Sytuacja polityczno – gospodarcza w wybranych krajach Europy Środkowej i Wschodniej po 1989 roku

Spis treści:

Mapa Europy Środkowej i Wschodniej
Wstęp
1. Białoruś
2. Czechy
3. Polska
4. Słowacja
5. Ukraina
6. Węgry
Wykresy i tabele porównawcze
Bibliografia:


Mapa Europy Środkowej i Wschodniej


Wstęp

Jedną z miar postępu procesu transformacji jest wzrost udziału usług w tworzeniu PKB. W krajach Europy Środkowo-Wschodniej proces rozwoju usług po II Wojnie Światowej rozpoczął się znacznie później, niż w Europie Zachodniej, co wynikało z sytuacji politycznej tych państw. Usługi reprezentowane przez rzemiosło i drobny handel skupione były w rękach prywatnych przedsiębiorców, dlatego też ich rozwój był hamowany przez państwa socjalistyczne. Inną przyczyną niedorozwoju usług było przekonanie ekonomistów, że tylko przemysł, w tym przemysł ciężki, jest dziedziną gospodarki powodującą rozwój gospodarczy kraju.

Niski stopień rozwoju wszystkich państw leżących za „Żelazną Kurtyną” można również tłumaczyć forsowaniem przez ideologię komunistyczną gospodarki planowanej. Funkcjonowanie takiej gospodarki było ściśle związane z odgórnymi ustaleniami partii (tzw. planami) oraz istnieniem rzeszy planistów, którzy centralnie regulowali produkcję i nadawali kierunki rozwoju poszczególnych sektorom gospodarki. Oczywistą wadą takiego systemu jest brak dopasowania mechanizmów gospodarczych do aktualnych i ciągle zmieniających się potrzeb rynku (popytu i podaży). Sytuacja znacznie pogarszała się, gdy dany kraj próbując nieco polepszyć sytuację ekonomiczną uciekał się do drastycznego zwiększenia eksportu i koncentracji na polityce dewizowej. Mimo, iż dochody z eksportu rosły, zaniedbywano sposób rynek wewnętrzny, przyczyniając się do wzrostu niezadowolenia społecznego. Inną kwestią było również gospodarcze uzależnienie od siebie krajów komunistycznych. Polegało ono na specjalizowaniu się każdego z tych krajów określonego działu gospodarki (np. w Polsce przemysł ciężki i wydobywczy, w Czechosłowacji p. obuwniczy, na Ukrainie p. metalurgiczny).

Opóźnienie rozwoju usług (szacowane na około 30 lat w stosunku do najbogatszych państw) jest obecnie wyrównywane przez szybki rozwój handlu, banków, towarzystw ubezpieczeniowych. Dynamicznie rozwijają się też usługi dla producenta, które przejmują część działalności zakładów przemysłowych – transport, księgowość, reklamę, składowanie produktów. Wysokie zatrudnienie w przemyśle i dość duże w rolnictwie w krajach postkomunistycznych wskazuje, że wraz z rozwojem gospodarczym liczba zatrudnionych w usługach będzie dynamicznie rosła ze względu na zapotrzebowanie na usługi, transformację gospodarczą przejawiającą się upadkiem przemysłu ciężkiego oraz konieczność poszukiwania przez ludność nowych miejsc pracy.

Lista 10 krajów będących największymi odbiorcami bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Europie Środkowej i Wschodniej, 2002 i 2003 r. (w miliardach dolarów)

źródło: http://www.czso.cz/ (Czeski Główny Urząd Statystyczny)

25 Niefinansowych korporacji transnarodowych z siedzibą w Europie Środkowej i Wschodniej o największej wartości zagranicznych aktywów* , 2000r. (miliony dolarów i zatrudnienie zagranicą)


Źródło: UNCTAD, World Investment Report 2002.
* Wskaźnik Transnarodowości (ang. Transnationality Index) liczony jako średnia trzech współczynników: zagranicznych aktywów i aktywów ogółem, zagranicznej sprzedaży i sprzedaży ogółem oraz zagranicznego zatrudnienia i zatrudnienia ogółem
** Firma nie udostępniła danych; dane szacunkowe obliczono w oparciu o informacje "z drugiej ręki".


1. Białoruś

Jest to kraj przemysłowo rolniczy. Poza ziemią uprawną i wodą Białoruś nie posiada bogactw naturalnych, dlatego jest gospodarczo uzależniona od swego największego sąsiada – Rosji. Rolnicy ograniczają się do kilku dochodowych dziedzin produkcji, które czynią z ich kraju znaczącego eksportera mięsa, przetworów mlecznych, mąki i ziemniaków.

Dzięki zróżnicowanej strukturze gospodarki Białoruś mogłaby być jednym z najstabilniejszych ekonomicznie krajów powstałych po rozpadzie Związku Radzieckiego. Wprowadzono elementy gospodarki rynkowej, przykładem może być chociażby utworzenie wolnych stref ekonomicznych koło Brześcia, Mińska i w obwodzie grodzieńskim, przeznaczonych dla kapitału zagranicznego. Niestety w kraju trwa recesja, a produkcja wciąż spada. Średnie zarobki na poziomie 80 dolarów miesięcznie stawiają Białoruś wśród najbiedniejszych krajów Europy. Prezydent Łukaszenka nie ukrywa swych dążeń do pełnego zjednoczenia z Rosją, w którym widzi rozwiązanie problemów gospodarczych kraju. Obecnie sektor przemysłowy zatrudnia ok. 70 proc. krajowej siły roboczej. Produkuje tekstylia, maszyny, narzędzia, pojazdy mechaniczne - zwłaszcza traktory i ciężarówki. Wytwarza też sprzęt elektrotechniczny i inne artykuły powszechnego użytku, głównie na rynek wewnętrzny. Petrochemia oraz zakłady włókien i nawozów sztucznych pracują na eksport. W czasach radzieckich Białoruś wytwarzała ok. 30 proc. całej produkcji syntetyków w ZSRR.

