Źródła finansowania

W działalności przedsiębiorstw często pojawia się problem finansowania bieżącej działalności lub planowanych przedsięwzięć. W przypadku większych inwestycji, gdy przedsiębiorstwo nie dysponuje odpowiednio dużymi zasobami problem jest dość jasny. Podobnie jednak wygląda sytuacja przy finansowaniu bieżącej działalności. Opóźnienie wpływów może spowodować brak pieniędzy na finansowanie wypłat lub niemożność dokonania zakupów surowców do prowadzenia dalszej produkcji. Oba rodzaje zapotrzebowań mimo różnego charakteru wymagają od przedsiębiorstwa znalezienia źródeł finansowania krótko, średnio lub długoterminowych.

W dalszej części pracy będą przedstawione różne możliwe źródła finansowania, z których przedsiębiorstwa mogą korzystać w zależności od bieżącej sytuacji i oczekiwanych warunków. Każda z możliwości charakteryzuje się różnymi cechami, które mniej lub bardziej predysponują do konkretnych potrzeb.

Dla większości przedsiębiorstw najpowszechniejszym źródłem finansowania jest bank, z którym każde przedsiębiorstwo jest związane. Konieczność posiadania przez przedsiębiorstwo rachunku bieżącego wymuszona została przez przepisy dotyczące działalności podmiotów gospodarczych. Z tego powodu jak i z charakteru działalności banków wynika największy wachlarz świadczonych usług.

Uprzywilejowane miejsce banków w kontaktach z przedsiębiorstwami powoduje zmniejszenie znaczenia innych źródeł finansowania, które w efekcie często są dostępne tylko dla nielicznych przedsiębiorstw spełniających różnego rodzaju kryteria.

Z powodu znacznej roli banków w finansowaniu działalności przedsiębiorstw w pracy został położony główny nacisk na świadczone przez nie usługi tj. różnego rodzaju kredyty i gwarancje. Prócz tego omówione zostały takie formy finansowania jak leasing, faktoring, venture capital, weksle i fundusze pomocowe. Inne formy takie jak na przykład emisja akcji, obligacji i bonów komercyjnych (commercial papers) przedsiębiorstw zostały pominięte ze względu na swoją obszerność wykraczającą znacznie poza ramy tej pracy.

W pracy nie zostały omówione inne metody takie jak na przykład opóźnienie płatności kontrahentom, wykorzystywanie specjalnych stref ekonomicznych i innych przepisów prawnych.


Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem

Każdy podmiot gospodarczy zmuszony jest przepisami do posiadania rachunku bieżącego w banku. Ten obowiązek, nakłada na banki naturalną funkcję podstawowego źródła finansowania krótko, średnio i długoterminowego. Wynika to z uproszczonej procedury, możliwej do przeprowadzania, gdy przedsiębiorstwo jest wieloletnim klientem banku. Co w konsekwencji znacznie skraca czas potrzebny do podpisania umowy i uzyskania pieniędzy. Dodatkowo banki prócz finansowania inwestycji stanowią podstawę pracy operacyjnej przedsiębiorstw (rachunek bieżący) i umożliwiają dokonywanie inwestycji (np.: lokaty terminowe).


Kredyt

Podstawową usługą, która daje możliwość pozyskania zasobów finansowych jest kredyt. Przedsiębiorstwo może korzystać z kredytu nie tylko w sytuacjach, braku zasobów ale również, gdy kapitał własny jest zainwestowany np. w lokatach długoterminowych i koszt naruszenia inwestycji jest większy od kosztu związanego z zaciągnięciem pożyczki.

Banki wprowadziły wiele różnego rodzaju kredytów w celu dostosowania się do potrzeb klientów. Najważniejszymi kryteriami podziału są: okres kredytowania, metoda udzielania kredytu, przeznaczenie kredytu, sposób wykorzystania kredytu, sposób spłat, bank kredytujący, preferencyjność i zasady oprocentowania.

