Uwarunkowania Kultury Plastycznej

UWARUNKOWANIA KULTURY PLASTYCZNEJ
W POLSCE LUDOWEJ


1Historia Polski Ludowej.

Za początek Polski Ludowej powszechnie uważa się 22 lipca 1944 roku - dzień ogłoszenia Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (tzw. Manifest Lipcowy). Oficjalnie PKWN, zwany również Komitetem Lubelskim, powołany został przez Krajową Radę Narodową (KRN) w Lublinie 21 lipca 1944 roku, w rzeczywistości jednak powstał dwa dni wcześniej w Moskwie – KRN chodziło o stworzenie wrażenia, że Polacy z własnej inicjatywy powołują rząd na ziemiach wyzwolonej Polski, położonych między frontem radziecko-niemieckim, a tzw. linią Curzona. Treść Manifestu PKWN miała nawiązywać do postulatów Manifestu Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej. Również na siedzibę PKWN wybrał Lublin, tj. miasto gdzie w 1918 r. funkcjonował Rząd Ignacego Daszyńskiego. PKWN przystąpił do organizowania "władzy ludowej" na przejętym przez Sowietów obszarze Polski, na zachód od linii Curzona. Wyrażało się to m.in. w wprowadzeniu terroru policyjnego, wydawaniu dekretów, przewidujących karę śmierci za wiele czynów o charakterze politycznym (np. kodeks karny Wojska Polskiego z 23 września 1944 r.) klasyfikowanych jako "przestępstwa", jak również za takie "przewinienia" jak posiadanie radioodbiornika . Równolegle istniał legalny z punktu widzenia polskiego prawa , który uznawało wielu Polaków,Polski Rząd na Uchodźstwie np. zorganizowanych w WiN. Przedstawicielem rządu radzieckiego przy PKWN był Nikołaj Bułganin.
W grudniu 1944 roku Krajowa Rada Narodowa, tymczasowy parlament polski, przekształciła PKWN w Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej. Premierem został dotychczasowy przewodniczący PKWN Edward Osóbka-Morawski. W czerwcu 1945 roku, w wyniku porozumienia przedstawicieli Rządu Tymczasowego z niektórymi działaczami politycznymi z kraju i emigracji, powstał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, którego premierem został Edward Osóbka-Morawski, a wicepremierami Władysław Gomułka i Stanisław Mikołajczyk, emigracyjny działacz Polskiego Stronnictwa Ludowego.
Do 1947 roku PPR umocniła swoją władzę w kraju, likwidując praktycznie opozycyjne podziemie polityczne i zbrojne oraz wyeliminowała z życia politycznego jedyną legalną siłę opozycyjną - założone w 1945 roku PSL Stanisława Mikołajczyka. Formalne zwycięstwo blokowi PPR, PPS, SL i SD przyniosły oficjalne (faktycznie sfałszowane) wyniki referendum ludowego (słynne 3 x TAK) w 1946 roku i wybory do Sejmu Ustawodawczego - polskiej Konstytuanty w 1947 roku. Prowadzono odbudowę kraju ze zniszczeń wojennych, które przyniosły straty ok. 40% majątku narodowego. Szczególne znaczenie miał przy tym Plan 3-letni (1947-1949) - zasiedlanie Ziem Odzyskanych, reforma rolna i nacjonalizacja przemysłu. Odbudowa kraju była utrudniona przez masowe i zorganizowane plądrowanie terenów Polski z maszyn i zasobów przez Sowieckie oddziały, utworzone specjalnie w tym celu. Dodatkowo państwo zostało zmuszone do podpisania szeregu umów gospodarczych z Związkiem Radzieckim, wyzyskujących polską gospodarkę (w samych latach 1945-1956 Związek Radziecki wyprowadził z Polski w ten sposób około 2 miliardów dolarów według ówczesnego kursu dolara), zmuszając do sprzedaży węgla Sowietom za przyszłe reparacje wojenne od Niemiec których nigdy nie uzyskano.