Białoruś nie ma dostępu do morza, ale przez jej terytorium biegną główne arterie komunikacyjne łączące Warszawę z Moskwą, a republiki bałtyckie z Morzem Czarnym, przynosząc dodatkowe zyski. Kraj jest uzależniony od importu paliw i surowców z innych państw byłego ZSRR - dostawy ropy otrzymuje z Rosji rurociągiem Przyjaźń. W 1992 roku produkt narodowy brutto (PNB) spadł na Białorusi o 13 proc. wskutek uzależnienia od dostaw surowców z osłabionej gospodarczo Rosji. Mimo to, przy inflacji ocenianej na 1200 proc., oficjalne bezrobocie dotknęło tego roku tylko 1 proc. ludności. Większość swych produktów Białoruś eksportuje do krajów WNP. Po uzyskaniu niepodległości wprowadzono tam niewiele przekształceń gospodarczych. W kwietniu 1994 roku rząd Białorusi podpisał z Rosją umowę o wspólnej walucie, tracąc tym samym wiele z gospodarczej niezależności. W 1997 roku Białoruś i Rosja zawarto układ o konfederacji, w praktyce jednak nie jest on realizowany.

W czerwcu i lipcu 1994 roku odbyły się wybory prezydenckie. W 1999 roku sprawujący autorytarne rządy prezydent A. Łukaszenka doprowadził do podpisania z prezydentem Rosji Władimirem Putinem Związku Białorusi i Rosji. Ma on wspólny rynek, wspólną politykę gospodarczą, obronną i zagraniczną, nie ma natomiast wspólnej armii. W dniach 6-9 IX 2001 w Białorusi odbyły się wybory prezydenckie w wyniku, których prezydentem ponownie został A. Łukaszenka, uzyskuje wg. oficjalnych danych 75,65% głosów. Sposób przeprowadzenia wyborów i prowadzenia kampanii przedwyborczej uznany został przez zachodnich obserwatorów za niedemokratyczny.

W przeciwieństwie do innych krajów WNP, społeczeństwo białoruskie nie posiada tradycji niepodległościowych. Złożone w 66 procentach z Białorusinów, woli posługiwać się językiem rosyjskim niż własnym. Kwestia językowa ma w przypadku Białorusi znaczenie szczególne; językiem białoruskim posługuje się w życiu prywatnym tylko 38 proc. obywateli, zaś w pracy jedynie 23 proc. W przybliżeniu trzy czwarte ludności republiki stanowi pozostałość "narodu radzieckiego". O rzeczywistych Białorusinach można mówić jedynie jako o znaczącej mniejszości na zachodzie i w centrum, czyli w Nadniemeniu, na Pojezierzu Brasławskim oraz w pasie zachodniopoleskim. Stąd wniosek, że republika nie jest tworem w pełni narodowym, a duża część jej mieszkańców popiera prezydenta Łukaszenkę w dążeniu do powrotu na łono "matki Rosji". Wpływa to na politykę zagraniczną Białorusi, ostentacyjnie popierającą sprzeciw Rosji wobec rozszerzenia NATO o Polskę i inne kraje środkowoeuropejskie.

Dane statystyczne:
Liczba Ludności: 10,3 mln
Powierzchnia: 207,6 tys. km2
Przyrost naturalny: -0,04%
Dochód narodowy: 8,200 USD na 1 mieszkańca
Inflacja: 46,1%.
Zadłużenie: 770 mln USD.
Struktura zatrudnienia: przemysł (41,9%), usługi (39,2%), rolnictwo (18,9%).
Handel zagraniczny: eksportuje się głównie maszyny (46%), artykuły konsumpcyjne (17,8%), natomiast importuje się maszyny (31,1%), artykuły konsumpcyjne (13,7%).
Głównymi partnerami handlowymi są: kraje byłego ZSSR (głownie Rosja)
Obroty– eksport: 7,5 mld USD, import: 8,41 USD.


2. Czechy
W 1989 wskutek rozpadu systemu komunistycznego w Europie i nastrojów antykomunistycznych wewnątrz kraju, odsunięto od władzy dotychczasowych przywódców. W następnym roku, w czerwcu, odbyły się pierwsze wolne wybory, w których zwyciężyła dotychczasowa opozycja. W 1990 proklamowano powstanie Czeskiej i Słowackiej Republiki Federacyjnej. Krótki okres demokracji parlamentarnej przyniósł znaczne ożywienie tendencji separatystycznych w obu republikach. W ich efekcie 1 stycznia 1993 Republika Czechosłowacji została, na mocy uchwały parlamentu federalnego, rozwiązana. Utworzono w jej miejsce dwa odrębne państwa narodowe: Czechy i Słowację, pomiędzy którymi istniała odtąd unia celno-handlowa.

Reformy gospodarcze w Czechosłowacji zaczęto wprowadzać na początku 1991r. Wszechstronny, rozwinięty już przed II Wojną Światową przemysł i stojąca na wysokim poziomie infrastruktura spowodowały, iż Czechy w wyniku zmian ustrojowych stosunkowo łatwo przestawiły się z gospodarki centralnie sterowanej na wolnorynkową. Za czasów komunistycznych Czechosłowacja specjalizowała się w eksporcie dóbr konsumpcyjnych jak: buty, odzież, ceramika stołowa, samochody, co również ułatwiło transformację ustrojową. Rozpoczęto prywatyzację przedsiębiorstw oraz podjęto restrukturyzację gałęziowo – przestrzenną przemysłu. Czechy szybko znalazły nowych partnerów handlowych na rynku międzynarodowym. Od 1990 r. rozpoczął się proces dekolektywizacji rolnictwa. Powstały spółdzielnie rolnicze i spółki nowego typu, wzrosła liczba gospodarstw indywidualnych.

