niektórych firm opatrywane są tytułami mającymi charakter haseł będących przesłaniem ich wizerunku (np. It?s Good Business - jak nazwany został kodeks zachowań National Westminster Bank).
? Za najlepsze kodeksy etyczne uważa się kodeksy będące połączeniem kodeksu wartości, kodeksu postępowania oraz kodeksu norm jakich należy przestrzegać (np. norm dotyczących uczciwej konkurencji).
? Kodeksy zazwyczaj poprzedzane są pismem prezesa firmy nadającym ton treści kodeksu. List taki powinien być napisany językiem nie napuszonym, zrozumiałym i apelującym do adresatów.

CO SKŁADA SIĘ NA TREŚĆ KODEKSU FIRMY?
? Bezpieczeństwo wyrobów i usług
? Bezpieczeństwo w miejscu pracy
? Informowanie o nieprzestrzeganiu norm
? Inwestycje negatywne i międzynarodowy bojkot
? Jakość
? Konflikt interesów
? Likwidacja działalności i redukcje
? Molestowanie seksualne
? Nagradzanie i karanie
? Normy prawne jakich należy przestrzegać
? Ochrona środowiska
? Poufność
? Praca a rodzina
? Przechowywanie dokumentów finansowych
? Przechowywanie i udostępnianie informacji
? Prywatność w miejscu pracy i poza nim
? Różnorodność i tolerancja
? Stosunki ze światem polityki
? Świadczenia na rzecz społeczności lokalnych
? Upominki i udział w przyjęciach
? Zdrowie pracowników - badania okresowe
? Zwrot poniesionych kosztów
? Zagadnienia normowane przez kodeksy etyczne podano w porządku alfabetycznym, co nie znaczy, że takie powinno być ich uporządkowanie
w kodeksie firmy, ani też, że wszystkie one powinny znaleźć się w nim oraz, że nie należy dodać innych kwestii.
? Treść kodeksu firmy w każdym konkretnym przypadku zależy od programu etycznego firmy oraz sytuacji jakie mogą występować w firmie.
? Niektóre kodeksy etyczne sporządzane są w sposób ułatwiający ich stosowanie.
? Na przykład Code of Ethics and Business Conduct firmy Honeywell zawiera pytania
i odpowiedzi prezentujące wybrane przypadki związane z sytuacjami dotyczącymi poszczególnych zagadnień uregulowanych w kodeksie.

Analizując kodeksy etyczne (które są dostępne na stronach www) kilku firm, chciałabym zaprezentować dekalog firmy PKN ORLEN, ponieważ zwrócił moją uwagę swoim rozbudowanym systemem wartości.

Kluczowe wartości PKN ORLEN

Konsekwencja w dążeniu do celu
? Sumiennie realizuję swoje zadania.
? Z determinacją dążę do osiągnięcia celu.
? Angażuję się w swoją pracę.
? Pytam, gdy mam wątpliwości.
Współpraca
? Współdziałam z innymi dla dobra firmy.
? W sposób jasny komunikuję się z innymi.
? Współpracując z innymi buduję zaufanie.
? Sukces zespołu jest najważniejszy.


Uczciwość
? Postępuję uczciwie wobec siebie i innych.
? Otwarcie wyrażam swoje zdanie.
? Postępuję zgodnie z zasadami Kodeksu Etycznego.
? Szanuję mienie firmy.
Profesjonalizm
? Chcę być ekspertem w swojej dziedzinie.
? Dążę do najwyższej jakości.
? Odnoszę się z szacunkiem do klientów i pracowników, niezależnie od zajmowanego
? przez nich stanowiska.
? Rozwijam swoje kompetencje.
Odpowiedzialność
? Dotrzymuję danego słowa.
? Biorę odpowiedzialność za swoje działania oraz za zespół, którym zarządzam.
? Nie daję obietnic bez pokrycia.
? Zawsze kończę rozpoczęte zadania.
Przedsiębiorczość
? Identyfikuję się ze swoją pracą i firmą.
? Chętnie podejmuję się nowych zadań.
? Świadomie podejmuję ryzyko.
? Dbam o koszty.
? Do zmiany podchodzę elastycznie i kreatywnie.

