Kultura polska elementem kultury światowej

Zadaniem niniejszej pracy jest przedstawianie głównych elementów ewolucji kultury polskiej jako elementu kultury światowej.
Położenie Polski w samym środku Europy, w miejscu krzyżowania się kultur i trzech cywilizacji: łacińskiej, bizantyjskiej i turańskiej, wyznaczało jej szczególną misję dziejową. Jest państwem, które powstało ponad 1000 lat temu (966 r.). Dokładnie Polska znajduje się między 54 50’N (Przylądek Rozewie) a 49 00’N (szczyt Opołomek w Bieszczadach) i 14 07’E (Odra k. Cedyni) a 24 08’E (Bug koło Strzyżowa).
Ok. 1300 r. p.n.e. ukształtowała się na naszych ziemiach kultura łużycka, której plemiona dość powszechnie uważane są za bezpośrednich przodków Słowian. W ciągu owego tysiąca lat społeczeństwo zamieszkujące Polskę wytworzyło swoisty typ kultury, który zawiera zarówno elementy lokalne i narodowe, jak również uniwersalne, ogólnoeuropejskie, a nawet światowe.
Interesować się (lub okazywać brak zainteresowania) można kulturą danego narodu z różnych powodów. Jedni zamknięci są we własnej kulturze i dlatego pozostałe narody ich nie interesują. Drudzy wręcz nimi pogardzają. Innym wystarcza w miejsce kultury narodowej kultura masowa. Jeszcze inni, znając własną kulturę, specjalizują się w poznawaniu niektórych kultur obcych. Są wreszcie tacy, którzy znając kulturę własną, ciekawi są bogactwa innych kultur w tym, na ile wzbogacić mogą ich kulturę. Sądzę osobiście, że każdy człowiek inteligentny, reprezentujący pewien poziom wykształcenia i wychowania, powinien dzielić ten ostatni pogląd: wiem, kim jestem, ale chętnie dowiem się i skorzystam z tego, co dobre u innych.
Może najpierw kilka słów o tym, co to jest kultura i co to jest naród. Słowo "kultura" pochodzi z łaciny i oznacza uprawę. Początkowo była to uprawa ziemi (agri culturd), później zaczęto mówić metaforycznie o kulturze duszy (animi cultura, Cyceron). Kultura to było odpowiednie wychowanie człowieka (gr. paideid). Słowo "naród" (natio) pochodzi etymologicznie od słowa "rodzić" (nascere), niemniej znaczenie głębsze opiera się przede wszystkim na przynależności do jednej kultury. Naród to pewna wspólnota dziedzicząca i rozwijająca w ciągu pokoleń tę samą kulturę. Kultura narodowa jest to, więc materialny i duchowy dorobek (dziedzictwo) pewnej wspólnoty.
Gdy mówimy o skarbie kultury polskiej, to chodzi nam właśnie o to bogate dziedzictwo wypracowywane w ciągu pokoleń.
Na kulturę składają się 4 dziedziny: THEORIA, PRAXIS, POIESIS i RELIGIO.
THEORIA obejmuje naukę i edukację, PRAXIS zawiera etykę, ekonomikę i politykę, POIESIS dotyczy rzemiosła, sztuk pięknych i techniki, RELIGIO obejmuje wiarę. Stopień i kierunek rozwoju tych dziedzin kultury pozwala danej społeczności na szerszy i wyższy rozwój cywilizacyjny. Nie chodzi tu o ocenę różnych cywilizacji, która lepsza, a która gorsza, ale o to, co ma do zaoferowania człowiekowi w niej żyjącemu: czy pozwala mu na bogaty rozwój, czy też skazuje na wegetację albo prowadzi do niebezpiecznych schorzeń. Przecież od społeczności i cywilizacji, w jakiej człowiek żyje, bardzo wiele zależy, przede wszystkim to, kim będzie.
Skarb kultury polskiej, będącej efektem wysiłku wielu pokoleń i geniuszu wybrańców, jest skarbem dla Polaków, dla których ta kultura była najbliższa; ale był to również skarb dla pokrewnych narodów słowiańskich, które nie posiadały jeszcze tak wysokiej kultury; a wreszcie był to skarb dla pozostałych narodów europejskich, a zwłaszcza ich elit, które otwarte były na różnorodne przejawy kultury wyższej. Był to skarb, który poprzez niektóre dzieła nadawał ton i kierunek rozwoju cywilizacji.
