Geografia miast temat:miasto jako kompleks i srodowisko współczesnego świata "Ateny"

ATENY
Ateny są stolicą Republiki Grecji od 1834r. Są też stolicą Attyki- jednego z okręgów administracyjnych. Leżą na niewielkiej równinie (około 100m n.p.m.), od zachodu, północy i wschodu otoczonej pasmami górskimi, w kierunku południowym otwartej na Zatokę Sarońską. Jej powierzchnia gdzieniegdzie urozmaicona jest wapiennymi wzgórzami do których należy m.in. Akropol (157 m. n.p.m.). Przecinają ją dwie niewielkie rzeki –Kifisos i Ilisos.
ZARYS HISTORII ATEN
Ludzie mieszkają w Atenach bez przerwy od ponad 7000 lat1. Prehistoryczni osadnicy wybrali to miejsce ze względu na świeżą wodę z tutejszych źródeł, naturalną barierę ochronną okolicznych gór i doskonałą widoczność wszystkich dróg od strony morza.
W miejscu dzisiejszych Aten istniała osada już w czasie epoki brązu 3000-1125r.p.n.e. Na zboczach Akropolu, najsłynniejszego ateńskiego wzgórza odkopano pozostałości fundamentów domów, umocnień, studni i grobów pochodzących z tego okresu. Akropol pełnił funkcję ośrodka władzy, a po zniesieniu monarchii stał się sanktuarium bóstwa opiekuńczego miasta, bogini Ateny. W V w. p.n.e. miasto zostało otoczone murami. Po zjednoczeniu całej Attyki stało się jej metropolią- ośrodkiem politycznym i kulturalnym. Ateny zdobywały też zwierzchnictwo nad koloniami zakładanymi w Italii, basenie Morza Czarnego i w Azji Mniejszej. Zatargi z Persją o kontrolę nad tymi ostatnimi rejonami doprowadziły na początku V w. p.n.e. do wojen grecko-perskich. Greckie mista-państwa w tym również Ateny, odniosły ostateczne zwycięstwo i Persja musiała uznać ich zwierzchnictwo. Odbudowę zniszczonego i splądrowanego w 480r. p.n.e. miasta rozpoczął Temistokles wznosząc nowe mury obronne. Renowację i rozbudowę Aten kontynuowano za czasów Peryklesa (443-429r. p.n.e.). Wprowadzone wówczas rządy demokratyczne i rozwijający się handel doprowadziły do wzrostu potęgi i zamożności miasta. To sprzyjało rozwojowi sztuki, której najsłynniejszym przedstawicielem w tym okresie był Fidiasz, a także nauki (Sokrates, a w następnym stuleciu Platon i Arystoteles). Oknem na świat stał się dla Aten port w Pireusie, który swą ważną funkcję zachował do czasów obecnych. W V w. p.n.e. Ateny toczyły ze Spartą wojnę o zwierzchnictwo nad innymi miastami-państwami, którą ostatecznie przegrały. Osłabiło to całą Grecję, która w 338r. p.n.e. została podporządkowana Macedonii. W 146r. p.n.e. Ateny dostały się pod wpływy rzymskie. Swą wiodącą pozycją w życiu kulturalnym i naukowym śródziemnomorskiej Europy zachowały jednak do końca czasów starożytnych. Upadek miasta rozpoczął się w VI w n.e., kiedy rozwiązano Akademię Platońską (529r.) a wiele cennych zabytków wywieziono do Konstantynopola. W 1456r. Ateny zajęli Turcy. W 1697r. były oblegane przez wojska weneckie. Została wówczas zniszczona m.in. część Partenonu. Powrót świetności miasta nastąpił po utworzeniu niepodległego państwa greckiego. W 1834r. Ateny stały się jego stolicą.

Rys.1 Ateny w V w. p.n.e.

