Starożytna Grecja.

Historia

Kultura i życie codzienne starożytnej Grecji

Starożytna Grecja zawsze budziła i budzi zainteresowania ludzi. Zainteresowania te były i są spowodowane dokonaniami kulturowymi, historycznymi oraz cywilizacyjnymi (jakże ważny rozwój prawodawstwa) Greków. Gdy bardziej im się przyjrzymy możemy stwierdzić, że nie różnią się one zbytnio od kultur współczesnych. Są bardzo podobne a nawet w niektórych sprawach wręcz identyczne. Sposób życia jest również podobny. Na życie codzienne człowieka antycznego składało się życie prywatne, społeczne i państwowe. Starał się spędzać czas w jak najprzyjemniejszy sposób, z pewnością spotykał się z przyjaciółmi, uprawiał sporty itp. Itd. Grecy posiadali też własną i bardzo ciekawą, jak się okazało niemal wzorcową kulturę. Grecy dorobili się również wielu interesujących i ciekawych jak na owe czasy pod względem technicznym budowli.

Medycyna

Bogiem sztuki lekarskiej był Asklepios. Ludzie, gdy zachorowali składali jemu ofiary w świątyni. Pierwszą osobą, która zaczęła badać chorych oraz analizować przebieg choroby był słynny dziś Hipokrates (przysięga lekarska). Z tego powodu został uznany za ojca medycyny.
Hipokrates z biegiem czasu nauczał coraz większą rzeszę młodych ludzi, których wprowadzał w świat medycyny. Właśnie z nimi napisał wiele ksiąg na temat chirurgii, chorób oraz anatomii. Ojciec medycyny uczył i sam przestrzegał kodeksu moralnego nakazującemu lekarzowi działać jak najlepiej w interesie pacjenta (stąd wspomniana wcześniej przysięga).

Uczty

Jedzenie spełniało w życiu codziennym szczególne znaczenie. Gościnność uważano za jedną z ważniejszych cnót, a mężczyźni chętnie chodzili na biesiady,
z greckiego zwane sympozjum. Jedzenia miało również wymiar religijny. Często składano, bowiem ofiarę bogom w takiej postaci.
Grecy jedli wszystko, jednak najważniejszym składnikiem posiłków; co jest zresztą oczywiste ze względu na położenie kraju; były ryby oraz owoce morza. Mięso nie było często spożywane. Najczęściej podczas uczt religijnych i podczas specjalnych okazji. Urozmaiceniem w diecie były owoce, których również w upalnej Grecji nie brakowało.
W Grecji najbardziej cenionym napojem jak wszyscy wiemy było wino. Po szybkiej fermentacji w kadziach na stoły Ateńczyków docierało w bukłakach ze skóry kozy lub świni, w dzbanach albo glinianych amforach. Tylko wyjątkowo pito wino czyste, na ogół rozcieńczane wodą, wodą z miodem lub wodą soloną. Po wymieszaniu
w dużych wazach, rozcieńczone wino wlewano do dzbanków lub karafek, a stąd do specjalnych pucharów bez podstawy, w kształcie głowy barana, gryfa lub innych mitycznych stworzeń. Puchary przechodziły z ręki do ręki, dopóki nie zabrakło cudownego napoju.
Podczas sympozjum ucztujący zabawiali się w grę zręcznościową zwaną kottabos. Biesiadnik z pozycji leżącej szybkim ruchem wylewał resztki wina z kielicha na ustawioną pośrodku sali tarczę. Najczęściej był to mały talerz lub chwiejąca się waza na podpórce. Jako nagrodę zawodnik otrzymywał owoce, naszyjniki lub pocałunek dziewczyny.


