Organizacje międzynarodowe

Spis treści
Wstęp 3
Rozdział I
Teoria międzynarodowej organizacji 5
1.1. Pojecie, funcje i podział międzynarodowych organizacji. 5
1.2. Charakterystyka międzynarodowej instytucji finansowej 9
Rozdział II
Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) 11
2.1. Geneza i istota MFW 11
2.2. Cele i funkcje MFW 14
2.3. Zasoby finansowe i działalność kredytowa MFW 18
2.4. Struktura organizacyjna i członkostwo w MFW 23
2.5. Współpraca Polski z MFW 29
Rozdział III
Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) 34
3.1. Powstanie i cele Banku Światowego 34
3.2. Struktura organizacyjna Banku Światowego 39
3.3. Działalność kredytowa Banku Światowego 42
3.4. Polska a Bank Światowy 48
Rozdział IV
Regionalne organizacje finansowe 54
4.1. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR) 54
4.2. Polska a EBOR 60
4.3. Europejski Bank Inwestycyjny 66
4.4. Współpraca Polski z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym 71
Zakończenie 74
Bibliografia 76
Spis tabel 78
Spis rysunków 78
Spis wyresów 78
Wstęp
Międzynarodowe instytucje finansowe są aktywnym podmiotem gospodarki światowej - organizacjami państw lub banków centralnych. Powstały w wyniku wielostronnej umowy międzynarodowej dla wspierania rozwoju gospodarczego i społecznego państw członkowskich poprzez udzielanie kredytów, gwarancji kredytowych, dokonywanie inwestycji kapitałowych oraz doradztwo i pomoc szkoleniową. Do najczęściej wymienianych instytucji finansowych zaliczyć należy:
- Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW)
- Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, zwany Bankiem Światowym,
- Europejski Bank Odbudowy i rozwoju (EBOR),
- Europejski Bank Inwestycyjny (EBI)
oraz inne instytucje o zasięgu regionalnym.
Celem poniższej pracy jest zaprezentowanie i przybliżenie zagadnień dotyczących genezy oraz istoty i głównych założeń wybranych organizacji finansowych. W poniższej pracy przedstawiono również członkostwo Polski w poszczególnych instytucjach.
W pierwszym rozdziale przedstawiono w zarysie istotę teoretycznych podstaw funkcjonowania międzynarodowej organizacji. Zaprezentowano funkcje, jakie spełniają międzynarodowe organizacje w świecie oraz ich klasyfikację. W dalszej części omówiono pojęcie i istotę międzynarodowej instytucji finansowej.
W kolejnych rozdziałach zaprezentowano światowe instytucje finansowe, które miały największy wpływ na procesy transformacji gospodarki polskiej okresu lat dziewięćdziesiątych. W kolejności został przedstawiony Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i rozwoju oraz Europejski Bank Inwestycyjny. Omówiona została geneza poszczególnych organizacji, istota, cele i najważniejsze funkcje pełnione przez te organizacje. Ponadto pokazano zasady członkostwa i proces decyzyjny. Szczególna uwaga została jednak zwrócona na współpracę Polski z wymienionymi instytucjami.
Definicje, jak również dane liczbowe do poniższej pracy zostały zasięgnięte z literatury przedmiotu, jak również z artykułów na temat finansowych organizacji międzynarodowych na stronach internetowych.



Rozdział I
Teoria międzynarodowej organizacji
1.1. Pojęcie, funkcje i podział międzynarodowych organizacji
Termin „organizacja” jest często wywodzony z dwóch słów: greckiego organon oraz łacińskiego organum, z których pierwsze oznaczało narządzie, narząd, a drugie - narzędzie . Jednak najbliższy współczesnemu terminowi organizacja jest średniowieczny łaciński termin organisatio, przez który rozumiano urządzenie, układ, budowę organizmu .
Współczesne słowniki i encyklopedie tłumaczą termin organizacja na wiele sposobów. W znaczeniu czynnościowym organizacja to organizowanie, a więc podporządkowanie, urządzanie, zakładanie, układanie regulowanie itd. W znaczeniu atrybutowym organizacja to cecha przedmiotu (obiektu), którą nazywa się zorganizowaniem, będąca skutkiem organizowania. W tym przypadku zwraca się uwagę na „ustrój przedmiotu złożonego, układ jego wewnętrznych zależności”, a więc strukturę. W znaczeniu przedmiotowym organizacja to obiekt zorganizowany .
W odniesieniu do sfery międzynarodowej termin organizacja jest stosowany we wszystkich trzech znaczeniach. Służy on do określenia zarówno działań porządkujących regulujących stosunki między państwami, jak również ich efektów. Jednak tylko nieliczne zabiegi organizacyjne w stosunkach międzynarodowych dają rezultat w postaci utworzenia ściśle rozumianej organizacji międzynarodowej.
Organizacje międzynarodowe definiuje się zazwyczaj w znaczeniu przedmiotowym, nawiązując do jednego z tradycyjnych, socjologicznych ujęć organizacji społecznej jako grupy celowej, zrzeszenia zmierzającego do realizacji postawionych przed sobą zadań w sposób zorganizowany . Za organizację międzynarodową uznaje się zwykle celowy wielostronny związek państw, który nie tylko jest odpowiednio zorganizowany, ale i właściwie zinstytucjonalizowany.
Podstawę prawną organizacji stanowi statut (czasem noszący nazwę konstytucji). Uznaje się, że organizacje międzynarodowe funkcjonują wg trzech typów funkcji :
1. funkcje regulacyjne, polegające na ustanawianiu norm i wzorców o charakterze moralnym, politycznym, prawnym, mających odpowiednio kształtować postępowanie uczestników stosunków międzynarodowych;
2. funkcje kontrolne polegające na ustalaniu stanu faktycznego oraz na konfrontowaniu go z treścią norm i wzorców w celu przystosowania do nich postępowania uczestników stosunków międzynarodowych;
3. funkcje operacyjne polegające na bezpośrednim świadczeniu przez organizację różnych usług na podstawie jej własnych decyzji, za pomocą jej zasobów.
Podstawowa rola organizacji międzynarodowych polega na wywieraniu wpływu na swe środowisko: postępowanie członków, stan i rozwój spraw należących do ich kompetencji. W tym celu muszą one posiadać odrębną od sumy swych członków osobowość. Jest to warunek posiadania przez każdą organizację podmiotowości prawnej. Posiadają także władzę wobec swych członków, tym większą, im bardziej decyzje, które podejmują, dotyczą żywotnych interesów państw członkowskich.
Organizacje międzynarodowe są bardzo zróżnicowane. Różnią się liczbą uczestników, zakresem terytorialnym i przedmiotowym, rodzajem aktywności, funkcjami, stopniem rozbudowy struktur wewnętrznych, siłą oddziaływania na środowisko zewnętrzne i znaczeniem w stosunkach międzynarodowych . Każda wyżej wymieniona cecha może służyć jako kryterium podziału tych organizacji. W poniższej pracy ograniczono się tylko do wskazania podstawowych, występujących między organizacjami różnic.
Biorąc pod uwagę zakres członkostwa, można wyodrębnić :
1. organizacje powszechne, otwarte dla wszystkich państw; w praktyce członkostwo w tych organizacjach jest bliskie powszechności; w 1999 r. stanowiły one około 14% organizacji. Trafnym przykładem organizacji powszechnych są organizacje tworzące system Narodów Zjednoczonych, w tym Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Organizacja do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), Międzynarodowa Organizacja Pracy(MOP), Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (ITU), Powszechny Związek Pocztowy (UPU), Światowa Organizacja Meteorologiczna (WMO) Organizacja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO);
2. organizacje regionalne, dostępne dla państw z określonego regionu; w 1999 roku stanowiły one prawie 72% organizacji, są wśród nich między innymi: Rada Europy, Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO), Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA), Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE), Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE), Organizacja Państw Amerykańskich (OPA), Organizacje Jedności Afrykańskiej (OJA), Liga Państw Arabskich (LPA), Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN);
3. organizacje niezwiązane z żadnym regionem, rekrutujące ograniczoną grupę państw pochodzących z różnych kontynentów na podstawie określonych kryteriów; w 1999 r. stanowiły 14% organizacji, należą do nich m.in. Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową (OPEC) i Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).