Źródło: http://republika.pl/urnammu/mezopotamia/sld059.htm

Klimat
Grecja należy do śródziemnomorskiej strefy klimatycznej. Lata są zazwyczaj upalne, zimy łagodne, deszczowe. Wiosna trwa od marca do końca maja. Lato jest bardzo gorące i suche. Temperatury w Atenach w lipcu i sierpniu sięgają ponad 30ºC. W połączeniu ze smogiem normy czystości powietrza bywają przekraczane nawet dwu, trzykrotnie co w konsekwencji stwarza warunki trudne do wytrzymania. W Grecji nie ma jesieni. Upalne lato z końcem października przechodzi w deszczową zimę, trwającą do od listopada do lutego. Opady śniegu występują w Atenach bardzo rzadko. Pora zimowa ma tu bardzo zmienne oblicze- po mroźnych, silnych wiatrach występują bardzo słoneczne, pogodne dni. Opady wynoszą średnio 384mm rocznie. Temperatura wód Zatoki Sarońskiej zimą wynosi około 10ºC, podczas gdy w upalne letnie dni może przekraczać 30ºC. Latem wieje silny wiatr, zwany meltemi.

TABELA 1. TEMPERATURA W ATENACH W CIĄGU ROKU
TEMPERATURA ATENACH W CIĄGU ROKU W ºC
miesiąc I II III IV V VI
min.maks. 613 714 815 1120 1625 2030
VII VIII IX X XI XII
min.maks. 2333 2333 1929 1524 1219 815
Źródło: M. Gąsiorowski, L. Giermanowska, A. Pałyska, L. Sieklucki, Ateny, Wielki Atlas Świata nr 16, str.236

Ludność
Spośród 9,3 miliona mieszkańców Grecji więcej niż 1/3, bo 3,5 miliona, mieszka w Atenach2. O ile średnia gęstość zaludnienia całego kraju wynosi około 69 osób/km, to w Atenach sięga 5950 osób/km². Jeszcze większe zagęszczenie panuje w Pireusie- bez wątpienia najliczniej zamieszkałej części kraju. Ponieważ wielkość Aten i Pireusu wzrastała skokowo – to dopiero w ostatnim stuleciu- trudno mówić, że ludność tych miast jest zasiedziała.
Ateny zaczęły szybko rosnąć i zbliżać się do swego dzisiejszego kształtu. To jak się w liczbach mieszkańców wyraził wzrost miasta: po wyzwoleniu znalazło się w Atenach jakieś 10tys. ludzi. W 1850r. było ich już 30tys.; w 1885r.-100tys.; w 1920r.-300tys. Pireus, odległy 8km od Aten, ich port i główny port w Grecji liczył w tym czasie (1920r.) 80tys. mieszkańców. Nagły, masowy dopływ Greków, wysiedlonych z Azji Mniejszej przyniósł skok demograficzny. W Atenach osiedliło się 129tys. przybyszów, w Pireusie-101 tysięcy. Toteż w 1930 roku Ateny liczyły już 450tys. mieszkańców, a Pireus 250tys. Oba miasta zaczęły zrastać się ze sobą i przyrost ludności trwa nadal.
Architektura
Starożytne Ateny rozbudowały się wokół dwóch najważniejszych punktów: Akropolu i Agory czyli rynku, który pełnił funkcje nie tylko handlowe, ale także był ośrodkiem życia kulturalnego. Oś Aten stanowiła Droga Panatenajska łącząca te dwa miejsca.