Przemysł przetwórczy jest dobrze rozwinięty. Dominują branże: elektromaszynowa, metalowa, hutnicza, włókiennicza i obuwnicza oraz spożywcza. Wysoki poziom reprezentuje przede wszystkim przemysł środków transportu. Świetnym przykładem trafionej inwestycji zagranicznej są m.in. słynne zakłady „koda” produkujące samochody w kooperacji z niemieckim Volkswagenem (w mieście Mladej Boleslav). Jakość produkowanych samochodów stała się tak wysoka, że koda jest dziś poważnym konkurentem niemieckiego producenta nie tylko w Czechach, ale i całej Europie. Z Czech wywodzi się znana firma obuwnicza Bata. Duże uznanie miały konstruowane w Brodcach motory „Jawa”.

Na przedpolu Rudaw, w okolicy Mostu wydobywa się w olbrzymich kopalniach odkrywkowych węgiel brunatny. Elektrownie, które go spalają, dopóki nie miały urządzeń odsiarczających, w dużej części przyczyniły się do klęski ekologicznej w Górach Izerskich i Karkonoszach.

Czechy posiadają dobrze rozbudowaną sieć komunikacyjną. Długość linii kolejowych wynosi 9,4 tys. km (w tym 28% zelektryfikowanych) i wciąż jest rozbudowywana (we współpracy z niemieckim Siemensem, który dostarcza Czechom lokomotywy i elementy techniczne taboru). Przez Czechy wiodą międzynarodowe magistrale kolejowe ( wschodu na zachód, z Ukrainy przez Słowację, Brno, Pragę do Niemiec oraz z północy na południe, z Niemiec przez Pragę, Brno, Wiedeń, Budapeszt na południe Europy). Przez ostatnie 10 lat intensywnie rozbudowywano sieć autostradową, dzięki czemu obecnie Czesi posiadają ponad 750 km autostrad (najważniejsza to Praga – Brno – Bratysława). Bilans handlowy kraju jest ujemny.

Od marca 1999 Czechy stają się członkiem NATO. W wyborach parlamentarnych w czerwcu 2002 wygrywa Czeska Partia Socjaldemokratyczna, w lipcu 2002 V. Havel mianuje W. Szpidla premierem. Socjaldemokratyczny rząd V. Szpidli ogłasza swój proeuropejski program, którego celem było wejście Czech do UE 1 maja 2004 i utrzymanie "przyjaznych stosunków" z Niemcami. W lutym 2003 konserwatysta V. Klaus zostaje prezydentem. Władze Czech wyraziły poparcie dla kampanii antyirackiej kierowanej przez Stany Zjednoczone i udzieliły siłom sprzymierzonym pomocy wojskowej.

W kwietniu 2003 r. japońska Toyota oraz francuski koncern PSA (Peugeot-Citron) wybrała czeski Kolin, jako miejsce produkcji swoich małych samochodów osobowych toyota aygo, peugeot 107 i citroen C1. Firmy planują zainwestować 1,5 mld euro i utworzyć 3 tys. nowych miejsc pracy.

Dane statystyczne:
Liczba ludności: 10,2 mln
Powierzchnia: 78 866 km2
Przyrost naturalny: 0,07%
Struktura zatrudnienia: rolnictwo 5%, przemysł 35%, usługi i handel 60%.
Dochód narodowy wynosi 15 300 USD na 1 mieszkańca.
Stopa inflacji – 2.2%.
Zadłużenie zagraniczne: 24,6 mld USD.
Najwięksi partnerzy handlowi: Niemcy (odbiorca 35% i dostawca 33% wymiany handlowej, dane z 2002), Słowacja, Rosja, Polska, Austria, Włochy.
Obroty z zagranicą: import – 41,7 mld USD, eksport – 38 mld USD.
Eksport: wyroby przemysłu skórzanego, odzieżowego i papierniczego (łącznie 35%), maszyny i urządzenia, w tym broń (24%), produkty przemysłu chemicznego (10%).
Import: budowlane (28%), wyroby przemysłu chemicznego (9%).
3. Polska
Polska jest jedynym krajem Europy, który w ostatnim dziesięcioleciu zyskał nowych sąsiadów. Trzej dotychczasowi (ZSRR, NRD i Czechosłowacja) zastąpieni zostali siódemką nowych: Rosją, Litwą, Białorusią, Ukrainą, Słowacją, Czechami i Niemcami. Co więcej, Polska była jednym z rzeczników zawiązania współpracy w ramach tzw. Grupy Wyszehradzkiej oraz utworzenia - wspólnie z Czechami, Węgrami, Słowacją i Słowenią - Środkowoeuropejskiej Strefy Wolnego Handlu (CEFfA).

W wyniku porozumień Okrągłego Stołu, 4 czerwca 1989 roku odbyły się w Polsce pierwsze częściowo wolne wybory. Zwycięstwo odniosła w nich solidarnościowa opozycja, zdobywając wszystkie z 35% możliwych do zdobycia mandatów w tzw. Sejmie Kontraktowym i 99 ze 100 miejsc w Senacie. Premierem pierwszego niekomunistycznego rządu w powojennej historii Polski został Tadeusz Mazowiecki. Tekę ministra finansów powierzył on Leszkowi Balcerowiczowi. Rząd zdecydował się na szybkie wprowadzenie programu mającego ustabilizować sytuację ekonomiczną w Polsce oraz na transformację polskiej gospodarki do systemu wolnorynkowego. „Plan Balcerowicza” doprowadził on do ujednolicenia oficjalnego i czarnorynkowego kursu dolara amerykańskiego, powstrzymania inflacji i rozwiązania problemu pustych półek sklepowych. Rozpoczęto trudny i żmudny proces prywatyzacji. W 1994 roku sektor prywatny dostarczał już prawie połowę produktu krajowego brutto i pracowało w nim około 60 proc. ogółu zatrudnionych. Stało się tak po części dzięki eksplozji drobnej przedsiębiorczości. Po roku 1989 zarejestrowano blisko 2 mln osób podejmujących samodzielną działalność gospodarczą.