W 1948 roku nastąpił zwrot polityczny, oznaczający nasilenie się stalinizacji w metodach budowy socjalizmu w Polsce i eliminację z życia politycznego idei tzw. polskiej drogi do socjalizmu, przez odsunięcie od władzy Gomułki (pod zarzutem tzw. odchylenia prawicowo-nacjonalistycznego) oraz zjednoczenie partii politycznych i organizacji społecznych na warunkach narzuconych przez komunistów. W lipcu 1948 roku powstał Związek Młodzieży Polskiej z połączenia czterech organizacji młodzieżowych, w grudniu 1948 roku powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza z połączenia Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej, w 1949 roku powstało Zjednoczone Stronnictwo Ludowe z połączenia Stronnictwa Ludowego z resztkami PSL Mikołajczyka oraz Centralna Rada Związków Zawodowych i Związek Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD). W 1950 roku część działaczy chadeckich wstąpiła do Stronnictwa Demokratycznego. Uprzemysłowienie kraju kontynuowano w latach 1950-1955 (Plan 6-letni), redukując tym samym środki na rolnictwo, a rozbudowując głównie przemysł ciężki, zbrojeniowy, maszynowy, energetyczny. W tym okresie rozpoczęto także kolektywizację rolnictwa; trwała przebudowa społeczna kraju (migracja ludności, urbanizacja). W 1950 roku zawarto umowę pomiędzy kościołem katolickim a państwem zakładającą przejęcie majątków kościelnych i Caritasu.
22 lipca 1952, w ósmą rocznicę powstania Polski Ludowej, uchwalono Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (konstytucję lipcową). Państwo polskie dopiero wówczas oficjalnie zmieniło nazwę na Polska Rzeczpospolita Ludowa. Jednocześnie wzmacniano totalitarny system rządów, nasiliła się represyjna działalność Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (teza o zaostrzaniu się walki klas), która przejawiała się m.in. w procesach przeciwko działaczom politycznym z okresu międzywojennego i wojny, generałom i oficerom Wojska Polskiego, byłym żołnierzom Armii Krajowej. Wzmogły się również ataki na Kościół i duchowieństwo (internowanie prymasa Stefana Wyszyńskiego w latach 1953-1956). Konsekwencje zaostrzonego kursu politycznego ponieśli też niektórzy działacze partii (uwięzienie Gomułki w 1951 roku). Przynależność Polski do bloku państw demokracji ludowej utrwaliło członkostwo w strukturach gospodarczych (od 1949 roku w Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej) i wojskowo-politycznych (od 1955 roku w Układzie Warszawskim) tychże państw.
Poprzedzony krytyką metod rządzenia (w jej wyniku rozwiązano MBP w 1954 roku), zwłaszcza po XX Zjeździe Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (luty 1956 roku) oraz krwawo stłumionym buntem robotników (powstanie poznańskie w czerwcu 1956), dokonał się, poparty przez społeczeństwo, przełom polityczny (odwilż październikowa). Na VIII Plenum Komitetu Centralnego PZPR przeprowadzono krytykę polityki partii w latach ubiegłych (okres tzw. kultu jednostki), I sekretarzem KC wybrano Władysława Gomułkę, wypuszczonego w lecie 1956 roku z więzienia. Przyjęto także program wykorzenienia kultu jednostki, częściowej modyfikacji systemu polityczno-ekonomicznego (ograniczenie represji, rezygnacja z kolektywizacji rolnictwa, zwiększenie zakresu swobód obywatelskich, modernizacja zarządzania gospodarką - powołanie rad robotniczych).
Już jednak w 1957 PZPR zaczęła odchodzić od postulatów październikowych. Próby reformowania gospodarki w końcu lat 60., w warunkach rosnących dysproporcji i opóźnień, nie przyniosły oczekiwanych rezultatów (spadek tempa wzrostu dochodu narodowego, stagnacja płac realnych). W tym okresie doszło do ponownego zaostrzenia stosunków władz politycznych z Kościołem. Nasilenie nastąpiło w okresie 1965-1966 (obchody Milenium chrztu Polski, orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich w sprawie pojednania obu narodów). Narastało niezadowolenie głównie wśród inteligencji z polityki społecznej i kulturalnej. W marcu 1968 roku rozbito studenckie demonstracje w Warszawie i Krakowie, które występowały przeciwko cenzurze i tłumieniu demokracji, a także w obliczu walki o wpływy między poszczególnymi frakcjami w PZPR, rozpętano krótkotrwałą kampanię antysemicką (wydarzenia marcowe). W tym okresie także nastąpiły zmiany w kierownictwie PZPR i władz państwowych (wyeliminowanie zwolenników liberalizacji systemu politycznego). W sierpniu 1968 roku jednostki Ludowego Wojska Polskiego uczestniczyły w interwencji państw Układu Warszawskiego w Czechosłowacji.