Zasady ogólne
Spółka uczestniczy w kształtowaniu właściwych relacji gospodarczych, a przez to także społecznych, w duchu poszanowania porządku prawnego kraju, na terenie którego podejmuje działanie. Spółka uznaje także potrzebę poszanowania powszechnie przyjętych zasad współżycia społecznego w duchu odpowiedzialności za całość życia zbiorowego.
Spółka odnosi się z szacunkiem do wartości kulturowych społeczności, wśród których podejmuje swoje działania, stara się harmonijnie realizować cele indywidualne oraz społeczne w duchu poszanowania praw człowieka i troski o dobro wspólne. Celem Kodeksu Etycznego jest kształtowanie właściwej kultury życia, szczególnie kultury pracy wewnątrz Firmy oraz pomiędzy Firmą a jej otoczeniem. Kluczowe Wartości PKN ORLEN stanowią drogowskaz postępowania dla wszystkich pracowników.
W sytuacjach nie uregulowanych zapisami Kodeksu Etycznego, są one wyznacznikiem do podejmowania indywidualnych decyzji.

Przestrzeganie prawa i dobrych obyczajów
PKN ORLEN przestrzega prawa istniejącego na obszarze państw, w których prowadzi swoją działalność. Wszyscy pracownicy działając w imieniu Spółki zobligowani są do poszanowania rozwiązań prawnych obowiązujących w danym kraju.
Spółka stosuje się do regulacji Zasad Ładu Korporacyjnego (Corporate Governance). Regulacje te odnoszą się do wszystkich organów Spółki (Walne Zgromadzenie, Rada Nadzorcza i Zarząd)
i ich relacji do osób i instytucji zewnętrznych. Spółka deklaruje również poszanowanie dobrych obyczajów i praktyk społecznych istniejących na terenie danego kraju.

Szacunek
PKN ORLEN w swojej działalności kieruje się zasadą poszanowania i godności każdego człowieka.
Zasady wzajemnego traktowania się pracowników Firmy wpływają na jej ogólny efekt ekonomiczny. PKN ORLEN w sferze biznesowej bierze pod uwagę przede wszystkim kompetencje
i profesjonalizm pracowników i kooperantów oraz deklaruje szacunek dla narodowości, rasy, religii
i orientacji politycznej wszystkich swoich pracowników, współpracowników, klientów i partnerów biznesowych.

Uczciwość
PKN ORLEN w całej swojej działalności, zarówno biznesowej jak i społecznej, deklaruje poszanowanie zasady uczciwości. W szczególności Firma oraz jej reprezentanci zobowiązani są do dotrzymywania danego słowa oraz uczciwości we wszystkich relacjach z partnerami biznesowymi i społecznymi.

Transparentność
PKN ORLEN deklaruje pełną przejrzystość informacyjną, dzięki której wszyscy zainteresowani mają możliwość dokładnej oceny stanu, sposobu funkcjonowania i planów Spółki z zachowaniem
zasady poufności informacji stanowiących tajemnicę Spółki. Prawo do informacji o Spółce mają przede wszystkim ? ze względu na zaangażowanie kapitału ? właściciele oraz inni
interesariusze, którzy mają zagwarantowany prawem dostęp do upublicznionych informacji dotyczących Spółki.

Profesjonalizm i wysoka jakość produktów i usług
W naszych działaniach kierujemy się profesjonalizmem i solidnością. Dbamy o to, by mechanizmy zarządzania były na najwyższym poziomie. Przestrzegamy czytelnych zasad oceny pracowników, kierując się przede wszystkim osiąganymi przez nich wynikami.

Otwarta komunikacja
Tworzymy warunki do płynnej wymiany poglądów wszystkimi dostępnymi kanałami tak, aby pracownicy, klienci, dostawcy mogli pogłębiać i wzbogacać swoje kontakty. Zachęcamy do uczciwej
i otwartej komunikacji wewnątrz PKN ORLEN oraz z klientami i dostawcami, jednocześnie chroniąc poufne informacje Firmy.

Apolityczność
PKN ORLEN deklaruje apolityczność: powstrzymywanie się od angażowania się w życie polityczne, uznając, iż jest to sprzeczne z długofalowym interesem Firmy i jej akcjonariuszy.



