Polityka przekształceń strukturalnych i prywatyzacji

Droga Polski do gospodarki wolnorynkowej jest długa i wyboista. Wiele czynników ma wpływ na kondycję ekonomiczną państwa, jest to swoisty układ naczyń połączonych, gdzie niewielkie zmiany mogą zachwiać całym systemem, jak również diagnoza czynników bywa bardzo utrudniona, szczególnie na długofalowość pewnych zjawisk.
Elementem mającym duży wpływ na pojedynczego obywatela jest polityka strukturalna. Jej głównymi założeniami są:
Wzrost efektywności gospodarki pod katem ekonomicznym – dynamiczne przemieszczanie środków finansowych, gospodarczych z tych części rynku gdzie ich wykorzystanie, uzyskanie rentowności jest mniejsze i przeniesienie ich do bardziej efektywnych gospodarczo
Rozwój tych branży przemysłu, od których uzależnione jest unowocześnianie na poziomie technologicznym jak również organizacyjnym
Zwiększenie konkurencyjności rodzimych wyrobów
Podniesienie udziału eksportu w produkcji kraju
Dążenie do ograniczenia produkcji od surowców, energii, jak również wpływu czynnika demograficznego mogącego wpływać na produkcję

Politykę strukturalną możemy podzielić ze względu na struktury gospodarcze, i będą to odpowiednio:
Struktura działowo – gałęziowa
Struktura własnościowa
Struktura przestrzenna
Struktura własnościowa jest podziałem najbardziej rozpowszechnionym gdyż grupuje ona elementy gospodarki według rodzajów własności, a są nimi: sektor prywatny i sektor publiczny. Ma to podstawowe znaczenie dla kształtowania stosunków ekonomicznych w gospodarcze, a także funkcjonowania systemu gospodarczego. Struktura własnościowa decyduje o stopniu społeczno – ekonomicznym, a jej podstawowe przekształcenie – prywatyzacja – jest podstawowym kierunkiem polityki ekonomicznej w krajach rozwijającej się demokracji.
Polityka strukturalna to także zespół czynników mogących w mniejszym, lub większym stopniu oddziaływać na kondycję ekonomiczną państwa. Do podstawowych instrumentów tejże polityki zalicza się:
Prywatyzacja
Ustawodawstwo
Polityka regionalna
Polityka budżetowa
Polityka pieniężna
Polityka przemysłowa
Kraje objęte gospodarką centralnie planowaną, do których zaliczała się także Polska cechowało występowania jakościowo podobnych problemów takich jak:
Brak równowagi rynkowej
Zniekształcone relacje cen nie odpowiadające ani relacjom kosztów, ani też relacjom popytu i podaży
Inflacja
Deficyt budżetowy
Niezrównoważony bilans obrotów bieżących z zagranicą
Podjęta w Polsce po raz trzeci na początku lat osiemdziesiątych próba reformy w ramach systemu centralnego planowania w miarę upływu czasu, w wyniku swojej niekonsekwencji prowadziła do pogłębiania się dysproporcji.
Zliberalizowanie cen żywności w końcu 1988 roku spowodowało bardzo szybki, hiperinflacyjny wzrost ogólnego poziomu cen i pogłębianie się deficytu budżetowego. W tych warunkach w drugiej połowie 1989 roku pierwszy po kilkudziesięciu latach rząd pochodzący z wolnych wyborów opracował program radykalnych działań stabilizacyjnych i przełomu systemowego pozwalającego na przezwyciężenie zapaści cywilizacyjnej i budowę ładu odpowiadającego społecznym oczekiwaniom.
Tak, więc ówczesny program gospodarczy rządu, zwany planem Balcerowicza, został ogłoszony w październiku 1989 roku i przewidywał w ogólnych założeniach dwa rodzaje działań:
Stabilizację gospodarki
Przeobrażenia systemu gospodarczego (transformację systemową)