Po kolejnym kryzysie politycznym w grudniu 1970 roku (bunt robotników na Wybrzeżu) ze stanowiska ustąpił I sekretarz KC PZPR, Władysław Gomułka. Na VII plenum KC PZPR funkcję I sekretarza KC otrzymał Edward Gierek, dotychczasowy I sekretarz KW w Katowicach. Wówczas sformułowano nową politykę społeczno-ekonomiczną, tzw. strategię przyspieszonego rozwoju gospodarczego i społecznego Polski, zakładającą utrzymanie szybkiego wzrostu gospodarczego i jednoczesną poprawę materialnych i kulturowych warunków życia społeczeństwa. Rozwój kraju w latach 1971-1975, finansowany wysokimi kredytami zagranicznymi, przejawił się we wzroście dochodu narodowego o ok. 60%, a płac realnych o ok. 40%. Przyczyną załamywanie się tej polityki po 1975 roku było niepodjęcie reform politycznych i gospodarczych, wysoka akumulacja dochodu narodowego, zadłużenie zagraniczne i in. Załamanie to spowodowało robotnicze wystąpienia w czerwcu 1976 roku (m.in. w Radomiu i Ursusie). W następnych latach narastającemu kryzysowi politycznemu i gospodarczemu (w 1979 roku spadek dochodu narodowego - pierwszy raz po wojnie) towarzyszyła tzw. propaganda sukcesu.
W lipcu/sierpniu 1980 wybuchł kolejny kryzys polityczny, wynikiem czego były masowe strajki w całym kraju, zwłaszcza na Wybrzeżu. Zakończyły się one podpisaniem porozumień społecznych w Szczecinie, Gdańsku i Jastrzębiu-Zdroju, w których uznano słuszność protestu robotników i przyjęto ich postulaty (m.in. zgoda na tworzenie związków zawodowych).

2. Definicja kultury plastycznej
Definiując pojęcie kultury plastycznej możemy mówić o kulturze estetycznej czy w ogóle o kulturze ludzkiej, a w czasach współczesnych o kulturze wizualno – plastycznej.
Z punktu widzenia pedagogicznego kulturę plastyczną można ująć jako wartość postulat w dążeniu do najpełniejszego i wszechstronnego rozwoju człowieka. Obejmuje ona sumę zjawisk związanych z twórczością artystyczną, dziedzinami sztuki, doświadczeniem pozwalającym je rozumieć i przeżywać z dostrzeganiem wartości estetycznych w przyrodzie i życiu codziennym.
Człowiek posiadający kulturę estetyczną potrafi reagować na sztukę emocjonalnie, rozumiejąc ją jednocześnie i świadomie wartościując, umie rozszerzać zakres własnych upodobań szanując przy tym inne, odmienne i nowe. Aby zdobyć kulturę plastyczną potrzebna jest znajomość podstawowych praw estetycznych, umiejętność posługiwania się nimi w praktyce, gdzie kształtować można otoczenie i dbać o jego piękno.
Kulturę plastyczna traktujemy nie tylko jako wartość w ogólnej skali społecznej , ale przede wszystkim w skali indywidualnej, ponieważ uznajemy, że dla człowieka jest istotna nie tylko kultura techniczno – użytkowa, ale także kultura symboliczna, pierwiastki i wartości duchowe takie jak prawda , uczciwość, dobro, piękno, osobowość…
Biorąc pod uwagę aspekt społeczny należy stwierdzić, że kultura plastyczna danej grupy społecznej akceptuje, wpływa na funkcjonowanie w niej wartości, wpływa na styl i jakość tworzonych dzieł, podaje sposoby korzystania z dóbr artystycznych i tych dawnych i tych współcześnie powstających.
Kultura plastyczna jest wartością samą w sobie, umożliwiającą człowiekowi uprawianie twórczości plastycznej, odbieranie wrażeń estetycznych i innych, z którymi mamy do czynienia w sztuce; w ten sposób sztuki plastyczne pełnią wiele funkcji. Najistotniejszą jest - z wychowawczego punktu widzenia - funkcja tworzenia osobowości twórczej.
