Podstawy finansów

FINANSE
· to kategorie i stosunki pieniężne;
· to ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka (S. Owsiak);
· to dziedzina nauki zajmująca się analiza jak ludzie lokują dostępne w danym czasie środki pieniężne (R.C.Merton);
· to procesy gromadzenia i wydatkowania zasobów pieniężnych realizowane w związku z podziałem i wymianą produktu społecznego (produkcja, wymiana, konsumpcja, podział)
CECHY FINANSÓW
pieniężny charakter (tworzywem finansów jest pieniądz, podstawowa kategoria zainteresowań wyrażająca się w pieniądzu, interesuje nas przepływ pieniądza)
występują w procesach ekonomicznych i społecznych
rola państwa i stanowionego przez nie prawa jest tu znacznie większa niż w innych obszarach procesów ekonomicznych:
·monopol pieniądza ma państwo
·państwo określa jakie instytucje i na jakich zasadach mogą zapewnić przepływ pieniądza
finanse bowiem są podstawowym narzędziem realizacji polityki państwa; PAŃSTWO bowiem kontroluje finanse; określa w jakiej formie płacimy między sobą.
ISTOTA PIENIĄDZA, JAKO PODSTAWOWEJ KATEGORII FINANSÓW
FUNKCJE PIENIĄDZA
· miernika wartości (pieniądz jest uniwersalnym, doskonałym narzędziem pomiaru, wyrażania i agregowania wartości)
· środka wymiany (pieniądz jest narzędziem cyrkulacji)
· środka płatniczego (pieniądz jest narzędziem poboru, podziału i wydatkowania dochodu)
· środka gromadzenia bogactwa – TEZAURYZACJI (za pomocą pieniądza gromadzimy i przechowujemy wartość)
· pieniądza światowego
TEORIE PIENIĄDZA
· usiłują wyjaśnić istotę pieniądza
· to zbiór uporządkowanych poglądów zmierzających do wyjaśnienia czym jest pieniądz, co określa jego wartość, oraz z czego wynika jego zdolność do realizacji przypisywanych mu funkcji.
SPOSOBY PATRZENIA NA PIENIĄDZ
„ teorie metalistyczne – wartość pieniądza i zdolność do realizacji jego funkcji wywodzą się z przesłanek wewnętrznych (z tego z czego pieniądz jest wykonany)
TEORIA TOWAROWA według niej pieniądz to towar pełniący funkcję powszechnego ekwiwalentu, odpowiada na pytanie czym jest pieniądz, co określa pieniądz i z czego wynika jego wartość;
wartość towaru określa ludzka praca
wartość towary jest określana przez rozmiary niezbędnej i społecznie akceptowanej ludzkiej pracy potrzebnej do jej wytworzenia
wartość towaru wyrażona jest w pieniądzu
wartość towaru to wartość jednego towaru wyrażona w wartości drugiego towaru
pieniądz lepszy jest wypierany z rynku przez pieniądz gorszy
„ teorie nominalistyczne - wartość pieniądza i zdolność do realizacji jego funkcji wywodzą się z przesłanek zewnętrznych (to z czego pieniądz jest wykonany nie jest istotne)
TEORIA KONWENCYJNA jej autorem jest ARYSTOTELES, mówi o tym że pieniądz jest wytworem umowy społecznej jaką zawarli miedzy sobą członkowie określonych społeczeństw dla ułatwienia rozwoju gospodarczego; członkowie ci tworzą wspólnotę monetarną (gpieniądz nie istnieje po za społeczeństwem gteoria nie wyjaśnia co określa wartość pieniądza)
TEORIA FUNKCJONALNA jej autorem jest A. WAGNER, mówi o tym że wszystko co pełni funkcję pieniądza jest pieniądzem
TEORIA PAŃSTWA jej autorem jest KNAPP, definiował pieniądz jemu współczesny (czyli koniec XIX i początek XX wieku), mówi o tym, że pieniądz jest wynikiem porządku prawnego stanowionego przez państwo; państwo określa co jest pieniądzem, jaka jest jego funkcja, co stanowi pieniądz oraz państwo wyjaśnia respektowanie tego pieniądza
TEORIA ASYGNATOWA jej twórcą jest ARYSTOTELES, według tej teorii pieniądz jest certyfikatem (asygnatą), której posiadacz jest uprawniony do nabycia określonej cząstki produktu społecznego (wymiana, dochód), wyjaśni od czego zależy wartość pieniądza.
PIENIĄDZ I POSTACI PIENIĄDZA
PIENIĄDZ – współczesna nominalistyczna definicja pieniądza – jest prawnie określonym i społecznie akceptowanym środkiem płatniczym, który może wyrażać, przechowywać i przenosić wartość, i którego wartość pozostaje w ścisłym związku z rozmiarami produktu społecznego.
POSTAĆ PIENIĄDZA W GOSPODARCE
„REALNA pieniądz istnieje rzeczywiście i faktycznie oraz występuje w postaci zasobu lub przepływa między tymi zasobami.
· pieniądz realizuje tu funkcję środka wymiany, środka płatniczego i środka gromadzenia bogactwa.
„IDEALNA pieniądz wykorzystywany jako wyrażania pomiaru i agregowania wartości
·pieniądz realizuje tu wyłącznie funkcję miernika wartości.
ZJAWISKA FINANSOWE:
KRYTERIUM POSTACI I FUNKCJI PIENIĄDZA
„ zjawiska pieniężne to takie procesy gospodarcze, w których pieniądz występuje w jakiejkolwiek postaci i w którejkolwiek ze swych funkcji
„ zjawiska finansowe (sensu stricto) to te spośród zjawisk, w których pieniądz występuje w postaci realnej. Do zjawisk finansowych nie zaliczamy tych procesów społecznych o gospodarczych, w których pieniądz występuje w postaci idealnej.
Zjawiska finansowe są zatem szczególnym rodzajem, przypadkiem zjawisk pieniężnych, w których pieniądz występuje w postaci przepływu lub zasobu.
Rys.1







KRYTERIUM WYSTĘPOWANIA ZWIĄZKÓW PRZYCZYNOWO – SKUTKOWYCH
„ zjawiska elementarne (proste) to takie zjawiska, w których posługujemy się kategorią pieniężną, ale nie rodzi ona związków przyczynowo – skutkowych (np. kursy walut, procent, stawka podatkowa)
„ zjawiska złożone to takie zjawiska, które najczęściej występują w związku ze zjawiskami elementarnymi, ale towarzyszą im pewne zależności o charakterze przyczynowo – skutkowym. To takie zjawiska, w których pieniądz nabiera cech dynamicznych; są one na ogół determinowane przez zjawiska elementarne (np. zaakceptowanie przez nabywcę ceny, powoduje przepływ pieniądza między nabywcą i sprzedawcą)
SYSTEMATYKA ZJAWISK FINANSOWYCH
Ze względu na przedmiot zjawiska finansowe dzielimy na:
·przychodowe·rozchodowe·dochodowe·wydatkowe ·kosztowe·kredytowe·pożyczkowe·gotówkowe·bezgotówkowe·transferowe·oszczędnościowe·ubezpieczeniowe·itd.
DOCHÓD to najszersza kategoria jeśli chodzi o przepływ pieniądza;
· dochód według kategorii ogólno finansowej to każde zdarzenie gospodarcze, którego efektem jest wzrost zasobów pieniężnych podmiotu gospodarczego
· dochód według prawa podmiotowego to przychód podmiotu gospodarczego pomniejszony o koszty jego uzyskania
· dochód według ustawy o finansach publicznych to część rozchodu (środki publiczne składają się z trzech części: dochodu, przychodu u bezzwrotnych środków pochodzących z zagranicy)
CECHY WSPÓLNE
KREDYTY POŻYCZKI
· są umowami
· są to umowy o charakterze konsensualnym (obydwie strony muszą się zgadzać)
· osoba zaciągająca kredyt lub pożyczkę mogą mieć dodatkowe dochody i może zwiększyć swoje wydatki ponad swoje dochody.
ROŻNICE
KREDYTY
· umowa o kredyt jest nienazwana (tzn. uregulowana w prawie bankowym)
· umowa o kredyt zawarta jest tylko i wyłącznie na piśmie
· kredyt jest zawsze odpłatny
· umowa o kredyt oznacza tylko przesunięcie prawa do dysponowania lecz bez przesunięcia na pewien czas własności
POŻYCZKI
· umowa o pożyczkę jest nazwana (tzn. uregulowana w prawie cywilnym)
· umowa o pożyczkę zawarta jest zarówno pisemnie jak i ustnie
· pożyczka może być odpłatna bądź nie odpłatna
· umowa o pożyczkę oznacza przesunięcie na pewien czas własności.
WYPOŻYCZENIE muszę zwrócić pieniądze w określonym czasie i te same banknoty
DOCHÓD to zdarzenie, które prowadzi do wzrostu zasobów pieniężnych jednostek gospodarczych
WYDATEK to zdarzenie, które prowadzi do uszczuplenia zasobów pieniężnych jednostek gospodarczych.
KRYTERIA (PŁASZCZYZNY) ANALIZY ZJAWISK FINANSOWYCH
płaszczyzna przedmiotowa – zróżnicowanie ekonomicznego charakteru przepływających w gospodarce strumieni pieniężnych (dochody lub wydatki)
płaszczyzna podmiotowa zróżnicowanie podmiotów gospodarujących uczestniczących w przepływach pieniężnych
płaszczyzna funduszowa zróżnicowanie podstawowej formy organizacyjnej gromadzenia zasobów pieniężnych, czyli funduszy
płaszczyzna instrumentalna zróżnicowanie narzędzi pieniężnych wykorzystywanych do realizacji różnych celów.
SYSTEMATYKA PRZEDMIOTOWA
„systemy ekwiwalentne (transakcje) równy co do wartości; to taka transakcja która zmierza do zmiany struktury posiadania, ale nie do zmiany zasobów pieniężnych
przepływowi pieniądza w jedną stronę towarzyszy ekwiwalentny przepływ pieniądza w drugą stronę
zaliczamy tu: przepływy pieniężne związane z zapłatą w transakcjach kupna – sprzedaży, wynagrodzenia za pracę
Rys.2