Stabilizacja gospodarki była niezwykle ważna, kraj po transformacji gospodarczej podążał w bardzo nie bezpiecznym kierunku. Zagrożenia, których widmo było bardzo bliskie wymusiło konkretne działania, których skutkiem miało być zrównoważenie gospodarki i nadanie jej pożądanego kierunku – gospodarki rynkowej. Proces ten wymaga jednak konkretnego planu działania, jak również odpowiednich narzędzi ekonomicznych.
Wykorzystano między innymi:
Działania antyinflacyjne – zagrożenie, jakie ze sobą niesie hiperinflacja są tak duże, iż nie opanowanie tego parametru gospodarki wiązałoby się z destrukcją całej gospodarki, niekontrolowany wzrost cen powoduje także ogromne napięcia społeczne, których wynik byłby wysoce negatywny
Likwidacja struktur monopolistycznych. Jakiekolwiek elementy monopolistyczne w obrębie rynku nie stwarzają środowiska otwartego na nowe działania, szczególnie także na potencjalnych inwestorów zagranicznych
Modyfikacja zasad indeksacji płac
Zaostrzenie polityki finansowej wobec przedsiębiorstw – element ten był bardzo ważny, jeśli chodzi o dochody państwa, jak również o świadczenia emerytalne. Wydzielenie struktury Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i jego usamodzielnienie wiązało się w sposób jednoznaczny z zagwarantowaniem przychodów w postaci odpowiednich składek jak również ich ściągalności.
Ograniczenie popytu inwestycyjnego
Jak najszybsza restrukturyzacja wszelkich gałęzi przemysłu i otwarcie na nowe technologie, materiały
Rozpoczęcie sprzedaży niektórych składników mienia państwowego takich jak: majątek produkcyjny pochodzący ze zlikwidowanych przedsiębiorstw i ze wstrzymanych inwestycji centralnych, prywatyzacja wybranych przedsiębiorstw, udziałów skarbu państwa w już istniejących spółkach, małych zakładów oraz lokali usługowych i handlowych, ziemi i działek budowlanych, mieszkań
Aktywna polityka rezerw towarowych
Regulacja stopy procentowej. Zachęcenie społeczeństwa do aktywnego oszczędzania zgromadzonych środków, także w perspektywie długookresowej było bardzo ważne. Przy bardzo dużej inflacji oszczędzanie pieniędzy w jakiejkolwiek formie było bardzo nie rentowne, z kolei społeczeństwo nie posiadające żadnych rezerw jest bardzo czułe na każde wahania rynku. Zapewnienie zysku z oszczędzania w instytucjach finansowych radykalnie zmienia niekorzystną sytuację.
Ograniczenie deficytu budżetowego. Ograniczenie długu publicznego państwa było także bardzo ważnym czynnikiem. Większe wydatki od przychodów wymuszają zadłużanie się państwa, jednakże tendencja ta miała charakter długofalowy i co gorsza wzrostowy. Nie spłacane zaległości z lat poprzednich jak i obecne wymusiły radykalne zmiany w systemie finansowania gospodarki przez państwo. Model państwa opiekuńczego w tym przypadku stał się nie realny ze względu na jego ogromne wydatki przeznaczane na te gałęzie przemysłu, których rentowność była nie możliwa do uzyskania przy panujących warunkach. Ograniczeniu deficytu budżetowego sprostać jednak mógł tylko zespół działań obejmujący między innymi takie czynniki:
Ograniczenie wszelkiego rodzaju dotacji. Głównym podmiotem były tutaj kopalnie, jednak czynniki zgoła nie ekonomiczne znacząco utrudniły te działania. Dodatkowo ograniczono pomoc finansową dla przedsiębiorstw, w których udział miał skarb państwa, także dla organizacji społecznych i politycznych
Ograniczenie wydatków na obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne i administrację państwową
Zaostrzenie dyscypliny podatkowej wobec przedsiębiorstw oraz polityki kredytowej (szczególną rolę odegrała tu ocena zdolności kredytowej, czynnik ten pozwolił na ograniczenie ilości kredytów, których spłata wiązała się z dużym ryzykiem ze strony kredytobiorcy)
Zniesienie ulg typu podmiotowego
Podniesienie podatku obrotowego i odpowiednio cen niektórych dóbr konsumpcyjnych
Likwidacja, poza przypadkami wynikającymi z ustawodawstwa antymonopolowego, administracyjnej regulacji cen. Czynnik ten może jednak początkowo być postrzegany za bardzo negatywny ze względu na bardzo duże prawdopodobieństwo skokowej tendencji wzrostu cen. Ograniczeniu negatywnych skutków służyć mają subwencje dla pewnej grupy ludności, jednak taki stan musi mieć charakter całkowicie przejściowy ze względu na to, iż tempo likwidacji deficytu budżetowego zostaje zahamowane.
Likwidacja niedoborów w gospodarce. Gospodarka rynkowa charakteryzuje się innymi mechanizmami oddziaływań, niż ustrój, jaki obejmował Polskę do roku 1989. Pewne elementy należało zmodyfikować, zaś inne stworzyć od podstaw, miedzy innymi są to:
Zasada twardych ograniczeń budżetowych (ocena zdolności kredytowej, dyscyplina podatkowa)
Promocja konkurencji
Demonopolizacja. Podział dużych przedsiębiorstw na mniejsze
Zwalczanie nieuczciwej konkurencji
Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych oraz prywatyzacja założycielska
Otwarcie gospodarki (zniesienie państwowego monopolu handlu zagranicznego), czego podstawowym warunkiem jest wprowadzenie wewnętrznej wymienialności waluty

