Aspekty ochrony przyrody

System prawnej ochrony przyrody opiera się w Polsce na postanowieniach Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997r. Wprowadziła ona zasadę zrównoważonego rozwoju jako podstawową zasadę ustrojową RP. Jej uszczegółowienie nastąpiło w zasadniczej dla systemu prawnego ochrony środowiska ustawie z dnia 31 stycznia 1980 r. O ochronie i kształtowaniu środowiska. Preambuła tej ustawy konkretyzuje cele kierowania się tą zasadą, wymieniając wśród nich zachowanie różnorodności biologicznej.

Wśród podstawowych kierunków ochrony środowiska określonych w tej ustawie znajduje się „ochrona świata roślinnego i zwierzęcego” oraz „ochrona walorów krajobrazowych oraz wypoczynkowych środowiska”. W zakresie zasad ochrony, cennych ze względu na szczególne wartości naukowe lub społeczne obszarów o wyjątkowych naturalnych wartościach przyrodniczych oraz wartości krajobrazowych środowiska o szczególnych wartościach ze względu na potrzeby społeczne, ustawa odsyła do przepisów o ochronie przyrody.

Regulacja taka zawarta jest w ustawie z dnia 16 października 1991r. O ochronie przyrody. W rozumieniu tej ustawy: Ochrona przyrody to działania mające na celu zachowanie przed zniszczeniem lub uszkodzeniami wszelkich elementów przyrody - dziko występujących gatunków zwierząt i roślin, utworów przyrody nieożywionej, jak jaskinie czy głazy narzutowe, a także ich zespołów o wybitnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych, chronionych w postaci rezerwatów, parków narodowych oraz parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu, utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów,
zachowanie różnorodności gatunkowej, zachowanie dziedzictwa geologicznego, zapewnienie ciągłości istnienia gatunków i ekosystemów, kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody, przywracanie do właściwego stanu zasobów i elementów przyrody. Ochrona przyrody stanowi część polityki ekologicznej państwa.

Zakres działań dotyczących ochrony przyrody jest bardzo szeroki: obejmuje prace inwentaryzacyjne, działania prawne, prace naukowo-badawcze nad stanem i przeobrażeniami przyrody, wyznaczanie chronionych obiektów przyrody i ich granic, opracowywanie zasad ich użytkowania i udostępniania dla publiczności, a także działań na rzecz ochrony terenów przed wszelkimi formami skażeń i dewastacją. Ochrona przyrody to także ochrona gatunkowa zwierząt i roślin-co jest regulowane zarządzeniami resortowymi, a także specjalnymi zarządzeniami w obrębie poszczególnych województw. Najnowocześniejsze podejście do zagadnień ochrony przyrody to ochrona różnorodności biologicznej wg zasad przewidzianych w Konwencji o Różnorodności Biologicznej (patrz rozdz. 1.2.). Celom tym służy powołanie specjalnych organów administracji w zakresie ochrony przyrody: GŁÓWNEGO KONSERWATORA PRZYRODY, WOJEWÓDZKICH KONSERWATORÓW PRZYRODY ORAZ DYREKTORA PARKU NARODOWEGO, ORGANÓW OPINIODAWCZYCH: Państwowej Rady Ochrony Przyrody, wojewódzkiej komisji ochrony przyrody oraz naukowej parku narodowego. Utworzenie szczególnych form tej ochrony: parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu, ochrony gatunkowej roślin i zwierząt, pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych oraz zespołów przyrodniczo – krajobrazowych. Wprowadzenie zakazów i ograniczeń w korzystaniu z dóbr przyrody oraz specjalnych zasad gospodarowania nimi. Wprowadzenie odpowiedzialności karnej za naruszenia zasobów i składników przyrody.
OBSZARY CHRONIONE

