Starożytna Grecja

Starożytna Grecja
Dzielimy na trzy okresy:
1. Archaiczny od VII w. do VI w. p.n.e.
2. Klasyczny od VI w. do połowy IV w. p.n.e.
3. Hellenistyczny od połowy IV w. do II w. p.n.e.

Obszar Grecji zamieszkiwały dwa ludy: Minojczcy(na Krecie) i Mykenowie(Mykeny). Współ istnieją one od ok. 2000r. p.n.e. do 1200r. p.n.e. Minojczycy stworzyli pismo linarne A i do dziś nie jest odczytane. Mykeni używali pisma linarnego B i ono jest odczytane. Ludy przybywające na tereny Grecji to: Dorowie(zajmowali całą Grecje środkową i częściowo pelopones), Jonowie(docierają na tereny wybrzeża Azji mniejszej), Eolowie(znajdują się na północy i środkowej Grecji).
Cywilizacja mykeńska załamała się w niejasnych okolicznościach po 1200, pałace uległy zniszczeniu, znikło pismo, zubożała kultura materialna. Okres między 1100r a 800r p.n.e. określa się w związku z tym mianem Ciemnych Wieków. W tej epoce dokonał się definitywny podział Grecji pomiędzy poszczególne plemiona. Zmieniła się też geografia polityczna. Z ośrodków mykeńskich przetrwały Ateny. Świat grecki uległ dalszemu rozszerzeniu: w X w. p.n.e. Grecy z kontynentu zasiedlili wyspy Morza Egejskiego i zachodnie wybrzeże Azji Mniejszej. W sferze kultury materialnej Ciemne Wieki były okresem stopniowego upowszechniania się żelaza.
W okresie archaicznym powstaje pismo, zostają spisane poematy Homera, kolonizacja, powstają miasta państwa zwane Polis(zamknięte miasto z przyległymi ziemiami. Zarządzane były przez rade starszych zwanych Areopag, którzy podejmowali decyzje).W 776r. p.n.e. odbywają się pierwsze igrzyska olimpijskie.
W okresie klasycznym rozwinęła się demokracja grecka. Od VI w. do Vw p.n.e. toczyła się wojna grecko-perska. Ten okres kończy się wojną poleponecką pomiędzy Atenami a Sparta (przegrana Aten). Sparta nie przejęła władzy. Chwilowo rządziły Teby (greckie).
Okres hellenistyczny zasłyną z podboju Grecji przez Filipa II i jego syna Aleksandra Wielkiego(macedońskiego). Podporządkowują całą Grecje, Persje, Iran, Azje Środkową. Aż do roku 146 p.n.e. Grecja będzie pod panowaniem Rzymu.
Ziemia grecka dzieliła się na: Grecje właściwą – ta z kolei dzieliła się na trzy części: północną (Macedonia, Epir, Tesalia), środkową(Etolia, Beocja(Teby), Attyka), południową(Półwysep Poloponez, Lakonia, Sparta) i Grecje wyspiarsko – azjatycką w skład krórej wchodziły wyspy morza egejskiego i wybrzeża Azji mniejszej(Jonia).
Ustrój społeczny Aten i Sparty
Społeczeństwo Aten w okresie klasycznym dzieliło się na: Obywateli – mogli nimi zostać tylko tzw. dzieci Aten, czyli tacy ludzie, których przodkowie byli założycielami Aten(zajmowali się rzemiosłem, handlem, uprawą roli sprawowaniu urzędów a także brali udział w Zgromadzeniach ludowych), Metojków – osiedleni na stałe cudzoziemcy(zajmowali się handlem i rzemiosłem), Niewolników – byli to jeńcy wojenni i dzieci niewolników (pracowali w domu jako służba pracowali także w warsztatach, na roli i w kopalniach srebra).
Społeczeństwo Sparty dzieliło się na: Spartiatów – mieszkali w Sparcie i garnizonach (brali udział w tzw. Zgromadzeniach Ludowych byli wodzami w czasie wojen, nadzorowali helotów), Periojków – ludzie ci mieszkali miastach i na ich obrzeżach,(mogli mieć samorząd, ale w zgromadzeniach ludowych nie mogli uczestniczyć, zajmowali się rzemiosłem, handlem, musieli brać udział w wojnach, Helotów – mieszkali na wsi (byli przypisani do ziemi, nie mieli żadnych praw, służyli spartianom).