„systemy redystrybucyjne (transfery) brak tu przepływu wartości ekwiwalentnej, następuje tu przepływ pieniądza w jedną stronę
przepływ pieniądza może być czasowy lub trwały i z tego wynika, że istnieją: TRANSFERY BEZZWROTNE do których zaliczmy: podatki, cła, dotacje, subwencje, zasiłki, renty, stypendia, darowizny pieniężne i TRANSFERY ZWROTNE do których zaliczamy pożyczki pieniężne udzielone przez podmioty nie będące bankami (np. przez osoby fizyczne, fundusze publiczne, przedsiębiorstwa)
Rys.3










„system kredytowy (pożyczki bankowe) to strumień jaki przepływa w związku z zaciągnięciem i spłatą kredytów i pożyczek bankowych
nie zaliczamy tu prowizji i odsetek
udzielenie kredytu to emisja nowego pieniądza
dla kredytobiorcy zaciągnięcie kredytu to dochód, ale dla banku nie jest to wydatek
dla kredytobiorcy spłata kredytu to dochód, ale dla banku nie jest to dochodem
wycofanie pieniądza z obiegu to spłata kredytu
RÓŻNICE MIĘDZY
TRANSFERY
mogą być zwrotne lub bezzwrotne
występują między dwoma podmiotami
strumień transferowy oznacza przesunięcie już istniejącego pieniądza
KREDYTY
kredyty są wyłącznie zwrotne
przynajmniej jedną ze stron musi być bank
strumień kredytowy oznacza emisję nowego pieniądza lub wycofanie pieniądza z obiegu.
BILANS dokonane na dany czas zestawienie wartości środków gospodarczych (aktywów) oraz źródeł ich pochodzenia (pasywów)
REZERWA OBOWIĄZKOWA (MINIMALNA) minimalna wartość relacji jaka zachodzi między rezerwą gotówkową banku, a wartością przyjętych depozytów.
REZERWY BANKU
r = ----------------------------------
PRZYJĘTE DEPOZYTY
r – stopa rezerwy obowiązkowej
FORMUŁA PRZYROSTU DEPOZYTOWEGO PIENIĄDZA
DR – depozyt pierwotny (pierwsza wpłata do banku depozytowego)
r – stopa rezerwy obowiązkowej
n – numer kolejnej, a zarazem ostatniej operacji udzielenia kredytu bankowego dokonanej w oparciu o dany depozyt pierwotny

DD=DR+DR(1-r)+ DR(1-r)2+DR (1-r)3+ +…..+DR(1-r)n

FORMUŁA UPROSZCZONA PRZYROSTU DEPOZYTOWEGO PIENIĄDZA

DD=DR+DR(1-r)+ DR(1-r)2+DR (1-r)3 + +……+AR(1-r)n i ngoo

DD=DR 1/r
1/r – jest odwrotnością stopy rezerwy obowiązkowej i nosi nazwę mnożnika kreacji pieniądza depozytowego
b = B/D
b – skłonność do przechowywania zasobów gotówkowych
B – banknot (zasoby gotówkowe)
D – depozyty (zasoby bezgotówkowe)
DD = DR 1/r+b
SYSTEMATYKA PRZEDMIOTOWA
„ systemy ekwiwalentne (transakcyjne)
„ systemy redystrybucyjne (transfery)
systemy płacowe (zaliczamy tu wynagrodzenia)
systemy usług finansowych (zaliczamy tu odsetki, prowizje, składki ubezpieczeniowe itp.)
„ systemy kredytowe
SYSTEMATYKA (ANALIZA) PODMIOTOWA
„ finanse gospodarstw domowych
„ finanse przedsiębiorstw
„ finanse władzy publicznej
„ finanse banków
„ finanse ubezpieczeń
Cechy różniące poszczególne finanse:
różna jest struktura przepływów pieniężnych w poszczególnych grupach:
finanse gospodarstw domowych
gDOCHODY: strumienie płacowe, redystrybucyjne, kredytowe .
g WYDATKI: strumienie ekwiwalentne, redystrybucyjne, kredytowe.
finanse przedsiębiorstw
g DOCHODY: strumienie ekwiwalentne, redystrybucyjne, kredytowe.
g WYDATKI: strumienie ekwiwalentne, redystrybucyjne, kredytowe.
finanse władzy publicznej
g DOCHODY: strumienie redystrybucyjne,
g WYDATKI: strumienie redystrybucyjne, płacowe.
finanse banków
g DOCHODY: strumienie ekwiwalentne, usług finansowych, kredytowe.
g WYDATKI: strumienie ekwiwalentne, usług finansowych, kredytowe.
finanse ubezpieczeń
g DOCHODY: strumienie ekwiwalentne, płacowe, usług finansowych.
g WYDATKI: strumienie ekwiwalentne, usług finansowych, płacowe.
różny jest stopień ingerencji prawa w gospodarkę finansową tych podmiotów:
zakres ingerencji prawa jest niewielki, co oznacza, że podmioty te nie są regulowane przez prawo (finanse gospodarstw domowych i przedsiębiorstw)
zakres ingerencji prawa jest wyraźnie zauważany, co oznacza, że podmioty te są regulowane przez prawo (finanse władzy publicznej, banków, ubezpieczeń); przesłanki tego są następujące:
· ochrona interesów fiskalnych
· zapewnienie bezpieczeństwa obrotu gospodarczego
ANALIZA FUNDUSZOWA
Kryteria klasyfikacji funduszy pieniężnych:
„WŁASNOŚCI
~ fundusze publiczne
~ fundusze prywatne
„ ZAKRES
~ fundusze makroekonomiczne
~ fundusze mikroekonomiczne
„ FUNKCJE
~ fundusze państwa
~ fundusze banków
~ fundusze przedsiębiorstw
~ fundusze towarzystw ubezpieczeniowych
~ fundusze towarzystw inwestycyjnych
„ PRZEZNACZENIE
~ fundusze o przeznaczeniu ogólnym – fundusze, które w momencie tworzenia nie maja określonego celu, bądź mogą być przeznaczone na różne cele.
~ fundusze o przeznaczeniu celowym - fundusze, które w momencie tworzenia maja określonego celu.
ANALIZA INSTRUMENTALNA
Kryterium podziału narzędzi (instrumentów) pieniężnych:
„ KRYTERIUM FUNKCJI
instrumenty rozliczeniowe (dochód, przelew)
instrumenty dłużne (weksle, obligacje skarbu państwa, bony skarbowe)
instrumenty zaspokajające popyt na pieniądz (certyfikat, KWIT)
instrumenty inwestowania (akcje)
instrumenty bodźcowe (kary, mandaty, subwencje, dotacje)
instrumenty ograniczające ryzyko
instrumenty potwierdzające tytuł własności (akcje)
„ KRYTERIUM RODZAJU RYNKU
instrumenty rynku pieniężnego (operacje krótkoterminowe – do 12 miesięcy np. bony)
instrumenty rynku kapitałowego (operacje długoterminowe – powyżej 12 miesięcy np. obligacje)
instrumenty rynku instrumentów pochodnych
instrumenty rynku walutowego.
POJĘCIE FUNKCJI FINANSÓW
FINANSE - bezpośredni ruch pieniądza; sposób działania oparty na wykorzystaniu narzędzi finansowych dla osiągnięcia zamierzonego celu.
FUNKCJE FINANSÓW
W UJĘCIU MAKROEKONOMICZNYM
„ funkcja REDYSTRYBUCYJNA polega na wykorzystaniu instrumentów finansowych do ponownego przesuwania zasobów pieniężnych między różnymi podmiotami
I podział:
· przymusowa ·trwała(nieodwracalna) ·zwrotna · odpłatna · dobrowolna · czasowa · bezzwrotna · nieodpłatna
„funkcja REDYSTRYBUCYJNA kształtowanie zasobów pieniężnych podmiotów gospodarujących
II podział:
· budżetowa(przymusowa, bezzwrotna, nieodpłatna) · kredytowa(dobrowolna, odpłatna, zwrotna) · ubezpieczeniowa(odpłatna, przymusowa lub dobrowolna, zwrotna, zawieszona)
„ funkcja ALOKACYJNA przesuwanie za pomocą pieniądza wartości materialnych między różnymi działami gospodarki narodowej, podmiotami gospodarującymi itp.; jest ona następstwem funkcji redystrybucyjnej.
„ funkcja KONTROLNA wykorzystanie obserwacji zjawisk finansowych do kontrolowania przebiegu zjawisk gospodarczych w kraju.
INSTRUMENTY KONTROLOWANIA PROCESÓW GOSPODARCZYCH:
· kontrole bezpośrednie
· rozbudowane systemy statystyczne
· metoda zbierania informacji finansowych
„ funkcja STABILIZACYJNA stabilizowanie przebiegu procesów gospodarczych poprzez łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego.
W UJĘCI MIKROEKONOMICZNYM
„ funkcja PARAMETRYCZNA kategorie finansowe stanowią podstawowe parametry rachunku ekonomicznego (zestawienie efektów i nakładów związanych z przedsięwzięciem gospodarczym)
„ funkcja STYMULACYJNA polega na oddziaływaniu za pomocą instrumentów finansowych na decyzje, postawy podmiotów gospodarczych.
„ funkcja ZASILANIA instytucje finansowe stanowią podstawowe narzędzie zasilania podmiotów gospodarujących w kapitał.
Kapitał wprowadzamy za pomocą metod:
· rzeczowych
· finansowych
? instrumenty wprowadzenia kapitału własnego (np. akcje)
? instrumenty wprowadzenia kapitału obcego (np. kredyty, pożyczki).
FUNKCJA STABILIZACYJNA –
DOKŁADNY OPIS
Gospodarka rozwija się w cyklach koniunkturalnych (cykl od końca szczytu do początku szczytu)
1 - szczyt
2 - spadek
3 - dno
4 - ożywienie
Rys. 4