Najstarszymi formami ochrony przyrody w Polsce są rezerwatu przyrody. Formalna podstawa do wprowadzenia formy ochrony krajobrazu powstała po wejściu w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1980r. O ochronie i kształtowaniu środowiska. Art. 41 ustawy wprowadził taka kompetencję dla rad narodowych stopnia wojewódzkiego. W oparciu o te istniejące już formy ochrony przyrody wypracowana została koncepcja Krajowego systemu obszarów chronionych. Koncepcja a została uregulowana a art.. 13 ust 2 ustawy z dnia 16 października 1991r o ochronie przyrody. Zgodnie z tą ustawą określenie obszarów poddanych ochronie następuje stosownie do krajowej strategii ochrony przyrody, ustalonej przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Strategia zawarta została w opracowanej w 1991 r. „Strategii ochrony żywych zasobów przyrody w Polsce”. Za podstawowe cele polityki państwa w tej dziedzinie wyznaczyła:
• Utrzymanie podstawowych procesów ekologicznych i systemów podtrzymujących życie
• Zachowanie różnorodności genetycznej organizmów
• Zapewnienie trwałego użytkowania gatunków i ekosystemów
Parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe oraz obszary chronionego krajobrazu zaliczane są w doktrynie prawa administracyjnego do obszarów specjalnych. Strefa taka definiowana jest jako wyodrębniony obszar państwa na którym panuje swoisty reżim publicznoprawny.

Park narodowy jest najwyższą formą konserwatorskiej ochrony przyrody. Parki narodowe (PN) obejmują obszary chronione wyróżniające się szczególnymi wartościami naukowymi, przyrodniczymi, społecznymi, kulturowymi i wychowawczymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na których ochronie podlega całość przyrody oraz swoiste cechy krajobrazu. Wszelkie działania na terenie parku narodowego podporządkowane są ochronie przyrody, a działania w zakresie ochrony przyrody mają pierwszeństwo nad wszystkimi innymi działaniami. Część powierzchni parków narodowych (Białowieski PN w całości) wydziela się jako rezerwaty ścisłe, w których nie prowadzi się żadnych prac o charakterze gospodarczym. Zwrócić należy uwagę, że istniejące na danym terenie rezerwaty przyrody są w momencie powołania parku wyłączane z ewidencji ogólnopolskiej rezerwatów i traktowane jako tereny specjalnie chronione w obrębie konkretnego parku. Wszystkie parki narodowe są udostępnione do zwiedzania, a za wstęp mogą być pobierane opłaty, których wysokość ustala dyrektor parku. W regulaminach parków są przeważnie wprowadzane ograniczenia w korzystaniu z terenu parków, takie jak: możliwość poruszania się tylko po wyznaczonych szlakach, wyłączenie pewnych fragmentów parku z jakiegokolwiek zwiedzania, wprowadzenie specjalnych zasad uprawiania różnych dyscyplin sportu, np. alpinizmu, narciarstwa czy lotniarstwa. Utworzenie parku narodowego następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, a ich zarząd podlega Ministerstwu Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Akt ten określa nazwę parku, obszary wchodzące w skład i tworzące otulinę parku oraz nakazy i zakazy i ograniczenia obowiązujące z mocy prawa na teranie parku. Nieruchomości stanowiące własność Skarbu Państwa położone w granicach parku narodowego z chwilą jego utworzenia przechodzą w zarząd parku. Dla obszaru parku sporządzany jest plan ochrony, który zatwierdza Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Park narodowy jest państwową jednostką budżetową. Statut nadaje mu Minister. Parkiem zarządza dyrektor parku narodowego, powoływany i odwoływany przez ministra, po zasięgnięciu opinii Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Dyrektor jest organem administracji specjalnej w zakresie ochrony przyrody na terenie parku. W tym zakresie przejmuje wszystkie zadania i kompetencje wojewody. Dyrektor reprezentuje Skarb Państwa w obrocie cywilnoprawnym w zakresie zarządzanego mienia na terenie parku oraz pełni kompetencje i zadania w stosunku do lasów państwowych i prywatnych określone w ustawie z dnia 28 września 1991 o lasach. Organem opinio – doradczym parku jest rada naukowa parku narodowego. Powołuje ją Minister. W parkach narodowych utworzono, podległą dyrektorowi, Służbę Parków Narodowych. W skład Służby wchodzą funkcjonariusze Straży Parku.
Do końca lipca 1996 r. utworzono w Polsce 22 parki narodowe: Białowieski (1947), Świętokrzyski (1950), Babiogórski (1954), Pieniński (1954), Tatrzański (1954), Ojcowski (1956), Wielkopolski (1957), Kampinoski (1959), Karkonoski (1959), Woliński (1960), Słowiński (1967), Bieszczadzki (1973), Roztoczański (1974), Gorczański (1980), Wigierski (1988), Drawieński (1990), Poleski (1990), Biebrzański (1993), Gór Stołowych (1993), Magurski (1994), Narwiański (1996) i "Bory Tucholskie" (1996). W styczniu 1996 r., decyzja Rady Ministrów, powiększono powierzchnię pewnych parków . Istotne było powiększenie Wolińskiego Parku Narodowego, w którego obszar włączono także znaczne akweny wodne. Czyni to z tego obiektu pierwszy w Polsce park chroniący walory przyrodnicze morza. Łączna powierzchnia parków wynosi 2781,6 km2, co stanowi 0,9% powierzchni kraju. Polskie parki narodowe wykazują związki z paneuropejskimi sieciami ekologicznymi. Wszystkie wpisane na listę parków Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN)