Ze względu na przedmiotowy zakres kompetencji organizacje można podzielić za dwie grupy :
1. organizacje wszechstronne (ogólne, uniwersalne), mające szeroki zakres kompetencji, obejmujący różne sfery i dziedziny życia; stanowią nieliczną grupę organizacji, należą do niej przede wszystkim: ONZ, OPA, OJA, LPA; z pewnym zastrzeżeniem do grupy tej można też zaliczyć Wspólnotę Europejską, Radę Europy i OBWE;
2. organizacje wyspecjalizowane (funkcjonalne), mające ograniczony zakres kompetencji, pełniące specyficzne funkcje w określonym obszarze życia społecznego; jest to dominująca liczebnie grupa organizacji; ze względu na dziedzinę życia w jakiej działają te organizacje, można wyodrębnić następujące ich podgrupy:
a) organizacje gospodarcze: EFTA, Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS), Światowa Organizacja Handlu (WTO), Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA), Międzynarodowego Funduszu Rozwoju Rolnictwa (IFAD), Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju Przemysłu (UNIDO) w tym również organizacje finansowe: MFW, Bank Światowy, Międzynarodowe Towarzystwo Finansowe (IFC);
b) organizacje polityczno-wojskowe: NATO, UZE;
c) organizacje działające w sferze socjalnej: WHO, MOP;
d) organizacje działające w dziedzinie kultury: UNESCO;
e) organizacje techniczne: UPU, ITU, Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO), Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO), WMO.
W literaturze przedmiotu wyróżnia się również organizacje integracyjne i organizacje niemające takiego charakteru. Celem tych pierwszych jest inicjowanie i rozwiązywanie procesu integracji w określonych dziedzinach, zazwyczaj wyłącznie lub przede wszystkim w sferze gospodarczej. Mają one z reguły zasięg regionalny, a większość z nich realizuje początkowe etapy integracji.

1.2. Charakterystyka międzynarodowej instytucji finansowej
Organizacje międzynarodowe są powszechnie uznawane za uczestników stosunków międzynarodowych. Wynika to, bowiem z tego, iż są one całościami odrębnymi od państw członkowskich, dysponującymi autonomią w stosunku do całej grupy. Decyzje i działania organizacji nie są sumą oczekiwań członków, lecz raczej ich wypadkową, jak również skutkiem różnych innych czynników, w tym politycznych i instytucjonalnych .
Organizacje międzynarodowe mogą również rozporządzać podmiotowością prawnomiędzynarodową. W porównaniu z państwami ma ona charakter pochodny, a jej zakres jest ograniczony i równocześnie odmienny w każdej organizacji.
Międzynarodową organizacją finansową, jest, zatem instytucja o zasięgu międzynarodowym pełniąca w gospodarce funkcję podmiotu dokonującego operacji finansowych. Za podstawowe cele uznaje dokonywanie operacji finansowych w krajach swoich członków. Ponadto to jej założenia niezbędny jest kapitał założycielski, który wpłacają państwa członkowskie danej organizacji.
Finansowe organizacje międzynarodowe są wyspecjalizowaną (funkcjonalną) instytucją mającą ograniczony zakres kompetencji, pełniące funkcje w określonym obszarze życia społeczno-gospodarczego.
Organizacje te wspomagają swoich członków finansowo, poprzez udzielanie różnego rodzaju kredytów i pożyczek. Doradzają w prowadzeniu inwestycji, polityki makroekonomicznej i innych sprawach finansowych.
W poniższej pracy szczegółowo zostaną omówione cztery światowe organizacje finansowe: Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i rozwoju oraz Europejski Bank Inwestycyjny.
Istotna cechą organizacji jest jej wielostronny charakter, który oznacza, że w skład danej organizacji muszą wchodzić co najmniej trzy państwa.
Kolejną istotną cechą organizacji jest posiadanie przez daną organizację stałych organów. Organizacja w swym zasadniczym kształcie istnieje i funkcjonuje w formie systemu stałych organów, które wspólnie realizują postawione przed nią cele. W ich ramach przebiegają wszystkie procesy uzgadniania stanowisk i podejmowania decyzji. To one, w ramach otrzymanych uprawnień, reprezentują organizację i działają w jej imieniu .
Stałe organy stanowią rdzeń organizacji. Powoływane są na czas określony lub długi, o ustalonym składzie i kompetencjach, stałych terminach posiedzeń z przewidzianym mechanizmem podejmowania decyzji. Oznacza to, że ich istnienie, funkcjonowanie i działanie zostały trwale uregulowane przez odpowiednie systemy zasad, norm i wzorców działania, uznanych przez państwa za wiążące.
Za minimalne kryterium uznania związku państw za organizację przyjmuje się zazwyczaj istnienie dwóch organów: międzynarodowego organu plenarnego, zbierającego się regularnie, oraz stałego sekretariatu. To właśnie powstanie i funkcjonowanie stałego sekretariatu odróżnia organizację od konferencji ad hoc lub serii konferencji, których personel administracyjny nie działa między posiedzeniami.
Istotnym czynnikiem warunkującym, zaliczenie związku państw w poczet organizacji międzynarodowych jest również, utworzenie jej na podstawie umowy międzynarodowej, będącej równocześnie statutem organizacji.


Rozdział II
Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW)
2.1. Geneza i istota MFW
Idea utworzenia organizacji międzynarodowej, której zadaniem miała być stabilizacja kursów walutowych oraz regulowanie zasad funkcjonowania międzynarodowego rynku walutowego pojawiła się już w latach trzydziestych XX wieku. John M. Keynes wysunął wówczas projekt utworzenia unii płatniczej, a następnie międzynarodowych organizacji finansowych posługujących się wspólna jednostką monetarną – bancorem, która miała zastąpić złoto i stać się pieniądzem światowym. Pomysł ten jednak nie został zrealizowany. Kryzys gospodarczy skłonił państwa o gospodarce kapitalistycznej do powołania organizacji międzynarodowej, mającej za zadanie przeciwdziałanie perturbacjom na międzynarodowym rynku walutowym. Nad projektem jej statutu opracowano równolegle podczas II wojny światowej w Wielkiej Brytanii - Plan Keynesa oraz w Stanach Zjednoczonych – Plan White’a .
Plan J.M. Keynesa, opierał się na konstrukcji unii clearingowej w ramach, której wszystkim krajom zostałaby przyznana kwota równa 75% wartości średnich rocznych obrotów handlowych, koncepcji proponującej kreację pieniądza międzynarodowego o nazwie bancor, który zastąpiłby złoto w roli pieniądza światowego i służył rozliczaniu bilansów płatniczych krajów członkowskich. Sam bancor miał być określony jako pewna ilość złota, miałby ustalony parytet w złocie. Jednocześnie zostałyby ustalone stałe parytety do nowej jednostki, tworząc tym samym podstawy systemu stałych kursów walutowych. System dopuszczał jednorazową dewaluację w wysokości nieprzekraczającej 5%, dewaluacje głębsze musiałyby uzyskać zgodę unii clearlingowej. Natomiast Plan White'a, opierał się na idei stworzenia międzynarodowego funduszu walutowego, idei systemu dewizowo-złotego, w którym rolę pieniądza światowego odgrywałyby obok złota wymienialne na złoto waluty narodowe. Proponowane rozwiązanie zakładało fundusz, który miał się składać w połowie z wkładów państw członkowskich płaconych w zależności od sytuacji gospodarczej, w 10-25% w złocie, w 25-40% w walucie narodowej i w połowie z kredytów. Kredyty walutowe, przeznaczone wyłącznie na pokrycie deficytów bilansu płatniczego, mogłyby być udzielane do wysokości wkładu członkowskiego danego kraju. Jeżeli natomiast jakiś kraj przekroczyłby swoją kwotę, aby sfinansować własny deficyt bilansu płatniczego, to kredyt walutowy mógł uzyskać tylko wówczas, gdy zobowiązał się do poddania odpowiednim rygorom, prowadzącym do przywrócenia równowagi w bilansie płatniczym .
W roku 1941 amerykański Departament Skarbu opracował memoriał na temat problemów monetarnych i finansowych, zalecając założenie funduszu międzynarodowego. Rok później na polecenie prezydenta USA Franklina Delano Roosvelta wyłoniono komisje, której powierzono opracowanie stosownej propozycji. W 1943 r. propozycję dotyczącą utworzenia międzynarodowej organizacji walutowej przedstawiono ministrom finansów krajów kapitalistycznych. Dyskusje ministrów doprowadziły do opracowania wspólnego projektu powołania międzynarodowego Funduszu Walutowego(MFW) .
W dniach 1-22 lipca 1944 roku w Bretton Woods w stanie New Hampshire w USA odbyła się konferencja założycielska MFW. Sygnatariuszami MFW było 44 kraje świata. Status MFW wszedł w życie 27 grudnia 1945 r. po ratyfikowaniu go przez 29 państw uczestniczących w konferencji walutowej i dostarczających 80% kapitału zakładowego Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Sesja inauguracyjna organu plenarnego MFW odbyła się 8 marca 1946 roku, przy czym MFW zaczął funkcjonować dopiero od 1 marca 1947 roku. W roku 1947 MFW popisał umowę z Organizacją Narodów Zjednoczonych, stając się organizacją wyspecjalizowaną systemu ONZ .
