Wychowanie fizyczne - teoria wychowania

· wychowanie fizyczne wykształca u danej jednostki kulturę fizyczną, która jest wyrazem określonej postawy wobec własnego ciała i aktywnej troski o swój rozwój, sprawność i zdrowie, jest umiejętnością organizowania i spędzania czasu z największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego.
· Kryteriami kultury fizycznej są:
- tryb życia
- ukształtowane nawyki
- przekonania
- zamiłowania
- konkretne umiejętności osobnika
· wychowanie fizyczne stanowi doskonały przykład wychowania przez kulturę i dla kultury – stanowi integralną część wszechstronnego procesu wychowania, a więc takiego, które uwzględnia kształcącą rolę wszelkich dziedzin kultury.

Miejsce teorii wychowania fizycznego
· zasięg wpływu ćwiczeń fizycznych na kształtowanie się życiowych postaw człowieka rozstrzygnął P. Coubertin twierdzeniem, że potrafią one kształcić wszystkie cechy fizycznej sprawności (siła, szybkość, zręczność w działaniu, odporność na zmęczenie) ale nie przesądzają ich wpływu na moralne postawy jednostek, jeśli wszystko co dzieje się na terenie ćwiczeń i sportu , nie będzie się działo w imię dobra społecznego.
· Wychowanie fizyczne nie może mieć celów niezależnych i służyć wyłącznie kształceniu somatycznie mocnych typów bez oglądania się na ich intelektualne i etyczne postawy. Dlatego jego zadania muszą się sprzęgnąć z zadaniami ogólnowychowawczej natury.
· Już w XVIII Jędrzej Śniadecki(pierwszy polski teoretyk wychowania fizycznego) pisał : „ kształcić człowieka tak, ażeby wszystkie części jego ciała były foremne i mocne, wszystkie zmysły doskonałe, wszystkie władze cielesne zupełne - jest to go wychowywać tylko fizycznie. Kształcić zaś jego umysł i serce bez względu na przymioty ciała – jest to go wychowywać tylko moralnie.” Jednak całokształt oddziaływań fizycznych służy „kształceniu tego surowego materiału, z którego ma powstać dzieło sztuki wychowania”
· I chociaż „w doświadczeniu wychowania fizycznego, czyli cielesnego od umysłowego albo moralnego oddzielać nie należy i nie można, wszelako w nauce i rozumowaniu można je uważać osobno”,
· wielu pedagogów spycha wychowanie fizyczne na margines nauk pedagogicznych, co sprawia, że zaczyna się ono przekształcać w gałąź wiedzy lekarskiej – obcej jednak jeszcze medycynie. W tej sprawie głos zabrał również Śniadecki: „powiedzmy i to na zaletę wychowania fizycznego, że jego wpływ tak jest powszechny, iż żadnego nie przepuszcza wyjątku. Nikt się bez niego obejść nie może. Dobrze kierowane zawsze się uda kiedy tak nazwane wychowanie moralne, nie wszędzie się przyjmie. Bo pominąwszy nawet sam stan umysłu, że przymioty rozumu i serca po wielkiej części od stanu zdrowia i organizacji zależą, a zatem każde wychowanie moralne powinno mieć za podstawę i fundament – fizyczne”



Geneza wychowania fizycznego :