W przypadku parków narodowych, najbardziej zagrożone przemysłowymi zanieczyszczeniami powietrza są: Karkonoski, Ojcowski, Świętokrzyski i Babiogórski; w mniejszym stopniu Kampinoski i Wielkopolski. Negatywny wpływ na przyrodę parków ma również masowa turystyka, zważywszy, że nasze parki narodowe odwiedza rocznie od 9 do 12 milionów osób. Duża liczba zwiedzających powoduje powstawanie szkód w przyrodzie parków. Największe szkody w roślinności, faunie i glebie powstają wokół schronisk turystycznych, stacji wyciągów narciarskich i kolejek linowych, pól namiotowych i parkingów.
Zagrożenie walorów przyrodniczych rezerwatów przyrody jest uzależnione głównie od ich lokalizacji. Najbardziej narażone są obiekty położone w rejonach uprzemysłowionych, na obszarach ekologicznego zagrożenia i terenach intensywnie wykorzystywanych dla celów turystyczno-wypoczynkowych.
Realną szansę na utrzymanie stabilności ekosystemów oraz możliwość odtworzenia wybranych składników przyrody stanowić może znaczące zmniejszenie zanieczyszczeń gazowych oraz skierowanie wzmożonego ruchu turystycznego na inne atrakcyjne tereny położone poza parkami narodowymi i rezerwatami przyrody. Funkcję tę mogą doskonale spełniać parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu.

Rezerwat przyrody jest to obszar obejmujący ekosystemy zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, określone gatunki roślin i zwierząt oraz elementy przyrody nieożywionej mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych. Rezerwaty przyrody są ustanawiane zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Dla każdego rezerwatu sporządzony jest plan ochrony, zatwierdzony przez Ministra. Rezerwaty są podzielone na: ścisłe i częściowe. Według stanu na 30.01.1996 r. jest w Polsce 1133 rezerwaty, o łącznej powierzchni 1207,3 km2, co w przybliżeniu stanowi 0,4% powierzchni naszego kraju. W zależności od charakteru obiektu, wyróżnić można następujące typy rezerwatów w Polsce: torfowiskowe, stepowe, słonoroślowe, przyrody nieożywionej, leśne, Krajobrazowe, Florystyczne, Faunistyczne, ichnitologiczne, ornitologiczne.

Parki krajobrazowe są to obszary chronione ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe, a celem ich utworzenia jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnienie tych wartości w warunkach racjonalnego gospodarowania. Wokół parku krajobrazowego może być utworzona otulina (strefa ochronna) zabezpieczająca park przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych. Utworzenie parku krajobrazowego następuje w drodze rozporządzenia wojewody. Organem zarządzającym jest dyrektor parku krajobrazowego, powoływany lub odwoływany przez wojewodę a gdy obszar obejmuje kilka województw przez Ministra Ś,ZniL, organem opnio-doradczym jest rada społeczno-naukowa, dla ochrony parku tworzona jest Służba Parków Krajobrazowych. Od 1976 r. do końca stycznia 1996 r. utworzono w Polsce 101 parków krajobrazowych, o łącznej powierzchni 19 459,8 km2, tj. 6,2% powierzchni kraju.