Na konferencji w Bretton Woods zwyciężyła ostatecznie koncepcja White'a, w myśl, której równowaga płatnicza krajów uczestniczących miała być osiągana nie za pomocą ograniczania wymienialności walut i nie przez zdanie się na działanie wyłącznie mechanizmów rynkowych - jak miało to miejsce w przypadku systemu waluty złotej - lecz przez prowadzenie odpowiedniej polityki gospodarczej, do czego zobowiązały się kraje uczestniczące w systemie. System z Bretton Woods był pierwszym międzynarodowym systemem walutowym, którego podstawę stanowiły następujące zasady :
- Stabilność walutowa (były dopuszczalne wahania kursów jedynie o +/- 1%);
- Wyznaczenie parytetu walut w złocie lub dolarach amerykańskich;
- Możliwość zmiany parytetu waluty po uzgodnieniu z Funduszem jedynie w przypadku zaburzeń bilansu płatniczego.
Utworzenie MFW było rezultatem działań na rzecz ustanowienia nowego powojennego ładu polityczno-gospodarczego. MFW miał przeciwdziałać częstym zmianom parytetów walut oraz koordynować współpracę w dziedzinie polityki walutowej. Powołanie MFW było, więc częścią szerszego programu zmierzającego do stworzenia trwałego pokoju po wojnie światowej opartego na zdrowych ekonomicznych i politycznych stosunkach międzynarodowych. Ośrodkami tej współpracy miały być trzy organizacje międzynarodowe, przede wszystkim MFW, MBOiR oraz Międzynarodowa Organizacja Handlowa (GATT/WTO) .
Na czele Międzynarodowego Funduszu Walutowego, od czasu jego utworzenia, czyli blisko 60 lat zawsze stał Europejczyk, podczas gdy jego „siostrzaną” instytucją - Bankiem Światowym - kieruje Amerykanin. W kwietniu grupa krajów rozwijających się wezwała MFW do zmiany tej zasady i wyboru na dyrektora generalnego „najlepszej osoby na to stanowisko, niezależnie od jej narodowości”. Faworytem, na to stanowisko był hiszpański prawnik i ekonomista Rodrigo Rato.
Rato cieszy się poparciem zarówno Europy jak i wielu krajów Ameryki Łacińskiej. Głęboka znajomość tego drugiego kontynentu przydała mu się w czasie krachu finansowego w Argentynie w 2003 roku, kiedy działające w tym kraju firmy hiszpańskie musiały odpisać miliardy dolarów strat. Rato wsparł wówczas Argentynę, wzywając inwestorów do pozostania w kraju, który, jego zdaniem, ma szanse wyjścia z kryzysu. W Europie Rato był od początku zdecydowanym zwolennikiem Paktu na rzecz Stabilności i Rozwoju UE, który zobowiązuje rządy do ograniczenia deficytu budżetowego, obniżenia inflacji i utrzymania silnego euro. Pod jego kierownictwem Hiszpania zlikwidowała deficyty, przez długie lata stałą bolączkę polityki gospodarczej Madrytu, zastępując je nadwyżką budżetową, sprostała też twardym warunkom zakwalifikowania się do roli członka założyciela wspólnej waluty europejskiej, euro. Z Rato za sterem polityki gospodarczej, Hiszpania przeżyła osiem lat nieprzerwanego wzrostu, cały czas powyżej średniej UE. Nawet wówczas, kiedy wzrost silniejszych gospodarczo państw załamywał się, w Hiszpanii trwał nieprzerwanie dalej, osiągając w najlepszym okresie 4 proc. a obecnie 2,4 proc. „Był najlepszym ministrem finansów we współczesnych dziejach Hiszpanii” - uważa Gregorio Izquierdo z madryckiego Instytutu Badań Ekonomicznych .
5 maja bieżącego roku Rada Administracyjna Międzynarodowego Funduszu Walutowego wybrała hiszpańskiego ekonomistę Rodrigo Rato nowym dyrektorem generalnym tej instytucji. Rato został wybrany w dwóch etapach głosowania. Kadencja dyrektora generalnego MFW wynosi pięć lat .
2.2. Cele i funkcje MFW
Cele MFW zostały określone w artykule I MFW w postaci sześciu zadań, mających stanowić wytyczne polityki i decyzji tej organizacji międzynarodowej.
Są to :
1. Popieranie międzynarodowej współpracy walutowej przez stałą instytucję wyposażoną w aparat do konsultacji i współdziałanie w międzynarodowych sprawach walutowych;
2. Ułatwienie rozwoju i zrównoważonego wzrostu wymiany międzynarodowej, przyczynianie się przez to do popierania i utrzymywania wysokiego poziomu zatrudnienia i dochodu realnego oraz rozwijania zasobów produkcyjnych wszystkich członków, jako naczelnych zadań polityki gospodarczej;
3. Przyczynianie się do utrzymania stabilnych walut, utrzymanie uporządkowanych stosunków walutowych między członkami i uniknięcie deprecjacji walut w celach konkurencyjnych;
4. Pomaganie w tworzeniu wielostronnego systemu regulowania zależności w zakresie bieżących transakcji między członkami i w usuwaniu ograniczeń dewizowych, które hamują wzrost handlu światowego;
5. Wzmocnienie zaufania do członków przez stawianie do ich dyspozycji środków Funduszu, przy odpowiednim zabezpieczeniu i umożliwianiu im w ten sposób korygowania szkodliwych odchyleń od ich bilansów płatniczych bez uciekania się do środków oddziaływujących ujemnie na pomyślność gospodarki krajowej lub światowej;
6. Skracanie, zgodnie z powyższym, czasu trwania i zmniejszenie stopnia braku równowagi w bilansie płatniczym członków w obrotach światowych.
Aby te cele osiągnąć, kraje członkowskie współpracujące z MFW oraz między sobą zobowiązały się do :
- kierowania swoją polityką gospodarczą i finansową w taki sposób, aby utrzymany został zrównoważony wzrost gospodarczy,
- popierania stabilizacji gospodarczej przez zapewnienie uporządkowanych warunków gospodarczych i finansowych,
- unikania manipulowania kursem walutowym lub wykorzystania międzynarodowego systemu walutowego do osiągania nieuzasadnionych korzyści konkurencyjnych do innych krajów,
- stosowania polityki kursu zgodnie z zasadami określonymi w statucie MFW.
Przystąpienie do MFW wymagało, więc od krajów członkowskich zobowiązania się do ułatwienia wymiany handlowej. Drogą do tego miało być uwielostronnienie rozliczeń, a zatem znoszenie ograniczeń dewizowych i wprowadzanie wymienialności walut.
Rozwój handlu uzależniony jest również od wzajemnego zaufania do polityki walutowej krajów, za konieczne uznano, zatem współdziałanie i konsultacje krajów członkowskich w sprawach dotyczących ich polityki walutowej oraz uruchomienie przez Fundusz międzynarodowej pomocy potrzebnej do stabilizowania kursów i przywracania równowagi płatniczej. Na tej podstawie MFW stał się centralną instytucją walutową świata wyposażoną w trzy ważne funkcje :
1. Regulacyjną - stworzenie forum wielostronnych negocjacji i współpracy w dziedzinie międzynarodowych stosunków walutowych.
2. Kontrolną - nadzorowanie przestrzegania przez kraje członkowskie ustanowionych przez MFW reguł postępowania dotyczących polityki walutowej, płatności międzynarodowych i wymienialności walut.
3. Operacyjną - dostarczenie krajom członkowskim środków finansowych w celu umożliwienia przestrzegania reguł postępowania ustanowionych przez MFW, podczas procesu wyrównywania lub utrzymywania nierównowagi bilansów płatniczych.
4. Konsultacyjną - nadzorowanie przez MFW uzgodnionych programów dostosowawczych i wykorzystania kredytów zgodnie z ustalonymi wcześniej celami.
Uznając, że przyjęte cele nie mogą być zrealizowane natychmiast, głównie za względu na słabość gospodarczą krajów europejskich po wojnie, w Umowie o MFW przewidywano okres przejściowy. Nie określano wprawdzie długości tego okresu, ale ze sformułowań tego artykułu wynikało, że spodziewano się zniesienia podstawowych ograniczeń walutowych w krajach członkowskich w ciągu pięciu lat od rozpoczęcia działalności MFW. Jak już wspomniano wyżej, Fundusz zaczął działać w marcu 1947 roku, wprawdzie wymienialność walut w wysoko rozwiniętych krajach Europy Zachodniej, a w związku z tym rzeczywiste uwielostronnienie obrotów płatniczych, stało się jednak faktem dopiero z końcem lat pięćdziesiątych .
