Prawa człowieka
„Prawa człowieka to zespół praw i wolności, które przysługują każdemu człowiekowi bez względu na rasę, płeć, język, wyznanie polityczne, pochodzenie narodowe i społeczne, majątek itp. Prawa człowieka są prawami o charakterze moralnym, zbiorem postulatów domagających się poszanowania wartości najcenniejszych dla człowieka, takich jak życie, godność, wolność, swobodny rozwój”.
Odmowa poszanowania praw człowieka stanowi nie tylko krzywdę dla jednostki, ale sprzyja niepokojom społecznym i politycznym oraz przemocy i konfliktom zarówno wewnątrz społeczeństw, jak i między całymi narodami. Z tego powodu poszanowanie praw człowieka i godności ludzkiej uważa się za podstawę wolności, sprawiedliwości i pokoju w świecie. Dyskusja o prawach człowieka zawsze była uwikłana w rywalizację światopoglądów i systemów politycznych; większość najbardziej znanych przeciwstawnych orientacji filoz. odcisnęła piętno na koncepcjach praw człowieka. Istnieją poglądy, z których wynika, że źródłem praw człowieka jest religia. Jeżeli człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo Boga należy mniemać, że zajmuje on szczególne miejsce w świecie i ma godność, która wymaga ochrony; XVII-wieczna teoria praw naturalnych jednostki (J. Locke) dowodzi, że ludzie w stanie naturalnym byli wolni i równi; z konieczności zostali zmuszeni do zawarcia porozumienia między sobą, które stało się podstawą zorganizowanego społeczeństwa; każdy człowiek zachował jednak naturalne prawo do życia, wolności osobistej i własności indywidualnej; władze zostały zobowiązane do ochrony praw naturalnych jednostki. Klasycy XIX-wiecznego pozytywizmu głosili, iż wszelkie uprawnienia jednostki pochodzą z nadania państwa i ograniczają się jedynie do tego, co zostało zapisane w aktach prawnych; odrzucali idee praw, których źródła istniały poza obowiązującym systemem prawnym. Filozofowie marsist. oceniali prawa człowieka przez pryzmat klasowego charakteru społeczeństwa i nierówności ustroju kapitalist.; kwestionowali istnienie „naturalnych” i „niezbywalnych” praw jednostki, traktując je jako burżuazyjną iluzję. Za pierwszy dokument deklarujący niektóre prawa człowieka należy uznać ang. Magna Charta Libertatum (1215), powstałą jako reakcja przeciw absolutyzmowi. Jej idee zostały rozwinięte w XVII w. w dokumentach: Petition of Regihts (1628), Habeas Corpus Act (1679) i Bill of Rights (1689). W XVIII w. pojawiły się: Bill of Rights w Wirginii (1776), „Deklaracja niepodległości Stanów Zjednoczonych” (1776) wraz z poprawkami I-IX do konstytucji USA (1789), a także fr. „Deklaracja praw człowieka i obywatela” (1789).
Prawa człowieka jakie zna i uważa za jak najbardziej oczywiste większość ludzi początku XXI wieku, przez setki lat były poza ich zasięgiem. Mimo napotkania licznych trudności, potrzeba posiadania przez ludzi zagwarantowanych praw rozwijała się przez wieki.
Tworzenie międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka rozpoczęto dopiero po II wojnie światowe, w ramach ONZ. Pierwszym traktatem międzynarodowym gwarantującym prawa człowieka była Karta Narodów Zjednoczonych z 1945; sformułowano w niej jeden z głównych celów ONZ – „popieranie i zachęcanie do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie” (artykuł 1 ustęp 3).
Zwieńczeniem pragnień i dążeń stała się uchwalona 10 XII 1948 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ-Powszechna Deklaracja Praw Człowieka. Międzynarodowy katalog podstawowych i niezbywalnych praw i wolności, jako „wspólny standard do osiągnięcia przez wszystkie ludy i narody”. W Deklaracji do podstawowych praw zaliczono: wolność, prawo do pracy, ochrony prawnej, azylu, posiadania obywatelstwa, ochrony społecznej, do nauki, zakładania rodziny. „Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi w swej godności i w swoich prawach. Są obdarzeni rozumem oraz powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa”- głosi pierwszy artykuł Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Powszechna Deklaracja jest dokumentem obowiązującym wszystkie państwa członkowskie ONZ, nawet jeśli nie zostanie przez nie ratyfikowana. Od 1948 roku podpisało ją ponad 140 państw świata. Pomimo to w ponad 100 krajach więzi się ludzi z powodu przekonań, rasy czy przynależności etnicznej. Wielu, więc zwątpiło w skuteczność tego typu aktów wydawanych przez ponadnarodowe organizacje. Ale nie zapomnijmy, że dzięki Deklaracji zaczęto mówić otwarcie o prawach człowieka i próbuje się je egzekwować.