Obszary chronionego krajobrazu obejmują wyróżniające się krajobrazowo tereny o różnych typach ekosystemów. Zagospodarowanie ich powinno zapewnić stan względnej równowagi ekologicznej systemów przyrodniczych. Z przepisów ustawy o ochronie przyrody wynika, że obszar taki nie jest wyodrębnioną jednostką administracyjną posiadającą swoje organy. Stanowi obszar specjalny. Podstawową formą wyznaczenia obszaru chronionego krajobrazu jest rozporządzenie wojewody. Jeśli wojewoda nie wprowadził tej formy ochrony przyrody, kompetencję w tym względzie uzyskuje rada gminy. Forma prawną takiego wyznaczenia jest uchwała. Obszary chronionego krajobrazu uwzględniane są w planach zagospodarowania przestrzennego. Dotychczas obszary chronionego krajobrazu wyznaczane były w skali województw. Znajdują się one w 35 województwach i zajmują powierzchnię ok. 48 849,7 km2, tj. 15,6% powierzchni kraju. Obszar chronionego krajobrazu jest tworzony w celu ochrony wyróżniających się krajobrazowo terenów o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe w szczególności ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i wypoczynkiem lub z uwagi na istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne.

Obszary chronione a kryteria międzynarodowe
Według kryteriów stosowanych przez IUCN przy sporządzaniu list obszarów chronionych nasze parki narodowe powinny być zaliczane do II kategorii, parki krajobrazowe do V kategorii, większość rezerwatów do IV kategorii, a obszary chronionego krajobrazu do VI i VII kategorii. Wspomnieć należy o jeszcze innych formach ochrony przyrody w Polsce. W Polsce istnieje Polski Komitet Narodowy Programu UNESCO "Człowiek i Biosfera". Z jego to m.in. inicjatywy rozwija się w Polsce sieć światowych rezerwatów biosfery. Statut światowego rezerwatu biosfery przyznano: Babiogórskiemu Parkowi Narodowemu, Białowieskiemu Parkowi Narodowemu, Słowińskiemu Parkowi Narodowemu i rezerwatowi "Jezioro Łuknajno". W latach dziewięćdziesiątych powołano jeszcze trzy światowe rezerwaty biosfery: Tatrzański, Karkonoski i Wschodnio-Karpacki (położony na terenach Polski, Słowacji i Ukrainy). Białowieski Park Narodowy został w 1979 r. zaliczony do obiektów stanowiących światowe dziedzictwo dóbr kultury i przyrody (World Heritage Sites). Według danych IUCN na rok 1996 następujące obiekty zostały na mocy Konwencji Ramsarskiej uznane jako obszary wodne i błotne o międzynarodowym znaczeniu: jezioro Karaś, jezioro Łuknajno, jezioro Siedmiu Wysp, jezioro Świdwie, Biebrzański Park Narodowy, Słowiński Park Narodowy i rezerwat Słońsk.

W porównaniu z Europą różnorodność biologiczna jest w Polsce stosunkowo duża. Wynika to z położenia geograficznego Polski na granicy wpływów klimatu kontynentalnego i oceanicznego oraz pomiędzy głównym pasmem gór w Europie (Karpaty, Alpy) a pasmem dolin przebiegających wzdłuż Morza Północnego i Bałtyku. Stąd wiele gatunków ma na terenie naszego kraju granice zasięgu występowania.
Niestety, wiele gatunków w ostatnim okresie wyginęło lub jest zagrożonych wyginięciem. Ile ich jest trudno ocenić, bo wiąże się to z prowadzeniem poszukiwań, wymagających udziału specjalistów kompetentnych w poszczególnych grupach systematycznych. Brak informacji o występowaniu jakiegoś gatunku pozostawia nadzieję, że są jeszcze jakieś miejsca w Polsce, gdzie dany gatunek przetrwał, a my o tym nie wiemy. Można być pewnym jedynie wiadomości o wyginięciu gatunków dużych, łatwo dostrzegalnych i szeroko znanych. Np. w ciągu ostatnich 100 lat tylko spośród naszej fauny kręgowców ubyło około 15 gatunków. Toteż ocena, że gatunków ginących jest obecnie w Polsce nie mniej niż tysiąc, niestety nie jest zapewne przesadzona. Pełne informacje na ten temat publikowane są w tzw. czerwonych księgach, zawierających listy zagrożonych roślin i zwierząt.