Władza:
Ustrój w Atenach:
Wyróżniamy trzy sposoby rządzenia:
1. Oligarchia była to wąska grupa ludzi, która miała dostęp do władzy(rady)
2. Tyrania rządy jednej osoby
3. Demokracja były to rządy obywateli
W okresie archaicznym obowiązuje w Atenach oligarchia, w okresie klasycznym na początku panuje oligarchia potem tyrania, w okresie hellenistycznym monarchia(Aleksander Wielki)
Zmiany w prawie:
Drakon – W 683 r. p.n.e. monarchia została zastąpiona rządami archontów, czyli urzędników o rocznej kadencji. Byli to m.in. archont eponymos (dawny zarządca miasta), archont basileus, który przejął funkcje religijne króla, archont polemarchos stojący na czele wojska. Aby przezwyciężyć kryzys państwa i problem chronicznego zadłużenia chłopów, ok. 624 r. p.n.e. Drakon, jeden z ówczesnych archontów, dokonał reformy prawa. Wprowadził on surowe ("drakońskie") kary, zniósł prawo zemsty rodowej, a do grona archontów dołączył 6 tesmotetów.
Solon – w 594r. p.n.e. wprowadza reformy społeczne i polityczne
Społeczne polegają na:
– Kasata długów(doszło do tego, że w zastaw dłużnik oddawał własną rodzine i siebie)
– Nakazał wykupić wszystkich Ateńczyków
– Zakazał pożyczania pod zastaw osoby dłużnika
Polityczna polegają na:
– Podzielił ludzi na cztery grupy majątkowe
– Wprowadził trybunał
Klejstenes – w 508 r p.n.e. przeprowadził reformy dzięki niemu ukształtowała się demokracja.
– Odebrał prawa rządzenia radom starszych i dał ją ludziom
– Stworzył Zgromadzenia Ludowe, do których należeli wszyscy obywatele Aten niezależnie od stanu majątkowego, kadencja była dożywotnia, wybierali oni urzędników i podejmowali najważniejsze decyzje państwowe
– Stworzył Rade Pięciuset – powołani byli po 50 przedstawicieli z każdej z 10 fyl(grup obywateli Aten). Ich zakres obowiązków: rozstrzyganie bieżących spraw i skarg obywateli, sądownictwo w większości spraw, kontrola urzędników państwowych.
– protenowie (50 osób) byli to przedstawiciele jednej z fyl, którzy dyżurowali w budynku Rady przez 36 dni. Mieli te same obowiązki, co Rada Pięciuset.
– Archonci było ich 9 + sekretarz, wybierani byli na okres jednego roku przez Zgromadzenie Ludowe spośród bogatszych obywateli; początkowo byli najwyższymi urzędnikami, od Vw.p.n.e. władza ograniczona była do sądownictwa.
– Stworzył instytucje starategów, była to grupa złożona z 10 osób wybieranych na rok. Byli to dowódcy oddziałów wojskowych wystawianych przez każdą fyl. Najsławniejszym był Perykles wybierany 16 razy na to stanowisko.
– Stworzył też instytucje areopagów byli to ludzie, którzy skończyli swoją władze wśród archontów. Kontrolowali oni działalność innych urzędów czy są zgodne z prawem i zajmowali się procesami o zabójstwo. Stanowisko to było dożywotnie

Ustrój w Sparcie
– na czele państwa stało dwóch monarchów, był to urząd dożywotni dziedziczony w obrębie dwóch rodów, pełnili oni funkcje kapłańskie, a także dowodzili armią w czasie wypraw wojennych.
– Eforowie było ich 5-ciu wybierani na okres 1 roku, wybierani byli przez zgromadzenie Ludowe, zadaniem ich było nadzór nad władcami, zajmowali się większością spraw bieżących(wewnętrznymi i zewnętrznymi)
– Rada Starszych(geuzja) było ich 28 (kadencja dożywotnia), byli wybierani spośród, Spartianów, którzy ukończyli 60 rok życia. Ich zadaniem było przygotowanie obrad Zgromadzenia Ludowego, sądownictwo w niektórych sprawach.
– W Zgromadzeniach Ludowych uczestniczyli wszyscy dorośli Spartanie zatwierdzali ważniejsze decyzje, powoływali nowych urzędników. Płodnej natury

Kultura grecka:
Dzielimy ją na helleńską(okres archaiczny i klasyczny) i hellenistyczną (liczoną od śmierci Aleksandra Wielkiego)