Polska jako państwo i naród pojawia się na arenie dziejowej w drugiej połowie X wieku. Decydującym momentem jest tu chrzest Mieszka, pierwszego władcy Polski, dzięki czemu powstałe państwo uzyskuje uznany status polityczny w Europie, z drugiej zaś strony plemiona zamieszkujące Polskę zostają włączone do dziedzictwa kultury grecko-rzymsko-chrześcijańskiej. Chrzest posiada znaczenie nie tylko religijne (wiara), ale cywilizacyjne - włączenie Polski w krwioobieg starszej cywilizacji zachodniej. Obejmowało ono takie sfery, jak: oświatę, naukę, prawo, moralność, sztukę, obyczajowość. Ukonstytuowanie się z różnych plemion słowiańskich jednego narodu polskiego dokonuje się poprzez asymilację cywilizacji łacińskiej. W tej cywilizacji poprzez twórcze jej przetrawienie w ciągu wieków przez mieszkańców ziem Polski, rodzi się swoista kultura polska.
Choć nie zawsze każdy naród posiada odrębny język, bo są narody mówiące tym samym językiem (np. językiem angielskim lub hiszpańskim), albo z kolei jest jeden naród mówiący wieloma językami (Szwajcarzy) to w większości wypadków, przynajmniej genetycznie, język jest swoisty dla określonego narodu. Wielość języków w jednym narodzie mogła powstać poprzez polityczne zjednoczenie różnych narodów (Szwajcarzy), albo z kolei wielość narodów mówi jednym językiem wskutek ekspansji (kolonialnej) jednego narodu (Hiszpanie, Anglicy). Polacy posiadają własny język, jest to język polski.
Mówiąc o języku polskim zwrócić musimy uwagę na wielkie dzieło dokonanych tłumaczeń z języków obcych. Przekłady pełnią wielką i wieloraką rolę w życiu każdego narodu. Pozwalają zapoznać się z dorobkiem innych narodów w większej skali, dzieła obce dostępne w języku ojczystym są asymilowane w szerszym zakresie niż oryginał. Dla języka, który dopiero się formuje, tłumaczenia pełnią rolę kształtującą i twórczą. Trzeba nie lada wysiłku, aby słabiej rozwinięty język oddał treści zawarte w języku wyżej rozwiniętym, zachowując względną autonomię. Język polski dzięki pracy tłumaczeniowej rozwijał się pod względem zarówno syntaktycznym, jak i konceptualnym. Stał się środkiem otwierającym szeroki dostęp do wielkiej kultury klasycznej. Pod tym względem wyprzedziliśmy wiele innych narodów słowiańskich, które sięgały do tłumaczeń polskich, jako bliższych i łatwiejszych do zrozumienia, niż oryginały. Tak rozwinięty język polski miał istotny wpływ na urabianie kultury i smaku narodów ościennych.
Polska była państwem wielonarodowym (nie było nacjonalizmu). Rzeczpospolitą zamieszkiwali: Polacy, Litwini, Białorusini, Rusini, Żydzi, Niemcy, Łotysze, Tatarzy, Ormianie, Cyganie. Równoprawnych politycznie było kilka języków. Unikatowy jak na owe i dzisiejsze czasy był typ unii politycznej z Litwą, unii, która przetrwała ponad 300 lat, a którą zniszczyli obcy zaborcy. Gdy dziś różnego rodzaju traktaty i organizacje międzynarodowe zdominowane są przez język interesów i polityki, to na tym tle widzimy wyraźnie, że Unia Polski z Litwą miała głębszy wymiar cywilizacyjny.

Sztuka polska, poza wspomnianą już literaturą, zajaśniała również w architekturze, malarstwie, teatrze i muzyce. Muzyka Chopina zawierająca tyle elementów narodowych, a więc ludowych i szlacheckich, budzi podziw i jest komunikatywna nie tylko dla ludzi Zachodu, ale również należących do innych cywilizacji; zafascynowani są nią Japończycy i Chińczycy. Do światowego kanonu weszły polskie rytmy muzyczne, takie jak: polonez, mazur, krakowiak i oberek. W sztuce polskiej odbijała się polska dusza. Mamy także wielkiej sławy malarzy, jak: Chełmoński, Matejko, Brandt, Kossakowie, których obrazy zdobią galerie świata, również Ameryki, a których tematyka jest związana z Polską, jej przyrodą, ludźmi, dziejami.