Każdy kraj ma swobodę ustalania reguł kursowych dla swej waluty. MFW sprawuje jednak, zgodnie ze statutem, ścisły nadzór nad polityką kursową krajów członkowskich. W ramach tego nadzoru odbywa okresowe konsultacje z krajami członkowskimi oraz uzyskuje od nich informacje ekonomiczne. Jest to niezbędne także w związku z funkcjami koordynacyjnymi MFW w międzynarodowym systemie walutowym i międzynarodowej współpracy walutowej. Sprawowany przez MFW nadzór nad polityką kursową krajów członkowskich uwzględnia głównie potrzeby procesów dostosowawczych w zakresie bilansów płatniczych w skali całego świata .
MFW sprawuje nadzór nad polityką kursową krajów członkowskich poprzez :
- regularną analizę polityki gospodarczej każdego kraju członkowskiego na tle innych krajów, również w powiązaniu z rozwojem gospodarczym, jaki ma miejsce w innych krajach oraz
- regularne dyskusje na temat sytuacji gospodarczej w świecie. Pozwala mu ocenić politykę gospodarczą i walutową krajów członkowskich oraz analizować rozwój gospodarki światowej.
MFW uczestniczy w koordynacji polityki gospodarczej w skali międzynarodowej poprzez opracowania głównych wskaźników oraz średnioterminowych scenariuszy rozwoju gospodarczego.
W ramach prowadzonego nadzoru nad polityką kursową MFW odbywa regularne konsultacje (z reguły, co rok) z krajami członkowskimi. Dokonuje wówczas analizy i oceny sytuacji gospodarczej krajów członkowskich, polityki kursowej, fiskalnej, budżetowej oraz sytuacji w bilansie płatniczym.
2.3. Zasoby finansowe i działalność kredytowa MFW
MFW uzyskuje środki finansowe na działalność z trzech źródeł. Pierwotnym źródłem są składki państw członkowskim (tzw. kapitał zakładowy funduszu. Każdy kraj należący do MFW ma wyznaczony udział członkowski, którego wartość jest wyrażona w jednostkach SDR. Jest on wpłacany w chwili wstąpienia do Funduszu. Wysokość udziału i sposób jego wpłaty określa Rada Gubernatorów. Kapitał zakładowy Funduszu jest niezbędny do działalności operacyjnej MFW. Bez niego nie byłoby możliwe udzielanie pomocy krajom członkowskim. Zasadnicze znaczenie kwot wnoszonych do jako kapitał zakładowy w działalności MFW, wynika z następujących przyczyn :
- kwota stanowi podstawę zasobów finansowych MFW;
- korzystanie z pomocy Funduszu jest określone proporcjonalnie do wysokości kwoty każdego państwa członkowskiego;
- przydziały SDR na rzecz krajów członkowskich są dokonywane proporcjonalnie do ich wpłat do kapitału zakładowego Funduszu;
- na podstawie wysokości kwoty jest obliczana liczba głosów poszczególnych członków;
- mianowani Dyrektorzy Wykonawczy pochodzą z państw, posiadających najwyższe kwoty.
Każdy udział członkowski składa się z dwóch części: pierwszej, wpłaconej Funduszowi w międzynarodowym aktywie rezerwowym, i drugiej, wpłaconej w walucie własnego kraju członkowskiego. Obecnie wszystkie kraje członkowskie wpłacają ¼ w SDR-ach lub wyznaczonych przez Fundusz walutach pełniących funcie walut rezerwowych. Natomiast nowi uczestnicy wpłacają tę część udziału w wybranych przez MFW walutach innych krajów członkowskich za ich zgodą. Część udziałów, która ma być wpłacana w zasobach rezerwowych, powinna być ustalana z uwzględnieniem średnich (posiadanych przez Fundusz) wpłat w zasobach rezerwowych dotyczących krajów członkowskich Funduszu oraz zasobów kraju ubiegającego się o członkostwo .
Wtórnym źródłem finansowania działalności MFW jest emisja własnego środka płatniczego pod nazwą specjalne prawa ciągnienia(ang. Special Driwing Right - SDR). Począwszy od 1970 roku uruchomiono okresową kreację SDR, tj. pieniądza międzynarodowego tworzonego przez MFW, który pełni rolę pieniądza fiducjarnego - niewymagającego żadnego pokrycia, opartego na zaufaniu, a jednocześnie cieszącego się zaufaniem krajów członkowskich i pełniącego podstawowe funkcje pieniądza międzynarodowego.
Współcześnie SDR na coraz większą skalę pełnią podstawowe funkcje pieniądza międzynarodowego, tj. miernika wartości, środka płatniczego oraz środka tezauryzacji w warunkach światowych. Dzieje się tak, mimo iż zmieniają się zasady ich kreacji i wykorzystania. Są one jednak nadal konsekwentnie podporządkowane podstawowym regułom funkcjonowania MFW. Chociaż zmienia się m.in. bieżąca wartość SDR, to przepisy regulujące funkcjonowanie MFW nadal stanowią o tym, że cała jego ewidencja prowadzona jest w SDR-ach.
Największą kwotę w MFW mają Stany Zjednoczone (38 mld SDR w 2000 roku), co daje im około 19% głosów. Jeśli się weźmie pod uwagę fakt, że główne decyzje w MFW zapadają większością 85% głosów, to oznacza to, że USA dysponują w MFW tzw. ryglowaną większością głosów, czy indywidualnym prawem weta. Kraje wchodzące w skład Unii Europejskiej, jako blok, dysponują również w MFW grupowym prawem weta. Ich łączna kwota w MFW wynosi %( mdl SDR, co daje im blisko 27% głosów .
Obok SDR-ów do zasobów własnych wtórnych zaliczyć można również dochody osiągane z lokat, funduszów powierniczych oraz emisji obligacji. Własne zasoby MFW uzupełniane są w razie potrzeby zasobami pożyczonymi. MFW zaciągał dotychczas pożyczki ze źródeł oficjalnych (skarb państwa i banki centralne) ze Szwajcarii oraz z Banku Rozrachunków Międzynarodowych.
Kwoty udziałowe członków stanowią podstawowe źródło finansowe dla MFW. Niektórzy członkowie zobowiązali się do pożyczania od MFW dodatkowych środków, kiedy występuje światowe zapotrzebowanie w międzynarodowym systemie walutowym.
Istnieją dwa źródła uzupełniające, gdzie suma dostępna dla Funduszu z tych źródeł w roku 2002 wynosiła 34 mld SDR :
1. Ogólne Porozumienie Pożyczkowe (General Arrangements to Borrow GAB),
2. Nowe Porozumienie pożyczkowe (New Arragments to Borrow NAB).
W Ogólnym Porozumieniu 11 państw uprzemysłowionych lub ich banki centralne postanowiły pożyczyć Funduszowi wyszczególnione waluty na rynkowych stopach procentowych. Uruchomione zostały w 1962 roku, a odnowione, co 4 lub 5 lat, ostatnio w 1997 roku.
W meksykańskim kryzysie finansowym w grudniu 1994 r. okazało się, że więcej środków będzie potrzebne do sfinansowania przyszłych kryzysów finansowych. Dla celu podwojenia środków dostępnych w ramach GAB uczestnicy szczytu G7 (7 państw członkowskich MFW posiadających największy procent głosów) w czerwcu 1995 r. postanowili wezwać kraje uprzemysłowione do tworzenia sumy środków dla MFW. Rezultatem było tworzenie porozumienia kredytowego między MFW, a 25 krajami członkowskimi i instytucjami o nazwie Nowe Porozumienie Pożyczkowe. Ratyfikowano je w styczniu 1997 r., a weszło w życie w 1998 roku. Po raz pierwszy wykorzystano środki z NAB w grudniu 1998 r. na promesę kredytową dla Brazylii. Fundusz spłacił to zadłużenie w marcu 1999 r. po jedenastej rewizji kwot udziałowych .
Kraje członkowskie Funduszu mogą uzyskiwać od niego pomoc finansową tylko z powodu wystąpienia u nich niekorzystnej sytuacji płatniczej, czasowo i w celu rozwiązania problemów płatniczych zgodnie z postanowieniami umowy. Podstawowym warunkiem otrzymania kredytu przez państwo będące w trudnej sytuacji gospodarczej jest uprzednie uzgodnienie programu dostosowawczego z MFW oraz jego efektywna realizacja. Przyznanie kredytu jest poprzedzone odpowiednimi badaniami gospodarki kraju ubiegającego się o pomoc. Negocjacje sa warunkami jej udzielenia. Każda decyzja o przyznaniu kredytu obejmuje szczegółowo określone warunki, terminy przyznania kolejnych rat kredytu oraz kryteria oceny realizacji programu dostosowawczego .