Funkcja stabilizacyjna regulowana jest poprzez dwa podstawowe rodzaje polityki stabilizacyjnej (anty cyklicznej) państwa:
~ klasyfikacja w oparciu o kryterium narzędzi (instrumentów)
„POLITYKA MONETARNA (PIENIEŻNA) realizowana przez bank centralny poprzez kształtowanie podaży i ceny pieniądza
„POLITYKA FISKALNA realizowana przez rząd za pomocą instrumentów budżetowych (dochody i wydatki władzy publicznej)
POLITYKA MONETARNA (PIENIĘŻNA)
D klasyfikacja w oparciu o kryterium celu:
„POLITYKA EKSPANSYWNA mająca na celu pobudzenie tempa wzrostu gospodarczego poprzez wzrost podaży pieniądza i obniżenie jego ceny (stopy procentowej)
„POLITYKA RESTRYKCYJNA mająca na celu zachowanie tempa wzrostu gospodarczego po przez ograniczenie podaży pieniądza i wzrostu jego ceny (stopy procentowej)
PRZEBIEG CYKLU (IMPULSU) MONETARNEGO
Rys. 5
BANKCENTRA-ALNY BANKIKOME-RCYJNE PRZED –SIĘBIO –RSTWA GOSPO-DAR-STWADOMO-WE. EFEKTKOŃCO-WY
„w POLITYCE EKSPANSYWNEJ:
BANK CENTRALNY (1- obniżka stopy procentowej, 2 – wzrost kredytów dla banków komercyjnych)
BANKI KOMERCYJNE (1 – obniżka stopy procentowej, 2 – wzrost kredytowania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych)
PRZEDSIĘBIORSTWA (1 – wzrost inwestycji, 2 – wzrost produkcji, 3- wzrost zatrudnienia)
GOSPODARSTWA DOMOWE (1- wzrost dochodu ludności, 2 – wzrost kredytów, 3 – wzrost zakupów)
EFEKT KOŃCOWY (1 – wzrost popytu, 2 – wzrost zatrudnienia, 3 – wzrost cen)
„w POLITYCE RESTRYKCYJNEJ
BANK CENTRALNY (1- wzrost stopy procentowej, 2 – spadek kredytów dla banków komercyjnych)
BANKI KOMERCYJNE (1 – wzrost stopy procentowej, 2 – spadek kredytowania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych)
PRZEDSIĘBIORSTWA (1 – ograniczenie inwestycji, 2 – spadek produkcji, 3- ograniczenie zatrudnienia)
GOSPODARSTWA DOMOWE (1- spadek dochodu ludności, 2 – spadek kredytów, 3 – spadek zakupów)
EFEKT KOŃCOWY(1 – spadek popytu, 2 – zahamowanie zatrudnienia, 3 – wzrost bezrobocia)
WSPÓŁCZYNNIK COOKE’A (WYPŁACALNOŚCI) jest obligatoryjnie ustalony przez banki.
KWB kapitały własne banku
WW = ------------------------- > = 8 % --------------------
Suma(i=1 do n) Ai ri aktywa ważone ryzykiem

KWB – kapitał własny banku
Ai – kolejny aktyw aktywów
ri – waga ryzyka dla ......................................
OPERACJE OTWARTEGO RYNKU operacje kupna i sprzedaży papierów wartościowych banku centralnego od banków komercyjnych
· rośnie inflacja spada bezrobocie
· spada bezrobocie rośnie inflacja
Rys. 6









RODZAJE OPERACJI:
ż REPO operacje bezwarunkowe (Bank Centralny sprzedaje Bankowi Komercyjnemu i już)
ż REVERSREPO operacje warunkowe (Bank Centralny sprzedaje Bankowi Komercyjnemu pod pewnymi warunkami)
POLITYKA FISKALNA
POLITYKA DYSKRECJONALNA (dyskrecjonalny = uznaniowy) wymagają każdorazowej decyzji rządu lub parlamentu w sprawie zmiany takich instrumentów jak: podatki, cła, dotacje, opłaty wyrównawcze
POLITYKA AUTOMATYCZNYCH STABILIZATORÓW KONIUNKTURY nie wymaga każdorazowej decyzji rządu lub parlamentu, samoczynnie reaguje na zmiany w gospodarce, bez konieczności podejmowania decyzji przez władzę publiczną
Rys. 7











Z PROGRESJĄ PODATKOWĄ mamy doczynienia wtedy, gdy:
1 – stawka podatku jest zmienna
2 – zmiana polega na tym, że jest ona szybsza od zmiany opodatkowania
WYKORZYSTANIE PODATKU PROGRESYWNEGO W FUNKCJI AUTOMATYCZNEGO STABILIZATORA KONIUNKTURY
Rys. 8












WYKORZYSTANIE ZASIŁKU DLA BEZROBOTNYCH W FUNKCJI AUTOMATYCZNEGO SYABILIZATORA KONIUNKTURY
Rys. 9











STABILIZACYJNA FUNKCJA FINANSÓW PUBLICZNYCH PRZEJAWIA SIĘ TAKŻE W ODDZIAŁYWANIU:
? skłonności do oszczędzania –nadmierny fiskalizm działa na nią ograniczająco
? skłonność do inwestowania – wysokie podatki ją zmniejszają z drugiej strony jednak uzyskane w ten sposób dochody budżetów mogą być wykorzystane na inwestycje publiczne
? poziom stopy procentowej – długi publiczne na ogół wpływają na wzrost stopy podatkowej
? poziom bezrobocia – zatrudnienie w sektorze publicznym charakteryzuje się na ogół znacznie większą stabilnością niż w sektorze prywatnym, ponadto inwestycyjne roboty publiczne są istotnym elementem kształtowania popytu na pracę
GŁÓWNE TEORIE FINANSÓW:
Przez TEORIE FINANSÓW rozumiemy różne poglądy mniej lub więcej, bardziej usystematyzowane mające na celu:
opis zjawiska finansowego
wyjaśnienia ich istoty
wyjaśnienia zachodzących miedzy nimi związków, ich treści ekonomicznych i społecznych
Teorie finansów poruszają takie problemy jak:
rola państwa w procesach finansowych
co decyduje o popycie i podaży pieniądza
jaka jest zależność między podażą pieniądza a poziomem ceny.
KASYCZNA TEORIA FINANSÓW
® rola państwa i finansów w gospodarce
® stanowi element korzystnej ekonomii
® główne tezy:
g działalność finansowa państwa nie może zmienić istniejącego stanu gospodarki
g zasada neutralności podatkowej
g zalecenie stosowania „podatku jedynego”
g wykluczone jest ponoszenie wydatków państwa na cele społeczne i na gospodarkę z uwagi na destruktywny charakter oddziaływania wydatków publicznych na gospodarkę
g zalecenie małego (i jak najmniejszego) budżetu państwa
g wymóg bezwzględnie zróżnicowanego budżetu (w cyklach rocznych)
g punktem wyjścia w planowaniu budżetu winny być zawsze dochody, do których należy dopasować rozmiary wydatków
g wykluczone jest interweniowanie państwa w gospodarkę za pomocą instrumentów finansowych
® wkład w rozwój teorii finansów
ujawnienie niebezpieczeństwa nadmiernej ekspansji finansowej gospodarki fiskalnej państwa.
TEORIA LIBERALNA ‚
® nawiązuje do teorii klasycznej, lecz jest od niej bardziej radykalna
® główne tezy:
g mechanizm rynkowy jest jedynym naturalnym sposobem prowadzenia działalności gospodarczej
g państwo powinno być naturalne wobec rynku – wszelkie próby ingerencji naruszają naturalny ład w gospodarce
g niedopuszczalne jest stosowanie podatku progresywnego
g podatek jest złem koniecznym – stanowi on ekwiwalent uzyskanych od państwa korzyści
g negatywna ocena pożyczek publicznych
g istnieją analogie między budżetem państwa, a budżetem gospodarstw domowych
g w finansach publicznych cnotą jest każda oszczędność
TEORIE ZWIĄZANE
Z PODAŻĄ PIENIĄDZA
® jednym z najważniejszych problemów teorii ekonomii finansów jest określenie właściwej wielkości i struktury pieniądza w gospodarce
® podaż pieniądza jest prowadzona po to aby (powinna mięć takie rozmiary aby):
g w gospodarce nie było nadmiaru pieniądza, gdyż prowadziłoby to do powstania zjawisk inflacyjnych deprecjacji pieniądza
g w gospodarce nie było niedoboru pieniądza, gdyż utrudniłoby to rozwój i rozliczenia dokonywane w pieniądzu.
TEORIE PODAŻY PIENIĄDZA
(ETAPY ROZWOJU):
I ETAP
® TEORIA BANKOWA
® TEORIA OBIEBOWA
II ETAP
® TEORIE ILOŚCIOWE
1 – oparte na problemie SZYBKOŚCI PIENIĄDZA (J. Fisher )
2 – oparte na ZASOBACH KASOWYCH (Marshall i Pigon)
ETAP I
TEORIA BANKOWA
® przedstawiciele T.Took J.Fudlarton
® założenia:
g w systemie waluty złotej nie jest konieczne, aby wartość banknotów znajdujących się w obiegu odpowiadała wartości złota znajdującego się w skarbcach banków
g dla pewnej części emitowanych banknotów pokryciem mogą być weksle handlowe
® idea teorii opiera się na wyodrębnieniu w systemie ekonomicznym następujących kategorii podmiotów:
g przedsiębiorstwa produkcyjne
g przedsiębiorstw handlowe
g gospodarstwa domowe
g banki
WEKSLE – nieodwołalne przyrzeczenie zapłaty
własne (sola weksle)
obce
zdyskontowane ( tzn. należy zrealizować sumę wekslową po odliczeniu odsetek)
indosowane (tzn. przeniesienie praw z weksla, indosuję weksel na ......... – osoba, na którą przenoszę weksel)
oprotestowane (tan. nie zapłacone weksle)
SCHEMAT PRZEBIEGU
PROCESÓW FINANSOWYCH
wg TEORII BANKOWEJ
Rys. 10