Religią dominującą w Polsce było chrześcijaństwo, ale rozkwitały też na jej ziemiach praktyki innych wyznań. Związane to było z tym, że Rzeczpospolita była państwem wielu narodów i wielu cywilizacji. W Polsce nie było prześladowań religijnych, zwłaszcza zaś w tak krwawym okresie jak reformacja w Zachodniej Europie. Słynęliśmy z tolerancji, dlatego tak wielu przedstawicieli różnych wyznań uciekało przed prześladowaniami do Polski.
Już w XI wieku przybyli do Polski prześladowani w Niemczech Żydzi, którzy z biegiem czasu tworzyli w Polsce najliczniejszą społeczność żydowską w świecie, rządzącą się swoimi prawami, zachowującą swoje zwyczaje, swoją religię i swoje szkoły, w tym wyższe. Polskę określano nawet mianem raju żydowskiego. W czasie II wojny tylko w Polsce obowiązywały przepisy, że za ukrywanie Żyda śmierć ponosi cała rodzina polska. Z tego tytułu zginęło ok. 3000 Polaków. W tym kontekście rozpowszechniane dziś opinie o Polakach jako antysemitach są dalece nieprawdziwe i wysoce niesprawiedliwe.
Kultury narodowe są skarbem dla tych społeczności, w których ramach powstały. Równocześnie kultury narodowe zawierać mogą wątki szczególnie piękne i uniwersalne. Wówczas wzbogacać mogą inne narody, ponieważ żadna z kultur nie jest sama w sobie doskonała i w pełni wystarczająca.
Pochwała, a nawet zachwyt nad kulturą danego narodu, nie ma nic wspólnego ani z szowinizmem, ani z nacjonalizmem. Szowinizm jest nienawiścią do innych narodów. Otóż miłość do pewnej kultury narodowej nie wyklucza podziwu dla innej kultury, tak jak zafascynowanie Mozartem nie przeszkadza lubić Beethovena i Vivaldiego. Słuchając z przejęciem Chopina, lubię znaleźć ukojenie w muzyce Sibeliusa. Nacjonalizm jest ubóstwieniem jednego tylko narodu. Z kolei brak identyfikacji z jakąkolwiek kulturą narodową prowadzić może do spłycenia życia psychicznego i duchowego, grozi roztopieniem się w masie. Kultura masowa nie pogłębia i nie uszlachetnia ludzkiego ducha.
Podziw i miłość dla kultury polskiej, jakie żywię, nie są idealizacją tej kultury, a tym bardziej narodu. Zawsze można, bowiem doszukać się gdzieś braków i słabości. Chodzi natomiast o pewne ideały, pewne wzory, pewne ukierunkowanie życia ludzkiego, które wydają się być interesujące i piękne. Uczestnicząc głębiej w kulturze polskiej, człowiek może się ładnie i po ludzku rozwijać. A przecież o to właśnie chodzi, abyśmy dzięki kulturze mogli stawać się coraz bardziej ludźmi.

Kultura odegrała w historii Polski niezwykle ważną rolę, stając się w pewnych okresach nie tylko wyrazem tożsamości, ale i azylem suwerenności pozbawionego własnego państwa narodu, obszarem naturalnego związku Kraju z wychodźstwem i mniejszościami polskimi oraz wymiany myśli z innymi społeczeństwami. Współcześnie traktujemy kulturę polską jako jeden z najlepszych instrumentów służących dialogowi międzynarodowemu naszego kraju oraz promocji wiedzy o Polsce na świecie.