Drugim ważnym czynnikiem, jaki obejmował „plan Balcerowicza” była transformacja systemowa. Zmian wymagało bardzo wiele czynników. Należało stworzyć podstawy nowego państwa, państwa, u którego podstaw miał leżeć wolny rynek, wolny handel, gospodarka, w którą państwo z mało z założenia nie ingerować, jedynie stać na straży reguł w niej obowiązujących. Głównymi założeniami miały być:
Ukształtowanie systemu prawnego i instytucjonalnego odpowiadającego potrzebom gospodarki rynkowej
Nowy ład prawny z uwzględnieniem istniejącego dorobku, systemu wartości, tradycji, wyboru określonego modelu gospodarki rynkowej
Nowy układ instytucjonalny: aparat podatkowy, „obsługa” bezrobocia (frakcyjnego, cyklicznego i strukturalnego) oraz różnego rodzaju instytucje finansowe związane z rynkiem pieniężno – kapitałowym (banki, instytucje ubezpieczeniowe, inwestycje, fundusze powiernicze, emerytalne, giełdy)
Przekształcenia stosunków własnościowych
Prywatyzacja kapitałowa
Prywatyzacja likwidacyjna
Prywatyzacja założycielska
Program komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych
Program Powszechnej Prywatyzacji (PPP)
Program stabilizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji
Reprywatyzacja
Restrukturyzacja gospodarki narodowej (w sensie zmian struktury działowo – gałęziowej)
Procesy prywatyzacyjne polskiej gospodarki zostały zawarte w założeniach przekształceń stosunków własnościowych. Ich celem w ramach przełomu systemowego jest zbliżenie struktury własności w polskiej gospodarce do istniejących w krajach wysoko rozwiniętych. Powstanie mechanizmu rynkowego nie jest z kolei możliwe bez pełnej samodzielności podmiotów gospodarczych, które zapewnia tylko ich własność prywatna. Kierunki przemian prywatyzacji można scharakteryzować jako: zmiany w strukturze własnościowej, w takiej skali, aby mogła ona być stale efektywna, atrakcyjna ekonomicznie, jak również stać się źródłem restrukturyzacji działowo – branżowej, istotnym było także zniesienie ograniczeń obrotu ziemią.

Podstawowe kierunki prywatyzacji zawierał program przekształceń własnościowych zainicjowany w 1990 roku. Zakładał on prywatyzację przedsiębiorstw państwowych, reprywatyzację, zwrot bezprawnie zabranego mienia przez państwo jak również prywatyzację instytucji finansowych takich jak banki, struktur tworzących sieci ogólnokrajowe na przykład prasa, dystrybucja paliw.
W założeniach wyróżniono: prywatyzację kapitałową polegającą na przekształceniu przedsiębiorstwa w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, a następnie udostępnieniu akcji przez ofertę publiczną lub sprzedaż pakietów akcji większym udziałowcom krajowym bądź zagranicznym ( w tym przypadku traktowanymi jako strategiczni), prywatyzację przedsiębiorstw państwowych przez likwidację, ten sposób niósł ze sobą pewne ryzyko dla zakładu gdyż tu o powstaniu nowego zakładu decydował rynek, inwestorzy jak również zapotrzebowanie na produkty danego zakładu, jako trzeci wariant prywatyzacji wybrano małą prywatyzację. Tu proces zakładania małych i rozwój istniejących firm prywatnych w wyniku zakupu, najmu lub dzierżawy mienia przez przedsiębiorców prywatnych od państwowych, komunalnych lub spółdzielczych podmiotów prawnych bez bezpośredniego udziału organów administracji terenowej. Obejmuje on głównie handel, usługi, drobną wytwórczość.
Program prywatyzacji zakładał także jej tok, schemat działania:
Prace nad wytypowaniem przedsiębiorstw do prywatyzacji
Założenie przez te przedsiębiorstwa ankiet informacyjnych
Utworzenie przez Ministerstwo Przekształceń Własnościowych „banku danych” przedsiębiorstw
Prywatyzacja metodą oferty publicznej przedsiębiorstw:
Krośnieńskich Hut Szkła
Śląskiej Fabryki Kabli
Przedsiębiorstwa Usług Technicznych „Exbud”
Zakładów Wytwórczych Głośników „Tonsil”
Zakładów Odzieżowych „Próchnik”
Dystrybucja akcji pięciu przedsiębiorstw przez dwa banki główne: Polska Kasa Opieki S. A. Bank Śląski i banki pomocnicze: Wielkopolski Bank Kredytowy, Bank Gdański
Subskrypcja trwała od 30 listopada do 31 grudnia 1990 roku.

Wprowadzono dwa tryby prywatyzacji: zwyczajny i nadzwyczajny. Pierwszy obejmuje sprzedaż przedsiębiorstwa, części udziałów w drodze przetargu, na podstawie oferty ogłoszonej publicznie, w wyniku rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia.
Tryb nadzwyczajny stanowi formę prywatyzacji, która z założenia ma przebiegać szybko, a sprzedaż następuje zazwyczaj do jednego inwestora. Pierwszym etapem tejże prywatyzacji jest wniosek Ministerstwa Przekształceń Własnościowych, później zezwolenie Rady Ministrów i zdobycie akcji (udziałów) przez konkretnego inwestora krajowego bądź zagranicznego (zazwyczaj strategicznego)
Jednym ze sposobów prywatyzacji była prywatyzacja likwidacyjna. Oznaczała ona zakończenie istnienia przedsiębiorstwa państwowego jako podmiotu prawa i może się odbyć na podstawie odpowiednich regulacji prawnych, zawierających odpowiednie schematy postępowania odpowiednie dla danej kondycji przedsiębiorstwa i są to odpowiednio:
Artykuł 37 ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Charakteryzuje ona prywatyzację przedsiębiorstw państwowych w dobrej kondycji finansowej. Zakłada ona między innymi, iż: decyzję o likwidacji podejmuje organ założycielski i może on: sprzedać przedsiębiorstwo lub jego zorganizowane części, wnieść je do spółki, oddać do odpłatnego korzystania (w leasing, w przybliżeniu 70% przypadków). Istotnym elementem, jaki zawarł ustawodawca jest fakt, iż zbywane są nie tylko prawa - aktywa, ale także pasywa – długi i obciążenia.
Artykuł 19 ustawy o przedsiębiorstwie państwowym. Tu definiowana jest prywatyzacja likwidacyjna przedsiębiorstw państwowych w złej kondycji finansowej bez perspektyw dalszego funkcjonowania i może nastąpić, gdy: zysk po opłaceniu podatków nie wystarcza na obligatoryjną dywidendę, prawomocnym wyrokiem sądu lub decyzją administracyjną zakazano działalności we wszystkich dziedzinach aktywności gospodarczej przedsiębiorstwa i nie podjęło ono działalności w innej dziedzinie, na wniosek zarządu komisarycznego, ponad połowę wartości majątku przedsiębiorstwa stanowią udziały, inne tytuły uczestnictwa w spółkach lub obligacje, lub, jeżeli oddano do użytku innym podmiotom ponad połowę majątku na podstawie umów prawa cywilnego.
Ponadto organ założycielski może wnieść do spółki mienie pozostałe po likwidacji lub jego części albo sprzedać całość wyżej wymienionego mienia lub jego część (ponad 80%). Przedsiębiorstwo przestaje istnieć nie tylko w sensie prawnym, ale i fizycznym).