PODSUMOWANIE TEORII BANKOWEJ:
~ stanowi bardzo uproszczony model obiegu pieniądza w gospodarce
~ w przejrzysty sposób pokazuje rolę kredytu bankowego, jako elastycznej metody zasilania gospodarki w pieniądz
~ dowodzi, że jeżeli w/w procesy przebiegają bez zakłóceń to emisja pieniądza metodą kredytową nie zagraża inflacji
~ pomimo że powstało blisko ................................ dobrze oddaje sens współczesnych stosunków kredytowych, z tym że rolę zapasów złota przejął pieniądz państwowy emitowany przez bank centralny.
TEORIA OBIEGOWA
® przedstawiciel D.Ricardo
® była odpowiedzią na nadmierną emisję pieniądza przez banki w celu maksymalizacji swych zysków
® założenia:
g należy utrzymywać pełne pokrycie złotem krążących w obiegu banknotów
g wyjątkiem może być jedynie emisja fiducjarna banknotów, czyli zabezpieczenie emisji pieniądza majątkiem Skarbu Państwa (obligacje).
® zwolennicy teorii obiegowej uważali, że poziom cen zależy wprost proporcjonalnie od ilości pieniądza w obiegu.
PODSUMOWANIE TEORII OBIEGOWEJ:
~ stara się wyjaśnić związek między obiegiem pieniądza a poziomem cen
~ wyjaśnia zależność między poziomem cen, a stanem bilansu handlowego i płatniczego
wysoka podaż pieniądzagwzrost cengwzrost importugodpływ pieniądza (złota)gspadek cen
~ doprowadziła do przyjęcia w 1844r. Tzw. Aktu Bankowego, który wprowadził obowiązek pełnego pokrycia złotem
~ doprowadziła do bardzo istotnego ograniczenia emisji banknotów przez banki komercyjne:
· w 1844r. – 50% banknotów było emitowane przez banki komercyjne
· w 1913r. Udział banknotów banków komercyjnych spadł niemal do zera
~ doprowadziła (wbrew swym zamiarom) do szybkiego wzrostu depozytów bankowych w oparciu o depozyty pierwotne w pieniądzu banku centralnego
~ w efekcie wprowadzono instytucje stopy rezerwy obowiązkowej.
ETAP II
TEORIE ILOŚCIOWE:
I - TEORIA OPARTA NA SZYBKOŚCI OBIEGU PIENIĄDZA
Równanie J.Fishera:
MV
P = ------------------------
T
P – poziom ceny
T – WOLUMEN TRANSAKCJI KUPNA – SPRZEDAŻY W DANYM CZASIE – to liczba transakcji zrealizowanych w danym okresie czasu
M – ILOŚĆ PIENIĄDZA W OBIEGU – to liczba jednostkowych znaków pieniężnych obiegających w gospodarce w danym momencie czasu, przy czym przez jednostkowy znak pieniężny rozumiemy jednostkę monetarną danego kraju.
V – SZYBKOŚĆ OBIEGU PIENIĄDZA – to liczba transakcji, w których uczestniczył przeciętny jednostkowy znak pieniężny w badanym odcinku czasu (np. rok, pół roku, kwartał, miesiąc); wyrażamy ją bez mian
Szybkość pieniądza może być rozpatrywane tylko w kategoriach przeciętnych:
1 – M, V i T – zmienne zależne, a P – jest zmienna nie zależną
2 – T i V są w krótkim czasie względnie stabilne, T – zależy od koniunktury, a V – od techniki rozliczeń pieniężnych.
WNIOSKI: n - krotna zmiana ilości pieniądza w obiegu powoduje n - krotną zmianę poziomu ceny
II - TEORIA OPARTA NA ZASOBACH KASOWYCH
Równanie popytu na pieniądz:
MD=kPY
MD – popyt związany z utrzymaniem zasobów gotówkowych
Y – wartość nominalnego dochodu narodowego
k – ułamek rocznej wartości nominalnego dochodu narodowego, który stanowi rezerwy podatków gospodarczych
P – współczynnik wzrostu cen
M
P=-----------------------
kY
aby zrozumieć kształtowanie się poziomy cen potrzebne jest do celów analizy równanie podaży pieniądza
podstawiając równanie równowagi pieniężnej (M=MD, gdzie M – podaż pieniądza) do równania popytu na pieniądz uzyskujemy:

M=kPY

jeżeli przyjmiemy, że k – constans i Y – constans, to wyznacznikiem poziomu cen w ujęciu teorii zasobowej jest podaż pieniądza.
„TEORIE ZWIĄZANE
Z POPTYEM NA PIENIĄDZ
POPYT NA PIENIĄDZ – zapotrzebowanie podmiotów gospodarczych spoza sektora bankowego na pieniądz gotówkowy oraz bezgotówkowy (który można natychmiast zamienić na gotówkę)
WIELKOŚCI POPYTU NA PIENIĄDZ DETERMINUJĄ DWA PODSTAWOWE CZYNNIKI:
konieczność zawierania bieżących transakcji, czyli spełnienie przez pieniądz funkcji środka płatniczego oraz funkcji środka cyrkulacji
ta część popytu jest dodatnio skorelowana z rozmiarami nominalnego dochodu narodowego.
konieczność dokonywania lokat w pieniądzu, czyli spełnienie przez pieniądz funkcji środka akumulacji dochodu
popyt związany z lokatami pieniężnymi jest określony przez:
poziom stopy procentowej
dochodowość aktywów finansowych
dochodowość aktywów realnych (rzeczowych)
TEORIE ZWIĄZANE Z POPYTEM NA PIENIĄDZ:
„ teoria J.M.Keynesa
„ pogłądy W.J.Baumda oraz J.Tobina
„ M.Friedman i monetaryści
TEORIA J.M. KEYNESA
Wielkość popytu na pieniądz jest określana poprzez trzy rodzaje motywów:
· motyw transakcyjny – wynika z konieczności zapłaty za przewidywane dobra i usługi, zależy w dużej mierze od dochodu narodowego
· motyw ostrożności owy – wynika z dążenia do zapewnienia określonej wartości rezerw pieniężnych przechowywanych na nieprzewidziane korzystne zakupy i (lub) korzystne lokaty, zależy w dużej mierze od dochodu narodowego
· motyw spekulacyjny – polega na tym, że podmioty dążą do ograniczenia niepewności co do poziomu stopy procentowej w przyszłości, zależy w dużej mierze od wysokości stopy procentowej.
występuje tu zjawisko pułapki płynności polegające na tym, że przy bardzo niskich stopach procentowych, ludzie będą utrzymywać wysokie zapasy gotówki (wzrost popytu na pieniądz) co wynika z ich przekonania o konieczności wzrostu nadmiernie niskich stóp procentowych
POPYT PIENIĄDZA ZALEŻY OD:
· dochodu narodowego – tempa wzrostu gospodarczego
· poziomu stopy procentowej
MODEL IS – LM – Investment Saving Liquidity Money, czyli model Hickso
WYKRES FUNKCJI
INWESTYCJE – OSZCZĘDNOŚCI (IS)
Rys. 11