Państwa ubiegające się o pomoc Funduszu są zobligowane do przedstawienia jego organom informacji obrazujących stan gospodarki. Eksperci MFW analizują ten stan gospodarki. Na podstawie przeprowadzonych badań są formułowane przez Fundusz programy dostosowawcze zmierzające do uzdrowienia gospodarki oraz usunięcia trudności płatniczych kraju. Wypłata kolejnych rat kredytu uzależniona jest od pozytywnej oceny realizacji uzgodnionego programu dostosowawczego. Pozytywna ocena Funduszu ma istotne znaczenie dla gospodarki zainteresowanego kraju. Chodzi nie tylko o cel bezpośredni, jakim jest uzyskanie pomocy, ważniejsze jest zwiększenie wiarygodności kredytobiorcy w stosunkach międzynarodowych jako partnera handlowego oraz wzrost zaufania do jego waluty. Wpływa to z kolei korzystnie na zwiększenie możliwości zaciągania dalszych kredytów na międzynarodowym rynku kapitałowym .
Aktualnie obowiązują następujące ułatwienia kredytowe, dostępne dla krajów członkowskich :
1. Promesy kredytowe,
2. Ułatwienia rozszerzone,
3. Polityka rozszerzonego dostępu,
4. Kompensacyjne i awaryjne ułatwienia finansowe,
5. Ułatwienia finansowe zapasów buforowanych,
6. Ułatwienia dostosowań strukturalnych,
7. Wzmocnienie dostosowań strukturalnych,
8. Systemowe ułatwienia transformacyjne.
Wyżej wymienione kredyty są udzielane na nieco odmienne priorytetowe cele, i pod nieco różniącymi się warunkami do spełnienia, które musza być spełniane przez kraj ubiegający się o pomoc MFW. Typowy program, warunkujący przyznanie kredytu obejmuje następujące instrumenty polityki ekonomicznej :
- redukcje deficytu budżetowego dla ograniczenia inflacji,
- redukcje subsydiów dla nierentownych przedsiębiorstw sektora publicznego gospodarki,
- radykalne kontrole wzrostu płac i świadczeń społecznych,
- liberalizację handlu zagranicznego, a zwłaszcza redukcję ceł dla zwiększenia konkurencji na rynku krajowym oraz wymuszenia pożądanych przekształceń restrukturyzacyjnych przedsiębiorstwa,
- zapewnienie korzystnych warunków dla napływu inwestycji zagranicznych.
Wymienione środki zastosowane łącznie stwarzają warunki średniookresowej, a tym bardziej długookresowej poprawy sytuacji gospodarczej kraju ubiegającego się o pomoc. Jednakże instrumenty krótkookresowe powodują konieczność ponoszenia znacznych wyrzeczeń przez społeczeństwo. Wyzwalają rezerwy zbędnego zatrudnienia i tworzą wrażenia, że przyczyniają się do wzrostu bezrobocia. Ich rygorystyczne stosowanie powoduje sprzeciw społeczny, szczególnie grup pracowników przedsiębiorstw pracujących nieefektywnie, którym cofnięto dotacje. Stanowi to element szerokich socjologiczno-ekonomicznych procesów transformacji gospodarki kraju przechodzącego do funkcjonowania w powiązaniu z rynkiem światowym .
2.4. Struktura organizacyjna i członkostwo w MFW
Siedzibą MFW jest Waszyngton. Najwyższą decyzyjną władzą Międzynarodowego Funduszu Walutowego jest Rada Gubernatorów. Rada Gubernatorów składa się z gubernatorów i ich zastępców mianowanych przez kraje członkowskie. Reprezentowane są w niej wszystkie państwa członkowskie. Gubernatorem jest minister finansów, a jego zastępcą prezes Banku Centralnego. Do kompetencji rady nalezą decyzje związane z :
- członkostwem,
- udziałami, parytetami walut,
- współpracą z innymi organizacjami międzynarodowymi, - podziałem czystego dochodu, - zatwierdzanie zmiany statutu,
- zajmowanie się sprawami budżetowymi (zatwierdzanie wysokich kredytów i ich oprocentowania).
Rada pełni także funkcje nadzorcze w stosunku do Dyrekcji Wykonawczej, której może przekazać wszystkie inne uprawnienia poza wyżej wymienionymi. Organ ten spotyka się raz do roku, dokonując przeglądu sytuacji finansowej na rynku międzynarodowym. Sesje nadzwyczajne mogą być zwoływane na życzenie 15 członków dysponujących 25% głosów. Kworum stanowi 2/3 ilości głosów. Co 3 sesja odbywa się w innym kraju członkowskim, pozostałe przeprowadzane są w Waszyngtonie .
Instytucją wykonawczą są Dyrektorzy Wykonawczy. Dyrekcja składa się z 22 dyrektorów: 6 mianowanych i 16 wybieranych oraz dyrektora generalnego. Dyrektorzy mianowani reprezentują 6 państw o najwyższych kwotach składek. Rada Administracyjna odpowiedzialna jest za bieżącą działalność MFW. Rada Wykonawcza zbiera się tak często jak jest to niezbędne, zajmuje się bieżącymi sprawami organizacji. Do obowiązków Dyrekcji Wykonawczej należy przede wszystkim :
- podejmowanie decyzji dotyczących udzielania pomocy finansowej przez Fundusz, umów kredytowych i nadzoru nad ich wykonaniem, zmiany kwot,
- podejmowanie decyzji dotyczących strategii rozwiązywania problemu zadłużenia, - wykonywanie spraw poleconych przez Radę Gubernatorów,
- nadzór nad przestrzeganiem zasad umowy przez państwa członkowskie,
- wiążące interpretowanie umowy.
W charakterze organów doradczych i konsultacyjnych, które działają na rzecz naczelnych organów MFW, występuje Komitet Tymczasowy i Komitet Rozwoju.
Komitet Tymczasowy powstał do ingerowania zmian w statucie. Gdy nie ma potrzeby zmiany statutu komitet ocenia sytuację finansową. Zbiera się dwa razy do roku. Dostarcza on Radzie Gubernatorów informacji na temat dostosowania międzynarodowego systemu walutowego oraz płynności międzynarodowej do warunków funkcjonowania gospodarki światowej, poprawek do statutu MFW zgłaszanych przez dyrektorów wykonawczych oraz bieżących wydarzeń stwarzających zagrożenie dla funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego .
Komitet Rozwoju ma taką samą strukturę, jak Komitet Tymczasowy. Przedmiotem jego zainteresowań jest transfer zasobów rzeczowych do krajów rozwijających się oraz wszelka inna pomoc udzielana tym krajom .
Poniższy rysunek przedstawia szczegółową strukturę Międzynarodowego Funduszu Walutowego z podziałem na najważniejsze Departamenty.



Rysunek 1.
Struktura Międzynarodowego Funduszu Walutowego

Źródło: E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe, Założenia, cele, działalność, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2001, s. 161

Działalnością operacyjną MFW zajmuje się również szereg departamentów i jednostek. Do głównych należą: Sekretariat, Departamenty Regionalne, Departament Prawny. W Departamentach Regionalnych analizuje się sytuację gospodarczą poszczególnych regionów. Departamenty Funkcjonalne i Usług Specjalnych opracowują procedury pomocy konkretnym krajom członkowskim i świadczą im pomoc. Zajmują się również kształceniem nowych kadr w ramach kursów prowadzonych przez Instytut MFW. D. -Informacja i Łączność odpowiadają za kontakt i współpracę MFW z innymi organizacjami lub regionami. D. Usług Pomocniczych, w tym usługi administracyjne, lingwistyczne, Sekretariat służą MFW jako całość.
Pierwotnymi członkami Międzynarodowego Funduszu Walutowego są państwa, które podpisały jego statut na konferencji walutowo-finansowej w Bretton Woods oraz ratyfikowały go przed 1 grudnia 1945 r. Członkiem wtórnym MFW może zostać każde autonomiczne państwo, które wyrazi gotowość i chęć uczestnictwa w MFW (złoży akces, przyjmie pracowników Funduszu i dokona negocjacji członkowskich), jest w stanie sprostać i zaakceptować wymagania statutowe Funduszu oraz zostanie przyjęte na członka MFW (otrzyma, co najmniej 85% ogólnej liczby głosów w organie plenarnym – Radzie Gubernatorów) .