Niewolnictwo

Niewolnictwo w Grecji stało się powszechnym zjawiskiem po roku 600 p.n.e. Na niewolnika było wtedy stać każdego, nawet osobę, która nie miała zbyt dużych dochodów. Mało zamożny Grek miał jednego albo dwóch podwładnych. Bogatsi, którzy posiadali dużo ziemi najczęściej nie mieli również dużo niewolników, ponieważ nie było to zbyt ekonomiczne. W Grecji uprawy wymagają bardzo krótkiej, ale za to bardzo intensywnej pracy, która była przedzielona bardzo długimi okresami bezczynności. Grek więc wolał mieć mniej robotników. Posiadacz ziemi musiał utrzymywać w okresie bezczynności swoich pracowników, więc bardziej opłacało się mieć mniej poddanych i ich wykarmić niż całą armię niewolników.
Wszystko zmieniło się w V wieku p.n.e. Liczba niewolników gwałtownie wzrosła.
W niektórych polis stanowili oni jedną trzecią wszystkich mieszkańców. Bogaci Grecy uważali pracę zarobkową za niehonorową, jednak ich postawa nie odzwierciedlała realiów życia wielu ubogich ludzi, którzy, aby zarobić na swoje utrzymanie, podejmowali się każdego zajęcia, jakie im się trafiało. Niewolnicy domowi, często kobiety, mieli z punktu widzenia fizycznego przetrwania pracę najmniej niebezpieczną. Zajmowali się sprzątaniem, gotowaniem, przynoszeniem wody z publicznych ujęć, pomagali paniom domu w tkaniu, doglądali dzieci, towarzyszyli panu, gdy ten robił zakupy i wykonywali inne obowiązki domowe. Nie mogli odmówić, jeśli ich panowie wymagali usług seksualnych. Niewolnicy zatrudnieni w małych pracowniach rzemieślniczych, na przykład w pracowni garncarskiej lub w kuźni, lub zajmujący się uprawą roli często pracowali razem ze swoim panem.
Najgorsze i najniebezpieczniejsze warunki pracy mieli niewolnicy, którzy pracowali
w kopalniach złota i srebra. Pracowali oni w ciemnych, wąskich i niskich korytarzach.
Niewolnik mógł być ukarany wedle woli pana. Mógł zostać nawet zabity i właściciel nie zostałby za to ukarany. Zmieniło się to w Atenach okresu klasycznego. Niewolnik mógł być karany zgodnie z wolą pana, ale nie mógł być zabity. Najwyższą karą, jaka była wymierzana za zabicie poddanego była konieczność poddania się rytualnemu oczyszczeniu. Niestety w źródłach nie znalazłem informacji w jaki sposób się to odbywało.

Dorastanie

Obywatelom greckim, (czyli mężczyznom, bo jak wiemy tylko oni byli uważani za pełnoprawnych członków społeczeństwa) wpajano, że ich obowiązkiem jest poślubić kobiety i spłodzić dziecko. Pary wolały mieć potomka męskiego, ponieważ później zostawał obywatelem greckim i mógł się opiekować starymi rodzicami. Mniej chciane były córki, bo nie mogły dziedziczyć pieniędzy ani majątku.
Mężczyzna miał prawo wyprzeć się dziecka, gdy uznał, że nie jest jego albo, gdy urodziło się niepełnosprawne. Niechciany potomek był pozostawiany
w oddalonym miejscu, np. na szczycie góry. Najczęściej porzucane były dziewczęta. Tydzień po narodzinach dziecka odbywała się uroczystość, w której brali udział rodzice i ich przyjaciele. Podczas tej uroczystości były składane bogom ofiary dziękczynne. Zaproszeni goście przynosili podarunki dla noworodka. Organizowano też ceremonię zwaną amflidromią, podczas której zwykle nadawano potomkowi imię.





Ubiór

Zwykli ludzie i robotnicy nosili krótką, bardzo prostą tunikę podtrzymywaną w pasie zapinką lub węzłem. Bardziej powszechnym strojem był jednak chiton, używany zarówno przez mężczyzn jak i przez kobiety. Była to lekka lniana tunika różnej długości, spinana na obydwu ramionach broszami lub wiązana. Na chitonie nosiło się często himation, długi płaszcz z wełny, który chronił przed zimnem i słotą.
Z wyjątkiem niewolników i ubogich mieszkańców Aten wszyscy nosili sandały i wełniane buty przypominające mi osobiście skarpety. W domu rozpowszechniony był zwyczaj chodzenia boso.