Zbiór regulacji prawnych stanowiących podstawowe założenia prywatyzacyjne w głównej mierze obejmują trzy ustawy:
Ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych z 13 lipca 1990 roku (Dz. Ust. Nr 51, poz. 298 z późniejszymi zmianami
Ustawa o przedsiębiorstwie państwowym z 25 września 1981 roku, jednolity tekst z 22 lutego 1991 roku (Dz. Ust. 1991 roku, nr 18, poz. 80)
Ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych z 30 sierpnia 1996 roku.

Tabela 1 przedstawia zarys podstawowych założeń tychże ustaw.

Ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych z 13 lipca 1990 roku.
Ustawa o prywatyzacji i komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych 30 sierpnia 1996
Komercjalizacja- - pojęciem tym określano do tej pory (w języku potocznym) proces przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w spółkę Skarbu Państwa.

Uprawnieni pracownicy – brak takiego określenia w ustawie. Zgodnie z przepisami ustawy do pracowników uprawnionych do nabywania akcji na zasadach preferencyjnych należały osoby będące pracownikami w dniu wykreślenia z rejestru przedsiębiorstwa państwowego przekształconego w spółkę.

Rolnicy lub rybacy – także takiego pojęcia nie ma w ustawie. Preferencyjne zasady nabywania akcji Skarbu Państwa dotyczyły producentów rolnych na trwale związanych z przedsiębiorstwem poprzez kooperację lub kontraktację, przy czym Rada Ministrów określiła rodzaje przedsiębiorstw państwowych, których akcje mogą być nabywane przez producentów rolnych.

Na gruncie ustawy o prywatyzacji przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę mogło być tylko przeprowadzone w celu prywatyzacji.

Ustawa nie określa przedsiębiorstw państwowych, które nie mogą być przekształcone w jednoosobową spółkę skarbu państwa.
Ustawa wprowadza szereg nowych pojęć między innymi:

Komercjalizacja – jako przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę Skarbu Państwa

Ustawa znacznie rozszerza pojęcie „Uprawnieni pracownicy” w stosunku do ustawy z dnia 13 lipca 1990 roku.

Rolnicy lub rybacy – tutaj szczegółowo opisana grupa osób uprawnionych do nabywania akcji prywatyzowanych przedsiębiorstw.

Ustawa o komercjalizacji dopuszcza komercjalizację w celu prywatyzacji, ale również w innym celu za zgodą rady ministrów.

Ustawa określa przedsiębiorstwa, które nie mogą być komercjalizowane

Przedsiębiorstwa postawione w stan upadłości lub stan likwidacji, jak również przedsiębiorstwa użyteczności publicznej („Poczta Polska”) nie mogą być prywatyzowane.
Tabela 1. Porównanie ustaw prywatyzacyjnych.


Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 roku jest bardziej precyzyjna w stosunku do tej z 13 lipca 1990 roku. Zawiera więcej szczegółowych artykułów dotyczących między innymi kryteriów, jakie musi spełniać członek rady nadzorczej czy dzieli prywatyzację na pośrednią i bezpośrednią.
Prywatyzacja bezpośrednia polega na zarządzaniu wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku prywatyzowanego przedsiębiorstwa poprzez: sprzedaż przedsiębiorstwa, wniesienie przedsiębiorstwa do spółki, oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania.
Prywatyzacja pośrednia opiera się na zbywaniu akcji w wyniku komercjalizacji. Akcje te są zdobywane w trybie oferty ogłoszonej publicznie, rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia, jak również przetargu publicznego.
Ustawa ta jest nowsza i co za tym idzie lepiej dostosowana do realiów polskiej prywatyzacji. W ustawie z 13 lipca 1990 roku brak jest wielu rozwiązań, które znalazły miejsce w ustawie z 1996 roku i pozwoliły rozwiać wiele wątpliwości dotyczących prywatyzacji.