· obszerne piśmiennictwo, poświęcone uzasadnieniem roli wychowania fizycznego, jaką może ono spełniać w procesach wychowania i kształcenia, w produkcji i szerzeniu higieny stało się powodem narodzin w drugiej połowie XIX wieku teorii wychowania fizycznego
· pierwotnie teoria wychowania zajmowała się wyłącznie historycznymi, socjologicznymi, oraz filozoficznymi zagadnieniami kultury fizycznej i wychowania fizycznego
· trwały liczne dyskusje nad zbudowaniem takiej definicji, która znajdzie swoje miejsce na pograniczu nauk biologicznych i humanistycznych.
· W dziejach ludzkości we wszystkich układach społecznych aż po dzień dzisiejszy wysoko ceniony był biologicznie mocny typ człowieka, wyróżniający się zdrowiem, siłą, zręcznością, wytrzymałością, poczuciem własnych możliwości i płynącą stąd przedsiębiorczością, opanowaniem oraz czynną postawą wobec napotykanych przeszkód
· Taki „ideał wychowawczy” pozostał nam w spadku po starożytnej Grecji i Rzymie (Iliada i Odyseja, mity o ludziach podobnych do bogów), po wszelkich podaniach, legendach, sagach i ludowych opowieściach o bohaterach.
· Ten prawowzór człowieka stylizowany na wychowawczy ideał zderzał się wraz z biegiem historii ludzkości z tendencjami społecznymi, musiał coraz bardziej zespalać się z wyobrażeniem doskonałości odbiorcy i twórcy dóbr materialnych i duchowych, a więc z wyobrażeniem jednostki wdrożonej do świadomości i czynnego udziału w procesach współżycia i współdziałania.
· Prowadziło to do zacierania się granic pomiędzy fizycznym, intelektualnym, moralnym i estetycznym kształceniem człowieka, ale także do kształcenia podłoża, na którym rozwija się osobowość jednostek
· Historia uczy nas jednak, że starsze cywilizacje , które przeszły przez okres największego nasilenia swej aktywności i pogrążyły panujące klasy w dosycie, wygodnictwie i zgnuśnieniu. Prowadziło to do fizycznej dekadencji ich samych, wówczas łatwo ulegały przemocy i wpływom cywilizacji młodszych, kulturalnie prymitywniejszych, ale składających się z ludzi zdrowych, silnych i zahartowanych.
· Rzymskie hasło zdrowego ducha w zdrowym ciele stało się nic nie znaczącym sloganem w schyłkowym okresie potęgi Rzymu – ćwiczenia fizyczne stały się tam widowiskami zasycającymi emocjonalne potrzeby mas.
· B. Biliński, doskonały znawca antycznej kultury podkreśla „odkrywczy” ideał fizycznego piękna, jaki wniosła kultura grecka do skarbca ogólnoludzkiej kultury.
Zanim doszło w Grecji do sforsowania związków między kulturą fizyczną i duchową, dostrzegano tam dystans dzielący wychowanie fizyczne- objęte nazwą gymnastike, od umysłowego – mousike

Cele wychowania fizycznego(wg Floriana Znanieckiego):
1) cel higieniczny
- troska o jakość i ilość przyszłych pokoleń
- zachowanie czystości biologicznej (np. przepisy dotyczące zachowania się matki w czasie ciąży)
2) geneonomiczny
- dążenie do zachowania i utrwalenia pożądanych typów geneonomicznych

3) obyczajowo-estetyczny
- ideał estetyczny jest częścią jej wzoru obyczajowego
- kształcenie określonego:
- typu cielesnego
- ubioru i ozdób wszelkiego rodzaju
- typu kinetycznego (wzorów ruchowego zachowania się)
4) hedonistyczny
- uregulowanie hedonicznego pierwiastka osobowości (jego popędów, upodobań i uczuciowej strony)
- typy hedonistyczne:
- typ bierny ma tendencję do unikania dostępnych przyjemności
tworząc typ ascety
- typ czynny pod wpływem środowiska społecznego używa
przyjemności , uznanych za odpowiednie przez daną społeczność
5) fizyczno-utylitarny
- określone formy wychowania wojownika, rzemieślnika, kandydata do różnych zawodów
- zautomatyzowanie ruchów pożądanych dla danej profesji, a wyeliminowanie elementów zbędnych
6) sportowy
- działalność fizyczna dążąca w swym zakresie do możliwie doskonałych wyników, lecz nie usiłująca wytwarzać żadnych bezpośrednio użytecznych wartości.


Funkcje wychowania fizycznego:

1) STYMULATYWNA (pobudzająca):

· środowisko naturalne nie dysponuje pewnymi bodźcami, które są niezbędne do prawidłowego rozwoju człowieka, a postęp cywilizacyjny powoduje ograniczenia ruchowe. W związku z tym niezbędne jest wytworzenie sztucznych bodźców poprzez zaaranżowanie odpowiednich sytuacji rzeczywistych lub umodelowanych, które zapewnią jednostce optimum bodźców, które zrekompensują jej ograniczenia ruchowe nałożone przez cywilizację.
· Sztuczne bodźce zawierają się w stworzonych w gimnastyce tzw. ćwiczeń wyrozumowanych (sztucznie skonstruowanych)
· Teoretycznym uzasadnieniem tej funkcji jest prawo do wszelkiego ćwiczenia tj. treningu. Rozwijają się tylko te czynności i organy, które są ćwiczone ( których rozwój jest pobudzany ciągłym strumieniem bodźców) np. dominacja prawej ręki nad lewą u osób praworęcznych. Natomiast wszelkie hamulce powodują zanik czynności i atrofię mięśni.
· Stymulacja to pobudzenie, silnik napędowy procesu wychowania fizycznego, ale ona sama nie przesądza jeszcze o jego kierunku, nie może więc wypełnić całego programu wychowawczego.
2) ADAPTACYJNA (przystosowawcza)

