Prawa człowieka- referat

Prawo, istnieją różne definicje prawa, zależnie od przyjętych założeń filozoficznych i światopoglądowych np. Marks i Engels uznawali prawo za zespół norm postępowania wyrażających interesy i dążenia klasy panującej w danym społeczeństwie, ustanowionych i sankcjonowanych w imieniu tej klasy przez państwo. Lenin nazywał prawo państwową wolą klasy panującej i regulatorem stosunków społecznych. Podkreślając związek państwa i prawa Lenin stwierdził, że „prawo jest niczym bez aparatu mogącego zmuszać do przestrzegania norm prawnych”. Z kolei cesarz Justynian I Wielki uważał że prawo jest sztuką stosowania tego, co dobre i słuszne. Ogólnie mówiąc prawo to zespół norm ustanowionych lub uznanych przez państwo, będących wyrazem państwowej woli klasy panującej, popartych przymusem ze strony państwa, których celem jest ochrona i rozwój stosunków dogodnych z punktu widzenia interesów klasy panującej.

Wolność, pojęcie również wieloznaczne i niejednolicie pojmowane w różnorodnych kontekstach i w odniesieniu do różnych dziedzin życia. Stosunkowo jednolite rozumienie pojęcia występuje w takich dziedzinach życia społecznego jak; ekonomia, prawo czy polityka, w których terminu wolność używa się zwykle jako odpowiednika terminów niezależność lub niezawisłość. W dziedzinie życia społecznego termin ten bywa używany na oznaczenie tzw. wolności lub praw obywatelskich, jak np. wolność sumienia, wyznania lub słowa. Wolność stanowi podstawowe ludzkie doświadczenie, które zanim zostało wyrażone w filozofii, polityce i ekonomii, pojawiło się w mitach i religiach. W starożytnej Grecji rozumiano ją jako przeciwstawienie konieczności przypadkowi i losowi. W najprostszym ujęciu wolność opisuje sytuację braku zewnętrznego przymusu; taki sens pojęcia podjęła i wykorzystała przede wszystkim myśl liberalna, której celem było wyzwolenie człowieka z przesądów oraz stworzenie systemu wolności przez wyeliminowanie przymusu w dziedzinie moralności i religii , ekonomii, a także z polityki i obyczajów.
Godność, nieusuwalna i niestopniowalna, zasługująca na szacunek własny i innych ludzi wartość człowieczeństwa, przysługująca każdemu człowiekowi bez wyjątku.