Zachowaniu różnorodności biologicznej gatunków służy, między innymi, ich ochrona prawna, przede wszystkim zarządzenia ministra ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa (lub ministrów, którym ochrona przyrody podlegała w poprzednich okresach) oraz ministra rolnictwa i gospodarki żywnościowej (temu ostatniemu podlega ochrona ryb).
Gatunki mogą być chronione całkowicie, przez cały rok lub też objęte ochroną częściową, w niektórych okresach roku ma to na celu zapobieżenie ich nadmiernej eksploatacji gospodarczej (dotyczy to niektórych roślin np. leczniczych, zwierzyny łownej, ryb, ślimaków winniczków).
W roku 1992 na listach roślin i grzybów objętych całkowitą ochroną znajdowało się 97 gatunków lub całych rodzajów (obejmujących po kilka kilkanaście gatunków); częściowo chronionych było 28 gatunków lub rodzajów.
W przypadku roślin częściowo chronionych, którymi są zwykle gatunki mające znaczenie gospodarcze lub lecznicze, minister ochrony środowiska określa dla poszczególnych województw dopuszczalne ilości, które można corocznie pozyskiwać (w zależności od obszaru występowania i liczebności) pod nadzorem wojewódzkich konserwatorów przyrody.
W Polsce jest łącznie 568 gatunków zwierząt chronionych prawem. Na liście zwierząt objętych całkowitą ochroną znajduje się 367 gatunków kręgowców i 74 gatunki bezkręgowców, w tym prawie same owady (72 gatunki).

Na liście zwierząt łownych, objętych częściową ochroną, znajduje się 19 gatunków ssaków i 42 ptaków. Ochrona zwierząt łownych polega na ustalaniu okresów w ciągu roku, kiedy nie wolno na nie polować w niektórych przypadkach jest to cały rok, czyli obowiązuje całkowity zakaz polowań. Są jednak 2 gatunki łowne nie mające w ogóle okresów ochronnych. Okresy ochronne mogą być różne dla samców i samic, w zależności od różnic w fizjologii i zachowaniu się osobników różnej płci.

Ryby mają także okresy ochronne, w których nie wolno ich łowić, a ponadto określone są wielkości minimalne, poniżej których nie wolno łowić poszczególnych gatunków.
Nie prowadzono dotychczas stałej obserwacji (tzw. monitoringu) liczebności populacji gatunków chronionych i jej zmian. Bardziej systematycznie śledzone są liczebności tylko niektórych gatunków, a w przypadku pozostałych liczebność badana jest tylko sporadycznie, zwykle w ramach prac naukowych. Na przykład w 1992 r. dokładnie policzono kozice i świstaki w Tatrach i wiadomo z dużą dokładnością, że jest ich odpowiednio 150 i 160 sztuk
Oceny liczebności zwierząt łownych i nasilenia eksploatacji łowieckiej są prowadzone w sposób zorganizowany. Corocznie szacuje się liczebności podstawowych gatunków i prowadzi statystykę natężenia odstrzału większości gatunków. Dane te są obarczone pewnymi błędami: zwykle oszacowane liczebności dużych zwierząt są niższe od rzeczywistych, a zwierząt małych zawyżone. Liczby dotyczące odstrzału zwierząt dużych są bliskie rzeczywistym, zwierząt małych bardzo zaniżone.
Ponieważ dane o liczbie zwierząt odstrzelonych są zwykle dokładniejsze niż informacje o ich liczebności w przyrodzie, tych pierwszych używa się często do scharakteryzowania zmian w zagęszczeniach, szczególnie u gatunków występujących licznie i na dużych obszarach.
Pełna ochrona niektórych gatunków powoduje wzrost ich liczebności na tyle duży, iż lokalnie mogą one zakłócać równowagę ekologiczną lub przynosić szkody gospodarcze. W takich przypadkach minister ochrony środowiska może wyrazić zgodę na redukcję liczebności danego gatunku (odstrzał). W roku 1992 taką zgodę wyrażono dla 4 gatunków.
Wśród gatunków, które wykazywały tendencje zanikające są też takie, których liczebność po okresie spadku odradza się samoistnie. Dotyczy to np. kruka i bociana czarnego. Inne zanikające gatunki wymagają nieraz skomplikowanych zabiegów, takich jak przesiedlenia w poprzednio zamieszkiwane obszary czy hodowla zamknięta. W efekcie na ogół udaje się zahamować spadek liczebności, a niekiedy następuje restytucja gatunku. W Polsce najlepszym tego przykładem jest żubr, stanowiący znany na całym świecie przypadek zapobieżenia całkowitemu wyginięciu gatunku. Trudnym do opanowania zjawiskiem jest zanikanie jednego gatunku, gdy wypiera go inny, przeważnie nie należący do rodzimej fauny.