Znaczące w okresie prywatyzacji są lata początkowe. W przypadku Polski bardzo istotnym był także rok 1991. Zmiany ustrojowe zostały dokonane, jednak nie były one wystarczające, aby zachęcić zagraniczny kapitał do inwestowania. Państwo musiało wychodzić z własną inicjatywą, szczególnie istotnym jest tutaj proces prywatyzacji, który jako inicjowany przez państwo jest wyznacznikiem atrakcyjności danej gospodarki. Plany związane z tym procesem zostały zawarte w programie przekształceń własnościowych. Składał się on ze:
Strategii prywatyzacji
Sposobów prywatyzacji
Procesu prywatyzacji
Strategia prywatyzacji opierała się na rozdziale dróg prywatyzowania różnych kategorii przedsiębiorstw: dużych, średnich i małych. Położono szczególny nacisk na małą prywatyzację jak również konieczność powołania sprawnego aparatu prywatyzacyjnego – od Ministerstwa Przekształceń Własnościowych przez sztaby prywatyzacyjne w poszczególnych resortach – organach założycielskich, przez delegatury regionalne Ministerstwa Przekształceń Własnościowych do pełnomocników ds. prywatyzacji w Urzędach Wojewódzkich.
Sposoby prywatyzacji, jakie planowano wykorzystać to: komercjalizacja sektora państwowego przez przekształcenie przedsiębiorstw państwowych w spółki prawa handlowego należące do Skarbu Państwa, prywatyzacja dużych przedsiębiorstw (ok. 500) w trybie indywidualnym przez ofertę publiczną, oferty ograniczone i oferty prywatne, jak również w trybie grupowym na podstawie studiów sektorowych. Prywatyzowano także małe i średnie przedsiębiorstwa (ok. 2500 przedsiębiorstw przemysłowych i ok. 3000 przedsiębiorstw budowlanych, transportowych, handlowych i turystycznych).
Obsługa procesu prywatyzacji została powierzona dwunastu delegaturom Ministerstwa Przekształceń Własnościowych na drodze: ujednolicenia metody wyceny dla danej branży, uproszczenia i standaryzacji procedur oraz rozwiązań ekonomiczno – prawnych, np. przykładowych umów, przygotowania akcji, obligacji i udziałów.
Założenia komercjalizacji na rok 1991 zawierał także inne sposoby prywatyzacji. Szczególnie chodziło tu o prywatyzację w drodze likwidacji (ok. 1000 przedsiębiorstw, szczególnie handlowych transportowych, biur projektowych), jak również prywatyzację mienia komunalnego (szczególnie przedsiębiorstwa użyteczności publicznej). Na zlecenie zarządów gmin wykonawcą były regionalne delegatury Ministerstwa Przekształceń Własnościowych.

Struktury instytucjonalne przygotowujące prywatyzację musiały powstać całkowicie od podstaw. Możemy tu wyróżnić tu cztery podstawowe instytucje. Pierwszą grupę stanowią pośrednicy finansowy, do których zaliczamy: towarzystwa inwestycji ogólnych i fundacje gromadzące pieniądze od społeczeństwa. Druga grupa to giełdy: papierów wartościowych w Warszawie, giełdy regionalne jak również giełdy towarowe: rolnicze, artykułów budowlanych i inne. Trzecia grupa to Komisja Papierów Wartościowych dla nadzoru rynku papierów wartościowych oraz ułatwienia koordynacji działań zmierzających do zapewnienia równowagi popytu i podaży na tym rynku. Czwarta grupa utworzone w Ministerstwie Przekształceń Własnościowych Biuro Komisji Papierów wartościowych w celu przygotowaniu kadr oraz opracowania zasad dopuszczania papierów wartościowych do obrotu.

Prywatyzacja miała sprawić, że wszystkie podmioty gospodarcze niezależnie od ich formy własnościowej będą działać na podstawie jednakowych regulacji. Jednakże pojawiły się bardzo poważne ograniczenia i wady takie jak: brak faktycznego oddzielenia przedsiębiorstw od administracji gospodarczej, zmiana statusu prawnego przedsiębiorstwa z państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa nie powoduje zasadniczych zmian w kształcie strategii menedżerskich.
Cele tejże prywatyzacji mogą być również osiągnięte w ramach postępowania upadłościowego, które następuje w przypadku, gdy majątek przedsiębiorstwa nie wystarcza na zaspokojenie jego długów. Ogłoszenie upadłości (artykuł 24 Ustawy o powszechnej prywatyzacji) rozpoczyna postępowanie upadłościowe: według prawa upadłościowego należy przede wszystkim dążyć do sprzedaży przedsiębiorstwa w całości.
W przypadku braku takiej możliwości, sprzedaży podlegają poszczególne składniki majątku lub przedsiębiorstwo bądź nieruchomość przeznaczona do jego prowadzenia, za zezwoleniem sądu, mogą być wydzierżawione. Efektem końcowym będzie wówczas również zmiana formy własności przedsiębiorstwa.