WYKRES FUNKCJI
PŁATNOŚCI PIENIĄDZA (LM)
Rys. 12












RÓWNOWAGA W MODELU IS –LM
Rys. 13













REWOLUCJA KEYNESOWSKA W SFERZE FINANSÓW PUBLICZNYCH
ZAŁOŻENIA:
· odrzucenie zasady, że działalność wydatkowa państwa musi się mieścić w granicach gromadzonych dochodów
· uzupełnienie efektywnego .................................. jest znacznie ważniejsze niż utrzymanie równowagi budżetowej
· deficyt jest normalnym zjawiskiem towarzyszącym kryzysom wynikającym z cyklu koniunkturalnego
· w polityce państw niekiedy potrzebne jest nie zmniejszanie lecz zwiększanie deficytu
· dług publiczny (jako konsekwencja deficytu) oznacza nie zubożenie społeczeństwa, lecz tylko redystrybucję dochodów.
POGLĄDY W.J. BAUMDA i J.TOBINA
dokonali oni zdecydowanej krytyki poglądów Keynesa:
· podział na „keynesowskie motywy” popytu na pieniądz jest wątpliwym i trudnym do empirycznego zdefiniowania
· podmioty gospodarcze wykazują skłonności do różnicowania swych aktywów finansowych (utrzymują portfele inwestycyjne)
· podmioty gospodarcze utrzymują wysokie rezerwy pieniężne w celu zamknięcia strat w przypadku konieczności szybkiego przekształcenia struktury aktywów
· podmioty wykazują skłonność do zmiany aktywów gdy za wyższe ryzyko otrzymują wyższą stopę procentową
· motyw spekulacyjny pokrywa się z motywem ostrożności owym i zależy od stopy procentowej
· każda kategoria aktywów ma swoją stopę dochodowości, wzrost lub spadek popytu na dany rodzaj aktywów zmienia się wprost proporcjonalnie do zmiany stóp procentowych aktywów, które są ich substytutami; zatem popyt na pieniądz nie jest uzależniony tylko od jednej stopy procentowej.
M.FRIEDMAN i MONETARYŚCI
1 – tezy podstawowe
popyt na pieniądz wyrażony w realnych wielkościach rezerw pieniężnych jest określany przez pewną ograniczoną liczbę zmiennych występujących w gospodarce krajowej, są to
· poziom realnego dochodu narodowego (stałego w okresie kilku lat)
· poziom cen
· poziom stopy procentowej
popyt na pieniądz rośnie wraz ze wzrostem cen i (lub) dochodu narodowego, a spada wraz ze wzrostem stopy procentowej co jest związane z lokatami w aktywa nie przeliczane
2 – dla określenia popytu na pieniądz istotna jest kategorii bogactwa (jest ono bardziej stabilne od dochodu narodowego) na które składają się:
· pieniądze
· niepieniężne aktywa finansowe (np. obligacje, akcje)
· dobra realne
· kapitał ludzki
3 – stały dochód (bogactwo) wyznacza górną granicę popytu na pieniądz jednakże podmioty gospodarujące tylko część aktywów utrzymują w formie pieniężnej

relacja ta jest stała, a jej zmiana może nastąpić pod wpływem przewidywanych zmian cen; wartość realna rezerw pieniężnych jest wyznaczona przez poziom cen.
ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY
POPYTEM NA PIENIĄDZ, A PODSTAWOWYMI ZMIANAMI PRZEDSTAWIA FORMUŁA:

MD= f (W, Re, Pe, WH / W) P

MD – popyt na pieniądz
W – bogactwo
Re – przewidywane zmiany w stopie procentowej
Pe – przewidywany poziom cen
WH – bogactwo w formie zasobów ludzkich
P – poziom cen
f – funkcja
…TEORIA FINANSOWANIA ANTYCYKLICZNEGO
TEORIA FINANSOWANIA ANTYCYKLICZNEGO: opiera się na założeniu wykorzystania dochodów i wydatków publicznych do ograniczania wahań cyklu koniunkturalnego
OBEJMUJE:
politykę dyskrecjonalną
politykę automatycznych stabilizatorów
PARADOKS NIEZRÓWNOWAŻONEGO BUDŻETU PAŃSTWA:
w okresie recesji może pojawić się deficyt budżetowy na skutek zmniejszenia dochodów budżetowych z jednej strony i zwiększenia wydatków z drugiej
Rys. 14










TEORIA EKONOMI MOŻE ZALECAĆ DWIE WYKLUCZAJĄCE SIĘ KONCEPCJE:
1 – (MONETARYSTYCZNA) zaleca się doprowadzenie do równowagi budżetu państwa – likwidacja deficytu
cięcie wydatków budżetowych g równowaga budżetu państwa g spadek inflacji g spadek stóp procentowych g wzrost inwestycji g wzrost zatrudnienia
2 – (KEYNESOWSKA) zaleca się wzrost deficytu budżetowego
wzrost wydatków budżetów g wzrost deficytu państwa g wzrost popytu g ożywienie gospodarcze g wzrost zatrudnienia g wzrost inwestycji g wzrost dochodów budżetu g spadek deficytu.
DZIAŁANIE MNOŻNIKA WYDATKÓW BUDŻETOWYCH:
Pobudzenie gospodarki przez wzrost wydatków publicznych powoduje iż wzrost dochodów budżetowych z tytułu podatków będzie szybszy niż wzrost wydatków budżetowych
1 1
k = -------------- = --------------
1- DC/DY 1 - MPC
gdzie:
k – mnożnik wydatków publicznych
DC – przyrost konsumpcji
DY – przyrost dochodu
MPC – krańcowa skłonność do konsumpcji
OBIEG PIENIĄDZA
OBIEG PIENIĄDZA – to proces stałego przemieszczania się pieniądza między jego różnymi zasobami.
OBIEG PIENIĄDZA – to synonim podaży pieniądza (ilość pieniądza w obiegu).
SYSTEMATYKA OBIEGU PIENIĄDZA
kryterium formy materialnej
· gotówkowy
· bezgotówkowy
kryterium funkcji ekonomicznej
· transakcyjny
· dochodowy
OBIEG GOTÓWKOWY
· to taki obieg, w którym pieniądz posiada materialną wartość.
CECHY:
A: TECHNICZNE B: EKONOMICZNE
1- wysokie koszty emisji 1 – niska szybkość obiegu
2 – wysokie koszty obiegu i realizacji transakcji konieczność systematycznej wymiany znaków pieniężnych koszty przechowywania i transportu koszty przeliczania 2 – małe możliwości kontroli obiegu pieniężnego nie rejestrowanie transakcji brak informacji o strukturze zasobów nieznane rozmiary transferu trans granicznego
3 – wysoki poziom niebezpieczeństwa kradzież fałszerstwo 3 – nie możemy być źródłem pieniądza depozytowego

OBIEG BEZGOTÓWKOWY
· to taki obieg, w którym pieniądz nie posiada postaci materialnej
CECHY:
A: TECHNICZNE B: EKONOMICZNE
1- niskie koszty emisji 1 – wysoka szybkość obiegu
2 – niskie koszty obiegu i realizacji transakcji nie wymaga wymiany znaków pieniężnych niskie koszty przechowywania brak kosztu przeliczania 2 – duże możliwości kontroli obiegu pieniężnego rejestrowanie transakcji pełna informacji o wielkości, strukturze zasobów znane rozmiary transferu trans granicznego
3 – wysoki poziom bezpieczeństwa bardziej odporne na kradzieże możliwe, ale utrudnione fałszerstwo 3 – możemy być źródłem emisji pieniądza depozytowego