Wprowadzenie zasad wolnego rynku doprowadziło do szybkiego różnicowania się dochodów i poziomu życia ludności. Przyrostowi liczebnemu dobrze sytuowanej klasy średniej towarzyszy znaczne zubożenie gorzej wykwalifikowanej i mniej przedsiębiorczej części społeczeństwa. Nie bez znaczenia są też tęsknoty za nadopiekuńczym państwem socjalistycznym. Wszystko to sprawia, że poparcie dla reform ekonomicznych nie jest już tak duże, jak bezpośrednioo po roku 1989.
Między innymi dlatego rządy wywodzące się z "Solidarności" sprawowały władzę tylko do 1993 roku. Wówczas to wybory parlamentarne wygrał będący spadkobiercą PZPR - Sojusz Lewicy Demokratycznej. Utworzony wspólnie z Polskim Stronnictwem Ludowym rząd koalicyjny skutecznie jednakkontynuował rozpoczęte reformy gospodarcze.

W momencie nastania transformacji wielkie problemy dotknęły polską wieś. Polskie rolnictwo wymagało dokonania przekształceń strukturalnych. Jego stan, to spuścizna całych dziesięcioleci, gdy rolnictwo indywidualne stanowiło „niechciane dziecko” w rodzinie branż i sektorów uspołecznionej gospodarki. Do rozdrobnienia przyczyniła się przeprowadzona po II wojnie światowej reforma rolna. Stan ten utrwalała następnie dyskryminacja rolnictwa chłopskiego w dostępie do środków produkcji, kredytów, w zasadach naliczania podatków, czy w pomijaniu chłopów z systemu zabezpieczeń społecznych. Przekształcenia strukturalne są konieczne z powodu niskiej konkurencyjności polskiego rolnictwa. Z rolnictwem związany jest też poważny problem społeczny – bezrobocie powstałe po zlikwidowaniu Państwowych Gospodarstw Rolnych, w których było zatrudnionych prawie 100 000 osób. PGRy zapewniały im nie tylko zatrudnienie, ale również mieszkanie i opiekę medyczną. Wiele wsi wraz z zamknięciem PGRów praktycznie wymarło.

Rozkwit branży spożywczej rozpoczął się na początku lat 90. Wtedy to znacznie zwiększyły się inwestycje, dzięki którym dominującą rolę w tym sektorze zaczął odgrywać kapitał prywatny. Jeszcze w latach 80. państwo kontrolowało 80 proc. przemysłu spożywczego, a w połowie lat 90. udział ten spadł do 15 proc. Na znaczne przyspieszenie rozwoju i podnoszenie standardów firm wpłynął kapitał zagraniczny - do końca 2000 roku jego napływ na rynek rolny wyniósł ok. 5 mld dolarów (dla porównania: cały polski przemysł zgromadził z tego tytułu ok. 20 mld dolarów). Inwestorzy interesowali się głównie polskim cukiernictwem, firmami tytoniowymi i browarami, stosunkowo duże są również inwestycje zagraniczne w przemyśle mięsnym. Najwięksi zagraniczni inwestorzy w sektorze spożywczym to Coca Cola Hellenic Bottling Company, niemiecka Reemtsma Cigarettenfabrik GmbH, amerykański Philip Morris, szwajcarskie Nestle, amerykańskie Pepsico, holenderskie Harbin BV i Heineken.

Począwszy od 1992 roku odnotowywany jest stały wzrost gospodarczy. W marcu 1994 Polska zawarła porozumienie z Klubem Londyńskim w sprawie redukcji polskiego zadłużenia o 45%, podpisała też deklarację o współpracy z Litwą i Łotwą.
Po wyborach w 1997, rząd utworzyły prawicowa Akcja Wyborcza Solidarność i liberalna Unia Wolności, a premierem został J. Buzek (AWS). Podczas czteroletnich rządów opracowano plany i wprowadzono w życie cztery reformy: służby zdrowia, administracyjną, szkolnictwa i emerytalną.

30 marca 1998 w Brukseli zapoczątkowano oficjalnie proces poszerzania Unii Europejskiej o 11 państw stowarzyszonych z Europy Środkowej, Wschodniej i Południowej. W 1999 Polska została członkiem NATO. Na szczycie Unii Europejskiej, który odbył się w 2002 w Kopenhadze strona polska zakończyła negocjacje w sprawie członkostwa w Unii Europejskiej i otrzymała formalne zaproszenie do akcesji. W przeprowadzonym w czerwcu 2003 referendum unijnym Polacy opowiedzieli się za przystąpieniem kraju do struktur europejskich, zaś 1 maja 2004 roku Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej.

Kraje Unii Europejskiej są obecnie najważniejszymi partnerami w kontaktach handlowych. Do nich trafia ponad 70 % krajowego eksportu. Z UE zaś pochodzi ok.60% naszego importu. Głównym motorem napędowym polskiej gospodarki jest sektor prywatny, który w 2001 wytworzył 75 % produktu krajowego brutto, zatrudniając 70 % aktywnych zawodowo.

Bardzo widoczna stała się reurbanizacja. Po roku 1990 populacja wielu polskich miast lekko wzrosła, by zaczął stopniowo maleć na rzecz sąsiadujących z nimi mniejszych miejscowości i wsi. Od tamtego czasu gwałtownie rozwinęło się budownictwo prywatne (mieszkania jednorodzinne).

Niepokojącym problemem jest stopa bezrobocia, wynosząca obecnie 18% (najwyższa w Europie!). Sposobem na jej rozwiązanie jest niewątpliwie rozwój rynku pracy poprzedzony zwiększonym rozwojem gospodarczym i obniżeniem podatków. Ciekawą propozycją wydaje się być wprowadzenie podatku liniowego - ryzykownego, aczkolwiek sensownego pod względem ekonomicznym rozwiązania. Dla jednych jest to lekarstwo na uzdrowienie gospodarki, dla innych objaw bezradności wobec piętrzących się problemów ekonomicznych. W tle pobrzmiewa dyskusja o sprawiedliwości społecznej. Liberałowie dowodzą, że tylko taki podatek jest sprawiedliwy, socjaldemokraci - że przekreśla on zasadę solidarności społecznej, w myśl której bogaci powinni dzielić się z biednymi.