Jej rozwinięciem były „Pakt praw człowieka” z 1966, na które składają się „Pakt praw obywatelskich i politycznych” i „Pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych”. Obok aktów ogólnych w ONZ opracowano i zobowiązano się przestrzegać ok. 60 konwencji szczegółowych, np. o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa (1948), o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni woj. i zbrodni przeciw ludzkości (1968), o uchodźcach (1951), o eliminacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (1979), o zakazie tortur i innych form nieludzkiego i poniżającego traktowania i karania (1984), o prawach dziecka (1989). Wiele konwencji o prawie człowieka przyjęto w ramach MOP i UNESCO. Oprócz uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka tworzonego przez ONZ istnieją 3 systemy regionalne opracowane przez Radę Europy, OPA i OJA, które obowiązują państwa członkowskie tych organizacji. Państwa Rady Europy przyjęły 1950 „Europejską konwencję praw człowieka”, gwarantującą podstawowe prawa i wolności jednostki, głównie osobiste i polityczne; prawa społeczne i gospodarcze znalazły się w Europejskiej karcie społecznej z 1961 r. Spośród innych konwencji uchwalonych przez Radę Europy warto wymienić: europejską konwencję o zapobieganiu torturom i nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu (1987), konwencje o ochronie osób w związku z automatycznym przetwarzaniem danych o charakterze osobistym (1981), europejską kartę języków regionalnych i mniejszościowych (1992). Problemy praw człowieka zajmują również ważne miejsce w procesie OBWE, szczególnie ochrona praw mniejszości narodowych i etnicznych. W walce o prawa człowieka jest konieczne zaangażowanie nie tylko rządów, ale i organizacji pozarządowych, których zadaniem jest sprawowanie społecznej kontroli nad przestrzeganiem przez państwa swoich zobowiązań w poszanowaniu tych praw. Od czasu uchwalenia powszechnej „Deklaracji praw człowieka” społeczność międzynarodowa ogromnie rozwinęła system ochrony praw i wolności jednostki.
Niestety w naszych czasach też zauważamy łamanie i nieprzestrzeganie praw człowieka w różnych regionach świata. Problemem na ogólnonarodową skalę była, jest i będzie walka z panującymi na świecie reżimami. Poprzez liczne represje, ograniczenia i zakazy, ludzie zamieszkujący państwa z takim systemem ustrojowym w sposób nieodwracalny tracą należne im prawa. Prawa, z których najważniejszym jest prawo do życia, dość często gwałcone w walce pomiędzy władzą a ludnością. Przykładem może być Tybet, odnotowuje się tam liczne przypadki łamania praw człowieka. Są one bardzo poważne. Istnieje wiele dowodów, zeznań świadków i ofiar potwierdzających ten proceder. Liczne organizacje międzynarodowe biją na alarm. W Tybecie dochodzi do najpoważniejszych gwałtów na prawach człowieka, dowodzą temu także raporty ONZ oraz UE. Chińską okupacje opłaciło życiem już ponad milion Tybetańczyków. Z raportów organizacji zajmujących się prawami człowieka, wynika, że tortury są jedyną metodą prowadzenia dochodzeń znaną chińskim śledczym. Niemal co dzień agencje informacyjne donoszą o szokujących aktach brutalności, niesłusznych aresztowaniach i długoletnich wydawanych wyrokach.
Nasuwa się teraz pytanie, kogo uczynić odpowiedzialnym za łamanie praw człowieka i od kogo domagać się ich respektowania?
Myślę, że po pierwsze – od społeczeństwa, czyli od nas samych, abyśmy w pędzie ku przyszłości nie zapominali o słabszych oraz o tych, którym nasz model nie odpowiada z innych (religijnych, moralnych) względów. Chodzi więc o kształtowanie tolerancji i akceptowanie, pochwałę różnorodności.
Po drugie – domagajmy się kształtowania takich postaw od instytucji mających ogromny wpływ na świadomość społeczną (chodzi o prasę, kościoły itp.).
Po trzecie – chrońmy tradycyjne społeczności i ich style życia przed agresją kulturową, cywilizacyjno-przemysłową itp. Tu adresatem będą instytucje życia gospodarczego, kulturalnego i politycznego.
Pomimo wielu osiągnięć międzynarodowych, w dziedzinie ochrony praw człowieka, rolę wiodącą w gwarancji wprowadzenia ich w życie odgrywa prawo wewnętrzne państw i ich systemy społeczno polityczne. Równie wielką rolę odgrywa walka o pokój, pokojowe współistnienie, respektowanie prawa narodów do samookreślania i niezależności, wyeliminowanie dyskryminacji w stosunkach międzynarodowych. Prawa człowieka są gwałcone w wyniku agresywnych wojen czy prowadzeniu polityki apartheidu, dlatego bez wyeliminowania tych plag ludzkości nie może być o skutecznej ich ochronie.
Wkład Polski w dziedzinie praw człowieka jest bardzo duży. Polska ratyfikowała wszystkie konwencje dotyczące praw człowieka (przystąpiła również do Europejskiej konwencji praw człowieka i Europejskiej karty społecznej) i brała udział przy ich opracowaniu. Od samego początku istnienia uczestniczy w pracach Komisji Praw Człowieka i Komisji Praw Kobiet. Działa również twórczo w różnych międzynarodowych organizacjach (np.: UNESCO itp.).
Myślę, że powinniśmy zrozumieć, iż fakt przestrzegania lub nieprzestrzegania praw człowieka nie jest tylko wyłącznie problemem wewnętrznym osobnego państwa lecz problemem całej światowej społeczności, do której to państwo należy.