Efekty prywatyzacji nierasowej przeprowadzonej do końca 1994 roku.
W 1989 roku było w Polsce 8 411 przedsiębiorstw państwowych. W wyniku Ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym podziałowi uległo 300 firm i to zwiększyło ich ogólną liczbę o około 700. Według stanu na 31 grudnia 1994 roku było w Polsce 4995 przedsiębiorstw państwowych. Prywatyzacja we wszystkich formach objęła ok. 60% pierwotnej liczby przedsiębiorstw. Z tego do końca 1994 roku za pomocą ścieżki kapitałowej sprywatyzowano ponad 130 firm (w latach 1993 i 1994 odpowiednio 48i 36 spółek).
Prywatyzacja likwidacyjna na podstawie artykułu 37 Ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych zakończyła się sukcesem w przypadku 897 firm, zaś przeprowadzona na podstawie artykułu 19 Ustawy o powszechnej prywatyzacji objęła 1248 firm, z czego pomyśle zakończenie znalazła w 293 przedsiębiorstwach. Około 380 firm sprywatyzowano przy użyciu procedur prawa upadłościowego, około 60 w ramach bankowych postępowań ugodowych, w 1635 firm przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, a 291 objęła komunalizacja. Prywatyzacja kapitałowa objęła swoim zasięgiem stosunkowo niewielką liczbę firm. Wynika to głównie z inwestorów indywidualnych (bessa na giełdzie) i instytucjonalnych. Jej efekty, jeśli chodzi o wyniki sprywatyzowanych przedsiębiorstw, są zdecydowanie zadowalające. Nastąpiła znaczna poprawa funkcjonowania tych spółek.

Do najważniejszych elementów tej poprawy należą: stabilizacja finansowa firm, rozwój inwestycji, (przy czym w przeciętnej firmie sprzedanej inwestorowi zagranicznemu wartość inwestycji przyrzeczonych i poczynionych jest dziesięć razy większa niż w firmie sprzedanej inwestorowi krajowemu i 20 razy wyższa niż w firmach sprzedanych w ofercie publicznej), pojawienie się prób wprowadzenia nowych produktów na rynek, dostosowania rynkowe i poprawa systemu zarządzania. Dochody państwa z prywatyzacji rosły od około 170 mln PLN w 1991 roku do ponad 3749 mln PLN w 1996.

Prywatyzacja kapitałowa uznawana jest w Polsce za najlepsze rozwiązanie, przynoszące najlepsze efekty. Jednak nie jest ona pozbawiona pewnych ograniczeń do najważniejszych można zaliczyć:
Przedmiotem prywatyzacji mogą być tylko firmy najbardziej znane, o ustalonej renomie
Jest kosztowna i długotrwała
Istnieje ograniczony popyt na rynku krajowym
Kwestie wyceny i rzeczywistej wartości przedsiębiorstwa często bywa sporna
W przypadku prywatyzacji likwidacyjnej zgodnej z artykułem 37 ustawy o powszechnej prywatyzacji pojawiają się następujące ograniczenia:
Najczęstsza forma leasingu spółkom pracowniczym nie powoduje natychmiastowej zmiany formy własności
Spółki pracownicze nie mają najczęściej odpowiedniego zaplecza kapitałowego
Dotyczy głownie przedsiębiorstw małych
W przypadku likwidacji z artykułu 19 ustawy o powszechnej prywatyzacji:
Mienie pozostałe po uregulowaniu czy zabezpieczeniu zobowiązań przedsiębiorstwa jest najczęściej sprzedawane
Istnieją poza tym przedsiębiorstwa, których nie można sprywatyzować za pomocą powyższych metod są to miedzy innymi:
Przedsiębiorstwa duże i bardzo duże w niezłej sytuacji finansowej, ale zbyt mało atrakcyjne dla prywatyzacji kapitałowej czy też za duże dla likwidacji z artykułu 37 ustawy i prywatyzacji
Przedsiębiorstwa w niezłej sytuacji finansowej, ale wymagające restrukturyzacji
Przedsiębiorstwa wymagające dużych nakładów finansowych na zmiany technologiczne
Doświadczenia i wnioski wyciągnięte z przeprowadzonych prywatyzacji wymusiły poszukiwania innych metod, które mogłyby ominąć bariery innych ścieżek przekształceń własnościowych.

Próbą rozwiązania niedogodności poprzednich metod był Program Powszechnej Prywatyzacji. PPP realizowany był na podstawie ustawy i narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji z 30 kwietnia 1993 roku (Dziennik Ustaw nr 44 pozycja 202). Przebieg realizacji zakładał kilka etapów. Podstawą programu było utworzenie narodowych funduszy inwestycyjnych (NFI), będących funduszami typu zamkniętego. Powstawały w wyniku zgromadzenia określonego kapitału poprzez emisję swoich akcji (stanowiły spółki akcyjne).
Minister przekształceń własnościowych podpisał akty notarialne powołujące 15 narodowych funduszy inwestycyjnych 15 grudnia 1994 roku. Według ustawy władzami funduszu były: walne zgromadzenie akcjonariuszy, rada nadzorcza, zarząd (artykuł 14 ustawy), przy czym członków pierwszej rady nadzorczej powołuje minister przekształceń własnościowych za zgodą premiera spośród osób wyłonionych w drodze konkursu przeprowadzonego przez Komisję Selekcyjną, składającą się z osób wybranych przez Sejm, Senat, premiera i związki zawodowe. Komisja selekcyjna nabrała mocy prawnej 17 grudnia 1993 roku.
Akcje przedsiębiorstw państwowych przekształconych w jednoosobowe spółki skarbu państwa uczestniczących w programie są wnoszone do funduszy przez ministerstwo przekształceń własnościowych (określone pakiety obejmują do 60% akcji). Akcje spółek powstałych w ramach przekształcenia prywatyzacyjnego będą alokowane w sposób następujący (artykuł 10 i artykuł 46 ustawy):
60% akcji zostanie wniesionych do NFI, z tym, że pakiet 33% (większościowy) otrzyma jeden z funduszy, a pozostałe 27% akcji zostanie równomiernie rozdzielone między pozostałe fundusze
Do 15% akcji otrzymają bezpłatnie pracownicy przedsiębiorstwa
W przypadku niektórych spółek do 15% akcji zostanie udostępnione rolnikom i rybakom pozostającym w stosunkach z prywatyzowanym przedsiębiorstwem przez okres minimum dwóch lat przed przekształceniem w jednoosobową spółkę skarbu państwa
Istotnym elementem w aspekcie jakościowym prowadzonych działań był fakt, iż dopuszczano możliwość korzystania z profesjonalnych firm zarządzających.
Elementem kończącym działania w tym wymiarze była emisja Powszechnych Świadectw Udziałowych, do otrzymania, których mieli prawo, po uiszczeniu symbolicznej opłaty, wszyscy dorośli obywatele polscy i rekompensacyjnych Świadectw Udziałowych, które mogą otrzymać bezpłatnie emeryci i renciści.
Świadectwa Udziałowe będące papierem wartościowym na okaziciela dopuszczonym do obrotu giełdowego i pozagiełdowego, będą podlegały wymianie na akcje NFI. Akcje funduszy były zaś przedmiotem obrotu giełdowego w Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie.