JAK PROJEKTOWAĆ PROGRAMY I KODEKSY ETYCZNE?
? Projektowanie programu oraz kodeksu etycznego może być wykonywane ?od góry?
i narzucone pozostałym członkom organizacji.
? Sposób taki, jak wykazuje doświadczenie, nie odnosi spodziewanego skutku.
? Powodzenie bowiem zależy nie tyle od tego jak mądra jest treść tego programu/kodeksu, czy od jego logiki, ani umiejętności komunikowania szerszej społeczności tego, co program/kodeks zawiera, ile od procesu jego opracowywania.
? Powodzenie zależy w szczególności od stopnia w jakim osoby, których program/kodeks dotyczy czują się jego współtwórcami (partycypacja).
? W celu autentycznego zaangażowania współpracowników w proces przygotowywania programu etycznego należy:

? kształtować świadomość potrzeby opracowania programu etycznego wśród wszystkich pracowników (?dlaczego program??, ?co ty z tego będziesz miał??, ?co z tego będzie miała firma?);
? zidentyfikować zagadnienia nurtujące ludzi w organizacji oraz zewnętrznych interesariuszy (?jakie sprawy nurtują pracowników firmy??, ?a jakie naszych klientów??, ?co jest ważne dla członków zarządu??, ?...a co dla pracowników różnych szczebli??, ?kto jest interesariuszem firmy??, ?...co jest dla niego ważne??);
? zachęcić jak największą liczbę pracowników do uczestnictwa w opracowywaniu programu (?program jest mój!?);
? znaleźć entuzjastów pośród ludzi zatrudnionych na różnych stanowiskach, którzy byliby gotowi włączyć się w tworzenie programu etycznego i jego realizację (?JA to z chęcią zrobię!?);
? zapoznać się z tym co w tej sprawie robią inni, jakie obowiązują standardy i normy
w krajach, z którymi współpracujemy (?to samo zachowanie może mieć różne znaczenie
w różnych krajach?, ?jak zachowują się moi rywale??, ?jak partnerzy??, ?...a jak liderzy??);
? rozważyć sposób w jaki powinny być sformułowane dokumenty (?czy to ma być ?piła???,
?...a może powinno przemawiać do czytelnika??, ?czy dokumenty mają być suche i formalne jak przepisy prawne??, ?czy dokumenty mają być ?przegadane???, ?...a może odwoływać się do aktualnych problemów i dylematów spotykanych na stanowiskach pracy??).
? zastanowić się nad tym, co będziemy robić później (?czy program/kodeks ma spocząć
w segregatorze na półce??, ?jak powinien przebiegać proces stałego komunikowania się??, ?jak często i w jaki sposób dokonywać zmian??).
? Dobrze zaprojektowany program/kodeks etyczny przyczynia się do zmniejszenia kosztów oraz do zwiększenia zysków, ponieważ:
? zmniejsza przypadki kłamstwa, korupcji, defraudacji i innych złych praktyk
? zmniejsza liczbę sytuacji, w których występuje konflikt interesów
? zwiększa zaufanie klientów, kontrahentów i partnerów
? zwiększa wiarygodność personelu
? zwiększa lojalność pracowników
? znacząco wpływa na poprawę reputacji firmy

DLACZEGO PROGRAMY I KODEKSY ETYCZNE ŚWIADCZĄ O AKTYWACH FIRMY?

? Firmy, szczególnie o dłuższej tradycji, której elementy zawarte są implicite w rutynach codziennego funkcjonowania tych organizacji, dążą w coraz większym stopniu do tego, by elementy ich kultury przedstawić explicite w postaci zwartych opracowań.
? Opracowania te stanowią część główną programów etycznych tych firm.
? Myliłby się jednak ktoś, kto sądziłby, że programy te kodyfikują tradycję i kulturę korporacyjną dla niej samej.
? Tradycja i kultura stanowią fundament, na którym budowane są plany zamierzeń, swego rodzaju ?etyczne biznes-plany?.
? Za przykład takiego planu służyć może Ethics Business Plan 1994 - 1996 firmy Nynex. Firma ta uznaje ?etykę jako inwestycję długoterminową?.