Kredyt w rachunku bieżącym – zadłużenie występuje w postaci salda debetowego rachunku bieżącego przedsiębiorcy. Wpłaty na rachunek bieżący zmniejszają zadłużenie. Rozróżnia się dwa rodzaje kredytów: otwarty i kasowy (udzielany w przypadkach chwilowych braków gotówki). Kredyt w rachunku bieżącym jest bardzo wygodnym środkiem pozyskiwania pieniędzy, jednak z reguły jest on na krótki okres czasu i ze stosunkowo dużymi odsetkami.

Kredyt w rachunku kredytowym – kredyt udzielany przy wykorzystaniu wydzielonego rachunku tzw. „kredytowego”, który służy do ewidencjonowania stopnia wykorzystania i spłaty kredytu. Wyróżnia się następujące podstawowe formy kredytów: docelowy, na spłatę zobowiązań, kasowy, sezonowy, linie kredytowe.

Kredyt docelowy związany jest ze ściśle określoną potrzebą finansowania określonej transakcji. Z reguły jest to kredyt nieodnawialny. Spłata często odbywa się z wpływów z planowanej inwestycji.

Kredyt na wymagalne zobowiązania (na spłatę zobowiązań) z reguły krótkoterminowy i nieodnawialny. Służy do uregulowania zobowiązań będących źródłem trudności płatniczych.

Kredyty sezonowe związane są z sezonowym charakterem, niektórych potrzeb przedsiębiorstw: np. zakup wiosną nasion w rolnictwie. Z reguły jest to kredyt nieodnawialny.

Kredyt w formie linii kredytowej jest kredytem odnawialnym. Przedsiębiorstwo może wielokrotnie wykorzystywać przyznany kredyt do momentu ustalonego w umowie. Najczęściej okres trwania umowy nie przekracza jednego roku i może być przedłużony w formie nowej umowy bez konieczności wcześniejszej spłaty poprzedniego kredytu. Kredyt ten jest wygodny dla przedsiębiorstw jednak udzielany jest tylko wąskiej grupie klientów, których wiarygodność została wcześniej sprawdzona.

Kredyty inwestycyjne – przeznaczone są na stworzenie nowego lub powiększenie istniejącego majątku trwałego przedsiębiorstwa (inwestycje materialne - sprzęt, nieruchomości; inwestycje niematerialne – papiery wartościowe, prowadzenie badań; finansowe – zakup akcji, udziałów). Kredyty inwestycyjne dzieli się na kredyty na wyposażenie (zakup, modernizacja sprzętu, nabywanie i tworzenie majątku trwałego), kredyty na restrukturyzację, kredyty na budowę lub zakup obiektów przemysłowych lub rolnych. Z reguły kredyty inwestycyjne są o charakterze średnioterminowym. Kredyt inwestycyjny najczęściej udzielany jest w formie linii kredytowej lub finansowania jednej określonej transakcji.

Do innych form kredytu – trochę mniej popularnego – należy kredyt dyskontowy (wekslowy). Zakupiony od firmy weksel zostaje zamieniony przez kredyt bankowy na pieniądz. Bank nie płaci za weksel jego nominalnej sumy lecz potrąca z góry określoną kwotę (dyskonto). Ten rodzaj kredytu umożliwia wcześniejsze uzyskanie zapłaty w przypadku, gdy zapłata dokonana jest przy użyciu weksli.

Drugą rzadko udzielaną formą kredytu, jest kredyt akceptacyjny. W tym przypadku bank gwarantuje wykup weksla i w związku z tym ponosi pełne ryzyko. Konsekwencją tego jest stosunkowo duży koszt tego rozwiązania. W praktyce ta forma kredytowania jest stosowana tylko w stosunku do solidnych kontrahentów.

Kolejnym typem kredytu jest tzw. kredyt lombardowy. Jest to kredyt pod zastaw ruchomości lub innych praw do przedmiotów o łatwej zbywalności. Najczęściej udzielany jest pod zastaw papierów wartościowych. W każdym przypadku kwota uzyskiwana jest rzędu 50% wartości zabezpieczenia. Kredyt z reguły jest krótkoterminowy (do 3 miesięcy) i wymagana jest jednorazowa spłata całości wraz z odsetkami.