Przyjmując chrześcijaństwo Polska zespoliła się od początku swego państwowego by-tu z kręgiem kultury śródziemnomorskiej. Już w epoce renesansu kultura polska pośredniczyła w wielokierunkowych kontaktach między Zachodem a krajami Europy Środkowej i Wschodniej. W I Rzeczypospolitej pojawiły się, czasami na zasadzie wyjątku w ówczesnej Europie, niezbędne warunki do rozkwitu uniwersalnych wartości kulturowych licznych grup narodowościowych i religijnych. Kultura była także gwarantem naszej tożsamości w czasach niewoli i dzięki niej w świadomości społecznej przetrwały wartości pozwalające Polsce odtworzyć niepodległe państwo w 1918 r., a po 1939 r. przezwyciężyć systemy totalitarne i od-zyskać pełnię suwerenności na przełomie lat 80-ych i 90-ych ostatniego stulecia. W okresie XIX-wiecznych zaborów i w czasie komunizmu to właśnie kultura polska, tworzona w kraju i na emigracji, była dla świata głównym znakiem woli naszego społeczeństwa, jego pragnień udziału we współpracy europejskiej oraz dążenia do układania relacji z sąsiadami na podstawie rzeczywistego partnerstwa i porozumienia.
W warunkach odbudowanej demokracji, wyzwolenia się spod ideologicznej kurateli państwa, kultura – pojmowana według definicji możliwie najszerszej - stała się znowu przestrzenią twórczej aktywności społecznej, co potencjalnie czyni ją najlepszym obszarem współpracy między krajami i narodami.
Powstające i kultywowane w naszej tradycji i kulturze wartości, którymi chcielibyśmy dzielić się z innymi narodami, są istotnym elementem określającym międzynarodowy wizerunek współczesnej Polski. Szczególne znaczenie dla zachowania i rozwinięcia tych wartości miało i ma polskie Wychodźstwo, emigracja dziewiętnastego i dwudziestego wieku, wreszcie imponująca kultura niezależna, rozwijająca się w kraju za czasów PRL wbrew systemowym ograniczeniom. Tolerancja, przywiązanie do tradycji europejskiej, historyczne doświadczenie wieloetniczności, demokratyczny system sprawowania władzy, wreszcie – rozumiana na wiele sposobów solidarność, powinny tworzyć tak bardzo pożądany przez nas obiektywny obraz Polski w świecie, mający szczególne znaczenie w przededniu przystąpienia do Unii Europejskiej. Obiektywizm tego wizerunku winien być funkcją rzetelnych i komplementarnych wobec siebie działań informacyjnych o naszej historii i współczesności, o roli i znaczeniu naszej kultury w kształtowaniu cywilizacji europejskiej, winien także odzwierciedlać proces przełamywania uprzedzeń i fałszywych stereotypów na temat Polski i Polaków. Kształtowanie obiektywnego obrazu naszego kraju nie powinno jednak odbywać się w oderwaniu od systemu wartości, który jest podstawą cywilizacji europejskiej i wizji zjednoczonej Europy.
Polska polityka zagraniczna winna, zatem tak wykorzystywać dorobek naszej kultury, aby nie zatracała ona swych podstawowych wartości, ale jednocześnie służyła partnerskiemu dialogowi i współpracy z innymi narodami, a pośrednio także poprawie wizerunku naszego kraju w świecie. W tym kontekście oczywiste jest, że rozwój i promocja międzynarodowa polskiej kultury wymaga świadomego wsparcia ze strony instytucji państwowych.

Niezależnie od swych autonomicznych wartości kultura staje się istotnym obszarem działań tak w zakresie polityki zagranicznej państwa, jak i w systemie międzynarodowej promocji wiedzy o nim. Obok sfery bezpieczeństwa i gospodarki, kultura zaczyna urastać do rangi „trzeciego filaru” w polityce zagranicznej Polski, spełnia często pionierską rolę w innych dziedzinach stosunków międzynarodowych i służy integracji społeczeństw oraz dialogowi między nimi.
W obliczu procesów globalizacji obejmujących poszczególne dziedziny życia, mając na względzie perspektywę coraz ściślej rozwijającej się współpracy europejskiej i dążność do odbudowania kulturowej tożsamości kontynentu oraz więzów regionalnych, a jednocześnie świadomość występowania zjawisk izolacjonistycznych wśród społeczności broniących się przed kulturową marginalizacją, stajemy wobec konieczności i ogromnej szansy kształtowania tych procesów tak, aby zachowując własną, wielowątkową i pluralistyczną tożsamość kulturową, nie pozbawić się podmiotowości i kreatywności w obiegu międzynarodowym.