Bardzo istotnym procesem była zapoczątkowana w 1989 roku prywatyzacja i komercjalizacja gospodarki państwowej. Podobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej, największe problemy związane z prywatyzacją miały branże kojarzone z przemysłem ciężkim. Obecnie trwa proces prywatyzacji grup przedsiębiorstw w przemysłach: hutniczych, chemicznych, maszynowych a także w energetyce, gazownictwie, transporcie oraz w przemyśle wydobywczym. Zwieńczeniem tych dążeń może być np. stworzenie grupy Polskie Huty Stali S.A., zrzeszającej największe huty stali w Polsce, będącej celem zagranicznych inwestycji.

Przed 1989 rokiem w Polsce nie funkcjonowały firmy zagraniczne (poza tzw. firmami polonijnymi). Dzisiaj 91 proc. kapitału napływającego do naszego kraju pochodzi z krajów OECD (ponad 41 mld USD). Według Państwowej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych w 2002 r. napłynęły do Polski inwestycje wartości 6 mld dolarów. Całkowita wartość inwestycji w latach 1990 - 2002 wynosi 66 mld dolarów.
Większa część środków finansowych z zagranicy lokowana jest w przemysł wytwórczy (42 proc.). W następnej kolejności jest sektor usług finansowych (22,7 proc.) oraz transport, logistyka i transfer danych (12,1 proc.). Od początku lat 90 przedsiębiorcy z Unii Europejskiej coraz częściej interesują się działalnością w Polsce. O ile w 1993 roku wartość inwestycji pochodzących z krajów Unii wynosił ok. 47 proc., to w 2000 roku udział ten wzrósł do 67 proc. wszystkich przedsięwzięć podjętych przez zagraniczne firmy. Ten wzrost jest najlepszą wizytówką dla rozwoju polskiej gospodarki i doskonale świadczy o zaufaniu inwestorów.
Lista pierwszych, co do wielkości inwestycji w Polsce pokazuje na jaką skalę zagraniczny kapitał angażuje się w polską gospodarkę. Oprócz restrukturyzacji istniejących przedsiębiorstw stworzono wiele nowych wielkich zakładów produkcyjnych, takich jak zakłady Coca-Coli w Niepołomicach, fabryka Opla w Gliwicach, fabryka Volkswagena w Poznaniu, fabryka silników Isuzu w Tychach czy fabryki słodyczy MasterFoods w Sochaczewie. W przyszłych latach planowane są kolejne inwestycje przez Flextronics (USA), Guardian (USA), Nastech (Japonia) i Toyo Seal Industries (Japonia). Jest to tym bardziej ciekawe, że dzieje się to w czasie schłodzenia światowej gospodarki.
W 2001 roku w porównaniu z rokiem poprzednim liczba inwestycji w państwach europejskich wzrosła o 0,5 proc., podczas gdy w tym samym okresie Polska zanotowała wzrost na poziomie ok. 25 proc. (dane Ernst&Young). Polska jest krajem atrakcyjnym dla zagranicznych inwestorów, ze względu na konkurencyjne koszty pracy, wielkość rynku, różnorodność przemysłu i możliwości rozwoju nowych podmiotów gospodarczych.
Niska cena ziemi i jej duża dostępność stwarzają dla cudzoziemców wielkie możliwości rozwoju. W Polsce nie występuje charakterystyczny dla wielu państw UE problem zmniejszania się wielkości i ilości terenów, na których można prowadzić produkcję rolną. Przeciwnie, część ziemi rolnej w naszym kraju nie jest uprawiana, ponieważ brakuje funduszy na zagospodarowanie lub rekultywację tych terenów.

Deficyt budżetowy w roku 2005 jest o 3,0-3,5 mld zł niższy niż planowane 45,3 mld zł. Według założeń budżetowych deficyt wyniósł 35 mld zł, czyli 3,7% PKB.

Dane statystyczne:
Liczba ludności: 38 622 660 (2003), 61,8% w miastach
Powierzchnia: 312 685 km2
Przyrost naturalny: -0,04%
Podział sektorów: Przemysł (24,4%), w tym górnictwo i kopalnictwo (2,6%), działalność produkcyjna (19,9%), zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (1,9%), rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo (26,4%), rybołówstwo i rybactwo (0,1%), budownictwo (5,6%), handel (14,8%), hotelarstwo (1,3%), transport (5,6%). (Ogółem R18,7 P31,1 U50,2)
Dochód narodowy: 9 500 USD na 1 mieszkańca.
Inflacja: 4%.
Zadłużenie zagraniczne: 112 mld USD (VI 2004).
Handel zagraniczny: eksport głównie urządzeń i maszyn (22,4%), produktów metalurgicznych (15,9%), produktów chemicznych (11,6%), natomiast importuje się urządzenia i maszyny (18,8%), energię i materiały pędne (18,8%), produkty chemiczne (11,5%).
Obroty: eksport: 32,4 mld USD, import: 43,4 mld USD.
Głównymi partnerami handlowymi są: Niemcy, Rosja, Włochy, Francja oraz Wielka Brytania.


Źródło: http://www.pesk.org
Procentowe zmiany bezrobocia, PKB i eksportu w Polsce i Czechach (1994-99)

4. Słowacja
(etap do rozpadu Czechosłowacji zawarłem już przy opisie Czech)

Słowacja jest niepodległym krajem od 1 stycznia 1993 roku. W początkowym okresie tuż po upadku komunizmu słowackie żądania niepodległościowe napotykały silny sprzeciw Czechów. Ale Słowacy z uporem domagali się rozwiązania unii dwóch narodów. Byli bardzo niezadowoleni z tego, że wiele spośród najważniejszych urzędów we wspólnym państwie sprawowali Czesi, którzy choć stanowili tylko 1% mieszkańców Słowacji, to jednak zdominowali jej życie publiczne. Co więcej, gospodarka wschodniej części Czechosłowacji była znacznie opóźniona w stosunku do części zachodniej.