· życie to ciąg procesów adaptacyjnych (min. Do środowiska biogeograficznego, społecznego, do zawodu i zamiłowań pozazawodowych)
· bez prawidłowo wykształconych mechanizmów adaptacyjnych niemożliwe byłoby życie w ciągle zmieniających się warunkach. Skrajnymi przykładami na to są; przetrwanie wojny i okupacji, zdobycie Everestu, czy podbój kosmosu. Jak również bardziej drastycznych form adaptacyjnych np. emigracja ( zmiana środowiska),czy kalectwo (zmiana samej jednostki)
· celem funkcji jest wywarcie poprzez działalność wychowawczą jak największego wpływu na kierunek tego przystosowania .
· Wpływ ten wywierany jest poprzez hartowanie czyli czynne uodpornienie się na wszelkie bodźce zarówno fizyczne jak i psychiczne. Efektem hartowania powinna być wysoka tolerancja wysiłkowa czyli – kondycja.
· Funkcję adaptacyjną ilustruje również idea politechnizacji, polegająca na opanowaniu przez wychowanka ogólnych zasad pracy i pewnej wiedzy z zakresu techniki. Ma to stanowić przygotowanie do podjęcia przyszłej pracy .
· Znajduje to odbicie w programach szkolnych, które muszą się liczyć z tendencjami cywilizacyjnymi. Postęp techniczny nadaje życiu tempo, za którym nie każdy potrafi nadążyć, co prowadzi do chorób cywilizacyjnych (np. hipokinematoza – schorzenia z niedostatku ruchu fizycznego). Trzeba dostosować, więc motoryczność ludzką do nowego kształtu cywilizacji i silniej związać ja z politechnizacją życia. Dlatego adaptacyjna funkcja kształtuje się historycznie zależnie od aktualnych potrzeb społecznych.
· Chociaż funkcja adaptacyjna wyznacza kierunek procesu wychowawczego, należy pamiętać aby został on stonowany z ogólnowychowawczym programem, ponieważ w przeciwnym wypadku może ulec wypaczeniu , dochodzi wówczas do asymetrii rozwojowej.

3) KOMPENSACYJNA (wyrównawcza)

· kompensacja – zorganizowany system bodźców dopełniających oraz antybodźców, mających równoważyć ślepe działanie zbyt daleko posuniętej adaptacji. (czyli np. wad postawy, asymetrii, jednostronności)
· działa profilaktycznie – poprzez dobór i stosowanie bodźców rozwojowych pod względem jakościowym, które mają przywrócić względną harmonię rozwojową.
· Wychowanie fizyczne ma za zadanie kompensować ruchy i pozycje, do których zmusza dziecko jego tryb życia ( nie tylko na lekcjach wf ale również na innych przedmiotach poprzez praktykowanie tzw. mikropauz – ćwiczeń śródlekcyjnych)
4) KOREKTYWNA (poprawcza)

· Treścią korektywy jest wychowawcza interwencja we wszelkich przypadkach odchyleń rozwojowych, możliwych do zlikwidowania lub złagodzenia środkami wychowawczymi (ćwiczeniem)
· Funkcja korektywna nie zacieśnia się do zabiegów poprawiających postawę ciała , a więc do korekty ortopedycznej. Obejmuje poza działaniami poprawczymi w stosunku do układu statyczno-ruchowego, ale także w stosunku do innych układów organizmu (np. korekty wad mowy, widzenia itd..) oraz do zaburzeń somatycznych (takich jak np.: otyłość, niedorozwoje i opóźnienia motoryczne, nerwice)
· Funkcja korektywna zostaje wcielona wtedy gdy wada zostanie już stwierdzona


Treści wychowania fizycznego

W kategoriach praktyki pedagogicznej treść wychowania fizycznego rozbita jest na 3 kręgi formalne Kręgi te tworzą harmonijną całość i pozostają we względnej równowadze, przy czym kręgi zewnętrzne wspierają krąg wewnętrzny.

Na tle schematu trzech kręgów jasno rysuje się rola pedagoga jako:

1. Nauczyciela wychowania fizycznego – choćby przyuczonego
2. Nauczyciela w ogóle
3. Pedagoga działającego w środowisku szkolnym i pozaszkolnym

1) KRĄG NAJWĘŻSZY – WYCHOWANIE FIZYCZNE JAKO PRZEDMIOT
NAUCZANIA

· uczestniczą w nim wszyscy uczniowie bez względu na sprawność fizyczną i uzdolnienia ruchowe
· polega na nauce i kształtowaniu abecadła ruchowego (ćwiczeń gimnastycznych, gier sportowych, zabaw ruchowych, ćwiczeń o charakterze porządkowym oraz ćwiczeń korekcyjno-kompensacyjnych)
· w klasach I – III lekcje wychowania fizycznego prowadzą wychowawcy klas, od klasy IV zajęcia realizują nauczyciele wf
· Program wychowania fizycznego zwrócony jest na trzy zagadnienia:
1) zadania stawiane przed zorganizowanym procesem wychowania fizycznego na tle potrzeb rozwojowych ucznia:
- kierując procesem wychowania fizycznego, nauczyciel musi się liczyć z tzw. warunkami wychowania, które określają dostępność i celowość użycia danych środków i metod. Są to: wiek, płeć, stan zdrowia, warunki morfologiczne
2) środki i metody urzeczywistniania tych zadań
3) materiał ćwiczebny realizowany w ramach lekcji wf
· Program, według którego nauczyciel realizuje wychowanie fizyczne składa się z czterech ogniw:

1) diagnoza (osobnicza, grupowa, środowiskowa)
2) prognoza (rokowanie)
3) dobór środków i metod (ordynacja)
4) ocena wyników

· Zasady metodyki ćwiczeń fizycznych:

1) zasada świadomości
- uczeń, który rozumie cel ćwiczeń i ich praktyczne zastosowanie uczy się szybciej i chętniej
- zaszczepienie potrzeby ruchu
2) zasada aktywności
- czynny i twórczy stosunek ucznia do zajęć
- uwzględnienie zainteresowań uczniów
- podkreślenie wartości osiągniętych wyników
- pobudzenie do osiągania coraz lepszych wyników poprzez wprowadzenie elementu współzawodnictwa
3) zasada poglądowości
- wywołanie wyobrażeń ruchowych
- wzbudzanie chęci ich naśladownictwa
4) zasada systematyczności
- stopniowanie trudności, od ćwiczeń łatwiejszych do bardziej złożonych
- wprowadzanie elementów znanych na bazie elementów nieznanych
5) zasada przystępności
- materiał ćwiczebny musi być dostosowany do poziomu rozwoju motorycznego i wydolności organizmu ucznia oraz jego płci i wieku
6) zasada trwałości
- utrwalenie wyników nauczania
- zdobyte nawyki ruchowe muszą zostać doprowadzone do perfekcji

· Funkcje oceny w wychowaniu fizycznym:
a)dydaktyczna :
o potrzeba stałego informowania nauczyciela i ucznia o stopniu realizacji celów wytyczonych przez program nauczania
o diagnoza pedagogiczna, która ułatwi dobór i korektę stosowanych środków
b) wychowawcza :
o samodoskonalenie- kontrola i ocena zaspokaja potrzebę poznania własnej wartości i samopotwierdzenia ucznia

c) społeczna :
o ocena jest istotnym czynnikiem kształtującym wzajemne stosunki między jednostką a zespołem klasowym
o ułatwia uczniowi dobór przyszłej pracy i kierunku studiów

2) KRĄG POŚREDNI - WYCHOWANIE FIZYCZNE JAKO KOMPLEKS ZAGADNIEŃ ZDROWOTNO-WYCHOWAWCZYCH W SZKOLE

· realizację zapewnia całe grono pedagogiczne wspierane przez szkolną służbę zdrowia
· należą do niego wszelkie przejawy troski o prawidłowy rozwój wychowanków
· krąg obejmuje :
- ćwiczenia śródlekcyjne - tzw. mikropauzy i racjonalna organizacja przerw międzylekcyjnych
- czuwanie nad prawidłową postawą ciała uczniów na zajęciach
- rozwijanie zainteresowań uczniów kulturą fizyczną, postaciami sławnych sportowców, ideą olimpijską
- relaks – trening metodą aktywnego wypoczynku porzez rozluźnienie mięśniowe oraz zmniejszenie do minimum aktywności myślowej ( techniki relaksacyjne rzadko jednak są praktykowane w szkołach)
· szczególną rolę w tym kręgu odgrywają mikropauzy, służą one:
- odprężeniu nerwowo-psychicznemu
- ożywieniu funkcji wegetatywnych
- korekcji postawy ciała poprzez rozciągnięcie mięśni
- odciążeniu analizatora słuchowego i wzrokowego
- wyrobieniu nawyków przerw na aktywny wypoczynek w toku pracy umysłowej
-
3) KRĄG NAJSZERSZY – WYCHOWANIE FIZYCZNE POZALEKCYJNE I POZASZKOLNE
· obejmuje typowe dla wychowania fizycznego instytucje i formy pracy pozalekcyjnej i pozaszkolnej, które wzbogacają zakres oddziaływań fizyczno-wychowawczych
· w tym kręgu znajduje się działalność:
- Szkolnego Związku Sportowego
- Szkolnych oraz międzyszkolnych klubów sportowych zrzeszających uczniów uzdolnionych sportowo, uczestniczących w systemie współzawodnictwa sportowego ( kółka, sks-y itp.)
- Pozaszkolne kluby sportowe
- Klasy i szkoły sportowe
- Pozalekcyjne zajęcia korekcyjno-kompensacyjne
- Wszelkie formy rekreacji


Literatura:
Zygmunt Gilewicz „ Teoria wychowania fizycznego”
Maciej Demel, Alicja Skład „teoria wychowania fizycznego”