Zagraniczna polityka kulturalna państwa, pojmująca kulturę w możliwie szerokim rozumieniu jako nie tylko sztukę, ale i kulturę materialną oraz publiczną, a także humanistykę, sprzyja dialogowi państw, społeczeństw i narodów – poznawaniu, transmisji i wzajemnemu przyswajaniu wartości oraz dokonań, wzbogacaniu naszej kultury i jej promowaniu w świecie. Międzynarodowa współpraca kulturalna ułatwia wymianę idei i wartości, łagodzi konflikty etniczne i religijne, sprzyja stabilizacji politycznej, partnerstwu politycznemu i gospodarczemu. Pomaga wcielać w życie prawa człowieka, które traktujemy jako jeden z fundamentów współczesnego świata. Jej kształt jest funkcją wewnętrznej polityki kulturalnej, naukowej i edukacyjnej, możliwości państwa, organizacji samorządowych i stowarzyszeń twórczych oraz programowo spójnego współdziałania wszystkich jej podmiotów.
Współpraca kulturalna z zagranicą winna być w jeszcze większym stopniu powiązana z realizacją głównych celów polityki zagranicznej państwa, uwzględniać jego podstawowe interesy i priorytety. Ta integralność stwarza coraz rozleglejsze perspektywy i możliwości rozwoju kultury polskiej i jej promocji za granicą. Będąc częścią polityki zagranicznej państwa, międzynarodowa współpraca kulturalna w merytorycznym i formalnym sensie umożliwia promocję kultury polskiej, realizowaną zarówno poza granicami, jak i w kraju. Tym samym kultura polska staje się dostępna dla innych jako świadectwo naszej tożsamości, systemu wartości i rozwoju duchowego, ale jest też obszarem integracji z innymi wspólnotami.
Bezpośrednim celem zagranicznej polityki kulturalnej jest kreowanie współczesnego obrazu kultury polskiej, reagowanie na oczekiwania i potrzeby jej odbiorców, pobudzanie ich zainteresowania oraz ułatwianie dostępu do polskiego dziedzictwa kulturowego, a także uczestnictwa w życiu kulturalnym III Rzeczypospolitej. Celem pośrednim jest obiektywizacja wizerunku Polski za granicą w coraz szerszych grupach społecznych zwłaszcza państw istotnych dla interesów naszej polityki zagranicznej.
W wypadku współczesnej Polski, nadal zbyt często postrzeganej w świecie przez historyczne i kulturalne stereotypy, działania promocyjne w obszarze kultury mają znaczenie pierwszoplanowe.
Promocja nie powinna być utożsamiana wyłącznie ani z jednokierunkową informacją o kulturze i kraju, ani tylko z jednostronną prezentacją wydarzeń artystycznych i osiągnięć kulturalnych Polski. Powinna natomiast polegać na rozbudowaniu różnorodnej infrastruktury, umożliwiającej cudzoziemcom kontakt z naszą kulturą, przybliżeniu im w dostępny sposób syntetycznej wiedzy z różnych dziedzin kultury, trwałym związaniu z naszą kulturą przez inicjowanie wspólnych projektów i umożliwienie bezpośredniego twórczego w nich uczestnictwa. Taka promocja historycznych i współczesnych osiągnięć polskiego życia kulturalnego powinna w jak największym stopniu posiłkować się nowoczesnymi metodami i technikami.
Adresatem naszej zagranicznej polityki kulturalno-naukowej są przede wszystkim środowiska intelektualne i opiniotwórcze. Działania podejmowane wobec nich winny mieć charakter ciągły i trwały.
Skuteczność promocji w budowaniu obiektywnego wizerunku naszego kraju zależy od dotarcia do cieszących się autorytetem społecznym przedstawicieli środowisk opiniotwórczych i dopiero za ich pośrednictwem - szerszych kręgów społecznych. Oczywiście nastawie-nie na odbiorców elitarnych nie wyklucza innych grup adresatów, jeśli jednak działania promocyjne nie mają charakteru komercyjnego, bezpośrednie uwzględnienie potrzeb masowej publiczności jest na szerszą skalę stosunkowo trudne. Tym niemniej docieranie do szerszych kręgów społecznych, a zwłaszcza do młodzieży, nie powinno być zadaniem marginalizowanym. Wiele pożytku może przynieść rozwijanie wymiany młodzieżowej.