KRYTERIUM FORMY MATERIALNEJ –
OBIEG GOTÓWKOWY
ż FORMY HISTORYCZNE
„ moneta kruszcowa
„ bilon
„ banknot
„ pieniądz papierowy
ż FORMY WSPÓŁCZESNE
„ banknot
„ bilon
HISTORYCZNE FORMY PIENIĄDZA
MONETA KRUSZCOWA – znak pieniężny bity w metalu szlachetnym (kruszcu) emitowany przez państwo opiewający na określoną ilość pieniądza ustawowego (oficjalnego)
WARTOŚĆ MONETY KRUSZCOWEJ – wynika z jej parytetu kruszcowego i ilości jednostek wagowych kruszcu zawartych w jednej monecie
PARYTET MONETY KRUSZCOWEJ – ilość jednostek wagowych kruszcu przypadających na jedną jednostkę monetarną
PODZIAŁ MONETY KRUSZCOWEJ
ze względu na wartość
„ monety pełnowartościowe
„ monety pod wartościowe
ze względu na system menniczy
„ otwarty
„ zamknięty
MONETA PEŁNOWARTOŚCIOWA – to tak moneta, w której ilość kruszcu zawartego w tej monecie zależy od nominału i jej parytetu
MONETA POD WARTOŚCIOWA – to taka moneta, w której rzeczywista wartość kruszcu jest mniejsza niż wynika to z nominału i jej parytetu.
SYSTEM OTWARTY – to taki system, w którym każdy posiadacz kruszcu może dokonać wybicia monety w mennicy państwowej za odpowiednią opłatą
SYSTEM ZAMKNIĘTY – to taki system, w którym prawo do bicia monety ma tylko państwo lub upoważniony do tego podmiot
‚ BILON – znak pieniężny bity w metalu pospolitym emitowany przez państwo opiewający na określoną ilość pieniądza ustawowego (oficjalnego), pełniący funkcję pieniądza zdawkowego, na ogół jego wartość jest wyższa niż wartość metalu użytego do produkcji
? najczęściej bity w miedzi, żelazie i mosiądzu
PIENIĄDZ ZDAWKOWY – są to monety wybite z niepełnowartościowego materiału, czyli metali nieszlachetnych
PIENIĄDZ PAPIEROWY – znak pieniężny drukowany na papierze emitowany przez państwo opiewający na określoną ilość pieniądz ustawowego (oficjalnego); na ogół gwarantujący wymienialność na złoto choć w praktyce rzadko realizowany
„ BANKNOT – znak pieniężny drukowany na papierze, emitowany przez banki komercyjne opiewający na określoną ilość pieniądza ustawowego (oficjalnego), w pełni wymienialny na kruszec.
WSPÓŁCZESNE FORMY PIENIĄDZA
BANKNOT – znak pieniężny drukowany na papierze, emitowany przez bank centralny opiewający na określoną ilość pieniądza ustawowego (oficjalnego), nie wymienialny na kruszec
? współczesny banknot posiada cechy państwowego pieniądza papierowego jak i banknotu w ujęciu historycznym:
CECHY BANKNOTU:
g brak wymienialności na kruszec
g fakt, że emitowany jest przez bank i jednocześnie państwo
‚ BILON/MONETA – znak pieniężny bity w metalu pospolitym na ogół emitowany przez bank centralny, nie wymienialny na kruszec
KRYTERIUM FUNKCJI EKONOMICZNEJ
ż OBIEG TRANSAKCYJNY
ż OBIEG DOCHODOWY
OBIEG TRANSAKCYJNY
w obiegu transakcyjnym pieniądz pełni FUNKCJĘ ŚRODKA CYRKULACJI (WYMIANY) i jest narzędziem dóbr zaopatrzeniowych między poszczególnymi ogniwami procesu produkcyjnego i handlowego, aż do miejsca jego ostatecznej sprzedaży.
DOBRA ZAOPATRZENIOWE – są to te dobra, które są nabywane przez podmioty produkcyjne i handlowe w celu ich przetworzenia i dalszej sprzedaży lub tylko w celach dalszej sprzedaży
MIEJSCE ODTATECZNEJ SPRZEDAŻY – to miejsce, w którym dane dobro jest sprzedawane na cele konsumpcyjne lub inwestycyjne
PIENIĄDZ W TYM OBIEGU:
· zasila fundusze odtworzeniowe przedsiębiorstwa (ta część zasobów, podmiotów, która jest przeznaczona na odbudowę zapasów środków obrotowych)
· nie uczestniczy bezpośrednio w tworzeniu, podziale i wydatkowaniu dochodu
Rys. 15
KONSUMPCJA
S PDZ P PDZ G PDZ H PDZ D
INWESTYCJE

S – przedsiębiorstwo produkujące surowce
P – przedsiębiorstwo produkujące półprodukty
G – przedsiębiorstwo produkujące wyroby gotowe
H – przedsiębiorstwo handlu hurtowego
D – przedsiębiorstwo handlu detalicznego

DZ – dobra zaopatrzeniowe
P – pieniądz
OBIEG DOCHODOWY
w obiegu dochodowym pełni FUNKCJE ŚRODKA PŁATNICZEGO i jest narzędziem poboru, podziału i wydatkowania dochodu.
PIENIĄDZ DO TEGO OBIEGU PRZENIKA
W ZWIĄZKU Z:
· zyskami przedsiębiorstwa
· poborem podatków
· wypłatą świadczeń społecznych
· wydatkowaniem funduszy konsumpcyjnych i inwestycyjnych
· zaciąganiem i spłatą kredytów
· zapłatą składek oraz wypłat odszkodowań i świadczeń ubezpieczeniowych
· innymi

? wszystkie te przepływy pieniężne, które w danym momencie nie dadzą się zaliczyć do obiegu transakcyjnego są w obiegu dochodowym,
? w każdym momencie, gdy pieniądz przepływa znajduje się równocześnie w dwóch obiegach np. w dochodowym i bezgotówkowym lub w transakcyjnym i gotówkowym
PODAŻ PIENIĄDZA W POLSCE
I JEJ STRUKTURA
AGREGAT – podstawowa miara podaży pieniądza
MIARY PODAŻY PIENIĄDZA W POLSCE
(do końca marca 2002r.)
· M0 – pieniądz banku centralnego (gotówka) – gotówka po za kasami banku
· M1 – M0 + depozyty bieżące
· M2 – M1 + depozyty terminowe o pierwotnym terminie zapadalności do 2 lat
· M3 – M2 + dłużne papiery wartościowe wyemitowane przez banki o pierwotnym terminie odkupu do 2 lat
Podaż pieniądza w Polsce w okresie XII 1996 – VIII 2004r kształtowała się na poziomie (w mln.):
M0 – 50 000 PLN
M1 – 50 000 – 200 000 PLN
M2 – 150 000 – 350 000 PLN
M3 – 150 000 – 350 000 PLN
Struktura podaży pieniądza w Polsce (31 X 2004r)
M0 – 17%
M1 – 32%
M2 – 49%
M3 – 2%
z czego:
? depozyty gospodarstw domowych stanowią ½
? depozyty przedsiębiorstw stanowią 1/5
? inne instytucje pozostała
EMISJA PIENIĄDZA
EMISJA PIENIĄDZA – to tworzenie i wprowadzanie do obiegu nowego pieniądza
W UJECIU HISTORYCZNYM ROZRÓZNIAMY:
· EMISJĘ – to tworzenie i wprowadzanie do obiegu pieniądza gotówkowego
· KREACJE – tworzeni i wprowadzenie do obiegu pieniądza bezgotówkowego
FORMY EMISJI PIENIĄDZA:
1 – emisja kredytowa
2 – emisja budżetowa
· jawna (bezpośrednia)
· utajona (pośrednia)
3 – monetyzacja (przekształcenie czegoś w pieniądz) zagranicznych środków płatniczych

EMISJA KREDYTOWA
KREDYT BANKOWY – jest stosunkiem ekonomicznym, w którym bank występujący w roli kredytodawcy oddaje do dyspozycji podmiotowi gospodarującemu występującemu w roli kredytobiorcy określoną sumę pieniężną pod warunkiem jej zwrotu w oznaczonym umową kredytową czasie oraz uiszczenia zapłaty w postaci odsetek
CECHY KREDYTU BANKOWEGO:
· zwrotność (pieniądz wprowadzony do obiegu w postaci kredytu nie wchodzi tam na stałe, bo kredyt trzeba oddać)
· czasowość (kredyt, jako pieniądz wprowadzony jest na ściśle określonych warunkach i na ściśle określony czas)
· odpłatność (kredyt jest odpłatny, gdyż płacimy od niego odsetki)
FUNKCJE KREDYTU BANKOWEGO:
funkcja emisyjna
funkcja dochodowa
· w ujęciu mikroekonomicznym
· w ujęciu makroekonomicznym
funkcja rozdzielcza (alokacyjna)
funkcja kontrolna
FUNKCJA EMISYJNA – każde udzielenie kredytu bankowego oznacza emisję, a każda spłata tego kredytu oznacza wycofanie pieniądza z obiegu (suma udzielonych kredytów w określonym czasie nie jest równa sumie przyrostu pieniądza w obiegu)
FUNKCJA DOCHODOWA – związana z kształtowaniem dochodów kredytobiorcy, należy ją rozpatrywać w:
? ujęciu mikroekonomicznym – kredyt (każdy) spełnia funkcję dochodową
kredyt bankowy spełnia swoją funkcję dochodową w ujęciu makroekonomicznym wówczas, gdy suma udzielonych kredytów w danym czasie jest większa od sumy kredytów spłaconych (suma udzielonych kredytów w danym czasie > od sumy kredytów spłaconych)
? ujęciu makroekonomicznym – kredyt (każdy) nie zawsze spełnia funkcję dochodową
jeżeli w badanym okresie łączne wydatki podmiotu gospodarującego nie znalazły pokrycia w ich poza kredytowych dochodach to oznacza to, że kredyty bankowe spełniły swą funkcję dochodową w ujęciu makroekonomicznym
DOCHODY FUNKCJA DOCHODOWA
WYDATKI SPEŁNIONA NIE SPEŁNIONA
dochodyekwiwalentne 80 80
dochodytransferowe 24 28
dochodykredytowe 8 8
wydatki 114 106
SUMA -10 2
kredyty bankowe spełniły funkcję dochodową w ujęciu makroekonomicznym kredyty bankowe nie spełniły funkcji dochodowej w ujęciu makroekonomicznym