Bardzo ważne w Programie Powszechnej Prywatyzacji są jego zalety takie jak: brak konieczności wyceny przedsiębiorstw, gdyż majątek wnoszony jest, za pośrednictwem powszechnych świadectw udziałowych, a następnie akcji funduszy, przekazywany wszystkim obywatelom. Eliminuje to możliwość wystąpienia sprzeczności przy wycenie przedsiębiorstw.
Program daje szansę rozwoju kilkuset firmom, co w porównaniu z dotychczasowymi osiągnięciami prywatyzacji jest istotną wielkością. Jednym warunkiem jest stosunkowo dobra sytuacja finansowa firmy. Dla firm w złej kondycji organizowany jest program o nazwie Stabilizacja Restrukturyzacja Prywatyzacja. Realizacją tego programu (zainspirowanemu przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju), mają zając się spółki inwestycyjne tworzone przez tenże bank wraz z polskimi bankami.
W programie mogły brać udział przedsiębiorstwa bez względu na wielkość. Nie muszą być one obecnie bezwzględnie atrakcyjne dla zewnętrznych inwestorów.

1 października 1996 roku weszły w życie ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 roku o: urzędzie Ministra Skarbu Państwa i o Komitecie Integracji Europejskiej. Ogłoszono je w Dzienniku Ustaw Numer 106.
Według tej ustawy do zadań Ministra Skarbu Państwa należy inicjowanie polityki państwa w zakresie gospodarowania mieniem Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych, w tym prywatyzacji tego mienia oraz ochrona interesów Skarbu Państwa, jak również realizacja i zapewnienie koordynacji działań w tym zakresie. Do zadań Ministerstwa Skarbu Państwa między innymi należy:
Prowadzenie zbiorczej ewidencji majątku Skarbu Państwa
Prowadzenie ewidencji podmiotów, którym przysługuje prawo wykonywania uprawnień wynikających z praw majątkowych Skarbu Państwa
Wykonywania uprawnień wynikających z praw majątkowych Skarbu Państwa
Składanie w imieniu Skarbu Państwa oświadczenia woli o utworzeniu spółki prawa handlowego
Kontrolowanie wykonywania przez organy administracji państwowej oraz państwowe osoby prawne zadań w zakresie przekształceń własnościowych
Realizowanie zadań Ministerstwa Przekształceń Własnościowych wynikających z przepisów o prywatyzacji oraz zadań właściwego ministra, wynikających z ustawy o Narodowych Funduszach Inwestycyjnych i ich prywatyzacji
Do zakresu działania ministra przejdą zadania i kompetencje w zakresie wykonywania praw z akcji i udziałów należących do skarbu państwa.

Jednym z charakterystycznych zjawisk pierwszej fazy transformacji we wszystkich krajach Europy Środkowej i Wschodniej, a więc także i w Polsce był głęboki spadek produkcji przemysłowej głownie z powodu:
Rozpadu RWPG – duża część produkcji przemysłu maszynowego nastawiona była na handel wewnątrz RWPG a szczególnie z krajami byłego ZSRR
Liberalizacji ekonomicznej i znacznego otwarcia gospodarek na handel światowy. W rezultacie szereg krajowych produktów, ze względu na niską jakość i wysokie ceny nie miało nabywców
Obniżenia lub likwidacji dotacji budżetowych, co zmusiło producentów do zaniechania nieopłacalnej produkcji
Spadku siły nabywczej społeczeństwa. Obniżenie dochodów społeczeństwa w wyniku restrykcyjnej polityki fiskalnej zahamowało popyt
Spadku nakładów inwestycyjnych