Prawa człowieka, zespół podstawowych, niezbywalnych i uniwersalnych praw przysługujących człowiekowi bez względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, poglądy, pochodzenie narodowe lub społeczne, majątek, urodzenie, stan zdrowia i inne nieodłącznie związane z naturą człowieka. Odmowa poszanowania praw człowieka stanowi nie tylko osobistą krzywdę dla jednostki, ale sprzyja niepokojom społecznym i politycznym oraz przemocy i konfliktom zarówno wewnątrz społeczeństw, jak i między całymi narodami. Z tego powodu poszanowanie praw człowieka i godności ludzkiej uważa się za podstawę wolności, sprawiedliwości i pokoju w świecie. Istnieją poglądy, z których wynika, że źródłem praw człowieka jest religia. Jeżeli człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo Boga należy mniemać, że zajmuje on szczególne miejsce w świecie i ma godność, która wymaga ochrony. Prawa człowieka obejmują coraz szerszy zakres problemów, decydujących już nie tylko o samym życiu ludzkim, ale i jego jakości we wszystkich fazach, przejawach aktywności i okolicznościach. Doskonalą się pod względem obszarów regulacji, ich głębi i precyzji sformułowań. Rozwój ten pozwala wyodrębnić trzy generacje rodziny praw człowieka. Pierwszą generację tworzą prawa obywatelskie i polityczne, np. prawo do życia, wolność myśli, wolność słowa, równość wobec prawa, prawo do uczestniczenia w życiu publicznym. Na drugą składają się prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne, np. prawo do pracy, do zabezpieczenia społecznego, do nauki, do informacji. Trzecią generację stanowią prawa kolektywne, obejmujące np. prawo do pokoju, do demokracji, do nieskażonego środowiska.
Szacunek dla pewnych wartości związanych bezpośrednio z człowiekiem tkwi głęboko w kulturze europejskiej. W nowożytnym świecie w niej najwcześniej ukształtowały się normy zwyczajowe, które miały zabezpieczyć jednostkę przed bezkarnym zabójstwem i okaleczeniem. Tu także tworzono reguły uniemożliwiające dowolność w pozbawianiu ludzi wolności i własności. Prawo do życia i własności można też uznać za elementy składowe dekalogu, będącego kanonem postępowania chrześcijan. W historii za początek kodyfikacji praw człowieka uważa się Wielką Kartę Swobód, przyjętą w Anglii przez króla Jana bez Ziemi w 1215r., powstałą jako reakcja przeciw absolutyzmowi. Głosiła ona, że żaden człowiek nie może być uwięziony, pozbawiony mienia, wyjęty spod prawa lub wygnany inaczej niż tylko na podstawie prawomocnego wyroku równych mu lub z mocy prawa krajowego. W 1789r pojawiła się francuska Deklaracja praw człowieka i obywatela. Tworzenie międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka rozpoczęto dopiero po II wojnie światowej, w ramach ONZ, ponieważ II wojna światowa dowiodła, że istniejące porozumienia międzynarodowe nie chronią najważniejszych praw ludzkich, natomiast wewnętrzne gwarancje ustawowe łatwo załamują się w okresach kryzysów. To zrodziło nową koncepcję praw człowieka, wiążącą je z budowanym po wojnie ładem międzynarodowym. Jego podstawą była Karta Narodów Zjednoczonych, która podpisana na Konferencji w San Francisco 26 czerwca 1945 roku. Sformułowano w niej jeden z głównych celów ONZ — „popieranie i zachęcanie do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie” (artykuł 1 ustęp 3). W Paryżu 10.XII.1948 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło powszechną Deklarację praw człowieka — międzynarodowy katalog podstawowych i niezbywalnych praw i wolności, jako „wspólny standard do osiągnięcia przez wszystkie ludy i narody” natomiast dzień 10 grudnia został uznany za Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka. Rozwinięciem deklaracji były Pakty praw człowieka z 1966r., na które składają się Pakt praw obywatelskich i politycznych i Pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych. Obok aktów ogólnych w ONZ opracowano i zobowiązano się przestrzegać ok. 60 konwencji szczegółowych, np. o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa, o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości, o uchodźcach, o eliminacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, o zakazie tortur i innych formach nieludzkiego i poniżającego traktowania i karania, o prawach dziecka. Wiele konwencji o prawach człowieka przyjęto w ramach Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) i Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO).