Podobnym typem kredytu jest tzw. „kredyt hipoteczny”. Jest to kredyt długoterminowy, którego zabezpieczeniem jest hipoteka. Takie rozwiązanie gwarantuje zwrot pieniędzy nawet w przypadku zmiany właściciela. Do skorzystania z tej formy kredytowania potrzebny jest odpowiednio duży udział środków własnych przedsiębiorstwa.


Warunki kredytu

Podstawowym dokumentem potrzebnym do uzyskania kredytu jest wniosek i umowa kredytowa. Warunkiem koniecznym do uzyskania kredytu jest zdolność kredytowa, co oznacza zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach ustalonych we wniosku/umowie. Bank przyznając kredyt bierze pod uwagę sytuację ekonomiczno-finansową przedsiębiorstwa, która jest szczególnie dokładnie badana w przypadku nowych przedsiębiorstw. Przy składaniu wniosku o kredyt określa się cel, na jaki będą przeznaczone środki a także rodzaj zabezpieczenia i sposobu spłacania.

Umowa kredytowa jest potwierdzeniem przyznania kredytu. Znajdują się w niej zapisy o kwocie kredytu, wysokości oprocentowania, termin oddania do dyspozycji środków przez bank, terminy spłaty, sposób zabezpieczenia i zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystanych funduszy i sposób ewentualnego odstąpienia od umowy.

Z reguły odstąpienie przez bank od umowy następuje w przypadku: niezgodnego z umową wykorzystania kredytu, pogorszenia się sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, niedotrzymania terminów spłat, zmiany wartości zabezpieczenia, niespełnienia innych warunków umowy.

Zabezpieczenie kredytu ustala się podczas negocjacji z bankiem warunków kredytu. Wyróżnia się zabezpieczenia osobiste, gdy kredytobiorca odpowiada całym swoim majątkiem w przypadku niedopełnienia warunków umowy. Innym rodzajem zabezpieczenia są tzw. zabezpieczenia rzeczowe takie jak hipoteka, zastaw na prawach, blokada środków, papierów wartościowych itp. Dla banków ten sposób jest bardzo wygodny, gdyż mają zapewnione pierwszeństwo w zaspokajaniu swoich roszczeń, ale jednocześnie muszą się nimi zadowolić nawet, gdy wartość jest mniejsza od kwoty udzielonego kredytu (z tego powodu często banki wymagają zabezpieczenia, którego wycena jest bardzo zaniżona lub znacznie przekracza wartość zaciąganego kredytu).


Leasing

Leasing jest drugą najczęściej stosowaną formą finansowania działalności gospodarczej zaraz po kredycie. Polega on na umożliwieniu korzystania z z rzeczowych składników majątkowych bez konieczności ich nabycia. W praktyce jest podpisywana umowa z właścicielem, w której przedsiębiorstwo jest upoważniane do użytkowania przedmiotu w zamian za opłaty ratalne. Umowa leasingowa nie może być traktowana jako sprzedaż na raty, gdyż leasingobiorcy nie zostają przekazane prawa własności (chociaż w umowie często się zaznacza, że leasingobiorca po upływie okresu leasingu będzie mieć prawo wykupu przedmiotu za określoną sumę).

Najczęściej podlegają leasingowi: środki transportu, komputery, wyposażenie biurowe, maszyny i urządzenia, jednak mogą to być również nieruchomości.

Rozróżnia się wiele typów leasingów jednak najczęściej są to: leasing pośredni, bezpośredni, operacyjny i finansowy. Leasing pośredni polega na pośrednictwie wyspecjalizowanego przedsiębiorstwa w przeprowadzaniu transakcji. Producent sprzedaje firmie leasingowej przedmiot, który dopiero później jest wynajmowany leasingobiorcy. Natomiast gdy leasingodawcą jest bezpośrednio producent to mamy do czynienia z leasingiem bezpośrednim.

Leasing operacyjny (eksploatacyjny, usługowy) jest bardzo zbliżony do umowy dzierżawy. Okres umowy jest stosunkowo krótki w porównaniu z okresem użytkowania przedmiotu leasingowanego. Rozróżnia się leasing „mokry” i „suchy” w zależności od tego czy przedsiębiorstwo leasingujące w ramach umowy zapewnia serwis i ewentualne przeszkolenia.

