Geografia - zarys

Jakie elementy środowiska geograficznego mają wpływ na działalność gospodarczą człowieka?
W miarę rozwoju cywilizacyjnego i postępu technicznego, człowiek coraz bardziej i aktywniej wykorzystywał środowisko, początkowo w zakresie zagospodarowania rolniczego, budownictwa, od przełomu XVII i XIX w. w formie bardzo dynamicznego rozwoju górnictwa, przemysłu przetwórczego, komunikacji i wreszcie od połowy XX w. w formie eksplozji zagospodarowania turystyczno-rekreacyjnego.
Podstawowym elementem środowiska geograficznego, który wpływa na działalność gospodarczą człowieka jest rzeźba terenu. Ukształtowanie powierzchni od wieków decydowało o systemie osiedlania się człowieka. Ponad 80% ludności zamieszkuje tereny do wysokości 500 m n.p.m. i tylko ok.3 % powyżej 1500 m n.p.m. Rzeźba terenu wpływa też istotnie na rolnictwo i transport. Gospodarka rolna, zwłaszcza związana z uprawami, rozwija się najkorzystniej na terenach równinnych i lekko falistych. Na zboczach o nachyleniu powyżej 25 stopni może być także prowadzona, jednak po dokonaniu zabiegów agrotechnicznych związanych z ich starasowaniem. Istotne znaczenie ma też ekspozycja zboczy, południowa (na półkuli północnej) przyspiesza dojrzewanie upraw zwłaszcza bardziej ciepłolubnych. Na zboczach o ekspozycji północnej występuje opóźnienie w wegetacji roślin. W budowie większości dróg lądowych wykorzystuje się tereny równinne. W sytuacjach ekonomicznie uzasadnionych w terenie o urozmaiconej rzeźbie drąży się tunele, przerzuca wiadukty, itp.
Szczególną rolę w życiu społeczno-gospodarczym odgrywa woda. Na terenach rolniczych jej niedostatek wymaga przeprowadzenia prac nawadniających (irygacyjnych), znanych już w starożytnym Egipcie i współcześnie na polach uprawnych w Stanach Zjednoczonych czy też Hiszpanii. Obecnie zasoby wodne powiększa się i utrzymuje na odpowiednim poziomie poprzez różnego rodzaju urządzenia wspomagające, jak kanały czy deszczownie. W transporcie śródlądowym wykorzystywane są nie tylko rzeki i jeziora, ale także systemy licznych kanałów, które w zasadniczy sposób podnoszą dostępność żeglugową tych obszarów. Woda jest też jednym z najważniejszych czynników lokalizacji przemysłu. Odgrywa ona rolę jako ważny surowiec w procesach technologicznych. Od co najmniej dwóch wieków lokalizuje się wiele zakładów przemysłowych i energetycznych wzdłuż rzek i wybrzeży morskich, aby wykorzystać wodę jako jeden z najtańszych środków transportu surowców i artykułów przemysłowych. Woda ma duże znaczenie w życiu człowieka. Oddziaływanie mórz i oceanów oraz dolnych odcinków uchodzących do nich rzek jest wciąż znaczące, gdyż w pasie do 200 km od wybrzeży zamieszkuje ok.50 % ludności świata. Tutaj też znajduje się dużo miast wielomilionowych. Zapotrzebowanie jednego mieszkańca na wodę komunalną wynosi ponad 1000 l dziennie. Dogodne warunki wodne w połączeniu ze sprzyjającym klimatem przyczyniają się do rozwoju zagospodarowania turystycznego i rekreacyjnego.
Warunki klimatyczne są podstawowym elementem środowiska decydującym o lokalizacji osadnictwa i rozwoju transportu. Prawie 60 % ludności zamieszkuje strefy klimatów umiarkowanych. Uprawy rozwijają się najintensywniej w strefie klimatu umiarkowanego, podzwrotnikowego i zwrotnikowego. Od uwarunkowań klimatycznych zależy długość czasu wykorzystania rzek dla celów transportowych. To głównie klimat wyznacza przestrzenny zasięg ekumeny, czyli obszaru trwale zamieszkałego i zagospodarowanego przez człowieka.