Dom

Mieszkania greckie w większości były raczej skromne. Ściany, budowane były z surowych cegieł (mieszanki wody z gliną) suszonych na słońcu. Malutkie okna nie miały szyb. Dachy czasem kryto dachówkami z terakoty (?), częściej jednak na dachu znajdował się taras. Wodę doprowadzano rurami, znano też prowizoryczna kanalizację.
Do domu wchodziło się przez drzwi z daszkiem, ozdobionym kolumienkami. Najważniejszą izbę, położoną naprzeciw wejścia do domu stanowił duży pokój,
w którym skupiało się życie rodzinne, na co dzień i w czasie świąt. Znajdowało się tam palenisko. Pokój ten połączony był z kuchnią i łazienką. Z czasem kuchnie przemieszczano gdzie indziej. W jej miejscu, przy ognisku umieszczano ołtarz bogini Hestii. Sypialnie gospodarzy i dzieci znajdowały się po obu stronach dużego pokoju. Za pokojami kobiecymi był niewielki ogród oddzielony drzwiami. Układ domu był różny i zależał od zamożności danego obywatela czy rodziny i położenia gruntu, na którym wznoszono budynek.
Domy greckie nie odznaczały się czystością i higieną. W domach bogaczy znajdowały się łazienki i ubikacje, pozbawione jednak wygód; w domach skromniejszych, często podzielonych na wspólne mieszkania, nie było miejsca na pomieszczenia sanitarne. Wszędzie był brud i niemiłe zapachy, zarówno w kuchni, jak i we wspólnych pokojach, gdzie powietrze dodatkowo zanieczyszczał dym z piecyków, lampek oliwnych i pochodni, a zwierzęta miały legowiska tuż obok ludzi.
Ogień w domu greckim rozniecano krzesiwem.

Pogrzeb

Pochowanie własnych zmarłych według obyczajów stanowiło w Atenach obowiązek, jaki państwo nakładało na obywateli.
Po umyciu i wyperfumowaniu zwłoki owijano w prześcieradło i pozostawiano przez jeden lub dwa dni na łożu z zakrytą twarzą, z nogami skierowanymi ku drzwiom, aby umożliwić duszy opuszczenie pomieszczenia. Rodzina na znak żałoby ubierała się na czarno, szaro lub biało, kobiety obcinały sobie włosy. Waza z wodą przed wejściem oznaczała, że w domu jest zmarły. Późnym wieczorem lub nocą orszak pogrzebowy towarzyszył zmarłemu w drodze na cmentarz, gdzie zostawał on pochowany lub spalony na stosie, a jego prochy umieszczone w urnie. Ku czci zmarłego odbywała się stypa.
Ateńskie groby były często zdobione malowidłami przedstawiającymi święta, przyjęcia lub ulubione przedmioty zmarłego. Powyżej stawiano potrawy, umieszczano wieńce i wysmukłe wazy, zawierające maści do ciała. Na wazach widniały sceny pożegnania. Miało to na celu pocieszenie zmarłych w królestwie cieni.

Teatr

Teatr mieścił się na zboczu góry, na której opierała się widownia. Zawierała ona około 17 tysięcy miejsc. Na dole znajdowały się miejsca przeznaczone dla urzędników, kapłanów, czyli dzisiejszych rzec by można VIP-ów. Wejścia umieszczone były po bokach orchestry, półkulistej przestrzeni, gdzie chór poruszał się wokół ołtarza Dionizosa. Z tyłu znajdował się proskenion i skene, niski budynek z garderobami dla aktorów, do którego przymocowane były ruchome dekoracje i machiny teatralne.
W teatrze greckim aktorzy, grając, nakładali na twarze maski. Maski przedstawiały różne typy ludzkie i pozwalały wzmocnić głos. Role kobiece zawsze odgrywane były przez mężczyzn.
Przedstawienia teatralne odbywały się w najważniejsze święto roku, czyli podczas Dionizji. Obchody te trwały przez pięć dni i odbywały się w miastach oraz na wsi. Podczas Dionizji wybierano najlepszą sztukę.