Leasing finansowy (kapitałowy) jest umową długoterminową, której okres trwania zbliżony jest do okresu ekonomicznego zużycia przedmiotu. Leasingodawca nie może odstąpić od umowy, natomiast leasingobiorca przy odstąpieniu musi opłacić wysokie kary. Przedmiot leasingu jest również tak jak w przypadku leasingu operacyjnego własnością leasingodawcy jednak zaliczany jest on do składników majątku leasingobiorcy. Wszelkie koszty remontów i użytkowania ponosi leasingobiorca. Zwykle w umowie określa się możliwość wykupu przedmiotu za niską cenę np.: 1%. W przypadku leasingu finansowego wyróżnia się leasing z pełnym zwrotem kosztów, częściowym zwrotem kosztów, leasing zwrotny i tzw. clifing dotyczącym zakupu samochodów osobowych.

Dla przedsiębiorstw umowa leasingowa jest bardzo wygodną formą finansowania ze względu na brak konieczności ponoszenia pełnych kosztów przedmiotu lub rozłożenia na raty, szybka procedura, odpisy podatkowe, itp. Do wad można zaliczyć brak prawa własności, wyższy koszt niż w przypadku zakupu, ryzyko cenowe i rzeczowe.


Faktoring

Faktoring jest to szeroko pojęte pośrednictwo handlowe. Polega ono na nabywaniu przez specjalistyczne przedsiębiorstwo bieżących wierzytelności od podmiotów gospodarczych. Wygoda korzystania z tego typu pośrednictwa wynika z niekiedy długich cykli rozliczeniowych między dostarczeniem produktu a odbiorem należności. W praktyce jednak umowy faktoringowe dotyczą wierzytelności krótkoterminowych do 4 miesięcy. Tym rodzajem działalności w Polsce z reguły zajmują się banki.

Wyróżnia się faktoring właściwy polega on na przejęciu przez faktora wierzytelności i wszystkimi z nim związanymi konsekwencjami włącznie z ryzykiem wypłacalności dłużnika. Z tego powodu zawarcie takiej umowy jest dość kłopotliwe, gdyż wymaga sprawdzenia przez bank wypłacalności dłużnika.

Inną formą jest faktoring niewłaściwy, w tym przypadku ryzyko niewypłacalności dłużnika nie przechodzi na faktora, a umowa bardzo podobna jest do umowy pożyczki. W przypadku nie wypłacenia w terminie zobowiązań następuje przeniesienie zobowiązań na przedsiębiorcę.

W praktyce umowy faktoringowe wygodne są dla przedsiębiorstw mających stałych kontrahentów, nie spełniających wymogów kredytowych (zabezpieczeniem może być wiarygodność dłużnika), mające nie równo rozłożone w czasie zapotrzebowania na środki finansowe itp.
W zależności od tego czy dłużnik jest powiadamiany o przejęciu praw do wierzytelności wyróżnia się faktoring otwarty, półotwarty i tajny. Prócz tego w zależności od sposobu i przedmiotu faktoringowanego można wyróżnić: meta faktoring (rozłożenie ryzyka na bank, przedsiębiorstwo i faktora), faktoring powierniczy (powierzane jest zarządzanie wierzytelnościami bez przekazywania ryzyka), honorarium faktoring (faktor wypłaca zaliczki na poczet przyszłych honorariów), faktoring zmodyfikowany, faktoring eksportowy i międzynarodowy, i inne.


Gwarancje bankowe

Gwarancja bankowa jest pisemnym zobowiązaniem banku do wypłacenia określonemu podmiotowi (beneficjętowi) określonej sumy pieniędzy, w przypadku gdyby kontrahent (zleceniodawca gwarancji) nie wypłacił świadczenia, do którego się zobowiązał.

Pod względem wymogów stawianym przedsiębiorstwom, gwarancje bankowe są bardzo zbliżone do wymogów stawianych w przypadku kredytów. Gwarancje mogą być udzielane na spłaty kredytów, wykonania kontraktu, płatności, zwrotu zaliczki, rękojmi, leasingu, wadium, celne, itp.