Ważne zadanie w ochronie różnorodności biologicznej spełniają ogrody zoologiczne, botaniczne i arboreta. Zachowują one gatunki, które wymierają, a nawet gatunki, które już całkowicie wyginęły w warunkach naturalnych. W Polsce jest 12 ogrodów zoologicznych, zajmujących łącznie powierzchnię około 470 hektarów. W roku 1995 żyło w nich 1 260 gatunków zwierząt o łącznej liczbie około 29 tysięcy osobników. Ogrodów botanicznych i arboretów jest w naszym kraju 16, a w każdym znajduje się średnio około 3 tysiące gatunków roślin. Z powyższych danych widać, że nie tylko w przyrodzie otwartej, ale i w hodowlach zamkniętych mamy znaczne zasoby gatunków
W województwie śląskim jest obecnie 60 rezerwatów przyrody. W celu zachowania i ochrony różnorodności przyrodniczej i krajobrazowej naszego regionu konieczne jest powiększenie udziału obszarów chronionych w ogólnej powierzchni województwa. W związku z tym projektuje się utworzenie kolejnych rezerwatów. Należy mieć nadzieję, że przekazanie uprawnień w zakresie tworzenia rezerwatów w ręce wojewody usprawni i przyspieszy procedurę powoływania nowych obiektów
Pomnikami przyrody według ustawy o ochronie przyrody są "pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej odznaczające się indywidualnymi cechami wyróżniającymi je wśród innych tworów".

Ustawa o ochronie przyrody z 16 października 1991 r. nadała uprawnienia do powoływania pomników przyrody, obok wojewody, także radom gmin. Do tej pory z kompetencji tych skorzystały rady 22 gmin ustanawiając pomnikami 289 pojedynczych drzew, 17 grup, 4 aleje oraz 3 obiekty przyrody nieożywionej.

Wniosek o ustanowienie pomnika przyrody może złożyć każdy obywatel, a także organizacje społeczne, szkoły, instytucje itp. Należy go kierować przede wszystkim do właściwego, ze względu na miejsce położenia obiektu, urzędu miasta lub gminy. Dotyczy to zwłaszcza przypadków zgłaszania do ochrony drzew obcego pochodzenia, drzew uważanych za krótkowieczne oraz pojedynczych tworów przyrody o lokalnych walorach przyrodniczych. Tylko w wyjątkowych przypadkach, w odniesieniu do obiektów o wartościach ponadlokalnych, wnioski przyjmuje Wojewódzki Konserwator Przyrody w Katowicach.

Wniosek o uznanie obiektu za pomnik przyrody powinien zawierać:
Opis obiektu - w przypadku drzew warto podać wymiary, obwód i średnicę na wysokości 1,3 m, oraz krótką informację o stanie zdrowotnym. W przypadku głazów narzutowych można podać obwód w najszerszym miejscu.
Lokalizację - konieczny jest dokładny opis miejsca w którym obiekt się znajduje. Dobrze jest załączyć mapkę, na której zaznaczone będzie jego położenie.
Uzasadnienie - należy uzasadnić dlaczego obiekt powinien zostać objęty ochroną, jaką przedstawia wartość naukową, historyczno-pamiątkową, kulturową, krajobrazową. Można załączyć fotografię obiektu.