4. Wpływ elementów środowiska przyrodniczego na rozmieszczenie ludności na kuli ziemskiej.
Przyczynami nierównomiernego rozmieszczenia ludności świata są zróżnicowane warunki przyrodnicze (klimat, rzeźba terenu i warunki wodne) oraz zróżnicowany rozwój historyczny i gospodarczy. Na kuli ziemskiej obszarami najbardziej uprzywilejowanymi są strefy nadmorskie. W pasie do 50 km od wybrzeża mieszka ok.25 % ludności świata, w Australii nawet 80 %, a w Stanach Zjednoczonych 50 %. Największa gęstość zaludnienia występuje na nizinach, w strefie klimatu umiarkowanego i podzwrotnikowego, czyli terenach dogodnych dla osadnictwa, gospodarki rolnej i transportu. W miarę wzrostu wysokości n.p.m. maleje gęstość zaludnienia. Stałe osadnictwo występuje w Himalajach i Andach nawet do 5000 m n.p.m. Do wysokości 200 m n.p.m. mieszka ok.60 % ludności świata (w Australii i Europie nawet ponad 70 %). Powyżej 1500 m n.p.m. w Ameryce Płd. mieszka 15 % ludności, w Afryce i Ameryce Płn. po 8 %.
Warunki klimatyczne sprawiają, że większość ludności świata zamieszkuje obszary położone pomiędzy 20 a 60 stopniem szerokości geograficznej północnej. Poza walorami zdrowotnymi klimat tych obszarów umożliwia intensywną gospodarkę rolną i produkcję żywności. Określony wpływ na rozmieszczenie ludności ma występowanie bogactw mineralnych, a zwłaszcza w przeszłości węgla kamiennego i rud żelaza. Ich eksploatacja przyczyniła się do szybkiego rozwoju największych okręgów przemysłowych świata.
Obecnie wyróżnia się cztery obszary największej koncentracji ludności świata:
· wschodnioazjatycki (1,5 mld ludności, tj.26 %)
· południowoazjatycki (1,2 mld ludności, tj.21 %)
· europejski (600 mln, tj.10 %)
· północnoamerykański (200 mln, tj.3,5 %)
Ponad 73 % ludności świata mieszka w Azji i Europie.
Średnia gęstość zaludnienia na świecie wynosi 42 os/km2. Największa jest w Azji i Europie, zaś najmniejsza w Oceanii i Ameryce Południowej.
Do najgęściej zaludnionych państw świata należą Monako, Hongkong, Singapur. Najwięcej państw o najniższej gęstości zaludnienia występuje w Afryce. Słabo zaludniona jest Australia.

5. Wymień i omów czynniki naturalne, które wpłynęły na powstanie okręgów przemysłowych na kuli ziemskiej.
W odróżnieniu od leśnictwa i rolnictwa zajmującego duże przestrzenie oraz komunikacji, której przebieg jest liniowy, przemysł na mapach zaznaczany jest punktowo. Zlokalizowany jest on bowiem na małej powierzchni, a jednocześnie w dużym rozproszeniu przestrzennym. Muszą zatem występować uwarunkowania, które powodują, iż tylko na niektórych, stosunkowo niewielkich obszarach znajdują się zakłady przemysłowe i to o bardzo zróżnicowanej liczbie i wielkości.