Kontakt człowieka ze sztuką, i wtedy gdy sam ją kreuje, i wtedy gdy jest odbiorcą, nie ogranicza się tylko do jej percepcji, ale dzięki niemu poszerzone zostają zainteresowania, wzbogacona zostaje wiedza o człowieku i świecie, cywilizacji i sztuce; kontakt taki dostarcza wielu nowych wzruszeń i wrażeń, nowych sposobów widzenia; formuje postawy. Dlatego kultura plastyczna jest istotnym celem w edukacji i wychowaniu dzieci i młodzieży. Zaznaczyć jednak trzeba, że w pojęciu tej kultury mamy do czynienia z pewną wszechstronnością wrażliwości i umiejętności, które leżą u jej podstaw. Zarazem istnieje wiele stopni czy też poziomów kultury plastycznej, która dostępna jest większości ludzi. Przejawem jej jest umiejętność doznawania piękna dzieła sztuki i przyrody, zdolność wyróżniania ich z otoczenia, sposobu emocjonalnego reagowania na przedmioty i zjawiska estetyczne oraz rozwijania własnej aktywności i osobowości twórczej.
Kulturę plastyczną formować należałoby od najwcześniejszych lat u wszystkich dzieci bez wyjątku, stopniowo i systematycznie. Sam kontakt i obcowanie z różnymi dziełami sztuki jest niewystarczający, powierzchowny. W kształtowaniu estetycznym potrzebna jest pomoc szkoły i innych instytucji, np .: muzeów, galerii, wydawnictw, prasy… Aby kształtować kulturę plastyczną nie wystarczy sama tylko intuicja, samorodne i niesterowalne kontakty, należy aktywnie uczestniczyć w odbiorze sztuki, a bardzo pomaga w tym wykonywanie różnych ćwiczeń plastycznych. Należałoby wtedy sprowadzić ją do pewnej świadomości, orientacji w wartościach plastycznych, specyfice znaczeń i symboli, wrażliwości na owe sensy.
W obrębie sztuk plastycznych można wyodrębnić:
a) wszystkie dzieła powstałe kiedykolwiek i tworzone współcześnie,
b) symbolikę zawartą w dziełach,
c) wszelkie procesy kreacyjne i percepcyjne, które wpływają na powstanie dzieł, znaków i
znaczeń,
d) funkcje, które spełniają wyżej wymienione składniki.
Wszystkie te elementy są ze sobą ściśle powiązane; przenikają się wzajemnie i zależą też od twórcy bądź odbiorcy. Od świadomości plastycznej artystów zależy poziom i efekty ich poczynań twórczych. Na talent i umiejętności artystów składa się intuicja i świadomość wartości, specyfiki środków wyrazu artystycznego. Jest to kultura estetyczna twórców, która przejawia się w ich psychice i przejawia się w działaniu i ich wytworach. Ani szkoła ani nauczyciel nie mają wpływu na kulturę artystyczną; powstawanie dzieł znaczących. Uczniowie nie są artystami; nie muszą tworzyć arcydzieł. Chodzi o to, aby nauczyciel mógł kształtować w nich kulturę plastyczną, kulturę wizualno – plastyczną i estetyczną, tzn. świadomość sztuki i zawartych w niej znaczeń wizualnych, artystycznych, estetycznych. Można powiedzieć, że kultura to swego rodzaju „rzeczywistość myślowa”, świat znaczeń i symboli, które tworzą ludzie dla ludzi.
M. Gołaszewska w kulturze estetycznej wyróżnia cztery zasadnicze składniki:
1) wrażliwość,
2) doświadczenie,
3) wiedzę,
4) umiejętność wplatania w codzienne życie doświadczeń związanych ze sztuką.
Poza wiedzą teoretyczną, dla kultury plastycznej ważne jest wzbogacanie wrażliwości, jak najczęstsze kontakty z oryginałami, wykształcenie umiejętności kierowania się w życiu zasadami i wskazaniami, które można odnaleźć w sztukach plastycznych. Trzeba stopniowo uczyć się i pielęgnować w sobie wrażliwość na różnorodne niuanse barwne, na fakturę powierzchni, harmonijne układy, przeróżne znaczenia i sensy zawarte w dziełach. Taką wrażliwość zdobywa się powoli, a pomaga w tej pracy bezpośredni kontakt z różnymi dziełami oraz wykształcenie postawy estetycznej, która jest łącznikiem między człowiekiem a kulturą (w której przecież żyje) oraz między jego zamierzeniami a osiągnięciami.