Religia:
Religia Hellenów była politeistyczna. Religia grecka nasycona była silnym antropomorfizmem. Wyobrażano sobie bogów na podobieństwo ludzi, najczęściej wiecznie pięknych i młodych. “Świat” bogów był światem ułożonym hierarchicznie, istniały w nim bowiem bóstwa niższe, które mogły nawet nie być nieśmiertelne (np.: nimfy w strumieniach i źródłach) i wyższe, pełne wielkiej mocy. Bogowie greccy nie byli wszechwiedzący, tylko niektórzy z nich wiedzieli, co przyniesie przyszłość. Przewodnictwo w boskim świecie należało do Zeusa, któremu poddano całą dziedzinę sprawowania władzy wśród ludzi. Opiekował się królami, obecny, gdy zasiadało zgromadzenie, rada, prowadził do walki wojsko. Widziano w Zeusie boga jasnego nieba i spadającej błyskawicy. Wnętrze ziemi, świata zmarłych, znajdowało się we władzy Hadesa i jego żony Persefony. Natomiast powierzchnia ziemi, jej żyzne pola, należały do Demeter. Była ona jedną z bogiń-matek, opiekunką płodnej natury, rosnącego zboża, czcili ją przede wszystkim rolnicy. Posejdon był bóstwem otwartego morza, strumieni i wód podziemnych. Zakresem działania Hermesa był ruch, pod jego opieką znajdowały się stada i pasterze wędrujący po górskich zboczach, kupcy i podróżnicy na drogach. Miłość i wdzięk zniewalający mężczyzn były dziedziną przyznaną Afrodycie; światło, poetyckie natchnienie, wiedza o przyszłości – Apollinowi. Bóstwem ekstazy, sprowadzającej na ludzi szał, w którym przemierzali pustkowia w zachwycie był Dionizos. Przemawiała wówczas do nich przyroda, widzieli boga i jego orszak.

Literatura:
Homer – autor “Iliady” i “Odyseji” zaliczają się do gatunku epickiego zwanego eposem, nie wiadomo czy żył.
Hezjod – był poetą śpiewakiem. W twórczości podejmował problematykę ciężkiej pracy rolników.
Sofona – pierwsza poetka, autorka poezji miłosnej. Żyła i tworzyła na wyspie Lesbos.
Sofokles – autor “Antygony” twórca dramatu antycznego.
Ajschylos – twórca tragedii antycznej.

Teatr Ateński:
W V w. p.n.e. w literaturze greckiej dramat osiągną szczyty swojego rozwoju, stając się jedną z najważniejszych i najoryginalniejszych części dziedzictwa kulturowego starożytności. W dramatach występował chór i aktorzy, początkowo jeden, potem dwóch, wreszcie trzech. Grywali oni więcej niż jedna rolę, a sztuki miewały więcej niż trzy postacie. Chórzystów wybierano spośród młodych Ateńczyków(tylko mężczyźni, kobiety nigdy nie pojawiły się na scenie). Dla przedstawień szyto specjalne stroje, sporządzano obuwie na grubych podeszwach(koturnach). Aktorzy i chór nosili maski. Były one ściśle związane z określona rolą i sygnalizowały widzom kim jest dana postać pojawiająca się na scenie. Tragedia była utworem podniosłym, czerpała swoją tematykę z mitów. Miała stworzyć okazje do rozważań nad ludzkim zachowaniem, odkrywała prawdy moralne i uczyła widownię. Autorzy wprowadzali w nich tematy aktualne, zajmowali stanowisko w ważnych sprawach wewnętrznych. Mityczna fabuła nie przeszkadzała, zmuszała do formułowania sądów w sposób ogólny, nadawała im sens ponadczasowy. Komedia była wesołym spektaklem, w którym aktorzy nosili stroje groteskowe. Fabuła była zbudowana na zasadzie “świata na opak”. Wszystko, co normalne było traktowane na serio, bogowie, politycy, stosunki mędzy ludzmi różnych kondycji i płci stawało się przedmiotem żartów(role odwracano) rubaszny język, ostro kontrastujący z podniosłością stylu tragicznego, był także źródłem komizmu.

Filozofia(umiłowanie mądrości):
Jońska filozofia przyrody, poglądy głoszone przez filozofów z pierwszej starożytnej szkoły w Grecji, działającej w VI - IV p.n.e. Tales z Miletu (ok. 620 - ok. 540 p.n.e.), filozof, matematyk i astronom grecki, jeden z twórców tzw. szkoły jońskiej. Podstawowym pytaniem Talesa, jak i innych jońskich filozofów przyrody, było pytanie o "arche", czyli początek, podstawę, osnowę i strukturę świata. Twierdził, że arche to żywioł wody, wszystko z niej pochodzi i do niej powraca - wniosek wyciągnął nie odwołując się do mitów, lecz do obserwacji. Jońscy filozofowie przyrody zwani byli hilozoistami (od greckiego hyle - "materia" i zoon - "życie"), ponieważ głosili, że materia świata jest ożywiona.
Sokrates - “wiem, że nic nie wiem”, był zwalczany przez sofistów. Uczeń Platon. Uczniem Platona był Arystoteles. Platon założył akademie Gimnazjos a Arystoteles Likajon.