Liczba krajów członkowskich MFW szybko wzrastała. Członkami założycielami było 41 państw (w tym, również Polska). W 1947 r. skład członkowski stanowiły 43 kraje, w 1960 r. - 69, a już 1969 roku 115 państw zrzeszał MFW, następnie 1974 r. liczba wzrosła do 126, w 1985 r. -148, w 1990 r. - 152, a w 1995 r. - 178, w 1999 r. członkami MFW było już 182 państwa świata .
Polska była jednym z krajów założycielskich, jednak pod naciskiem ZSRR wystąpiła z MFW 14 marca 1950 roku, a wraz z nią wystąpiły również takie kraje jak: Czechosłowacja w 1954 roku oraz Kuba w roku 1964 . W 1981 r. Polska zwróciła się z prośbą o ponowne przyjęcie do MFW, jednak za względów politycznych jej rozpatrzenie zostało odłożone. Ponownie Polska stała się członkiem MFW 12 czerwca 1986 roku.
Członkostwo w Funduszu daje możliwość korzystania z niżej oprocentowanych kredytów niż w innych źródłach, przy jednoczesnym skoncentrowania miejsca pobierania kredytu. W przypadku emisji SDR członek uzyskuje możliwość nie oprocentowanego i bezzwrotnego otrzymania pożyczki. Dodatkową zaletą przynależności do MFW jest podniesienie wiarygodności kredytowej danego kraju na arenie międzynarodowej. Każdy kraj członkowski zobowiązany jest do zgłoszenia przynależności do wybranego systemu walutowego i przestrzeganie jego zasad, informowania o bieżącej sytuacji gospodarczej w dziedzinie handlu panicznego, bilansu płatniczego, rezerw dewizowych itp. oraz zobowiązany jest do przedstawiania programów stabilizacyjnych i równoważenia bilansu płatniczego oraz przestrzegania wskazówek MFW .
Każdy członek MFW ma prawo do wystąpienia z organizacji przez pisemne zawiadomienie. Wystąpienie uzyskuje moc prawną w momencie otrzymania zawiadomienia przez MFW. MFW może również zawiesić kraj członkowski w jego prawach. Zgodnie z postanowieniami statutowymi, kraj członkowski może zostać wykluczony z organizacji, gdy nie dopełnia swych obowiązków wynikających ze statutu. Jednak, przed podjęciem jakichkolwiek działań w kwestii wykluczenia, państwo członkowskie powinno być poinformowane i mieć czas na odniesienie się do danej sytuacji zarówno ustnie, jak i pisemnie.
Status MFW przewiduje, iż w większości decyzje podejmowane sa przez głosowanie ważone - odróżnia to MFW od innych organizacji międzynarodowych. Głosowanie to polega na tym, że każde państwo członkowskie dysponuje nie jednym głosem, lecz różną ich liczbą. Zasada przydziału głosów jest następująca: każdy kraj członkowski posiada 250 głosów, a każdy kolejny głos jest przyznawany za wpłatę 100 tys. SDR do kapitału MFW. Największą liczbą głosów w MFW dysponują przede wszystkim USA, Japonia, Niemcy, Francja i Wielka Brytania (Tabela 1).


Tabela 1
Członkowie MFW dysponujący największą liczbą głosów
Kraj Liczba głosów Odsetek ogólnej liczby głosów
Stany Zjednoczone
Japonia
Niemcy
Francja
Wielka Brytania
Włochy
Arabia Saudyjska
Kanada
Rosja
Chiny 371 743
133 378
130 332
107 635
107 635
70 805
70 105
63 704
59 704
47 122 17,53
6,29
6,15
5,08
5,08
3,32
3,31
3,01
2,82
2,22
Źródło: E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe, Założenia, cele, działalność, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2001, s. 170

W roku 2001 ogólna liczba głosów w MFW do rozdysponowania, pomiędzy kraje członkowskie wynosiła 2 118 076. Polska dysponuje 13 940 głosami, co stanowi zaledwie 0,66% ogólnej liczby głosów. W zależności od ważności uchwały w MFW podejmowane są różną większością głosów :
- 85% głosów - wymagają decyzje dotyczące ustalenia wysokości wpłat do kapitału zakładowego (Rada Gubernatorów), przydziału SDR (Rada Gubernatorów), zmian struktury i statutu Funduszu (Rada Gubernatorów), zmian w terminach płatności (Rada Wykonawcza), sprzedaży złota (Rada Wykonawcza);
- 70% głosów - wymagają decyzje dotyczące oprocentowania (Rada Wykonawcza) oraz zawieszania krajów członkowskich w prawie do głosowania (Rada Gubernatorów);
- zwykłą większością głosów - inne decyzje.
W praktyce Rada Wykonawcza rzadko stosuje głosowanie ważone. W większości przypadków decyzje podejmuje się na zasadzie consensusu. Decyzje MFW są prawnie wiążące dla wszystkich krajów członkowskich .
2.5. Współpraca Polski z MFW
Polska, która uczestniczyła w konferencji w Bretton Woods, należała do grupy państw założycielskich MFW. Na czele delegacji polskiej stał ówczesny minister skarbu Ludwik Grosfeld. Dokument przystąpienia Polski do tej organizacji został złożony w dniu 26 marca 1946 r. Kwota udziałowa Polski w 1946 r. wynosiła 125 mld USD, co stanowiło 1,52% ogólnej kwoty kapitału własnego Funduszu. Suma, którą Polska wpłacała na początku działalności funduszu, plasowała ja na dziesiątym miejscu pod względem udziału poszczególnych państw w kapitale zakładowym Funduszu .
Współpraca między MFW a Polską nie układała się dobrze. Wynikało, to głównie z napiętej sytuacji politycznej w stosunkach międzynarodowych na przełomie lat 40 i 50. Jedną z najważniejszych kwestii spornych w stosunkach Polski z Funduszem należało ustalenie parytetu polskiej jednostki pieniężnej, gdyż to stanowiło podstawowy warunek uzyskania dostępu do kredytów MFW. Ponadto Polska w wyniku złej kondycji gospodarczej po II wojnie światowej nie była w stanie wpłacić 25% swojej kwoty udziałowej w złocie. W następstwie wszystkich niekorzystnych okoliczności Polska wystąpiła z Funduszu w marcu 1950 roku .
W latach 70-tych nastąpiła zmiana negatywnego stanowiska Polski wobec Funduszu. Wiązało się to niewątpliwie z poprawą stosunków politycznych i handlowych na linii Wschód - Zachód zachodzących w tym czasie. Ponadto na początku lat 80 Polska znalazła się w obliczu gwałtownego kryzysu finansowego. Zadłużenie Polski u wierzycieli zachodnich w 1971 roku wynosiło 1,14 mld USD, a w 1979 r. wzrosło o 20 mld USD. Wysokość zadłużenia zagranicznego i problem jego obsługi spowodował, że Polska coraz dotkliwiej zaczęła odczuwać potrzebę pomocy na dużą skalę. Dnia 10 listopada 1981 r. Polska przedłożyła odpowiednim władzom MFW oficjalny wniosek o akcesję. Ostatecznie 12 czerwca 1996 r. Polska po raz drugi została członkiem MFW. Kwota udziałowa wynosiła 680 mln SDR, jednak po ostatniej podwyżce kwot suma ta wzrosła do 988,5 mln SDR. Obecnie kwota udziałowa Polski jest najważniejszą spośród państw byłego bloku wschodniego, które przystąpiły do Funduszu. Interesy Polski w MFW reprezentowane są przez ministra finansów. Narodowy Bank Polski jest właścicielem wkładu Polski w MFW, który wnoszony jest w walucie krajowej .
Po ponownym przyjęciu do MFW Polska nie została w sposób automatyczny objęta kredytami Funduszu. Dopiero zmiany, jakie dokonały się w Polsce w 1989 r. na płaszczyźnie politycznej i gospodarczej, sprawiły, że zmienił się klimat wzajemnych stosunków. Od tej pory Fundusz zaczął odgrywać centralną rolę we wspieraniu wysiłków polskich w procesie zmian gospodarczych i ekonomicznych.
Do obecnej chwili Polska podpisała cztery porozumienia z MFW o przyznaniu kredytów, m.in. na reorganizację systemu gospodarczego i likwidowanie deficytu płatniczego. Oprócz wsparcia finansowego Polska mogła skorzystać także z pomocy technicznej oraz doradztwa w zakresie polityki makroekonomicznej.