Jednakże głównym powodem uporczywych żądań było po prostu pragnienie samoistnienia i niezależności po wiekach obcej władzy. Słowacja należy do krajów średnio rozwiniętych gospodarczo. Przejście do gospodarki rynkowej po oddzieleniu się kraju od Czech przysporzyło Słowacji wiele problemów gospodarczych. Niewątpliwy wpływ w pogłębianiu się trudności miała jednostronna struktura przemysłu i powiązania kooperacyjne z byłym blokiem wschodnim. Dopiero od 1994 r. zaznacza się wzrost w dynamice produktu krajowego brutto o 5-7% w stosunku do roku poprzedniego.

Duży udział w gospodarce na przemysł elektromaszynowy. Słowacja zajmuje czołowe miejsce w ilości produkowanych na jednego mieszkańca ilości chłodziarek i zamrażarek. Podobnie wysoką pozycję zajmuje w produkcji obuwia. Znaczący udział w gospodarce ma także przemysł chemiczny.

Słowacja posiada różnorodne surowce mineralne, jednak ich złoża są niewielkie. Znaczny udział lasów (39%) w powierzchni Słowacji sprzyjał pozyskiwaniu drewna. Obecnie ogranicza się wyrąb lasów, a obszary leśne wykorzystuje w inny sposób, np. w łowiectwie czy turystyce. Dobrze rozwinięta jest baza turystyczna. W 1995 r. odwiedziło kraj ten 827 tys. turystów zagranicznych (z Niemiec, Czech i Polski), a wpływy z turystyki wynosiły 620 mln dol. USA. Słowacja dysponuje dosyć dobrą bazą noclegową (ok. 32 tys. miejsc hotelowych).

W celu ochrony naturalnych krajobrazów utworzono w Słowacji obszary chronione o powierzchni około 1 mln ha, z czego blisko 20 tys. ha stanowią parki narodowe (Tatrzański, Pieniński, Niżne Tatry, Mała Fatra, Słowacki Raj), a pozostałe to liczne rezerwaty i obszary chronionego krajobrazu.

Od 1993 Słowacja, jest członkiem ONZ i Rady Europy. W lutym 1994 podpisała dokument Partnerstwo dla pokoju. Uchwalono rządowy projekt prywatyzacji, odrzucony wcześniej przez premiera V. Meiara, który został odwołany wraz z gabinetem. Na nowego premiera wybrano J. Moravika. 1994 odbyły się przedterminowe wybory, premierem został ponownie Meiar. W październiku 1998 premierem został M. Dzurinda. W maju 1999 nowym prezydentem został Rudolf Schuster a w 2001 parlament słowacki zadecydował o podjęciu starań w kierunku członkostwa w NATO.

2003 Słowacy w referendum ogólnonarodowym wyrazili poparcie dla wstąpienia kraju do Unii Europejskiej. W kwietniu 2004 Ivan Gaszparovicz został wybrany na stanowisko prezydenta, a miesiąc później Słowacja wstąpiła do UE.

W styczniu tego samego roku francuski koncern PSA (Peugeot Citron) podjął decyzję o budowie fabryki samochodów w Trnawie niedaleko Bratysławy. Wartość inwestycji to 700 mln euro, 3,5 tys. miejsc pracy. Co więcej, w marcu 2004 r. słowacka Żylina wygrała z polskimi Kobierzycami wyścig o inwestycję koreańskiego koncernu Huyndai/Kia. Koreańczycy zamierzają stworzyć 4 tys. nowych miejsc pracy oraz zainwestować 1,1 mld euro. Przykłady te pokazują, że Słowacja jest idealnym miejscem dla lokalizacji przemysłu motoryzacyjnego, czemu sprzyja intensywny (podobnie jak w Czechach) rozwój sieci drogowej.

Dane statystyczne:
Liczba ludności: 5,4 mln
Powierzchnia: 49 tys. km2
Przyrost naturalny: 0,10%
Dochód narodowy: 12 200 USD na 1 mieszkańca (2002).
Inflacja: 3,3% (2002).
Zadłużenie zagraniczne: 9,6 mld USD (2002).
Struktura zatrudnienia: przemysł - 29%, usługi - 46%, rolnictwo - 9%.
Handel zagraniczny: eksportuje się głównie półfabrykaty (43%), maszyny (19%), produkty gotowe (14%), importuje się natomiast maszyny (32%), paliwa (30%), chemikalia (10%).
Głównymi partnerami handlowymi są: Czechy, Niemcy, Rosja i kraje byłego ZSRR.
Obroty z zagranicą: eksport: 12,9 mld USD, import: 15,4 mld USD (2002).


5. Ukraina

Ukraina, drugi co do wielkości kraj europejski, uzyskała niepodległość 24 sierpnia 1991 roku - niemal w 338 lat po przyłączeniu do Rosji, jej "wielkiego brata". Stare więzi, zarówno gospodarcze, jak i polityczne, nadal jednak łączą ją z dawnym kolonizatorem. Przeprowadzone w 1994 roku wybory powszechne dowiodły, że duża część społeczeństwa wciąż opowiada się za bliższymi związkami z Rosją.

Zakłady przemysłowe Ukrainy, produkujące wiele różnych wyrobów, są dziś rozrzucone po całym kraju. Ukraiński przemysł wytwarza cukier, konserwy rybne oraz inne artykuły spożywcze, a także żelazo i stal, maszyny, telewizory i silniki elektryczne. Zagłębie Donieckie jest ośrodkiem przemysłowym i jednym z największych rejonów wydobycia węgla w tej części świata. Wydobycie węgla i rudy żelaza spadło od czasu rozpadu Związku Radzieckiego i związanego z tym kryzysu energetycznego. Wiąże się to także ze spadkiem cen rudy na rynkach światowych. W najlepszym okresie w Zagłębiu Donieckim wydobywano ponad 200 mln ton węgla rocznie, w latach 1991-1992 produkcja spadła do 132 mln ton, w 1995 roku obniżyła się do poziomu 84 mln ton.