Czynniki lokalizacji przemysłu można podzielić na przyrodnicze i poza przyrodnicze. Do pierwszej grupy zaliczyć należy m.in. występowanie surowców mineralnych, rolniczych i leśnych, zasoby wodne, ukształtowanie powierzchni, klimat, warunki glebowe i ekologiczne. Do czynników poza przyrodniczych zaliczamy ilość i kwalifikacje pracowników, rynki zbytu, transport, zagospodarowanie infrastrukturalne, postęp naukowo-techniczny, jak również uwarunkowania społeczne, polityczne czy też prawne. Czynników tych nie można uszeregować według ważności ich znaczenia łącznie dla całego przemysłu, ponieważ każdy z nich ma inną siłę wpływu na powstanie konkretnego zakładu. Odmienne czynniki decydują o lokalizacji hut, stoczni, elektrowni, fabryk samochodów itp. Ponadto rola większości czynników zmienia się w czasie wraz z postępem technicznym i w zależności od poziomu rozwoju danego państwa. Przykładem może być zmiana oddziaływania tradycyjnej bazy surowcowej na rozmieszczenie i wielkość produkcji przemysłu przetwórczego. Przyczynił się do tego m.in. postęp techniczny, który wpłynął na efektywniejsze wykorzystanie surowców, na miniaturyzację wyrobów, co pozwala z tej samej ilości surowców wyprodukować dużo więcej towarów o podobnym co dawniej przeznaczeniu. Poznanie nowych właściwości metali kolorowych i ich stopów sprawia, że maleje popyt na wyroby z żelaza i stali. Podobnie zmniejsza się rola węgla kamiennego po odkryciu możliwości wykorzystania w energetyce ropy naftowej czy też gazu ziemnego. Znaczenie niektórych tradycyjnych surowców zmniejsza się również wraz z wynalezieniem ich substytutów, czyli surowców zastępczych. Metale i drewno zastępowane jest tworzywami sztucznymi, włókna naturalne – włóknami chemicznymi itp. Istotnym czynnikiem spadku ważności tradycyjnych obszarów wydobywczych jest intensyfikacja badań geologiczno-poszukiwawczych. W ich wyniku rozszerzone zostały możliwości pozyskiwania surowców na wielu nowych terenach, a tym samym ograniczona została rola starych zagłębi. Niemniej jednak, zwłaszcza zakłady przetwarzające duże ilości surowców lub surowce szybko psujące się, budowane są w pobliżu ich występowania, choć związanie ich lokalizacji z miejscem pochodzenia konkretnego surowca jest mniejsze.
Maleje również wpływ występowania surowców energetycznych na lokalizację zakładów, które z nich korzystają. Z przesyłanej liniami elektroenergetycznymi energii elektrycznej, czy rurociągami ropy naftowej i gazu ziemnego korzystać bowiem mogą zakłady nawet bardzo oddalone od miejsca występowania surowców energetycznych.
Na skutek zastępowania tradycyjnych, otwartych obiegów wody obiegami zamkniętymi, umożliwiającymi po oczyszczeniu ścieków i ochłodzeniu wód wielokrotne jej wykorzystanie, rozszerza się możliwość lokalizacji przemysłów wodochłonnych nad mniejszymi ciekami i akwenami.
Szczególnie w państwach rozwiniętych gospodarczo, obok czynników ekonomicznych, rosnący wpływ na rozwój potencjału przemysłowego i jego struktury mają coraz ostrzejsze przepisy ograniczające działalność zakładów negatywnie wpływających na środowisko przyrodnicze. Nie można rozwijać przemysłu w miejscach, gdzie kolidowałby on z funkcją mieszkaniową, rekreacyjną, czy turystyczną.
Okręgi przemysłowe (przykłady):
· Zagłębie Ruhry i Sary w Niemczech – wydobycie węgla kamiennego i brunatnego
· Donieckie Zagłębie Węglowe na Ukrainie – wydobycie węgla kamiennego, rtęci i soli kamiennej, a także rudy żelaza
· Okręg Uralski w Rosji – rudy żelaza, miedzi, złoto, platyna, węgiel brunatny, sól kamienna; rozwinięty przemysł zbrojeniowy, elektromaszynowy, a także drzewno-papierniczy
· Górnośląski Okręg Przemysłowy w Polsce – węgiel kamienny, górnictwo i przemysł hutniczy
· Okręg Witwatersrand w RPA – węgiel kamienny, rudy żelaza, złoto, platyna, diamenty; przemysł metalurgiczny, chemiczny oraz elektromaszynowy
· Okręg Damodar w Indiach – węgiel kamienny, rudy żelaza, boksyty; przemysł metalurgiczny, metalowy oraz przemysł mineralny

6. Uwarunkowania przyrodnicze i poza przyrodnicze rozwoju rolnictwa na kuli ziemskiej.
Na rolnictwo i jego rozwój oddziaływają dwie grupy czynników: z jednej strony warunki przyrodniczo-geograficzne, a z drugiej czynniki społeczno-ekonomiczne(tzw. poza przyrodnicze). Czynniki przyrodnicze to gleby, klimat, rzeźba terenu, wody podziemne, a także wody powierzchniowe.