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka składa się ze wstępu mówiącego o motywach leżących u podstaw jej tworzenia i podkreślającego uznanie przyrodzonej godności, równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jako podstawy wolności, sprawiedliwości i pokoju oraz 30 artykułów. Pierwsze trzy artykuły mają charakter ogólny, mówią o wolności, prawie do życia. Art.1 „Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi w swej godności i w swych prawach. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa.” Art.3 „Każdy człowiek ma prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa swojej osoby”. Kolejne artykuły do 21 poświęcone są prawom obywatelskim i politycznym. Mowa jest o zakazie niewolnictwa, torturowania, karania lub traktowania w sposób nieludzki, okrutny lub poniżający. Art.4 „Nikt nie może pozostawać w stanie niewolnictwa lub służebności; niewolnictwo i handel niewolnikami we wszystkich formach będą zakazane”. Art.5 „Nikt nie może być poddany torturom lub okrutnemu, nieludzkiemu albo upokarzającemu traktowaniu lub karaniu”. Art.8 „Każdy człowiek ma prawo do skutecznego odwołania się do kompetentnych sądów krajowych przeciw czynom stanowiącym pogwałcenie podstawowych praw przyznawanych mu przez konstytucję lub przez prawo”. Art.9 „Nikt nie może być poddany arbitralnemu zatrzymaniu i aresztowaniu lub wygnaniu z kraju”. Art.12 „Nikt nie może być poddany arbitralnemu ingerowaniu w jego życie prywatne, rodzinne, domowe lub korespondencję ani też atakom na jego honor i dobre imię. Każdy człowiek ma prawo do ochrony prawnej przeciwko takim ingerencjom i atakom”. Prawa i wolności osobiste obejmują m.in. prawo do osobowości prawnej, jednakowej ochrony prawnej, ochrony sądowej, swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania w granicach każdego państwa, małżeństwa i założenia rodziny, posiadania własności, wolności myśli, sumienia, wyznania, opinii i swobody jej wyrażania. Art.13 p1 „Każdy człowiek ma prawo swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania w granicach każdego państwa”. Art.16 p1 „Mężczyźni i kobiety, bez względu na różnice rasy, narodowości lub religii, mają prawo po osiągnięciu pełnoletniości do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny. Przysługują im równe prawa w odniesieniu do zawierania małżeństwa, podczas jego trwania i po jego rozwiązaniu”. Art.17p1 „Każdy człowiek, zarówno sam, jak i wespół z innymi, ma prawo do posiadania własności’. Art.18 „Każdy człowiek ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii; prawo to obejmuje wolność zmiany religii lub wiary oraz wolność głoszenia swej religii lub wiary, bądź indywidualnie, bądź wespół z innymi ludźmi, publicznie lub prywatnie poprzez nauczanie, praktykowanie, uprawianie kultu i praktyk religijnych”. Art.19 „Każdy człowiek ma prawo do wolności poglądów i swobodnego ich wyrażania; prawo to obejmuje swobodę posiadania niezależnych poglądów, poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji i idei wszelkimi środkami, bez względu na granice”. Art.21 „Każdy człowiek ma prawo do uczestniczenia w rządzeniu swym krajem bezpośrednio lub przez swobodnie wybranych przedstawicieli”. W art. 22 - 27 mowa jest o prawach ekonomicznych, społecznych i kulturalnych: prawie do ubezpieczeń społecznych, pracy i swobodnego jej wyboru, odpowiednich i zadawalających warunków pracy oraz ochrony przed bezrobociem. Podkreślone zostały także obowiązki jednostki wobec społeczeństwa, bez którego niemożliwy jest swobodny i pełny rozwój osobowości. Art.24 „Każdy człowiek ma prawo do urlopu i wypoczynku, włączając w to rozsądne ograniczenie godzin pracy i okresowe płatne urlopy”. Art.26 „Każdy człowiek ma prawo do oświaty. Oświata będzie bezpłatna, przynajmniej na poziomie podstawowym. Oświata w zakresie podstawowym będzie obowiązkowa. Oświatę w zakresie technicznym i zawodowym należy uczynić powszechnie dostępną, a oświata na poziomie wyższym powinna być równie dostępna dla wszystkich zależnie od zalet osobistych”. Art.27 „Każdy człowiek ma prawo do swobodnego uczestniczenia w życiu kulturalnym społeczeństwa, do korzystania ze sztuki, do uczestniczenia w postępie nauki i korzystania ze sztuki, do uczestniczenia w postępie nauki i korzystania z jego dobrodziejstw”. Deklaracja ma charakter polityczny i moralny. Od ponad 50 lat stanowi źródło inspiracji dla ustawodawstwa wewnętrznego państw, dla konwencji regionalnych i partykularnych oraz powszechnych standardów praw człowieka.

W polskim procesie historycznego kształtowania się praw człowieka uzyskiwane przez ludzi gwarancje miały charakter podmiotowo selektywny. Kształtowały się drogą zwyczajową i były związane z ochroną własności rycerskiej, a potem szlacheckiej i z wymiarem sprawiedliwości. Prawa człowieka rozwijały się w kolejnych stuleciach poprzez ustalane przywileje, uchwały sejmowe oraz konstytucje. Obecnie Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku, poświęciła cały drugi rozdział prawom i wolnościom człowieka i obywatela:Art.30 „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”. Katalog przewidzianych w Konstytucji praw jest bardzo rozbudowany i obejmuje swoim zasięgiem wszystkich obywateli RP bez względu na płeć, pochodzenie społeczne, wyznanie czy narodowość. Zakazana jest jakakolwiek dyskryminacja w dostępie do kształcenia, pracy, awansów i sprawowania funkcji publicznych. Państwo gwarantuje obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej. Obywatele podlegają szeroko pojętej ochronie życia i zdrowia, zabronione jest poddawanie ludzi eksperymentom medycznym (bez ich zgody), torturom, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu oraz karom cielesnym. Konstytucja daje nam ochronę prawną a w zamian każdy obywatel Polski powinien wypełniać obowiązki zawarte w ustawie zasadniczej. Art.82 „Obowiązkiem obywatela polskiego jest wierność RP oraz troska o dobro wspólne”. Art.83 „Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa RP”. Art.84 „Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie”. Obowiązkiem obywatela jest również obrona kraju oraz dbałość o środowisko. Wkład Polski w dziedzinie praw człowieka jest bardzo duży. Polska ratyfikowała wszystkie konwencje dotyczące praw człowieka i brała udział przy ich opracowywaniu. Od samego początku istnienia uczestniczy w pracach Komisji Praw Człowieka i Komisji Praw Kobiet. Działa również twórczo w różnych międzynarodowych organizacjach.
Prawa Dziecka zawarte są w Konwencji Praw Dziecka uchwalonej przez ONZ i przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w dniu 20 XI 1989r. Konwencję tę ratyfikowała również Polska, 30 IX 1991r. Art.1„W rozumieniu niniejszej konwencji "dziecko" oznacza każdą istotę ludzką w wieku poniżej osiemnastu lat, chyba że zgodnie z prawem odnoszącym się do dziecka uzyska ono wcześniej pełnoletniość”. Dziecko często postrzegane jest nie jako osoba lecz jako własność rodziców. Dla wielu ludzi podstawą wychowania jest gwałt i przemoc zadawana słabszym. Pozostaje mieć nadzieję, że taki stan rzeczy uda się wkrótce zmienić i właśnie temu celowi służyć ma Konwencja Praw Dziecka. Nie można w myśl praw zawartych w konwencji dochodzić praw dziecka , ponieważ ważniejsze są znowu interesy rodzica. Konwencja ta powstała ponieważ Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych uznało, że we wszystkich krajach świata są dzieci żyjące w wyjątkowo trudnych warunkach i że wymagają one szczególnej troski i pomocy aby było w pełni przygotowane do życia w społeczeństwie jako indywidualnie ukształtowana jednostka, wychowana w duchu ideałów zawartych w Karcie Narodów Zjednoczonych, a w szczególności w duchu pokoju, godności, tolerancji, wolności, równości i solidarności.