Architektura:
Przede wszystkim budowane były liczne świątynie na cześć różnym bogom. Świątynie były rozległe i okazałe. Istnieją trzy antyczne porządki architektoniczne:
Dorycki, który powstał w VII w. p.n.e.. Kolumna dorycka charakteryzowała się wybrzuszeniem i żłobionym trzonem, pozbawiona była bazy, jej głowica miała podstawę geometryczną.
Joński, jego charakterystycznymi cechami były woluty (ślimacznice) na głowicach oraz akroteria. Miały profilowaną bazę i były smuklejsze od doryckich.
Korynckie, powstały w V w. p.n.e.. Kolumny te były najbardziej smukłe i charakteryzowały się bogato zdobionymi kapiletami. Ważną ozdobą korynckich głowic były liście akantu.
Budownictwo mieszkalne było skromne, ponieważ rozrzutność była źle widziana. Świadectwem bogactwa były wazy.

Rzeźba:
Większość rzeźb powstawała w związku z potrzebami religijnymi. Postacie były przedstawiane jako piękni młodzieńcy i panny. Przedstawiani byli nago, postacie były w ruchu i miały piękne twarze.

Wojny Grecko-Perskie
Przyczyny wojen perskich: Persowie obciążyli greckie państwa Azji Mniejszej daniną i żądali od nich dostarczania oddziałów zbrojnych i okrętów wojennych. Obowiązki te ciążyły Grekom nieznośnie. Najważniejszą jednak przyczyną ich oporu były perskie interwencje w sprawy wewnętrzne, a zwłaszcza poparcie, jakie udzielali satrapowie tyranom, niepopularnym w tej epoce. Powstanie, jakie wybuchło pod koniec IV w. p.n.e. znalazło poparcie w Grecji kontynentalnej, przede wszystkim w Atenach, które wystawiło niewielka eskadrę. Bunt Persowie stłumili, ale też zrozumieli, że jeśli chcą spokojnie panować nad Azją Mniejszą, muszą narzucić panowanie także wyspom i reszcie Grecji.
Kampania roku 490 p.n.e. Bitwa pod Maratonem: bitwa rozegrała się na otwartym polu(decyzje taką podjęło zgromadzenie za namową Miltiadesa, który dobrze znał sposób walki Persów). Zdawał on sobie sprawę, że grecki szyk bojowy, zwany falangą(żołnierze stali bardzo blisko siebie, tak, że tarcza hoplity osłaniała jego lewy bok i prawy bok sąsiada w kilku rzędach, pierwszy był najeżony włóczniami. Rozerwanie szyku oznaczało klęskę, gdyż falanga nie potrafiła się obronić przed innym atakiem, niż czołowym) góruje nad perskim sposobem walki. Bitwa stoczona pod Maratonem zakończyła się druzgocącym zwycięstwem ateńskim.
Wyprawa Kserkseska w 480r. p.n.e. Bitwy w Wąwozie Termopilskim i przy Salaminie: Hellenowie próbowali nie dopuścić armii perskiej do Grecji środkowej, blokując jedyne dogodne przejście z północy przez Wąwóz Termopilski. Dowództwo nad jego obroną powierzono królowi spartańskiemu, Leonidasowi. Kerkses, król perski, uderzył na oddziały greckie w Wąwozie Termopilskim, nieco później jego flota rozpoczęła na pobliskich wodach bitwę morską, która nie przyniosła rozstrzygnięcia. Początkowo Leonidas był w stanie wytrzymać swoje pozycje, ale jego położenie uległo zasadniczemu pogorszeniu, gdyż Persowie, dowiedzieli się o istnieniu ścieżki wiodącej na tyły, zaatakowali Hellenów z dwóch stron. Król spartański zdawał sobie sprawę z zaistniałej sytuacji. Chciał jednak bronić Wąwozu możliwie jak najdłużej, aby osłonić wycofującą się flotę. Zachowując przy sobie 300 Spartan Leonidas bronił przejścia. Spartanie po ciężkiej walce polegli. Konsekwencją bitwy pod Termopilami było opanowanie przez Persów Środkowej Grecji. Teby przeszły na stronę Persji. Ateny znalazły się w ciężkiej sytuacji. Rozpoczęto ewakuację ludności na Salaminę i Peloponez, zostawiając wrogowi