Warunki klimatyczne, zwłaszcza stopień usłonecznienia, wielkość opadów atmosferycznych, długość okresu wegetacyjnego, wpływają w sposób zasadniczy na rozmieszczenie i strukturę upraw, wielkość plonów, częstotliwość zbiorów. Obecnie ponad 2/3 obszarów uprawnych znajduje się w strefach klimatu umiarkowanego i podzwrotnikowego. Wielkość produkcji rolniczej wynika przede wszystkim z naturalnej żyzności gleb, czyli zdolności dostarczania roślinom odpowiednich składników pokarmowych i urodzajności, czyli aktualnych właściwości gleb, takich jak ich struktura, wilgotność, odczyn itp. Człowiek może w istotny sposób wpływać na urodzajność gleb przez zabiegi melioracyjne, nawożenie i odpowiednią uprawę.
Istotną rolę odgrywa także rzeźba terenu, gdyż najkorzystniejsze warunki występują na terenach równinnych i lekko falistych, które zapewniają infiltracyjno-spływowy reżim wodny. Strome zbocza i stoki poddaje się starasowaniu, jak np. w Chinach czy Indiach. Na zboczach dolin i stokach wzgórz o ekspozycji południowej uprawia się rośliny ciepłolubne, zwłaszcza winną latorośl, a wsadach drzewa owocowe.
Na prawidłowy rozwój gospodarki rolnej wpływają też warunki poza przyrodnicze (antropogeniczne), zwłaszcza poziom rozwoju społeczno-gospodarczego (w tym urbanizacja i uprzemysłowienie), warunki transportowe, rozwój przemysłu spożywczego i polityka rolna państwa. Z rozwojem urbanizacji wiąże się wielkość zapotrzebowania na żywność, natomiast poziom uprzemysłowienia decyduje o możliwości produkcji ciągników, maszyn rolniczych, nawozów mineralnych, środków ochrony roślin itp. Cały cykl gospodarki żywnościowej – od producenta do konsumenta – jest oparty na dobrym wykorzystaniu transportu rolniczego i ogólnego. Trudności w tym względzie nie tylko zmniejszają wielkość produkcji i konsumpcji, ale także wpływają na jakość oferowanej żywności. Dobrze rozwinięty przemysł spożywczy ukierunkowuje produkcję rolną na jego zapotrzebowanie oraz wpływa na możliwości eksportowe wysoko przetworzonej żywności. Odpowiednia polityka rolna państwa może skutecznie kierować zarówno koniecznymi przemianami organizacyjnymi i innowacyjnymi w rolnictwie jak i przyczyniać się do podniesienia roli gospodarki żywnościowej w bilansie ekonomicznym państwa.

7. Omów zjawiska astronomiczne, które mają wpływ na życie mieszkańców kuli ziemskiej.
Następstwa ruchu obrotowego Ziemi:
· następstwo dnia i nocy - zmiana rytmu życia człowieka i świata organicznego
· pozorna wędrówka Słońca po niebie
· dobowe zmiany temperatury i ciśnienia atmosferycznego
· spłaszczenie Ziemi na biegunach dzięki działaniu siły odśrodkowej, co powoduje zróżnicowanie przyciągania ziemskiego, które wzrasta wraz z szerokością geograficzną.
· zmiana poruszania kierunku ciał (siła Coriolisa) na półkuli północnej w prawo, a na południowej w lewo. Działaniem tej siły jest najbardziej widoczne przy krążeniu powietrza i poruszaniu się prądów morskich, podmywanie rzek, przemieszczanie się fali wpływów.
· rachuba czasu - prędkość liniowa na kuli ziemskiej największa jest na równiku, a najmniejsza na biegunach
Następstwa ruchu obiegowego Ziemi:
· następowanie pór roku - ilość ciepła jaką otrzymuje Ziemia zależy od kątów padania promieni słonecznych.
· strefy oświetlenia Ziemi - wyróżniamy pięć stref geograficznych - strefa gorąca, umiarkowana, zimna, międzyzwrotnikowa, podbiegunowa.
· sfery cieplne Ziemi - nachylenie płaszczyzny równika 23 stopnie i 27 minut
· zmiana długości trwania dni i nocy na Ziemi
· utworzenie przez człowieka kalendarza w XVI wieku
· rok astronomiczny
· dni i noce polarne na kołach podbiegunowych

8. Wpływ człowieka na środowisko geograficzne.
Oddziaływanie człowieka na poszczególne elementy środowiska geograficznego zmieniało się wraz z postępem cywilizacyjnym i technologicznym. Ten wpływ miał zarówno pozytywne jak i negatywne konsekwencje. W miarę doskonalenia narzędzi i rozwoju zbiorowego wysiłku społecznego, zwiększało się wydobycie poszczególnych surowców i ich zastosowanie w różnych dziedzinach gospodarki.
