Konstrukcja podatków i ich systematyka
W konstrukcji podatków występują następujące elementy:
- podmiot podatku, którym jest osoba fizyczna, osoba prawa lub jednostka
organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, zobowiązana do uiszczenia podatku, zwana podatnikiem,
- płatnik podatku, którym jest ten, kto zobowiązany jest obliczyć wysokość
podatku, potrącić z należności podatnika i wpłacić w terminie organowi
podatkowemu, np. pracodawca jest podatnikiem podatku płaconego przez
pracownika od płacy;
- inkasent podatku, którym jest ten, kto zobowiązany jest do pobrania po
datku od podatnika i wpłacania go w terminie organowi podatkowemu,
np. sołtys jest inkasentem podatku rolnego;
- przedmiot podatku, czyli to, od czego płaci się podatek;
podstawa opodatkowania, czyli wartość przedmiotu, od której wymierza się podatek wg obowiązujące stawki podatkowej;
- stawka podatkowa wyraża stosunek wysokości podatku do podstawy opodatkowania. Rozróżnia się stawki kwotowe i procentowe. Stawka kwotowa to wyrażona w złotych wielkość podatku od jednostki podstawy opodatkowania, np. maksimum 26,41 zł od psa. Stawka procentowa określa w procentach, jaką część podstawy opodatkowania stanowi należny podatek, np. 19% dochodu. Stawki podatku mogą być stałe i zmienne. Stawki stałe są jednakowe dla każdej podstawy opodatkowania (opodatkowanie proporcjonalne). Kwota podatku wzrasta wprost proporcjonalnie do wzrotu podstawy opodatkowania. Stawki zmienne zmieniają się wraz ze zmianą podstawy opodatkowania. W praktyce są to z reguły stawki zmienne progresywne: im większa podstawa opodatkowania, tym większe stawki podatku. Kwota podatku rośnie więc szybciej niż podstawa opodatkowania. Usystematyzowane stawki zmienne tworzą skalę podatkową;
- zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe, które decydują o faktycznym ciężarze obowiązku podatkowego i umożliwiają realizację celów pozafiskalnych podatku.
Zwolnienie podatkowe oznacza całkowite wyłączenie podmiotów lub przedmiotów podatków, spełniających określone warunki, od obowiązku podatkowego (bezterminowo lub na ustalony okres). Ulga podatkowa (zniżka) polega na wyłączeniu określonych wartości z podstawy opodatkowania lub na obniżeniu stawek podatkowych. Ulga może mieć charakter podmiotowy lub przedmiotowy oraz obligatoryjny lub fakultatywny. Zwyżka podatku oznacza dodatkowe, przekraczające przyjęte normy, opodatkowanie pewnych kategorii podatników. Ma ona zwykle charakter sankcyjny. Zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe mogą realizować cele ekonomiczne, społeczne lub polityczne.