Najbardziej popularnymi są gwarancje kredytowe udzielane jako zabezpieczenie spłaty kredytu przez inne banki. Gwarancje płatności, w której bank zobowiązuje się do zapłaty należności, gdyby kontrahent zwlekał lub nie mógł uregulować wierzytelności. Gwarancja wadialna – bank daje gwarancje, że przedsiębiorstwo przystępując do przetargu i wygrywając go wniesie opłatę. Dzięki temu przedsiębiorstwo unika konieczności wpłaty wadium organizatorowi przetargu.


Fundusze pomocowe

Państwo wspiera wybrane działy gospodarki tworząc specjalnie lepsze warunki dla funkcjonowania przedsiębiorstw. Dla „poprawiania” warunków działania przedsiębiorstw tworzone są specjalne fundusze lub przydzielane dotacje. Prócz funduszy finansowanych przez państwo polskie jest też kilka organizacji międzynarodowych (głównie z Unii Europejskiej), których zadaniem jest wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw. W chwili obecnej działają następujące fundusze: PHARE, ISPA i SAPARD.

PHARE - fundusz od roku 2000 finansuje głównie trzy rodzaje działań: rozwój instytucjonalny, wdrażanie prawa wspólnotowego (aquis communitaire) oraz rozwój regionalny. Nazwa funduszu pochodzi od „Poland and Hungary - Assistance for Restructuring their Economies”, gdyż pierwotnie był skierowany tylko do Polski i Węgier, w późniejszym okresie zakres działania został rozszerzony na pozostałe państwa Europy Środkowej i wschodniej.

ISPA – jest to program pomocy przedakcesyjnej. W ramach programu ISPA przedsiębiorcy nie mogą być bezpośrednimi odbiorcami pomocy zagranicznej. Natomiast ich udział jest konieczny do realizacji projektów prowadzonych przez organy centralne i samorządowe. Finansowanie przedsięwzięć może się odbywać w formach: bezpośredniej pomocy bezzwrotnej, pomocy zwrotnej, dofinansowania spłat odsetek kredytu, funduszy gwarancyjnych, udziałów kapitałowych lub innych.

SAPARD – Special Accesion Programme for Agricultural and Rural Development (Specjalny Program Akcesyjny dla Rolnictwa i Obszarów Wiejskich). Środki z tego programu przeznaczone są na rozwój i modernizację obszarów wiejskich. Głównymi obszarami zainteresowania jest poprawa sektora rolno-spożywczego, tworzenie nowych miejsc pracy i różnicowanie działalności gospodarczej.


Venture capital

Wszystkie wymienione sposoby pozyskiwania funduszy nie są przeznaczone dla przedsiębiorstw, których powodzenie obarczone jest dużym ryzykiem. Wynika to z bardzo asekuracyjnej postawy banków, które nie są skłonne do ponoszenia ryzyka a w przypadku jego występowania wymagają dużych bezpiecznych gwarancji.

Venture capital jest to fundusz finansujący nowe przedsięwzięcia, które charakteryzują się dużą oryginalnością w związku z tym znacznym ryzykiem powodzenia ale jednocześnie potencjalnie wielokrotnym wzrostem wartości w przypadku sukcesu. Z tego powodu w kręgu zainteresowań znajdują się głównie nowo powstałe przedsiębiorstwa związane z nowymi technologiami – np.: firmy medyczne lub związane z nowymi technologiami.

Wzrost wartości w przypadku venture capital jest głównym celem funduszów. W tym celu nie tylko finansują przedsiębiorstwo (z reguły poprzez wykup udziałów) ale często zapewniają fachową biznesową pomoc.



Literatura

[1] Jacek Grzywacz „Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem”, Warszawa 2002,
ISBN 83-7251-090-3
[2] Włodzimierz Markowski „ABC small business’u”, Łódź 2003, ISBN 83-918366-0-6
[3] internet: www.venture-capital.com.pl
[4] internet: www.fapa.com.pl
[5] internet: www.parp.com.pl
[4] internet: www.ukie.gov.pl
[5] internet: www.sapard.com.pl