Zmieniała się też rola położenia geograficznego poszczególnych kontynentów i państw. Niekorzystne przez długi okres było położenie Wielkiej Brytanii, jak również Ameryki. Ocean Atlantycki i Spokojny stanowiły poważną barierę komunikacyjną, a także cywilizacyjną. Z drugiej strony warunki klimatyczne i wodne oraz rzeźba terenu mogły stanowić w przeszłości dla wielu cywilizacji starożytnych barierę ochronną przez najazdami wrogów.
Szczególnie silne przeobrażenie środowiska nastąpiło w wyniku rozwoju nauk przyrodniczych, technicznych oraz pojawienia się nowych wynalazków i źródeł energii. Do znaczących zmian przyczynił się gwałtowny wzrost liczby ludności oraz procesów urbanizacji i uprzemysłowienia. Swoją intensywną działalnością gospodarczą człowiek doprowadził do istotnych regulacji w zakresie gospodarki wodnej, wykorzystania gleb i rzeźby terenu, a także klimatu.
Do ochrony roślin uprawnych przed wczesnymi przymrozkami buduje się ochronne pasy drzew, prowadzi się uprawy pod osłonami. W zakładach przemysłowych, domach mieszkalnych, w środkach transportu coraz powszechniej stosuje się „sztuczny klimat”. Na znacznych obszarach użytkowanych rolniczo stosuje się sztuczne nawadnianie i różnorodne zabiegi agrotechniczne.
Człowiek wywołał też wiele zmian niekorzystnie oddziałujących na klimat. W wyniku nadmiernej wycinki lasów rozwinął się proces stepowienia i pustynnienia, a stosowanie jednostronnych melioracji odwadniających spowodował nadmierne przesuszenie terenu i gleb. Zapylenie atmosfery zmniejszyło dopływ promieniowania słonecznego i liczbę dni słonecznych. Z kolei wywołana przez przemysłową i komunikacyjną działalność człowieka tzw. „dziura ozonowa” powoduje konsekwencje w postaci tzw. „efektu cieplarnianego”.
Duże zmiany wywołał człowiek w rzeźbie terenu, powodując zarówno niwelowanie powierzchni, jak i usypywanie sztucznych hałd i nasypów. Największe przestrzennie deformacje w rzeźbie terenu dokonały się głownie pod wpływem eksploatacji górniczej, zwłaszcza węgla kamiennego i brunatnego, rud żelaza i miedzi. Z terenami poeksploatacyjnymi jest utożsamiany tzw. „krajobraz księżycowy”. Obok wyrobisk i zapadlisk powierzchniowych powstają hałdy kopalniane i hutnicze. Do zmiany rzeźby terenu przyczynia się też budowa systemów komunikacyjnych, zarówno przez drążenie tuneli w terenie górskim, jak i niwelowanie obszarów pod budowę lotnisk i portów. Przemieszczenie wielkich ilości mas skalnych związane są też z budową sztucznych kanałów i zapór wodnych.
Do korzystnego oddziaływania człowieka na stosunki wodne zaliczyć można m.in. osuszanie bagien i terenów podmokłych, budowę zbiorników retencyjnych oraz zapór wodnych w połączeniu z wykorzystaniem energetycznym oraz powiększenie lądu kosztem morza i pozyskiwania tzw. polderów. Z drugiej strony działalność gospodarcza człowieka doprowadziła do ujemnych następstw w stosunkach wodnych takich, jak obniżenie poziomu wód gruntowych, skażenie i zatrucie wielu akwenów wodnych.
Oddziaływanie człowieka na gleby przyczyniło się do wzrostu ich naturalnej żyzności w wyniku różnorodnych zabiegów agrotechnicznych (uprawa mechaniczna, nawożenie, nawadnianie na łącznym obszarze ok. 300 mln ha). Jednocześnie człowiek swoją rabunkową gospodarką przyczynił się na wielu obszarach do wyjałowienia gleb, spadku ich urodzajności i rozwoju procesów erozji.