Prowadzenie biznesu rzetelnie, uczciwie i z najwyższą zgodnością słów i czynów (integrity) daje przewagę, jakiej nie można byłoby osiągnąć w inny sposób. Buduje to zaufanie klientów, ufność inwestorów i dumę pracowników. Dzięki naszemu zaangażowaniu się w etykę jesteśmy atrakcyjni dla pracowników wysokiej klasy. Nasze standardy spełniają wymagania prawa.
W Nynex?ie etyka jest kluczową składową jakości usług i produktów, jakich dostarczamy.

? Programy etyczne wyznaczają minima etyczne firm stanowiące przedmiot szlachetnej rywalizacji między nimi, rywalizacji skłaniającej korporacje do podnoszenia standardów etycznych
i zawodowych na coraz wyższy poziom.
? Programy etyczne - jako całościowe przedsięwzięcia skierowane na uczynieniu z etyki biznesu najwyższego standardu o randze strategicznej, a nie redukowanie jej do techniki organizatorskiej czy czegoś ekstra - powstały w firmach amerykańskich.

? Przyczynami wzrostu zaangażowania firm amerykańskich w przestrzeganie norm etyki biznesu są m. in.:
? naciski ze strony konsumentów
? uznanie znaczenia zadowolenia pracowników
? dążenie do doskonalenia obsługi klientów
? uznanie dla pracy zespołowej
? wpływ polityki państwa
? polityka liderów firm wynikająca z ich przekonań religijnych i aktywności społecznej z lat młodzieńczych
? zaufanie osiągane dzięki wzrostowi zainteresowania sprawami duchowymi i postępującą zmianą wartości uznawanych przez korporacje
? globalizacja gospodarki
? Źródła standardów etycznych w biznesie zachodnim zdefiniowane są przez siedem następujących powinności:
? dostarczanie klientom wartościowych wyrobów i usług
? zapewnianie inwestorom zasadnego zwrotu nakładów od kapitału powierzonego korporacji
? tworzenie nowego bogactwa
? tworzenie nowych miejsc pracy
? przeciwdziałanie zazdrości przez tworzenie warunków awansu oraz dostarczanie empirycznego świadectwa zasadzie, że dobra praca i talent są należycie wynagradzane
? promowanie wynalazczości, pomysłowości oraz rozwoju umiejętności
? angażowanie się w różnorodne przedsięwzięcia kraju
? Kraje europejskie nie będą zdolne skutecznie konkurować z firmami amerykańskimi, ani na rynku amerykańskim ani na innych rynkach, bez przyjęcia amerykańskich standardów etycznych w biznesie jako minimów.
? Mając powyższe na uwadze nie ulega wątpliwości, że pozytywne funkcjonowanie firmy
w wymiarach efektywności oraz ekonomiczności nie jest wystarczające dla jej dobrej reputacji.
? Firma powinna określić swój status także w wymiarze etycznym tworząc program/kodeks etyczny.
? Tylko trzy punkty podparcia (potrójne E) zapewniają stabilność.
? W wytycznych projektowania kodeksów etycznych opracowanych przez jeden z bardziej aktywnych ośrodków etyki biznesu na świecie - jakim jest Hong Kong Ethics Development Centre - zwraca się uwagę na to, że etyczne postępowanie firmy stanowi jej aktywa.
? Wolność uprawiania działalności gospodarczej połączona być musi z odpowiedzialnością.
? Odpowiedzialność za to co się czyni zaczyna się w firmie, a najlepszym ujęciem organizacyjnej kultury odpowiedzialności jest program etyczny i kodeks firmy.
? Dlatego też coraz więcej renomowanych firm poddaje się audytowi etycznemu publikując związane z tym raporty.
? KONKLUZJA

Jak wynika z badań, kodeksy firm przyczyniają się do zachowań etycznych tym bardziej, w im większym stopniu kodeksy te są postrzegane przez pracowników (interesariuszy wewnętrznych) jako prawdziwie wdrożone i zagnieżdżone w kulturze organizacji.

Analogicznie, kodeksy firm przyczyniają się do tego, że firma cieszy się tym lepszą reputacją,
w im większym stopniu firmy te są postrzegane przez interesariuszy zewnętrznych jako funkcjonujące zgodnie z prawdziwie wdrożonymi i zagnieżdżonymi w kulturze tych firm programami i kodeksami etycznymi.