Prawa człowieka powinny być chronione przede wszystkim przez stosowane organy wewnętrzne każdego państwa. Jeśli tak się jednak nie dzieje, można dochodzić swych racji przed organami międzynarodowymi. Istnieją dwa systemy ochrony praw człowieka: uniwersalny i regionalny. System uniwersalny ONZ obejmuje wszystkie państwa i najważniejszymi dokumentami są: Karta Narodów Zjednoczonych, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Pakty praw człowieka. Systemy regionalne odnoszą się tylko do ludności zamieszkującej dany obszar. W Afryce ochroną praw człowieka zajmuje się Organizacja Jedności Afrykańskiej, natomiast a Amerykach Organizacja Państw Amerykańskich. Najlepiej rozwinięte i najsprawniej działające regionalne systemy instytucji ukształtowała Europa. Tworzą je Rada Europy, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, a także Unia Europejska. Państwa Rady Europy przyjęły w 1950r. Europejską konwencję praw człowieka, gwarantującą podstawowe prawa i wolności jednostki, głównie osobiste i polityczne; prawa społeczne i gospodarcze znalazły się w Europejskiej karcie społecznej z 1961. W walce o prawa człowieka jest konieczne zaangażowanie nie tylko rządów, ale i organizacji pozarządowych, których zadaniem jest sprawowanie społecznej kontroli nad przestrzeganiem przez państwa swoich zobowiązań w poszanowaniu tych praw. Gwarancje ochrony praw i wolności człowieka w Polsce zapewniają powołane między innymi w tym celu instytucje państwowe, takie jak: sądy powszechne, Naczelny Sąd Administracyjny, Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz organizacje pozarządowe. Polska przystąpiła również do Europejskiej konwencji praw człowieka i Europejskiej karty społecznej. Od czasu uchwalenia powszechnej Deklaracji praw człowieka społeczność międzynarodowa ogromnie rozwinęła system ochrony praw i wolności jednostki, jednak prawa te są łamane w różnych częściach świata. Prawa człowieka są dzisiaj jedną z dziedzin prawa konstytucyjnego i jednym z dynamicznie rozwijających się działów prawa międzynarodowego. Chronią człowieka we wszystkich okresach jego życia, przejawach działalności i w różnych okolicznościach. Stanowią efekt wielowiekowej ewolucji w podejściu do atrybutów człowieczeństwa, takich jak równość, sprawiedliwość, wolność, w ocenie potrzeb i niezbędnych warunków ich zaspokajania.



Literatura:
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
Międzynarodowa Konwencja Praw Dziecka
„Prawa człowieka i ich ochrona” Grażyna Michałowska
Podręcznik do „Wiedzy o społeczeństwie”
„Prawa człowieka - model prawny” Marka Antoniego Nowickiego
Encyklopedia multimedialna