Na kulturę plastyczną składa się zespół warunkujących się wzajemnie składników , do których zaliczyć można niezbędne elementy: wrażliwość plastyczną, doświadczenie plastyczne, wiedzę z zakresu teorii i historii sztuki i estetyki, umiejętność włączenia sztuk plastycznych w całokształt życia. Niektóre należą do zadatków wrodzonych u człowieka, inne są efektem otoczenia i wychowania, a jeszcze inne zostały wyznaczone powziętymi przez człowieka zamierzeniami.
Należałoby tu jeszcze wspomnieć o problemie wartości i wartościowania, mających charakter subiektywny. Swiadome wartościowanie zależy od kultury wizualno – plastycznej i kultury w ogóle. Przeplata się tu pierwiastek poznawczy i refleksyjny, przeżyciowy i motywacyjny.
Z sądem estetycznym , przeżywaniem piękna związana jest wspomniana wcześniej postawa estetyczna. Jest ona swoistym mostem między wartościami zawartymi w dziełach sztuki a osobowością i codziennym życiem odbiorcy. Postawa estetyczna umożliwia wymianę myśli i przeżyć, uruchamia dialog z dziełem, a jej elementami są : wrażliwość, zdolność cieszenia się zauważonym pięknem, aktywność, otwartość, a nawet odwaga w wartościowaniu.
Podsumowując należałoby zaznaczyć, że przy kształtowaniu kultury plastycznej trzeba zachować równowagę między wszystkimi jej elementami. Wszystkie bowiem są jednakowo ważne. Jeśli, na przykład, u odbiorcy dominuje wiedza, to najczęściej ma miejsce przeintelektualizowanie kultury plastycznej; gdy natomiast odbiorca opiera się tylko na swojej wrażliwości, to jego kultura plastyczna ulega subiektywizacji i nie jest on w stanie przeżyć piękna odpowiadającego wartości dzieła sztuki.
Niezwykle istotną sprawą, jeśli nie najważniejszą, jest zachowanie dialogu między sztuką a człowiekiem, szczególnie człowiekiem współczesnym, który jest istotą twórczą i jest powołany do kreowania siebie i otoczenia a nie unicestwiania. Dlatego tak ważnym jest kształtowanie od najmłodszych lat kultury plastycznej i estetycznej w każdym, bo człowiek pozbawiony wrażliwości na piękno traci ogromną część człowieczeństwa, a upadek sztuki zwiastuje zło.
3.Kultura w Polsce Ludowej
W historii kultury Polski Ludowej nakładają się na siebie życiorysy twórcze ludzi różnych epok i różnych systemów wartości czy wręcz -różnych estetyk od Młodej Polski (Leopold Staff), poprzez twórczość dwudziestolecia międzywojennego (Julian Tuwim, Władysław Broniewski, Julian Przyboś, Antoni Słomiński, Jarosław Iwaszkiewicz), literaturę pozostającą pod wpływem wojny (Jerzy Andrzejewski, Adolf Rudnicki, Wojciech Żukrowski) aż do twórczości światowej rangi związanej z kondycją współczesnego człowieka (Tadeusz Różewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert).
Potwierdzeniem uznania polskiej literatury w świetle stało się przyznanie nagrody Nobla poecie Czesławowi Miłoszowi w 1980 r. i poetce Wisławie Szymborskiej w 1996 r.
W nawiązywaniu kontaktów za granicą, istotną rolę odgrywają konkursy pianistyczne im. Fryderyka Chopina i skrzypcowe im. Henryka Wieniawskiego.
Twórczość kulturalna będąca elementem uczestnictwa Polski w kulturze Europy i świata, nierozerwalnie wiąże się z jej upowszechnieniem i uczestnictwem w organizacjach międzynarodowych (np. ONZ) oraz zawieraniem licznych umów kulturalnych z licznymi krajami.
Polscy uczeni umocnili i rozszerzyli pozycję nauki ojczystej w Europie, i świecie. Zwłaszcza w matematyce, czego potwierdzeniem stał się fakt powołania w 1972 r. w Warszawie Międzynarodowego Centrum Matematycznego imieniem Banacha. Leopold Infeld, współpracownik Einsteina oraz liczna grupa młodych fizyków skupionych w Warszawie i Krakowie, zapewnili światowy poziom polskiej fizyce. W ekonomii prace O. Langego i M. Kaleckiegó wyznaczały kierunek tej dyscypliny w świecie.
Działalność Polski w zakresie nauki o ochronie przyrody i jej zasobów tj. sozologii weszła do nowoczesnych podręczników ochrony środowiska opracowywanych i realizowanych w świecie.