Obszar chroniony - geograficznie wydzielony obszar, objęty ochroną lub specjalnym zagospodarowaniem mającym na celu jego ochronę. W polskich warunkach są to m.in. parki narodowe , parki krajobrazowe i rezerwaty przyrody.
Ochrona ex situ - ochronę składników różnorodności biologicznej poza naturalnym środowiskiem ich występowania (w warunkach sztucznych). W rolnictwie ochrona ex situ oznacza głównie przechowywanie nasion lub tkanek w bankach genów, w ochronie przyrody jest to głównie reprodukcja gatunków w warunkach sztucznych (ogrody botaniczne, zoologiczne) i reintrodukcja ich naturalnego środowiska.
Ochrona in situ - ochrona ekosystemów i naturalnych siedlisk gatunków oraz utrzymanie i restytucja zdolnych do życia populacji w ich naturalnym środowisku, a gatunków udomowionych lub hodowanych w otoczeniu, w którym rozwinęły swoje specyficzne właściwości. W odniesieniu do ochrony różnorodności przyrody podstawowe formy ochrony in situ to akty prawne (np. rozporządzenia o ochronie gatunkowej) planowanie oraz obszarów chronionych; w odniesieniu do ochrony różnorodności zasobów biologicznych mogą to być akty prawne i bodźce finansowe sprzyjające utrzymywaniu hodowli starych odmian i ras.

Różnorodność biologiczna - zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występujących na Ziemi w ekosystemach lądowych, morskich i słodkowodnych oraz w zespołach ekologicznych, których są częścią; dotyczy to różnorodności w obrębie gatunku, pomiędzy gatunkami oraz różnorodności ekosystemów. Różnorodność biologiczna nie jest sumą wszystkich ekosystemów, gatunków i ras zwierząt, roślin dziko żyjących i udomowionych, lecz jest cechą określającą zróżnicowanie między tymi taksonami i w ich obrębie. Inny charakter ma definicja zasoby biologiczne, która oznacza z reguły użytkowane przez ludzi komponenty różnorodności biologicznej. Wiele gatunków żyjących w naturalnych ekosystemach ma dwojaki charakter: z jednej strony kształtują różnorodność biologiczną ekosystemów, w których żyją, a z drugiej stanowią zasób biologiczny eksploatowany przez człowieka (drzewa, zioła, ryby, runo leśne). W konwencji używa się również terminu elementy różnorodności biologicznej, których liczba i wzajemne relacje ilościowe determinują stopień zróżnicowania ekosystemów, gatunków i ras , czyli różnorodność biologiczna.

Udomowione lub hodowane gatunki - gatunki, na których procesy ewolucyjne wywierał wpływ człowiek w celu zaspokojenia swych potrzeb.
Umiarkowane użytkowanie to zróżnicowane użytkowanie elementów tworzących różnorodność biologiczną w taki sposób i z taką intensywnością, by nie prowadziło do zmniejszenia różnorodności biologicznej i pozwoliło utrzymać ją w stanie odpowiadającym potrzebom i pragnieniom obecnych i przyszłych pokoleń. Chodzi tu o taki sposób i intensywność użytkowania zasobu, które nie zagrażałyby jego istnieniu i odnawianiu się.
Zasoby biologiczne zasoby genetyczne, organizmy i ich części populacje i jakiekolwiek inne żywe elementy ekosystemu, które obecnie lub w przyszłości mogą być przez ludzkość wykorzystywane lub stanowić mogą jakąś wartość dla ludzkości. Są to np. rośliny uprawne i zwierzęta hodowlane, drzewa użytkowane przez leśnictwo, zwierzęta łowne pozyskiwane przez myśliwych, zbierane zioła, łowione i chwytane przez wędkarzy ryby. Część zasobów biologicznych stanowi elementy różnorodności biologicznej naturalnych układów ekologicznych (gatunki drzew i runa leśnego w ekosystemach leśnych, ryby w ekosystemach wodnych). Inne są hodowane w izolacji od otwartych układów ekologicznych (hodowle fermowe i laboratoryjne).