Trybunał Stanu w RP i jego zasadnicze kompetencje
1 )Trybunał stanu jest organem władzy sądowniczej (konstytucyjnym sądem szczególnym orzekającym o odpowiedzialności konstytucyjnej). Jest on odrębny i niezależny od innych władz, choć pozostaje w określonych powiązaniach z Sejmem.
2) W Polsce funkcję organu orzekającego o odpowiedzialności konstytucyjnej pełni Trybunał Stanu. Istniał on w okresie międzywojennym, a po drugiej wojnie światowej został przywrócony dopiero ustawą z 26 marca 1982r.
3) Trybunał stanu składa się z przewodniczącego (którym jest Pierwszy prezes Sadu Najwyższego), dwóch jego zastępców i 16 członków wybieranych przez Sejm na pierwszym posiedzeniu nowej kadencji spoza grona posłów i senatorów. Członkowie Trybunału powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. W sprawowaniu funkcji sędziego Trybunału sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji i ustawom
4) Odpowiedzialność przed Trybunałem ponoszą:
• Prezydent za czyn polegający na naruszeniu Konstytucji i ustaw (tzw. delikt konstytucyjny) oraz za przestępstwo pospolite.
W świetle postanowień obecnej ustawy o TS deliktem konstytucyjnym jest czyn mający łącznie następujące znamiona:
a) nie stanowi przestępstwa
b) popełniony został przez osobę w zakresie urzędowania albo w związku z zajmowanym stanowiskiem,
c) ma charakter zawiniony.
d) Narusza Konstytucje lub ustawę;
• Prezes i członkowie Rady Ministrów za delikt konstytucyjny i za przestępstwo popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem
• Prezes NBP, Prezes NIK oraz członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji za delikt konstytucyjny;
• Posłowie i senatorowie za naruszenie zakazu prowadzenia działalności z osiągnięciem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego
5) Postępowanie w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej obejmuje 3 fazy:
a) postępowanie przygotowawcze (wstępne), które odbywa się w Sejmie. Postępowanie ma cechy „śledztwa sejmowego”. Obejmuje ono: złożenie wniosku wstępnego do Marszałka Sejmu, śledztwo przed Komisją Odpowiedzialności Konstytucyjnej, podjęcie przez Sejm na wniosek Komisji uchwały o postawieniu w stan oskarżenia, wybranie dwóch oskarżycieli i skierowanie uchwały do TS bądź podjęcie uchwały o umorzeniu postępowania,
b) Postępowanie przed TS ma charakter dwuinstancyjny i toczy się na podstawie przepisów kodeksu postępowania karnego przy zastosowaniu zasad obowiązujących w tym postępowaniu, a więc przede wszystkim zasady niezawisłości, jawności, prawa oskarżonego do obrony, prawdy materialnej, kontradyktoryjności i równości. Orzeczenie TS wydane w postępowaniu odwoławczym jest prawomocne. Za czyny będące deliktami konstytucyjnymi TS może orzec następujące kary:
• Utratę czynnego i biernego prawa wyborczego na urząd Prezydenta oraz do Sejmu, Senatu i rad gmin ( na okres od 2 do 10 lat)
• Zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych ( na okres od 2 do 10 lat)
c) Postępowanie wykonawcze, które przeprowadza Sąd Okręgowy w Warszawie na zasadach przewidzianych dla wykonywania wyroków sądów wydanych w sprawach karnych