FUNKCJA ROZDZIELCZA (DOCHODOWA ROZDZIELCZA) – rozdzielcza funkcja kredytu jest związana z rolą jaką odgrywa kredyt bankowy w kształtowaniu ostatecznej struktury podziału dochodu narodowego przy jednocześnie nieprzerwanym dopływie dóbr do uczestników tego podziału
ROZDZIELCZA FUNKCJA KREDYTU (1)
Dp = Dr = Fn, gdzie
Dp – dochód pieniężny
Dr – dochód realny
Fn – fundusz nabywczy
FnI = Dp – S = Dr – S, gdzie
S – oszczędności
FnI – fundusz nabywczy po odliczeniu oszczędności
FnII = Dp – S + K, gdzie
K – kredyty bankowe
FnII – fundusz nabywczy po odliczeniu oszczędności i dodaniu kredytu bankowego
ROZDZIELCZA FUNKCJA KREDYTU (2)
jeżeli K = S
FnII = Dp - S + S = Dp = Dr
gdzie, oznaczenia jak wyżej
ROZDZIELCZA FUNKCJA KREDYTU (3)

GRUPAPODMIOTU DOCHODYPOZAKREDYTOWE OSZCZĘDNOŚCIREZERWY FnI KREDYTYBANKOWE FnII
A 50 0 50 12 62
B 40 15 25 2 27
C 10 2 8 3 11
SUMA 100 17 83 17 100
FnI – fundusz nabywczy po odliczeniu oszczędności
FnII – fundusz nabywczy po odliczeniu oszczędności i dodaniu kredytu bankowego
STRUKTURA DOCHODÓW (POLSKA)
A
B
C

A – 95% podatnicy o najniższych dochodach; dochody roczne poniżej 37 tyś zł. – 50 % podatku od dochodu idzie do budżetu państwa
B – 4% podatnicy o średnich dochodach; dochody roczne 37 - 47 tyś zł. – 16 % podatku od dochodu idzie do budżetu państwa
C – 1% podatnicy o najniższych dochodach; dochody roczne powyżej 74 tyś zł. – 34 % podatku od dochodu idzie do budżetu państwa
STRUKTURA OSZCZĘDNOŚCI I KREDYTÓW
W POLSCE
1 – GOSPODARSTWA DOMOWE
® oszczędności – ok. 170 mln. zł
® kredyty bankowe – 85 mln. zł
2 – PRZEDSIĘBIORSTWA
® depozyty – 70-80 mln. zł
® kredyty bankowe – powyżej 160 mln. zł
OSZCZĘDNOŚCI ( S ) – czasowa rezygnacja z podziału produktu społecznego
FUNKCJA KONTROLNA – polega na wykorzystaniu stosunku kredytowego jaki zachodzi miedzy bankami, a kredytobiorcami, dla informacji o przebiegu procesów gospodarczych
„ informacje te odzwierciedlają ruch pieniądza i wartości materialnych
„ powinna być rozpatrywana w:
g ujęci mikroekonomicznym
funkcja kontrolna w ujęci mikroekonomicznym jest realizowana na wszystkich trzech etapach stosunku kredytowego:
I ETAP – rozpatrywanie wniosków kredytowych
II ETAP – kredytowanie
III ETAP – spłata kredytu
g ujęciu makroekonomicznym
funkcja kontrolna w ujęciu makroekonomicznym polega na wnioskowaniu o przebiegu procesów pieniężnych, rzeczowych w całej gospodarce oraz w jej głównych działach i gałęziach

‚EMISJA BUDŻETOWA
EMISJA BUDŻETOWA – polega na tworzeniu i wprowadzaniu do obiegu nowego pieniądza przez budżet lub skarb państwa
występuje w dwóch postaciach:
· jawnej (bezpośredniej)
· utajonej (pośredniej)
CECHY EMISJI SKARBOWEJ:
1 – ma charakter bezzwrotny, a zatem wprowadzone do obiegu za pomocą tej metody znaki pieniężne trwale zwiększają obieg, czyli podaż pieniądza
2 – ma charakter bez terminowy
3 – ma charakter nieodpłatny, a zatem nie można za pomocą ceny kształtować popytu na pieniądz
4 – związana z finansowaniem konsumpcji
EMISJA BEZPOSREDNIA (JAWNA) – polega na tym, że skarb państwa wprowadza do obiegu własne znaki pieniężne
EMISJA POŚREDNIA (UTAJONA) – polega na tym, że budżet państwa wprowadza do obiegu znaki pieniężne banku centralnego pozyskane w drodze finansowania deficytu państwa pożyczką banku centralnego.

MONETYZACJA
MONETYZACJA – przekształcenie czegoś w pieniądz
wpływ operacji wymiennych na obieg pieniądza krajowego
MONETYZACJA PIENIĄDZA ZAGRANICZNEGO
każda wymiana pieniądza zagranicznego na pieniądz krajowy w systemie bankowym oznacza emisję nowego pieniądza krajowego i wycofanie z obiegu pieniądza zagranicznego
saldo bilansu płatniczego (w tym saldo rachunków obrotów bieżących), czyli czy więcej wymieniamy złotówek na walutę obcą, czy walutę obcą na złotówki w danym okresie
· transakcje importowe = transakcje eksportowe (operacje wymienne – nie mają wpływu na wielkość obiegu krajowego)
· transakcje importowe > transakcje eksportowe
(zmniejszenie obiegu pieniądza krajowego)
· transakcje importowe < transakcje eksportowe
(wzrost obiegu pieniądza krajowego)
· płatności nie walutowe
skłonności podmiotów gospodarujących do przechowywania zasobów w walutach obcych
kurs walutowy

WYMIARY, UJĘCIA SYSTEMU FINANSOWEGO
1 – system prawny (regulacji prawnej)
2 – system struktur organizacyjnych (instytucjonalny)
3 – system przepływów pieniężnych
ISTOTA SYSTEMU FINANSOWEGO
SYSTEM FINANSOWY ( S. Owsiak) – zespół logicznie ze sobą powiązanych form organizacyjnych, aktów prawnych, instytucji finansowych i innych elementów umożliwiających nawiązanie stosunków finansowych zarówno w sektorze realnym jak i w sektorze finansowym
SYSTEM FINANSOWY (Z. Fedorowicz, K. Piotrowska - Marczak) – to zbiór norm prawnych ustalajacych przede wszystkim społeczne instytucje, których zadaniem jest wykonywanie czynności związanych z gromadzeniem oraz podziałem zasobów pieniężnych
SYSTEM FINANSOWY (S. Bolland) – to zbiór struktur organizacyjnych, norm prawnych i zasad działania tworzących normy gospodarki finansowej w danym kraju
SYSTEM FINANSOWY W GOSPODARCE RYNKOWEJ (Z. Polański ) – to mechanizm współtworzenia i przepływu siły nabywczej między nie finansowymi podmiotami gospodarki, w skład którego wchodzą instrumenty finansowe, rynki finansowe oraz zasady określające sposób ich finansowania
FUNKCJE SYSTEMU FINANSOWEGO
W GOSPODARCE RYNKOWEJ:
funkcja płatnicza - system finansowy powinien zapewnić sprawne działanie mechanizmu rozliczeń w transakcjach gospodarczych zwłaszcza przy zakupie dóbr i usług
funkcja płynności – w jej ramach system umożliwia i ułatwia zamianę papierów wartościowych i innych aktywów na pieniądz
PŁYNNOŚĆ – zdolność aktywów do zamiany w pieniądz
funkcja oszczędności (oszczędzania) – polega na promowaniu warunków atrakcyjnego lokowania pieniądza przy umiarkowanym ryzyku i wytworzeniu instrumentów oszczędzania
funkcja akumulacji bogactwa – polega na „przechowywaniu” siły nabywczej danego podmiotu
funkcja kredytowa – polega na zapewnieniu nie przerwanego dopływu kredytu dla przedsiębiorstw, gospodarstw domowych i władzy publicznej w celu finansowania inwestycji i konsumpcji
funkcja minimalizowania ryzyka (optymalizowania ryzyka) – polega na wbudowaniu w system finansowy mechanizmów i instrumentów minimalizujących ryzyko
funkcja polityki gospodarczej (gospodarcza) – polega ma możliwości wykorzystania systemu finansowego przez rząd do prowadzenia polityki stabilizacyjnej.
System finansowy powinien realizować funkcję konwencji oszczędności i rezerw kredytowych. Istotną funkcją systemu finansowego jest tworzenie takich inwestycji, które pozwolą skojarzyć te podmioty, które maja nadmiar i te które mają niedobór siły nabywczej i przesunąć je jedne do drugich.
RYZYKO – prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń innych niż oczekujemy
RYZYKO FINANSOWE – prawdopodobieństwo odchylenia korzyści rzeczywistej od korzyści otrzymanej
KRYTERIA RACJONALNOŚCI KONSTRUKCJI SYSTEMU FINANSOWEGO
„ jest to katalog cech jakie powinien spełniać system finansowy, aby mógł być uznany za racjonalny
„ formułowany przez teorie nauk finansowych
„ wyróżniamy pięć podstawowych kryteriów racjonalności systemu finansowego
pierwsza ma charakter ogólny i zasadniczy (charakter przesądzający)
kolejne cztery mają charakter szczegółowy i techniczny
1 – efektywności – oznacza takie oddziaływanie systemu finansowego na przebieg procesów gospodarczych przy pomocy pieniądz, aby osiągnąć optymalne zaspokojenie potrzeb zarówno społeczeństwa jak i jego jednostek (system jest efektywny jeżeli sprzyja realizacji celów społecznych i gospodarczych)
2 – prostoty konstrukcji – każda norma systemu finansowego musi być skonstruowana mało skomplikowany sposób, obok tego system finansowy nie może zawierać wielu norm o podobnym oddziaływaniu – tylko systemy o prostej konstrukcji są czytelnymi systemami tzn. możemy łatwo określić cel, dla którego normy zostały wprowadzone
3 – wewnętrznej zgodności (koherencji) – mimo tego, że regulacje systemu finansowego dotyczą różnych zjawisk to pozostają we wzajemnym związku, dlatego aby osiągnąć określony cel polityki gospodarczej, trzeba ustalając normy w jednym obszarze powiązać je z innym obszarem
4 – zgodności z naturą regulowanych zjawisk – wiąże się z koniecznością uwzględnienia specyfiki regulowanych przez system finansowy zjawisk, które często mają charakter obiektywny tzn. istnieją niezależnie od woli człowieka, a zatem podlegają działaniu praw ekonomicznych
5 – zdolności do samoregulacji – tzn. zdolności do dostosowania się do zmiennych warunków gospodarowania bez naruszenia konstrukcji.
REFORMA SYSTEMU FINANSOWEGO
ż polega na zmianie konstrukcji systemu finansowego, bądź jego istotnych elementów (są negatywnym zjawiskiem)
ż to po prostu inaczej:
g likwidacja jednego podatku i wprowadzenie drugiego
g likwidacja jednej ulgi i wprowadzenie drugiej
ż należy ją ograniczać ponieważ są:
g kosztowne
g trudne do przewidzenia (jeśli chodzi o jej skutki)
g trudne do zrozumienia (po wprowadzeniu nowej reformy musimy się jej na nowo uczyć )
SAMOREGULACJA
ż jest łatwa
ż jest tania
ż nie wymaga ciągłego uczenia się.
KONSTRUKCJA SYSTEMU FINANSOWEGO
System finansowy dzielimy na:
ż podsystemy
ż subsystemy
żogniwa systemu finansowego
Każdy system posiada:
ż specyficznie wyodrębnione normy prawne
ż swoją strukturę organizacyjną
PODZIAŁ SYSYEMU FINANSOWEGO
SYSTEM FINANSOWY BANKÓW
‚ SYSTEM FINANSOWY WŁADZY PUBLICZNEJ
SYSTEM FINANSOWY PRZEDSIĘBIORSTW
„ SYSTEM FINANSOWY UBEZPIECZEN
SYSTEM FINANSOWY BANKÓW