Bardzo duże zmiany pod wpływem gospodarczej działalności człowieka nastąpiły w przyrodzie ożywionej, w świecie roślin i zwierząt. Pierwotna roślinność uległa znacznemu zniszczeniu lub przekształceniu i dziś występuje jedynie w trudno dostępnych obszarach anekumeny lub rezerwatach przyrody i parkach narodowych. Z drugiej strony człowiek stworzył nowe odmiany zbóż, roślin pastewnych i przemysłowych, drzew owocowych, itp. Przekształcił środowiska pól uprawnych, sadów, łąk i pastwisk, a także ogrodów i obszarów leśnych. Udomowiono kilkanaście gatunków zwierząt, ale jednocześnie wytępiono ich kilkadziesiąt. Istotne zmiany zaszły w rozmieszczeniu przestrzennym zwierząt, zwłaszcza hodowlanych. Wprowadza się zmiany w środowiskach morskich poprzez tzw. „uprawę morską” – marikulturę.

9. Wymień i omów czynniki naturalne, które wpłynęły na powstanie okręgów rolniczych na kuli ziemskiej.
Rolnictwo jest podstawową i jedną z najstarszych dziedzin działalności człowieka. Wytwarza żywność pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz produkuje surowce dla wielu gałęzi przemysłu. Oparcie rolnictwa na procesach biologicznych odróżnia je od innych dziedzin gospodarczych. Rolnictwo, podobnie jak leśnictwo i rybołówstwo, uzależnione jest od warunków naturalnych. Zależność ta jest najsilniejsza w porównaniu z innymi dziedzinami wytwórczości. Spośród warunków naturalnych rozwój rolnictwa szczególnie silnie warunkują:
· ukształtowanie powierzchni; najbardziej korzystne nizinne, płaskie z dobrymi warunkami do infiltracji wody i wykształcenia profilu glebowego oraz dogodne dla prac polowych
· klimat; najkorzystniejsze strefy klimatyczne to umiarkowany ciepły, podzwrotnikowy, zwłaszcza morskie i monsunowe typy klimatów. Klimat warunkuje długość okresu wegetacji i ilość wody dostarczanej do środowiska.
· gleby; najkorzystniejsze, żyzne gleby to czarnoziemy na lessach, mady, czarne ziemie.
Szczególnie dogodne warunki dla rolnictwa mają obszary wilgotne umiarkowanej ciepłej lub zwrotnikowej i podzwrotnikowej strefy klimatycznej o nizinnym ukształtowaniu powierzchni i wysokiej jakości gleb. Większość obszarów świata odznacza się mało i średnio korzystnymi warunkami dla rolnictwa.
Najważniejsze regiony rolnicze na kuli ziemskiej:
1. zachodnioeuropejski; intensywne i wysoko produkcyjne rolnictwo;
pszenica, ziemniaki, buraki, warzywa oraz bydło i trzoda chlewna
2. śródziemnomorski;
pszenica, kukurydza, drzewa cytrusowe, oliwka, winna latorośl oraz bydło, owce, kozy i osły
3. wschodnioeuropejsko-syberyjski; transformacja rolnictwa, unowocześnianie gospodarki;
bydło, trzoda chlewna, owce merynos oraz bawełna i herbata (w rejonie kaukaskim)
4. środkowo-wschodnioazjatycki; rolnictwo niskotowarowe;
ryż, pszenica, kukurydza, herbata, bawełna, tytoń oraz drób, bydło i trzoda chlewna
5. południowo-wschodnioazjatycki; duże nakłady pracy, sztuczne nawadnianie, rolnictwo niskowydajne, na potrzeby własne
ryż, pszenica, bawełna, herbata, kauczuk oraz bydło, trzoda chlewna i drób
6. australijsko-nowozelandzki; rolnictwo wysokotowarowe, wyspecjalizowane i uprzemysłowione;
pszenica, kukurydza, trzcina cukrowa oraz owce i bydło
7. północnoafrykańsko-zachodnioazjatycki; drobne gospodarstwa, oazy;
oliwki, cytrusy, palma daktylowa
8. afrykański; prymitywne rolnictwo (z wyjątkiem RPA), niskie nakłady pracy, prymitywna technika;
proso, maniok, orzeszki ziemne oraz bydło, owce i wielbłądy
9. północnoamerykański; wysoko uprzemysłowione rolnictwo, wyspecjalizowane;
kukurydza, pszenica, bawełna, herbata, trzcina cukrowa oraz bydło, konie, drób i trzoda chlewna
10. łacińsko amerykański; drobne gospodarstwa, rolnictwo ekstensywne;
bydło, owce, konie