Działania tego typu powinny być prowadzone we współpracy z instytucjami i zespołami posiadającymi odpowiednie doświadczenie w zakresie instrumentów i treści właściwych do kreowania i upowszechniania kultury polskiej wobec odbiorcy masowego. Możemy do nich zaliczyć między innymi instytucje pokrewne do Krajowego Biura EXPO 2000, Polską Organizację Turystyczną i jej ośrodki zagraniczne, rozwijające coraz skuteczniej turystykę kulturową, a także organizacje pozarządowe i media. Ważnym partnerem tego rodzaju współ-pracy powinny być również samorządy terytorialne wszystkich szczebli, posiadające niejednokrotnie ugruntowane doświadczenie w organizowaniu imprez masowych w ramach własnych umów partnerskich. Zdobycie masowego odbiorcy wymaga wprawdzie dużych nakładów finansowych i znacznej intensyfikacji działań, ale jest skutecznym sposobem przezwyciężania w stosunkowo krótkim czasie uprzedzeń i negatywnych stereotypów.

Organizacyjna wielotorowość międzynarodowej współpracy kulturalnej w zakresie realizacji zadań państwowych sprzyja mobilizacji społecznej w obrębie wspólnot regionalnych i lokalnych. Wszystkie struktury organizacyjne z tego obszaru, zachowując niezależność wyborów i działania, powinny współpracować ze strukturami państwa, a w każdym razie znać jego priorytety, jeśli chodzi o cele i środki wykorzystywane w promocji Polski za granicą.
Uczestniczące w promocji kultury polskiej za granicą instytucje można sklasyfikować według dwóch podstawowych kryteriów: miejsca (krajowe i funkcjonujące za granicą), przynależności (polskie i obce).
Wśród instytucji polskich w kraju na szczególną uwagę i troskę ze strony państwa zasługują te, które prowadzą intensywną współpracę i promocję kulturalną za granicą. Działania takie będą koordynowane w taki sposób, by raz zainwestowane przez państwo środki przynosiły maksimum efektów.
Będące pod opieką Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego instytucje kulturalne generują najwięcej nośnych i prestiżowych projektów promocyjnych za granicą o zasadniczym znaczeniu dla wizerunku kraju i wnoszą istotny wkład w kreowanie wizerunku Polski i polskiej kultury w świecie.

Kultura i nauka są istotną szansą w promocji Polski jako najlepsze świadectwa naszej przeszłości, naszego współczesnego życia, naszych aspiracji; jako najlepsze instrumenty po-rozumienia i współpracy między narodami. Promując nasz dorobek w tych dziedzinach, wzbogacamy obraz Polski i Polaków w świecie, ułatwiamy działania na polu gospodarki i polityki, dlatego też promocja ta powinna stać się jednym z najważniejszych zadań państwowych na najbliższe lata. Dobrze wydane pieniądze na cele promocyjne za granicą nie przyniosą być może natychmiastowych skutków. Na pewno jednak dadzą owoce już w następnych latach i okażą się najlepszą inwestycją obywateli Rzeczypospolitej i wszystkich osób, którym sprawa pomyślności Polski jest bliska.
Promocja polskiej kultury i nauki musi być wspólnym interesem wszystkich stronnictw politycznych i kolejnych rządów. W tym sensie jest ona tyleż dziełem apolitycznym, co najbardziej politycznym zadaniem Polaków na najbliższe lata.

1. Aleksander Bruckner, Wpływy polskie na Litwie i w Słowiańszczyznę wschodniej, [w:] Polska w kulturze powszechnej, red. F. Koneczny, Kraków 1918,
2. Komisja Edukacji Narodowej, Wrocław 1954
3 Prof. dr hab. Piotr Jaroszyński, OCALIĆ POLSKOŚĆ - Wydawnictwo Instytut Edukacji Narodowej. Lublin 2001
5. Teresa Bloch, Wkład Polaków w kulturę powszechną, OŚWIATA, KULTURA, WYCHOWANIE, Nowy Przegląd Wszechpolski, Numer 5-6, 2000.
6. Władysław Łoziński, Życie polskie w dawnych wiekach, Kraków 1958, s. 153.
7. Zagraniczna Polityka kulturalna Polski jej priorytety na lata 2001-2003, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Warszawa, 21 sierpnia 2001 r. Oprac.: DPKN-MSZ DWZiIE-MKiDN