1) Pierwsze porozumienie Polski z MFW zostało zatwierdzone 5 lutego 1990 r. -dotyczyło wsparcia rządowego programu stabilizacyjnego. Poprzedzone było wystosowaniem w grudniu 1989 r. do właz MFW listu intencyjnego, który zawierał szczegóły programu gospodarczej stabilizacji w Polsce. Uzgodniony program stał się podstawą do przyznania Polsce kredytu typu Promesy kredytowe w wysokości 545 mln SDR, tj. około 710 mln USD, na okres od lutego 1990 r. do marca 1991 r. Polska nie uzyskała jednak całej pożyczonej kwoty, gdyż nie była w stanie sprostać warunkom umowy zawartej z Funduszem. Już na początku 1990 r. nastąpił wyraźny wzrost cen, następnie doszło do obniżenia się dochodów ludności aż o 25%. PKB w 1990 r. był niższy o 12% w porównaniu z 1989 roku. Zatem stan polskiego zadłużenia zagranicznego w walutach wymienialnych wzrósł pod koniec 1990 roku o prawie 6 mln USD w porównaniu z końcem 1989 r. W wyniku niekorzystnej oceny sytuacji gospodarczej Fundusz zawiesił wypłacanie kolejnych transz kredytu. W rezultacie Polska wykorzystała zaledwie 345 mln SDR z ogólnej kwoty pożyczki.
2) Drugie porozumienie z MFW typu Ułatwienia rozszerzone, zostało zawarte w kwietniu 1991 r. na okres trzech lat. Podobnie jak wysokości 1,8 mld SDR, tj. około 2,5 mld USD, był kolejny list intencyjny rządu polskiego oraz memorandum omawiające program przekształceń strukturalnych gospodarki polskiej w latach 1991-1993. Kłopoty gospodarcze związane między innymi ze zbyt szybkim narastaniem deficytu budżetowego w połowie 1991 roku spowodowały, że MFW i tym razem wypłacił Polsce tylko 13% z ogólnej sumy środków przewidzianych w ramach drugiego porozumienia.
3) Trzecie porozumienie między Polską a MFW, typu promesy kredytowe zostało zawarte w marcu 1993 r. na okres 12 miesięcy. Przyznawało ono Polsce kredyt w wysokości 476 mln SDR, tj. około 655 mln USD. Część powyższej sumy została przeznaczona na pokrycie redukcji zadłużenia Polski wobec banków komercyjnych. Tym razem Polsce udało się wykorzystać pozostałe środki finansowe do marca 1994 r., po stwierdzeniu wykonania przez Polskę kryteriów wykonawczych szczególnie w zakresie ograniczenia deficytu budżetowego. Część pożyczki została, zatem skierowana głównie na przebudowę systemu podatkowego i przyspieszenie procesu prywatyzacji.
4) Czwarte porozumienie z MFW, również było typu Promesa kredytowa, zostało zatwierdzone w sierpniu 1994 r. Wysokość kredytu ustalono na sumę 545 mln SDR, tj. około 791 mln USD. Podobnie jak w przypadku trzeciego porozumienia otrzymane środki Polska przeznaczyła na finansowanie redukcji zadłużenia wobec banków komercyjnych .
W ramach powyższych porozumień Polska uzyskała kredyty na łączną kwotę 1 237,4 mln SDR (1,8 mld USD). Całe zadłużenie wobec Funduszu zostało spłacone przedterminowo w 1995 r. Szczegółowe ujęcie wszystkim przyznanych kredytów Polsce w ramach czterech porozumień z MFW przedstawia poniższa tabela.

Tabela 2
Kredyty przyznane Polsce przez MFW
Rodzaj kredytu Rok Suma zagwarantowana
w mln SDR Suma przyznana
w mln SDR
SBA 1990 545 357,5
ELF 1991 1224 76,5
CCFF 1991 600 162,6
SBA 1993 476 357,5
SBA 1994 333,3 283,3
Razem: - 3 178,3 1 237,4
Źródło: E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe, Założenia, cele, działalność, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2001, s. 186.

Członkostwo Polski w MFW daje jej korzyści wymierne i niewymierne. Do korzyści wymiernych należy korzystanie z kredytów MFW i przydział SDR po wznowieniu ich dalszej kreacji. Do korzyści niewymiernych natomiast zaklasyfikować należy włączenie Polski do międzynarodowego systemu walutowego i międzynarodowej współpracy walutowej. Polska odniosła ze współpracy z MFW istotne korzyści związane z :
- uzyskanie dostępu do kredytów innych międzynarodowych organizacji finansowych,
- utworzenie Funduszu Stabilizacyjnego na zapewnienie wewnętrznej wymienialności polskiego złotego,
- uzgodnieniem i przeprowadzeniem redukcji i reorganizacji polskiego zadłużenia w ramach zawartego porozumienia z Klubem Paryskim,
- zawarciem umowy o redukcji polskiego zadłużenia wobec banków komercyjnych zgrupowanych w Klubie Londyńskim,
- przekształceniem Funduszu Stabilizacyjnego w Fundusz Prywatyzacji Banków polskich.
Obowiązkiem Polski jest dostarczanie MFW wielu informacji ekonomicznych, odbywanie corocznych konsultacji z MFW oraz prowadzenie polityki walutowej, gospodarczej i finansowej, która ma sprzyjać przywracaniu równowagi gospodarczej i płatniczej. Polska w MFW plasuje się raczej na liście beneficjentów Funduszu niż na liście państw, które wnoszą istotny wkład w jego funkcjonowanie. Dla Polski współpraca Międzynarodowym Funduszem Walutowym miała istotne znaczenie dla zmniejszenia wysokości jej zadłużenia. Dzięki negocjacjom zmniejszającym wielkość polskiego długu zagranicznego Polska uzyskała ponownie dostęp do międzynarodowego rynku kapitałowego i zagranicznego kredytów, na przykład Banku Światowego czy Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Władze polskie musza jednak uwzględniać fakt, iż spłata polskiego zadłużenia w ciągu najbliższych lat będzie stanowiła ogromne obciążenie dla budżetu państwa. W latach 1990-1999 Polska została objęta okresem przejściowym, w którym spłaty zadłużenia ograniczono do minimum tak, aby nie spowalniać tempa transformacji gospodarczej w naszym kraju. Od 2000 r. koszty obsługi długu zagranicznego będą stopniowo wzrastały. Spłaty rat i odsetek tylko z tytułu zadłużenia budżetu państwa w latach 2000-2009 wyniosą około 35 mld USD, wobec 16 mld USD w latach 1990-1999. Najwyższe płatności przypadają na lata 2007 i 2008, kiedy średnio w roku Polska będzie musiała przeznaczyć na ten cel po 5 mld USD. Pod koniec marca 2000 r. ogólne zadłużenie Polski wynosiło 63,8 mld USD.

Rozdział III
Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank
Światowy)
3.1. Powstanie i cele Banku Światowego
Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) jest kolejną z najważniejszych międzynarodowych organizacji finansowych. Został powołany jednocześnie z MFW na Monetarnej i Finansowej Konferencji w Bretton Woods, która odbyła się w dniach 1-22 lipca 1944 roku. Bank Światowy rozpoczął swoją działalność 25 czerwca 1946 roku.
Członkami Banku Światowego mogą być tylko kraje zrzeszone w Międzynarodowym Funduszu Walutowym. Pierwotnymi członkami były 44 kraje, w również Polska i Kuba, które wystąpiły z Banku Światowego powodów gospodarczo-politycznych odpowiednio w czerwcu 1950 i w listopadzie 1960. Początkowo członkiem organizacji była także Czechosłowacja, która z powodu nie wykonania swych zobowiązań wobec Banku Światowego została w toku odpowiednich procedur wyłączona z członkostwa.
Celem Banku Światowego miało być skierowanie gospodarki światowej na właśc. tory po II wojnie światowej. Istniała potrzeba skierowania gospodarki światowej odbudowy dróg, połączeń komunikacyjnych, systemów energetycznych i innych podstawowych bloków gospodarki zniszczonych wojną krajów Europy. To zadanie zostało powierzone Międzynarodowemu Bankowi dla Odbudowy i Rozwoju. Pomoc dla krajów Europy Zachodniej nadeszła wkrótce w formie amerykańskiego Planu Marshalla, a Bank Światowy przesunął kierunek swojej działalności pomocowe na kraje rozwijające się Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej .
Założyciele Banku mieli na myśli instytucję globalna, której członkostwo obejmowałoby w końcu wszystkie kraje świata. Wkrótce jednak po spotkaniach w Bretton Woods stało się oczywiste, że duch międzynarodowej współpracy został wyparty przez rozłam ideologiczny, dotyczący struktury systemów ekonomicznych. Aczkolwiek Związek Radziecki wysłał swoich delegatów do Bretton Woods, nie stał się on członkiem założycielem Banku. Kraje znajdujące się w strefie jego wpływów, które były pierwotnymi członkami Banku, wkrótce się z niego wycofały.