10. Wpływ gospodarki człowieka na stosunki wodne.
Dla człowieka i jego działalności woda ma podstawowe znaczenie. Praktycznie nie ma takiej dziedziny życia, dla której woda jest zbędna. W pewnych jednak przypadkach jej nadmiar może być niepożądany. Z tego też względu społeczeństwa dążą do maksymalnego wykorzystywania tego podstawowego bogactwa oraz do przekształcenia stosunków wodnych, często w sposób niekorzystny dla siebie. Znaczenie wody dla człowieka jest różne w poszczególnych obszarach: w różny sposób woda jest również wykorzystywana.
Od dawna człowiek starał się chronić użytkowane tereny przed powodzią i zabieraniem gruntu przez rzekę podmywającą brzegi. W tym celu obecnie stosuje się sztuczną i biologiczną obudowę brzegów rzeki i wznoszenie wałów ochronnych. Takie zabiegi nie zawsze przynoszą dodatnie rezultaty. Skanalizowana, ujęta w wały przeciwpowodziowe rzeka, szybciej odprowadza wody wezbraniowe, co niejednokrotnie wzmaga wahania stanów wód, bardzo niekorzystne dla żeglugi czy energetyki. Gwałtowne wezbrania powodują często przerwanie wałów i katastrofalne powodzie. Celem uregulowania przepływów buduje się na rzekach sztuczne zbiorniki wyrównawcze, np. na Wiśle pod Włocławkiem.
Woda ma bardzo duże znaczenie dla działalności rolniczej człowieka. Na gruntach podmokłych zachodzi konieczność odwadniania terenu, np. Nizina Zachodniosyberyjska. W klimacie suchym i na obszarach o niedoborze wody konieczne jest nawadnianie terenów przez budowę kanałów nawadniających, studni czy też gromadzenie wód opadowych. Woda w tym wypadku ma życiodajne znaczenie, a dotyczy to wielu obszarów w Australii, Afryce, Azji, wymagających nawodnienia. Tylko wtedy mogą być one wykorzystane rolniczo.
Gospodarka współczesna coraz częściej odczuwa niedobór wody potrzebnej do bezpośredniego spożycia i to wody czystej, której zwłaszcza w dużych ośrodkach miejskich zaczyna brakować. Wody pobierane z różnego rodzaju studni nie pokrywają zapotrzebowania, zachodzi więc konieczność czerpania jej z rzek i jezior. Wymaga to jednak znaczących nakładów na uzdatnianie i dostosowanie jej do właściwych wymogów sanitarno-epidemiologicznych.
Wody płynące odgrywają olbrzymią rolę jako drogi, którym odprowadza się miejskie i przemysłowe ścieki. Niewielkie zanieczyszczenie ściekami organicznymi nie jest niebezpieczne, gdyż w rzekach i jeziorach następuje oczyszczanie biologiczne. Obecny rozwój przemysłu, zwłaszcza chemicznego, powoduje, że zbiorniki te nie są już w stanie czyścić się biologicznie i konieczne są specjalne oczyszczalnie. Istniejące zanieczyszczenie rzek i jezior uniemożliwia już dzisiaj w wielu miejscach rekreację i hodowlę ryb.
Duże trudności sprawia wykorzystywanie wody dla celów energetycznych, zwłaszcza wód płynących. Wymaga to znacznie zwiększonych nakładów na spiętrzenie wody rzecznej, budowę zapór i zbiorników, które są z kolei pewnym utrudnieniem dla komunikacji. Środki komunikacyjne korzystające z dróg wodnych są tanie, ale bardzo wodne i z tego powodu służą do przewożenia prawie wyłącznie towarów masowych, nie podlegających zepsuciu.