Po uzyskaniu niepodległości rząd Ukrainy rozpoczął proces stopniowej prywatyzacji, zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw. Jednak mimo prywatyzacji i pewnych reform gospodarczych produkcja kraju spadła do poziomu sprzed lat 90., co sugeruje, że przejście do gospodarki wolnorynkowej potrwa wiele lat. Trwa spadek produkcji przemysłowej, a deficyt w handlu zagranicznym rośnie. Pojawiają się jednak pewne oznaki poprawy sytuacji. Ukraiński pieniądz jest stabilny, a miesięczna inflacja, która jeszcze w 1994 roku wynosiła 50 proc. w 1996 roku osiągnęła poziom 6 procent. Inwestycjom zagranicznym nie sprzyja wysoka korupcja oraz niejasność przepisów prawa.

Ukraina ma niewielkie złoża ropy i gazu ziemnego, toteż jest uzależniona od importu tych surowców. Do 1991 roku Rosja dostarczała jej rocznie 57 mln ton ropy, lecz w roku 1994 rosyjskie dostawy wyniosły zaledwie 40 mln ton i Ukraina musiała zaopatrywać się w ropę po wyższych cenach na rynkach światowych, co wywołało napięcia między oboma krajami.

Stosunki z Zachodem stały się chłodne, kiedy wkrótce po uzyskaniu niepodległości Ukraińcy odmówili podpisania traktatu o całkowitym zakazie prób nuklearnych. Innym ważnym dla Ukrainy wydarzeniem było podpisanie przez nią traktatu handlowego z Unią Europejską i nieoczekiwane zwycięstwo w wyborach Leonida Kuczmy, który wkrótce potem rozpoczął wdrażanie wielu radykalnych reform ekonomicznych, obejmujących między innymi masową prywatyzację ziemi i majątku. Niestety, początkowe tempo reform nie zostało utrzymane. Dochodziło także do tajemniczych zaginięć dziennikarzy i polityków opozycji, za co bezpośrednio obarczano winą prezydenta Kuczmę (sprawców nie znamy do dzisiaj).

W okresie 1992-200 nastąpiły pierwsze efekty przeprowadzanych reform instytucjonalnych i gospodarczych, wdrożono nowe systemy: finansowy, monetarny, bankowy, celny. Korzystne wskaźniki ekonomiczne uzupełnione pakietem reform społecznych sprzyjają realizacji długofalowych celów politycznych, z których najważniejszym jest osiągnięcie statusu członka stowarzyszonego z Unią Europejską i przystąpienie do NATO.

W Grudniu 2004 przeprowadzono na Ukrainie wybory prezydenckie. Oficjalnie wygrał je prorosyjski polityk, ówczesny premier Wiktor Janukowycz. Wskutek masowych protestów i demonstracji ludności ukraińskiej oraz bezpośredniemu zaangażowaniu krajów europejskich (głównie Polski) doszło do powtórki drugiej tury wyborów, które tym razem wygrał kandydat opozycji Wiktor Juszczenko. Wybory te wykazały także, że przez środek kraju przebiega linia politycznego podziału, przy czym LWÓW, w części zachodniej, jest ośrodkiem o nastawieniu proukraińskim i prozachodnim, a Donieck, na wschodzie, ciąży w stronę Rosji.

Dane statystyczne:
Liczba ludności: 48 mln
Powierzchnia: 603,7 tys. km2
Przyrost naturalny: -7,2%
Dochód narodowy: 4 200 USD na 1 mieszkańca (2001)
Inflacja: 12% (2001).
Zadłużenie zagraniczne: 11,8 mld USD (2001).
Struktura zatrudnienia: usługi - 37%, przemysł - 36%, rolnictwo - 25%.
Handel zagraniczny: eksportuje się głównie urządzenia elektryczne, metale żelazne i wyroby metalowe do Chin (18%) i Łotwy (10%), natomiast importuje się ropę naftową i gaz ziemny z Niemiec (12%), Włoch (10,2).
Obroty w handlu z zagranicą: – eksport: 17,3 mld USD, import: 17,8 mld USD (2001).

6. Węgry
Węgry ogłosiły niezależność w październiku 1989 roku i w wolnych wyborach, które odbyły się wiosną 1990 roku, władzę przejęła konserwatywna koalicja z Forum Demokratycznym na czele. Niemniej po wielu latach gospodarki nakazowej kraj nagle stanął wobec problemu wysokiego bezrobocia (blisko 13% w 1993 r.), inflacji (22% w skali rocznej), rosnącego deficytu budżetowego oraz napięć społecznych między zwolennikami nowego rządu i byłymi komunistami.

Efektem niezadowolenia z wyników gospodarczych kraju były wybory - maj 1994 roku, które na powrót oddały władzę w ręce partii socjalistycznej, z Gyula Hornem na czele, byłym ministrem spraw zagranicznych oraz członkiem grupy reformatorów w ostatnim okresie rządów komunistycznych. W skład rządu obok socjalistów weszli liberałowie ze Związku Wolnych Demokratów. Nowy gabinet kontynuuje reformy zmierzające do wprowadzenia na Węgrzech zasad gospodarki rynkowej. 6 VII 1998 nowym premierem został V. Orban, przewodniczący węgierskiej koalicji centroprawicowej.
W 2000 roku nowym prezydentem Węgier został Ferenc Madl. Rok później Węgry, jako jedno z dwóch (oprócz Islandii) państw w Europie nie poparły amerykańskiej wojny z terroryzmem. Natomiast w 2003 roku władze udzieliły poparcia koalicji sojuszniczej w wojnie z Irakiem, jednak parlament nie wyraził zgody na udział żołnierzy węgierskich w działaniach zbrojnych. Przeprowadzone w tym samym roku referendum dotyczące przystąpienia kraju do Unii Europejskiej dało pozytywny wynik. Dziś Węgry należą do UE (akcesja 1 maja 2004).