Na obszarze Grecji w okresie archaicznym miasta nie rozwijały się według określonego, geometrycznego układu. Ośrodki miejskie powstawały w wyniku skupienia się ludności pod ochroną ważnej świątyni lub twierdzy. W chwili zagrożenia twierdza pozwalała schronić się mieszkającej wokół ludności. Dążąc do ochrony ludności władcy niejednokrotnie otaczali murem teren przylegający do twierdzy. Ateny stanowią bardzo charakterystyczny przykład rozwoju przestrzennego miasta w tym okresie. Początkowo miasto rozwijało na Akropolu, który był miejscem lokalizacji zespołu świątyń, miejscem przechowywania skarbca i jednocześnie spełniał funkcje obronne. Wraz ze wzrostem liczby ludności miasto zaczęło się rozwijać wokół wzgórza, a centrum ośrodka przeniosło się poza Akropol. Miasto zostało potem otoczone murem obronnym. Na obszarze dolnego miasta powstała Agora, stanowiąca centrum życia społecznego. Agora wraz ze znajdującymi się przy niej budowlami spełniała szereg funkcji publicznych. Odbywały się tu zebrania zgromadzenia ludowego, dyskusje i spotkania mieszkańców. W przypadku Agory zagospodarowanie przestrzenne jest w pewnym sensie wyrazem istniejącego systemu politycznego. W późniejszych okresach Agora zaczęła również spełniać funkcje handlowe i usługowe. W rezultacie ukształtowało się typowa dla miast greckich struktura obszarów funkcjonalnych, na którą składały się: dzielnica świątynna będąca także miejscem obronnym, Agora- spełniająca funkcje publiczne i dzielnice mieszkaniowe. Należy zaznaczyć, że w Atenach część świątynna i agora nie były ze sobą powiązane w sensie planistycznym, siec ulic charakteryzowała się nieregularnym układem, a przestrzenny rozwój dokonywał się w sposób swobodny, bez założonego z góry geometrycznego uporządkowania.
Jeszcze w XIX wieku Ateny były niewielkie, obejmowały kilka dzielnic wokół Akropolu, a liczba mieszkańców wynosiła zaledwie 2tys. Obecnie aglomeracja osiągnęła takie rozmiary, że wypełniła całą równinę pomiędzy górami Egleo, Parnes i Imitós. Część północną zajmują przeważnie osiedla mieszkaniowe, natomiast w stronę wybrzeża rozciągają się tereny przemysłowe z portami, dokami, lotniskiem i licznymi magazynami.
Znaczna część współczesnych Aten jest po prostu brzydka. Stare gmachy burzono- szczególnie za czasów junty pułkowników (1967-73)-całymi ulicami, po to, by móc stawiać tanie domy mieszkalne. Szybkość tego procesu znalazła odbicie w chaotycznym pomieszaniu elementów miejskich i wiejskich. Mimo, iż stolica Grecji stała się miastem „milionowym” i stała się jedną z najważniejszych metropolii części Morza Śródziemnego, to jednak w porównaniu z innymi stolicami europejskimi pozostałą skromnym miastem u stóp Akropolu, zamieszkałym głównie przez proletariat. Nie pozostaje to bez wpływu na architekturę i budownictwo. Klasyczna zabudowa centrum ginie wśród nowoczesnych, betonowych bloków. Na przedmieściach- otaczających ściśle centrum- dominują akcenty małomiasteczkowe i wiejskie: dwu- i trzypiętrowe, pudełkowate domki, zamieszkałe przez jedną, dwie lub nawet więcej rodzin. Wielu spośród odwiedzających Ateny-zwłaszcza ci, którzy rozpoczynają je poznawać od centrum- doznają rozczarowania, uznają je za brzydkie, nazywają kamienną pustynią3.
Co gorsza, Ateny, w których mieszka jedna trzecia ludności całego kraju, funkcjonuje połowa greckiego przemysłu i jeździ dwie trzecie greckich samochodów, są jednym z najbardziej zanieczyszczonych miast na świecie. Regularnie pojawia się smog (nefos) uwięziony nad miastem przez okoliczne góry i prądy powietrzne. Swoistym symbolem destrukcyjnej działalności nefos są niszczejące marmury Partenonu. Unoszący się w powietrzu dwutlenek siarki wskutek reakcji chemicznych tworzy na kamiennych kolumnach i rzeźbach warstwę siarczanu wapnia, spłukiwanego następnie- wraz z warstwą marmuru- przez zimowe deszcze. Jedynie, co zrobiono ostatnio by zmniejszyć zanieczyszczenie, to ograniczenie używalności prywatnych pojazdów. Rośnie też liczba ulic zamkniętych całkowicie dla ruchu kołowego. Wzrasta również świadomość wartości nielicznych ocalałych zabytków architektury XIX wieku- stare domy coraz częściej poddaje się renowacji i remontom kapitalnym.