puste miasto. Zniszczenie Aten i spalenie Akropolu oznaczało szczyt powodzenie perskiego. Kserkses mógł się spodziewać, że wystarczy niewielki już wysiłek by opanować resztę Grecji. Trzeba było jedynie rozbić flotę grecką liczącą 400 okrętów zajmującą wybrzeże Salaminy. W obozie greckim pod wpływem klęsk szerzył się defetyzm i upadek ducha. Wtedy Temistokles (przywódca Ateńczyków) postanowił wykorzystać sytuację, powiadomił wodza perskiego o rzekomo planowanej ucieczce floty spod Salaminy. Temistokles radził Kserksesowi natychmiastowe uderzenie. Wtedy Persowie postanowili uderzyć. W wąskiej cieśninie ciężkie i mało zwrotne okręty Persów nie potrafiły nawiązać walki ze zwrotnymi okrętami greckimi i flota perska poniosła klęskę. Znaczna ilość okrętów perskich uległa zniszczeniu. To pozwoliło Grekom na rozpoczęcie działań ofensywnych na morzu.
Kampania roku 479 p.n.e. Bitwa pod Platejami: Była to największa bitwa tych czasów, w której po stronie greckiej stanęło 70 tyś. wojowników, po perskiej co najmniej 2x tyle (szyk grecki falanga rozciągał się na 4,5km). Zwycięstwo w niej wywalczone usunęło zdecydowanie niebezpieczeństwo perskiego panowania, tym bardziej, że niewiele później flora sprzymierzonych Hellenów zniszczyła to, co zostało z floty perskiej po bitwie salamińskiej.
W wyniku osłabienia pozycji Sparty postał nowy Związek Morski z siedzibą na wyspie Delos - zwany Związkiem Delijskim. Celem związku była obrona Greków przed Persami. Kierownictwo Związku objęły Ateny. Państwa członkowskie musiały wpłacać daninę lub dostarczać okręty. Sparta dostrzegając, że jej pozycja upadła, przestała się interesować dalszą kampania przeciwko Persji. W 454 r. skarbiec Związku został przeniesiony z Delos do Aten. W 449 r. zawarto pokój z Persami. To sprawiło, że miasta poddane hegemonii Aten w obliczu zagrożenia perskiego, teraz nie czuły potrzeby podporządkowania się Atenom. Jednak Ateny surowo karały próby wystąpienia ze Związku.
W latach 431 – 404 p.n.e. toczyła się wojna poleponeska, pomiędzy Atenami i Spartą. Wygrywa Sparta.
Ateny w IV w. p.n.e. pozostają czołowym ośrodkiem kultury greckiej, rozkwit filozofii. W pierwszej połowie IV w. p.n.e. panuje walka o hegemonie w Grecji: Sparta traci przywódczą role na rzecz Teb, Ateny próbują odzyskać znaczenie polityczne, rosną w Grecji wpływy perskie. W 359r. p.n.e. zaczyna swoje panowanie Filip II, szybko podnosi się znaczenie Macedonii. W roku 338 p.n.e. Macedończycy zwyciężają Greków w bitwie pod Cheroneą. W 336 r. p.n.e. śmierć Filipa II(prawdopodobnie został otruty), jego syn Aleksander przejmuje władze i tłumi próby buntu miast greckich tym samym podporządkowuje sobie całą Grecje.
W latach 334-323 p.n.e. podbija Persje ( 333 pokonanie wojsk Dariusza pod Issos, 332 zajęcie Egiptu i założenie Aleksandrii, 331 walne zwycięstwo pod Gaugamelą, pościg za Dariuszem, podbój Azji Środkowej i Iranu, 327-324 próba podboju Indii do rzeki Indus, 323 Aleksander umiera). Po podboju Persji, żeby dać motywacje wojownikom do dalszej walki spalił wozy z łupami. Po śmierci Aleksandra państwo rozpada się. Władzę przejmują diadochowie w latach 323 – 321p.n.e. W latach 321-272 następuje okres wojen diadochów: gigantyczne zmagania lądowe i morskie nie przynoszą sukcesu żadnemu z walczących, formują się monarchie hellenistyczne najważniejsze to Ptomeleusze w Egipcie, Seleukidowie w Syrii i Mezopotamii, Antygonidów w Macedonii. Grecja zostaje przejęta przez Rzym aż do roku 146.