BANKCENTRALNY BANKIKOMERCYJNE BANKOWOŚĆSPÓŁDZIELCZA
bankiuniwersalne bankispółdzielcze
bankihipoteczne SKOK
bankiinwestycyjne (Spółdzielcza KasaOszczędnościowo
banki specjalne - Kredytowa )

BANK CENTRALNY
FUNKCJE BANKU CENTRALNEGO:
1 – bank emisyjny
2 – bank banków
3 – bank państwa
1 – BANK EMISYJNY
ż jest jedyną instytucja mającą wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych, będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce
ż określa wielkość emisji oraz moment wprowadzania pieniądza gotówkowego do obiegu, za którego płynność odpowiada
ż organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu
2 – BANK BANKÓW
ż organizuje system rozliczeń pieniężnych
ż prowadzi bieżące rachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym
ż jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego
ż sprawuje kontrole nad działalnością banków komercyjnych, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego
ż odgrywa coraz większą rolę w zakresie nadzoru nad systemami płatności w Polsce
ż pełni w stosunku do banków komercyjnych funkcje regulacyjne, które maja na celu zapewnienie bezpieczeństwa banków i zorganizowanych w nich wkładów pieniężnych oraz zachowanie płynności w systemie bankowym
ż kredytodawca ostatniej instancji
3 – CENTRALNY BANK PAŃSTWA
ż prowadzi obsługę bankową budżetu państwa
ż prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych
ż realizuje zleceni płatnicze w/w jednostek
ż gromadzi oficjalne rezerwy walutowe kraju i nimi zarządza
REZERWY WALUTOWE KRAJU – to kupowanie i gromadzenie obcej waluty przez państwo; pochodzą z:
· wpływów z eksportu (pomniejszone o wydatki na import w Polsce)
· wpływów z inwestycji w Polsce i w polskie przedsiębiorstwa i gospodarkę
· inwestycji zagranicznych w polskie papiery wartościowe (akcje, obligacje)
FUNKCJE REZERW:
ż są narzędziem w rozliczeniach w handlu zagranicznym
ż są niezbędne do dokonania rozliczeń o charakterze międzypaństwowym
ż są potrzebne do ochrony stabilności kursu walutowego
ż wysokie rezerwy dają bezpieczne inwestycje zagraniczne
· jak są wysokie rezerwy – kraj nie jest „atakowany”
· jak rezerwy są niskie – kraj przegrywa ataki spekulacyjne
OFICJALNE REZERWY WALUROWE POLSKI w latach 1990 – 2004 w mld. USD
ż na początku lat 90 w Polsce rezerwy walutowe praktycznie nie istniały
ż w kolejnych latach (tj. 1992 – 1996) rezerwy walutowe pojawiły się w Polsce, ale na bardzo niskim poziomie około 4 mld. USD
ż od 1996r możemy zaobserwować wzrost rezerw walutowych średnio o 5 mld. USD
ż na koniec badanego okresu tzn. w 2004r rezerwy walutowe w Polsce osiągnęły poziom około 37 mld.
WARTOŚCI REFERENCYJNE ROZMIARÓW OFICJALNYCH REZERW WALUTOWYCH DLA KRAJÓW MNIEJ ROZWINIĘTYCH I FAKTYCZNE WIELKOŚCI W POLSCE
KRYTERIUM JEDNOSTKA WARTOŚĆREFERENCYJNA WRTOŚĆW POLSCE(na koniec 2003r)
realizacja oficjalnych rezerw walutowych do wartości importu miesiąc 6 5,3
relacja oficjalnych rezerw walutowych do wartości krótkoterminowego zadłużenia zagranicznego procent % 100 176
W ramach Krajowej Izby Rozrachunkowej (KIR S.A.) funkcjonują dwa podstawowe systemy rozliczeniowe:
ż system SYBIR – izba papierowa (tradycyjna)
ż system ELIXIR – izba elektroniczna
SYSTEM SYBIR
Rys. 16
ODDZIAŁBANK A BRIR (Bankowe RegionalneIzby Rozrachunkowe) BRIR ODDZIAŁBANK B

CENTRALABANK A CENTRALAKIR S.A.(Krajowej Izby Rozliczeniowej) CENTRALABANK B


NBP
telekomunikacyjne
transport dokumentów papierowych, dyskietek
SYSTEM ELIXIR
Rys.17
ODDZIAŁ BRIR BRIR ODDZIAŁ

CENTRALABANK A CENTRALAKIR S.A. CENTRALABANK B


NBP
dyskietka
transakcje on - line

oraz wyróżniamy również systemy nowo uruchomione i współpracujące z podstawowymi systemami rozliczeniowymi izb:
ż system IMBIR – system optycznego odczytu standardowych dokumentów bankowych pozwalających na zmianę papierowego w elektroniczny
ż system SZAFIR – system zarządzania certyfikatami kluczy publicznych

BANKI KOMERCYJNE I ICH CZYNNOŚCI
czynnościami banku komercyjnego są:
· przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem określonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów
· prowadzenie innych rachunków bankowych
· udzielenie kredytów
· udzielenie gwarancji bankowej
· emitowanie bankowych papierów wartościowych
· prowadzenie bankowych rozliczeń pieniężnych
· wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w ustawie
rodzaje czynności bankowych
1 – CZYNNOŚCI BIERNE (PASYWNE) polegają na:
· gromadzenie wkładów i lokat
· emitowanie własnych papierów wartościowych
· zakup papierów wartościowych

ogólnie jest to po prostu gromadzenie kapitału
2 – CZYNNOŚCI CZYNNE (AKTYWNE) polegają na wykorzystaniu zgromadzonych środków poprzez:
· udzielenie kredytów
· lokowanie kapitałów własnych i klientów
· zakup papierów wartościowych

ogólnie są to czynności o charakterze inwestycyjnym
3 – CZYNNOŚCI POŚREDNICZĄCE wykonywane na zlecenie i ryzyko klienta, zaliczamy tu:
· dokonywanie rozliczeń
· czynności usługowe
· prowadzenie rachunków bankowych
SYSTEMATYKA KREDYTÓW BANKOWYCH
KREDYT BANKOWY – jest stosunkiem ekonomicznym, w którym bank występujący w roli kredytodawcy oddaje do dyspozycji podmiotowi gospodarującemu występującemu w roli kredytobiorcy określoną sumę pieniężną pod warunkiem jej zwrotu w oznaczonym umową kredytową czasie oraz uiszczenia zapłaty w postaci odsetek
kredyty bankowe, jako podstawowa operacja aktywna banku komercyjnego dzielą się następująco:
kryterium przeznaczenia (na co?)
® kredyty konsumpcyjne – udzielane gospod