Spośród 45 członków założycieli w 1947 r., 32 to kraje europejskie i latynoskie. W następnej dekadzie dołączyły również kraje azjatyckie, a w 1967 roku, po uzyskaniu niepodległości kraje afrykańskie - wówczas członkostwo Banku wyniosło 106 krajów. Obecnie (w roku 2002) liczba członków Banku Światowego wynosi 187 krajów (w tym również od 1986 roku Polskę) .
Członkostwo w Banku Światowym można podzielić na członkostwo pierwotne oraz prywatne. Pierwotni członkowie to państwa, które podpisały Kartę Banku na konferencji założycielskiej. W momencie powstania Bank liczył 45 członków. Do państw, które miały największy udział w kapitale założycielskim należały: USA, Wielka Brytania, Chiny, Francja, Indie, Kanada, Holandia, Belgia, Austria. Członkostwo nabyte (wtórne) przypada państwom, które podpisały statut Banku w okresie późniejszym i spełniły warunki określone przez tę organizację .
Jak wspomniano wyżej warunek niezbędny do nabycia w nim członkostwa w Banku Światowym to przynależność do MFW. Państwo, które chce nabyć członkostwo w Banku powinno podpisać umowę i ratyfikować statut. O przyjęciu decyduje Rada Gubernatorów. Po uzyskaniu członkostwa, kraj nowoprzyjęty musi wpłacić wyznaczony udział członkowski.
Zawieszenie państwa w prawach członkowskich jest rodzajem sankcji, którą stosuje się w przypadku niewypełnienia przez nie zobowiązań wobec Banku. Sankcja ta jest uruchamiana z reguły automatycznie wobec państwa, które zalega ze składką członkowską za okres dwóch lat i jest związana z pozbawieniem go prawa do głosowania. Decyzję o zawieszeniu podejmuje Rada Gubernatorów. Członkostwo może zostać przywrócone po wpłaceniu zaległych składek, jednak nie później niż po upływie jednego roku od zawieszenia. Po upływie tego terminu państwo takie automatycznie przestaje być członkiem Banku. Utratę członkostwa w Banku powoduje również, utrata członkostwa w MFW. W pewnych sytuacjach Rada Gubernatorów poprzez głosowanie, może podjąć decyzję o utrzymania w prawach członkowskich państwa, które utraciło status członka Banku Światowego. Każdy członek Banku ma prawo do wystąpienia z jego szeregów na własne żądanie. Dokonuje się to poprzez wysłanie pisemnej informacji o wystąpieniu z organizacji, wcześniej jednak musi uregulować wszystkie zobowiązania finansowe wobec Banku, jeśli takowe posiada .
Aktualnie priorytetowym celem powstania Banku jest wspieranie rozwoju gospodarczego i ograniczenie ubóstwa w krajach rozwijających się. Bank udziela kredytów w celu zmniejszenia ubóstwa oraz finansowania inwestycji przyczyniających się do wzrostu gospodarczego tych krajów. Inwestycje obejmują pomoc doraźną realizowaną przez budowę dróg, elektrowni, szkół czy systemów irygacyjnych, jak również dostarczanie pomocy merytorycznej i doradztwa fachowego oraz organizowanie różnego rodzaju służb szkolenia rolniczego, szkoleń nauczycieli, programów żywienia oraz poprawy sytuacji dzieci i kobiet w krajach Trzeciego Świata .
Obszary działalności Banku Światowego:
- odbudowa zniszczonych przez wojnę gospodarek krajów członkowskich,
- popieranie prywatnych inwestycji zagranicznych na terytorium krajów członkowskich,
- doprowadzenie do równowagi w wymianie międzynarodowej,
- rozwój przedsiębiorstw lokalnych poprzez dostarczanie im zagranicznych źródeł finansowania.
Do celów statutowych Banku, które zostały określone w Karcie Banku, należą :
1. Pomoc w odbudowie i rozwoju państw członkowskich przez ułatwienie inwestycji, łącznie z odbudową przedsiębiorstw zniszczonych podczas wojny i przystosowaniem produkcyjnych możliwości do celów pokojowych oraz pobudzanie postępu gospodarczego w krajach mniej rozwiniętych.
2. Popieranie prywatnych inwestycji zagranicznych za pomocą gwarancji albo udziałów w pożyczkach i innych lokatach, dokonywanych przez prywatnych inwestorów. Natomiast, jeśli nie dysponuje się kapitałem prywatnym na odpowiednich warunkach, Bank ma prawo uzupełniać prywatne środki na inwestycje przez dofinansowanie przedsięwzięcia na dogodnych warunkach z własnego kapitału i zgromadzonych funduszów oraz z innych własnych środków.
3. Popieranie długofalowego zrównoważonego wzrostu międzynarodowej wymiany i utrzymanie równowagi bilansów płatniczych przez zachęcanie do międzynarodowych inwestycji, mających na celu rozwijanie zasobów produkcyjnych członków, co ma spowodować podniesienie stopy życiowej i polepszenie warunków pracy w krajach członkowskich.
4. Koordynowanie własnych pożyczek ze środków uzyskanych od innych organizacji międzynarodowych oraz dbanie o rozwój finansowanie przedsiębiorstw lokalnych ze źródeł zagranicznych.
Po ponad 50 latach działalności Banku, doświadczenie potwierdziło słuszność celów podstawowych, jednak wraz z rozwojem gospodarczym i rozwojem nowych technologii zmieniły się problemy, z którymi borykają się kraje. Dlatego też do sfer zainteresowania Banku dołączyły problemy, które są związane z :
1. inwestowaniem w ludzi, ze szczególnym naciskiem na ochronę zdrowia i edukację,
2. działania na rzecz ochrony środowiska prywatnego,
3. stymulowanie rozwoju sektora prywatnego,
4. wzmacnianie zdolności działania rządów różnych państw,
5. promowanie reform gospodarczych.
Ostatnie konferencje ONZ przyjęły kilka założeń - celów na XXI wiek. Bank Światowy pomaga je osiągnąć i będzie nadzorował ich realizację w krajach, które wspomaga. Celami tymi są :
- zredukowanie do połowy osób żyjących w skrajnym ubóstwie do roku 2015,
- utworzenie uniwersalnego systemu edukacji podstawowej do 2015,
- osiągnięcie równości płci w szkołach podstawowych i średnich do roku 2005,
- zmniejszenie zgonów śród noworodków i dzieci o 2/3 oraz śmiertelnych urodzeń o ¾ do roku 2015,
- wprowadzenie uniwersalnego dostępu do usług medycznych do roku 2015,
- cofnięcie obecnego globalnego i narodowego zużycia zasobów naturalnych do roku 2015.
Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju pomyślany został jako instytucja koordynująca i kontrolująca działalność inwestycyjną w skali światowej, a tym samym gwarantująca możliwie najlepsze efekty gospodarcze, przyczyniające się (przez oddziaływanie na inwestycje) do zrównoważonego i bezkonfliktowego wzrostu wymiany międzynarodowej. Bank pośredniczy między instytucjami finansowymi wypożyczającymi swe kapitały a członkami korzystających z tych pożyczek. Zgodnie ze statutem bank oddziałuje na kierunki i charakter cyrkulacji kapitału prywatnego. Własne zasoby angażuje natomiast tylko w te inwestycje, które nie zdołają przyciągnąć prywatnego kapitału z powodu np. długiego cyklu inwestycyjnego czy niskiej rentowności. Szczególnie ważne dla rozwoju gospodarczego inwestycje w dziedzinie: transportu, łączności, rolnictwa, oświaty, leśnictwa mogą liczyć na pomoc banku, gdyż ich pomyślny rozwój stwarza jednocześnie warunki do napływu kapitału prywatnego.
Należy także zaznaczyć, że, pomimo iż Bank Światowy nie jest instytucją tworzącą standardy, to jednak jego doświadczenie okazało się pomocne przy wspieraniu realizacji procesu reform w krajach rozwijających się. Bank Światowy pomagał MFW w tworzeniu Kodeksu Dobrych Praktyk w dziedzinie Przejrzystości Skarbowej, a obecnie współpracuje przy jego wprowadzaniu w życie. W ślad za tym opracowano szereg zasad instytucjonalnych, które mogą przyczyniać się do prawidłowej realizacji reformy sektora publicznego i stosowania metod dobrego zarządzania .
3.2. Struktura organizacyjna Banku Światowego
Grupa Banku Światowego obejmuje oprócz Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (International Bank for Reconstruction and D