Ateny należą do niewielu miejsc na świecie, w którym zabytki starożytności zachowały się w tak wielkiej liczbie i w tak dobrym stanie. Nic dziwnego, że miasto jest oblegane przez turystów, których rocznie przyjeżdża około 10mln. Akropol z koroną Partenonu stoi na warcie strzegąc Aten i jest widoczny praktycznie z każdego miejsca w mieście. Akropol taki, jak dziś oglądamy to Akropol w ruinach. Wzgórze Akropol, zwieńczone ruinami Partenonu, to jeden z archetypów kultury europejskiej. Perykles chciał by świątynia stała się wspaniałym, charakterystycznym elementem krajobrazu, symbolem wielkości miasta. Wzgórze góruje nad miastem, aby do niego dotrzeć od strony Plaki trzeba je obejść wokół, gdyż na wzgórze prowadzi tylko jedno wejście. Zespół ateńskich budowli akropolitańskich (3ha powierzchni) sprawia na laiku wrażenie jednolitości, jakkolwiek poszczególne budowle, czy też ślady budowli pochodzą z różnego okresu i nawet z różnych epok.
Budowę Partenonu rozpoczęto w 447 roku p.n.e. Świątynię zaprojektowali architekci Kalikrates i Iktinos, prace nad jej realizacją trwały 9 lat. Miała ona pomieścić dwunastometrowy wysokości posąg Ateny Partenos, wykonany przez Fidiasza. Przy budowie Partenonu zastosowano moduł 9:4, osiągając idealne proporcji budowli. Aby zapobiec optycznym zniekształceniom, zastosowano krzywizny poziome i pionowe. Fryz Partenonu - joński fryz ciągły, zaprojektowany przez Fidiasza, obiegający zewnętrzne ściany celli, przedstawia procesję panatenajską
Obok Partenonu na Akropolu znajduje się wiele ciekawych i ważnych budowli, do najważniejszych można zaliczyć Erechtejon, zbudowany w latach 421-406 p.n.e. Jest on usytuowany w najświętszym miejscu Akropolu. To tutaj miał się właśnie rozstrzygnąć mityczny spór Ateny i Posejdona o panowanie nad Attyką - tu wyrosło drzewo oliwne, dar Ateny i to tu od uderzenia trójzębu Posejdona ze skały trysnęło źródło słonej wody.
. Antyczny teatr dionizoski, gdzie każdy obywatel Aten odgrywał swoją rolę w chórach greckich tragedii, znajduje się na południkowym zboczu Akropolu. Ocenia się, że mógł on pomieścić około 17 tysięcy widzów4. Jest to sławny teatr, w którym miały miejsca prapremiery Sofoklesa, Ajschylosa czy Eurypidesa. Odbywał się tutaj również coroczny festiwal tragedii. Do chwili obecnej zachowało się 20 spośród pierwotnych 64 rzędów siedzeń.
Na północno- wschodnim zboczu Akropolu usadowiła się stara wioska Plaka. Tak w rzeczywistości wyglądały Ateny zanim ogłoszone je stolicą niepodległej Grecji. Labirynt jej wąskich ulic zachował większość swego czaru pomimo komercjalizacji. W agorze, czyli inaczej rynku koncentrowało się życie miejskie starożytnych Aten. Było to miejsce spotkań polityków, handlarzy i kupujących. W jednym miejscu sprzedawano figi, świadków sądowych, winogrona itp. W V i IV w. p.n.e. Na Agorze odbywały się sądy skorupkowe. Współczesna Agora stanowi wielką plątaninę ruin pod Akropolem, których fragmenty pochodzą z rozmaitych okresów, od VI w. p.n.e. do V w. n.e.








Gospodarka
Ateny są największym i najważniejszym centrum przemysłowym, handlowym i komunikacyjnym. W obrębie ”Wielkich Aten” skupia się 70% całej greckiej produkcji przemysłowej, a znajdujące się tutaj przedsiębiorstwa zatrudniają 50% wszystkich greckich pracowników przemysłu. Do najważniejszych gałęzi przemysłu należą: przemysł stoczniowy skoncentrowany wokół portu w Pireusie, chemiczny z rafinerią ropy naftowej oraz przetwórczy. W mieście istnieje wiele małych i średnich zakładów włókienniczych, odzieżowych, skórzanych, przetwórni owoców, tłoczni oliwy i winiarni.