Wprowadzenie mechanizmów rynkowych do gospodarki stopniowo eliminowało nieefektywne podmioty i niekonkurencyjną produkcję. Nadal jednak obciążają gospodarkę wielkie nie poddające się, jak dotąd skutecznej restrukturyzacji, zmonopolizowane struktury, funkcjonujące głównie w sektorze energetycznym, paliwowym, zbrojeniowym. Najgłębsze załamanie dotyczyło przemysłu metalurgicznego, elektromaszynowego i lekkiego. Natomiast przemysły: spożywczy, poligraficzny i drzewno – papierniczy praktycznie nie odczuły skutków recesji.
Po okresie kryzysu Polska odnotowała wzrost produkcji przemysłowej kreowany głownie przez:
Rosnący popyt krajowy zwłaszcza na dobre inwestycje i zaopatrzeniowe (najwyższą dynamikę wzrostu odnotowały przedsiębiorstwa wytwarzające dobre inwestycje około 17%)
Wzrost eksportu. W pierwszej połowie 1996 roku największy wzrost dynamiki odnotowano w sekcji oleje, tłuszcze i woski zwierzęce i roślinne oraz żywność i zwierzęta żywe. W 1994 roku eksport wyrobów elektromaszynowych zwiększył się o 18,9%, chemicznych – o 22,8%, spożywczych – o 30% i drzewno – papierniczych- o 43,9%
Zwiększenie wydajności pracy. W pierwszej połowie 1996 roku odnotowano wzrost wydajności w przemyśle 8%
Zmiany w strukturze własnościowej
Poprawa jakości i nowoczesności wyrobów
W tych latach ostra walka o krajowy i zagraniczny rynek zbytu wymogła na polskich producentach zmiany technologiczne i strukturalne, polegające na wyeliminowaniu lub zdecydowanym ograniczeniu produkcji wyrobów nieefektywnych, nie mogących sprostać wymogą odbiorców i wzrastającej konkurencji. Nastąpiła zmiana oferty rynkowej. Rozszerzył się asortyment wytwarzanych wyrobów, poprawiła się ich jakość. Osiągnięto widoczny w estetyce i atrakcyjności. Pozwala to na pozytywną ocenę zdolności adaptacyjnej naszego przemysłu.

Wyzwania, jak również wymogi, jakie postawiła nam sytuacja po 1989 roku wymogły na rządzących krajem zmiany strukturalne jak również zmiany w sposobie gospodarowania majątkiem narodowym. Zwrot ku demokracji, jak również gospodarce kapitalistycznej wiązał się z konkretnymi zmianami. Potrzeba reform była zauważana przez wszystkie formacje rządzące, jednakże ich sposoby realizacji były rozbieżne. Podstawowymi założeniami omawianych przekształceń były: ukierunkowanie gospodarki na zarządzanie w sposób niezależny od państwa, a jego rola miała polegać na zapewnieniu korzystnych, stabilnych warunków do rozwoju, przy czym w strategicznych dla kraju instytucjach udziałowcem nadal powinien być skarb państwa, przekazywanie przedsiębiorstw w ręce prywatnych właścicieli na drodze prywatyzacji. Prywatyzacja jednak powinna być także dla państwa bardzo istotnym źródłem przychodów do budżetu. Jednak droga do przekazania różnych firm czy instytucji z założenia miała być, choć po części schematyczna i jednakowa dla wszystkich, w celu zachowania przejrzystości tego procesu, lecz ze względu na bardzo dużą rozbieżność, co do ważności prywatyzowanego przedsiębiorstwa, jak również jego wartości, a szczególnie procesu jego wyceny okazało się to wyjątkowo trudne. Kolejnym problemem było przekazanie udziałów w takiej firmie wszystkim do tego uprawnionym. Myślę, iż po dziś dzień stanowi to poważny problem, czego przykładem może być niedawna prywatyzacja banku PKO BP. Prywatyzacja, jak również przekształcenia strukturalne niosą ze sobą także zagrożenia. Polska jako kraj o bardzo dużym współczynniku korupcji jest narażona na konkretne nadużycia. Pod tym względem szczególnie ryzykowna była prywatyzacja przez likwidację przedsiębiorstwa, gdzie zamiast umożliwienia wykupu zakładu za kwotę realną możliwą do uzyskania na przykład przez pracowników mieliśmy do czynienia z wrogim przejęciem, gdzie przy pomocy odpowiednich klauzul zakupu dokonał zagraniczny koncern przy minimalnym wkładzie finansowym.
Polska jednak jest krajem dynamicznych wzrostów, gdzie gospodarka rynkowa znacząco zbliżyła się do standardów europejskich, a co nie byłoby możliwe bez odpowiedniej polityki przekształceń strukturalnych i prywatyzacji, którą w znaczącym stopniu rozwinął profesor Leszek Balcerowicz.

Bibliografia:
„Polska gospodarka. Tendencje. Oceny. Prognozy”, kwartalnik, Wydawca: Centrum Analiz Społeczno – Ekonomicznych
Leszek Balcerowicz „Pogodzić ekonomię z polityką”, „Gazeta bankowa”
Zeszyty BRE Bank – CASE nr 41
„Gospodarka Narodowa” numery: 8, 9, 10
www.stat.gov.pl - Główny Urząd Statystyczny
www.case.com.pl - Centrum Analiz Społeczno – Ekonomicznych
www.mf.gov.pl - Ministerstwo Finansów Rzeczpospolitej Polskiej