Wielkie znaczenie ma morze jako środowisko tworzenia się osadów i ich przeobrażania w litą skałę. Większość skał osadowych powstaje w morzu. Tam również powstawały i powstają ważne dla człowieka złoża mineralne, takie jak sól kamienna i potasowa, ropa naftowa, które w coraz większym stopniu są eksploatowane. W dobie obecnej morza stanowią bardzo dogodne drogi komunikacyjne. W morzach tkwią potężne rezerwy żywności w postaci ryb, skorupiaków, mięczaków. Wykorzystywanie ich wciąż wzrasta, a w najbliższej przyszłości będzie koniecznością ze względu na zaspokojenie potrzeb ludności. W niektórych krajach wykorzystuje się wodę morską do bezpośredniego spożycia i nawadniania po jej odsoleniu. Z tego źródła wody będą zmuszone w najbliższej przyszłości korzystać także inne państwa.
To wielkie znaczenie wody w życiu człowieka zmusza do zastanowienia się nad znalezieniem środków zaradczych zapobiegających jej zanieczyszczeniu. Owe zanieczyszczenia powodują pogorszenie jakości wody i warunków życia organicznego, do jego całkowitej likwidacji włącznie. Wpływa na to nadmierne wykorzystywanie wód przez przemysł, odwadnianie terenów przez górnictwo, awarie statków przewożących trujące związki chemiczne i paliwa płynne. Musimy być świadomi istniejącego zagrożenia. Dla dobra społeczeństwa musimy również pogodzić ze sobą zapotrzebowanie na wodę hydroenergetyki z potrzebami rolnictwa, komunikacji wodnej, przemysłu, gospodarki komunalnej, gospodarki rybnej i rekreacji.

13. Znaczny wzrost ludności na kuli ziemskiej wywołuje pytanie: „Czy się wyżywimy?”. Jak można zwiększyć produkcję żywności?
Ogólny stan wyżywienia ludności świata jest niezadowalający i bardzo zróżnicowany regionalnie. Każdego roku umiera z głodu ok. 15 mln osób. Ok. 10 % ludności świata cierpi głód, a ok. 25 % jest niedożywiona. Za minimalną ilość pożywienia uznaje się taką, która dostarcza co najmniej 2700 kcal na jednego człowieka w ciągu doby. Ok. 37 % ludności świata jest dobrze odżywiona, a ok. 28 % spożywa więcej niż 2700 kcal na dobę. Głód cierpią przede wszystkim ludy Afryki, a najbardziej niedożywiona jest ludność Azji i Ameryki Łacińskiej. Najwięcej pożywienia konsumuje się w Stanach Zjednoczonych.
Przyczynami głodu na świecie są m.in.:
· warunki przyrodnicze (niska jakość gleb, erozja, klęski suszy, zasolenie wód, pustynnienie)
· wysoki przyrost naturalny
· niska wydajność pracy człowieka, ziemi i zwierząt
· inwazja szkodników i chorób
· zmniejszenie się połowów ryb
· niekorzystna struktura wielkości gospodarstw i własności ziemi
· zacofanie gospodarcze niektórych państw (układy czysto polityczne)
· nieustabilizowane warunki państwowe (np. walki plemion w Afryce, gdzie często znajdują się one na terenie jednego państwa, o którego granicy nie stanowi plemię, ale równoleżniki i południki kuli ziemskiej)
· ograniczenie możliwości produkcyjnych (wyznaczanie rolnikom ilości produkcji)
· nakłady na zbrojenie (zamiast na produkcję żywności)
Znaczne są możliwości wzrostu ilości żywności na kuli ziemskiej, który można osiągnąć poprzez:
1. poprawienie żyzności gleb przez nawożenie organiczne i mineralne oraz wzrost upraw motylkowych
2. zwalczanie erozji gleb (stosowanie tzw. orki konturowej) i zabiegi rekultywacyjne
3. rozwój i ulepszanie materiału genetycznego
4.natężenie zabiegów agrotechnicznych oraz powiększanie tzw. obszaru żywicielskiego (np. w Zachodniej Syberii, USA, Północnej Australii, Brazylii)
5. zmiany struktury agrarnej (scalenie gruntów i gospodarstw, zmiany własności ziemi)
6. zmniejszanie strat w przechowalnictwie oraz wzrost przetwórstwa rolno-spożywczego
7. marikulturę (uprawa mórz i zatok)
8.symbiozę produkcji rolniczej z innymi działami działalności gospodarczej (np. rybołówstwem, leśnictwem, turystyką)
Potencjał żywnościowy Ziemi, w postaci zasobów gleby, ciepła, wody i innych czynników produkcji rolniczej jest wystarczający by zapewnić wszystkim jej mieszkańcom należytą ilość i jakość żywności.