Nowy rząd zadeklarował jednak raczej swoje przywiązanie do koncepcji zachodnioeuropejskich socjalistów niż komunizmu w starym wydaniu. Na początku tego samego roku Węgry stały się państwem stowarzyszonym z Unią Europejską.

W kraju praktycznie brak znaczniejszych bogactw naturalnych. Gospodarka Węgier oparta jest na przemyśle i rolnictwie. Węgry mają jeden z najwyższych wskaźników produkcji zbóż na 1 mieszkańca na świecie. Uprawia się tu także buraki cukrowe i słonecznik. Duży areał zajmują warzywa, przede wszystkim pomidory i papryka. Z owoców największe znaczenie mają winogrona i jabłka. Kraj posiada nieliczne surowce mineralne. Wyjątkiem są boksyty. Ich złoża należą do największych w świecie. Na dużą skalę ich wydobycie przeprowadza się w Lesie Bakońskim. Poza tym wydobywa się tu dość nieduże ilości ropy naftowej i gazu ziemnego, węgla kamiennego i brunatnego oraz rud żelaza. Prawie połowę energii elektrycznej otrzymuje się z elektrowni jądrowych.

Przemysł węgierski w warunkach ustroju socjalistycznego, a więc do 1990r., był nastawiony przede wszystkim na masową produkcję niewysokiej jakości dóbr i z trudem konkurował nawet na swoich tradycyjnych rynkach, takich jak państwa należące do Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej i kraje byłej Jugosławii. Dużą rolę w gospodarce odrywa przemysł lekki oraz przemysł środków transportu. Na Węgrzech produkuje się m.in. autobusy, samochody ciężarowe oraz tabor kolejowy. Do głównych ośrodków przemysłowych należy Budapeszt, a także Miszkolc, Gyr i Szkesfehrvr.
Zagraniczne inwestycje wspomagają istniejące zakłady, takie jak, na przykład zakłady autobusowe. Węgry były w swoim czasie jednym z największych w Europie eksporterów autobusów – przykładem jest często w Polsce spotykany Ikarus. Pomimo spadku produktu krajowego brutto w latach 1991 – 1993, Węgry wprowadzają w życie program odbudowy międzynarodowego zaufania, otrzymały duże pożyczki w 1993 r. z Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

W latach 1990-93 napłynęło do tego kraju wielu zagranicznych inwestorów, np. General Electric, Suzuki, Siemens, Ford, Philips, Alcoa i Henkel.

Węgry są krajem samowystarczalnym pod względem produkcji żywności. Dzięki obfitym opadom i wysokiej temperaturze latem dolina Dunaju należy do bardzo wydajnych rolniczo obszarów. Węgry słyną z produkcji win, których z roku na rok eksportują coraz więcej. Rolnictwo podlega zasadniczym przemianom od czasu upadku ustroju socjalistycznego, chociaż jeszcze w 1993 r. 3% gospodarstw stanowiło własność państwa, a 47% było spółdzielczych.

Dane statystyczne:
Liczba ludności: 10 mln
Powierzchnia: 93 tys. km2
Przyrost naturalny: -0,3%
Dochód narodowy: 13 300 USD na 1 mieszkańca (2002).
Inflacja: 5%
Zadłużenie zagraniczne: 31,5 mld USD (2002).
Struktura zatrudnienia: usługi - 45,1%, przemysł - 37,2%, rolnictwo - 15,1%.
Handel zagraniczny: Eksport - surowce i półprodukty (36,9%), żywność (24,4%), maszyny (11,9%) do Niemiec (27,7%), WNP i krajów nadbałtyckich (13,2%), Austrii (10,7%). Import - surowce i półprodukty (37%), maszyny (21,9%), artykuły konsumpcyjne (21,5%) z Niemiec (23,5%), WNP i krajów nadbałtyckich (16,8%), Austrii (14,4%).
Obroty w handlu z zagranicą: eksport: 31,4 mld USD, import: 33,4 mld USD (2002).


Wykresy i tabele porównawcze
Struktura zatrudnienia wg sektorów gospodarki


Mapy
Białoruś
Czechy
Polska
Słowacja
Ukraina
Węgry

Bibliografia:

- „Przewodnik po świecie - ilustrowana encyklopedia geograficzna”, Przegląd Reader’s Digest, Warszawa 1998
- „Geografia – tematy i zagadnienia maturalne”, Tomasz Kozioł, OMEGA, Kraków 2003
- dodatki edukacyjne gazety „Dziennik Zachodni” i tygodnika „Polityka”
- Nowa encyklopedia powszechna PWN (6 tomów), Warszawa 1997
- „Ilustrowana geografia Polski”, Podsiedlik-Raniowski i Spółka, Poznań 1998
- „Geografia społeczno – ekonomiczna”, podręcznik, Jadwiga Kop, Maria Kucharska, Elżbieta Szkurłat, PWN, Warszawa 2003
- „Świat w liczbach”, The Economist (wyd. polskie Studio EMKA), Warszawa 2002
- http://wiem.onet.pl
- http://www.sciaga.pl
- http://www.gus.pl
- http://www.stat.gov.pl
- http://www.investinpoland.pl
- http://www.eksporter.pl
- http://finanse.onet.pl
- http://www.nbp.pl
- http://www.money.pl
- http://www.gazetabankowa.pl
- http://www.travelplanet.pl
- http://www.ambpl-weh.org.hu
- http://www.globaleconomy.pl
- http://www.poland.gov.pl/
- http://www.zus.pl

Mapy, schematy, tabele w załączniku