Pireus jest największym portem Grecji i jednym z największych portów basenu Morza Śródziemnego, zarówno w ruchu pasażerskim, jak i towarowym. W transporcie towarowym dominuje kierunek środkowowschodni. W Pireusie ma swoja siedzibę ponad 100 towarzystw żeglugowych, a także duże fabryki żywności i używek, firmy chemiczne, tekstylne, huty szkła. Powyższe wyliczenia nie wyczerpują listy przemysłów obecnych w tej części kraju.
Położenie Aten w sąsiedztwie dwóch innych kontynentów wpłynęło pozytywnie na rozbudowę w ostatnich latach stosunków handlowych z Europą, Środkowym Wschodem i Afryką Północną. Do najważniejszych partnerów handlowych Grecji należą dziś państwa arabskie. W ostatnim dziesięcioleciu Ateny zajęły miejsce Bejrutu i stały się największym rynkiem handlowym firm amerykańskich kontaktujących się ze Środkowym Wschodem.
Duże znaczenie ma obsługa ruchu turystycznego, a dzielnice w centrum pełne są maleńkich hotelików, tawern i kafejek. Wokół miasta rozciągają się tereny uprawy winorośli i plantacje oliwek. Poruszanie się po mieście umożliwia sprawny system komunikacji autobusowej. W Atenach jest także metro, które podobnie jak warszawskie ma tylko jedną linię, łączącą Pireus z centrum i dzielnicami północnymi.
Społeczny wizerunek miasta
W większości opracowaniach dotyczących Aten można spotkać się ze stwierdzeniem, iż Ateny nie są pięknym miastem5. Ale piękno Aten kryje się głównie w fascynującej intensywności życia i pracy, przenikaniu się starożytności i nowoczesności- to z jednej strony najstarsze istniejące miasto na naszym kontynencie, a z drugiej najmłodsza stolica. Miasto przez przeszło tysiąc lat nie odgrywające żadnej roli, swój dzisiejszy wymiar osiągające w przyśpieszonym tempie, stosunkowo krótkim czasie uzyskuje znaczenie światowe.
Moim zdaniem stolica Grecji, która jest pełna zabytków starożytności warta jest odwiedzenia także dlatego, iż będąc w Atenach można również spędzić czas na pieszych lub rowerowych wycieczkach po malowniczej okolicy lub też wypocząć na którejś z pięknych, słonecznych plaż znajdujących się niedaleko miasta.
Moim zdaniem Ateny to podwójne miasto i trudno jest sobie wyrobić o nim trafne pojęcie, gdyż Ateny ukazują Grecję starą i nową, niezwykłą i pospolitą, ogólnoludzką i prowincjonalną mimo wielkomiejskiego szychu. Jest to wielkie, nowoczesne miasto jak również miasto historycznych zabytków, jedno z najwspanialszych w świecie. Pierwsze zetknięcie z Atenami oszałamia widokiem Akropolu, osobliwością bizantyjskich cerkiewek, kipiących życiem dzielnic handlu. To bezpośrednie powiązanie odległej przeszłości z huczną teraźniejszością prowadzi do nieskładnych i chaotycznych wrażeń.


Literatura
I Opracowania książkowe
Mark Ellingham, Mark Dubin, Natalia Jansz, John Fischr,Grecja-przewodnik praktyczny, Pascal, Bielsko-Biała 1993
Grażyna D. Herman-Nauka, Ateny-przewodnik turystyczny, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1992.
Janusz Słodczyk, Przestrzeń miasta i jej przeobrażenia, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2001.
Jan Alfred Szczepański, Grecja, Wiedza Powszechna, Warszawa 1977
II Artykuły
Michał Gąsiorowski, Liliana Giermanowska, Anna Pałyska, Lech Seklucki, Ateny, Wielki Atlas Świata nr 16
III Inne źródła (aktualne na maj 2002 roku)
http://www.emapa.pl/przewodnik/grecja/Ateny.asp
http://www.man.poznan.pl/~marcinp/pages
http://republika.pl/urnammu/mezopotamia/sld059.htm
http://slimak.sciaga.net/prace/praca/4457.htm