Igrzyska olimpijskie

Wprawdzie we wszystkich społeczeństwach ludzie młodzi uprawiali ćwiczenia mające na celu wyrobienie sprawności fizycznej, a osiągnięcia w tej dziedzinie sprawiały im satysfakcje, jednak tylko w Grecji organizowano zawody, o których nie sposób nie wspomnieć. Ich uczestnicy walczyli ze sobą na oczach licznej publiczności, wedle ustalonych, z góry surowo przestrzeganych reguł. Zwycięstwa osiągane w toku takiej rywalizacji były powodem do dumy i sławy nie mniejszej niż bohaterskie czyny na wojnie. Zawody sportowe odbywały się w ramach świąt ku czci bogów. Ich uczestnicy ofiarowywali im swój trud. Zwycięstwo według powszechnego przekonania było nie tylko efektem ich sprawności, ale i darem bożym. Najważniejsze Igrzyska odbywały się w od roku 776 p.n.e. co cztery lata w Olimpi. Zwycięzcy otrzymywali w darze niekiedy przedmioty o na ogół niewielkiej wartości (np. dzbany z oliwą w Atenach), najczęściej jednak wręczano im nagrody symboliczne w postaci wieńca.
Program poszczególnych igrzysk mógł być rozmaity. Składały się nań najczęściej, biegi o różnej długości (od ok. 200 do 4600 m), skoki w dal, rzut dyskiem, oszczepem, zapasy, pięściarstwo i budzące największe emocje wyścigi wozów zaprzężonych w dwa lub cztery konie. Obok konkurencji sportowych odbywały się także konkursy literackie, oratorskie, muzyczne.
Celem Igrzysk było wyłonienie indywidualnych zwycięzców każdej konkurencji. Zawodnicy przychodząc na metę biegów jako drudzy lub trzeci nie byli w ogóle brani pod uwagę. Ten nacisk na zwycięstwo najlepszego uczestnika w danej grupie tłumaczy nam obojętność antycznego sportu wobec rekordów oraz nieistnienie konkurencji zbiorowych.
Ćwiczenia fizyczne zajmowały ważne miejsce w życiu mężczyzn, były jednym z ważniejszych elementów wychowania. Na stadionach atleci występowali nago. Po masażu, mającym na celu rozluźnić mięśnie, masażyści nacierali ich oliwą. Podczas zawodów ciała atletów pokrywały się kurzem i potem, które trzeba było często zdzierać. Niekiedy celowo „urozmaicano” walkę specjalną scenografią.

Szkoła w Atenach

W Atenach państwo nie przewidywało obowiązku chodzenia do szkoły. Nauczanie było prywatne i odbywało się na koszt rodziny, co jak wiadomo bardzo zawężało krąg osób wykształconych. O ile najbiedniejsi z trudem potrafili pisać, o tyle najbardziej zamożni powierzali swoich synów około siódmego roku życia pedagogom, aby nabrali dobrych manier.


O greckich osiągnięciach można byłoby jeszcze wiele pisać. Całkiem osobne prace mogą być poświęcone filozofii, literaturze, rzeźbie etc. W tak krótkiej pracy można jedynie zachęcić czytelnika do wnikania w historię tej, jak się okazuje, bardzo ważnej i dość rozwiniętej cywilizacji.



Filozofia starożytnej Grecji.


Wyraz filozofia pochodzi od dwóch słów: phileo (lubię) oraz sophia (mądrość).
W starożytności termin ten oznaczał całokształt wiedzy racjonalnej. Filozofia grecka zaczęła rozwijać się w VI w. p.n.e., natomiast jej największy rozkwit przypada na V i IV w. p.n.e. Jej początek dali myśliciele żyjący w Jonii.

Przed Grekami filozofia nie istniała. Demokratyczna struktura i stosunki panujące w Grecji - otwartość na świat i rozwój myśli - doprowadziły do tego, że właśnie tam działali filozofowie i rozwinęła się filozofia. Oni stworzyli jej fundamenty i nikt inny nie przyczynił się do jej rozwoju tak, jak Starożytni. Filozofowie zajmowali się praktycznie wszystkimi zagadnieniami dotyczącymi życia i nauki. To Grecy właśnie formułowali pierwsze hipotezy, tezy, wyprowadzali różne twierdzenia, wzory i paradoksy. Mimo że wiele z ich poglądów było błędnych, to jednak walnie przyczynili się do rozwoju nauki. Filozofowie udzielali także odpowiedzi na podstawowe pytania dotyczące życia człowieka, powstania świata i jego rozwoju, np.: „Co się dzieje po śmierci?”, „Czy istnieją jakieś siły wyższe?” itp. Nie odwoływali się do religijnych pojęć czy opowieści. Otaczający świat próbowali interpretować za pomocą rozumu i logicznego myślenia. Filozofowie starali się wytłumaczyć każdy problem, a nie go omijać. To oni stworzyli pojęcie boga niematerialnego, wszechogarniającego, cel i przyczynę wszystkiego co jest, a także starali się ustalić jak powinno wyglądać państwo idealne. Stworzyli pierwsze kierunki filozoficzne. Naukę tę podzielili na trzy działy: metafizykę (naukę o bycie), logikę ( naukę o sposobach panowania i dowodzenia), etykę (naukę o wartościach). Do najwybitniejszych filozofów tego okresu należeli:

Tales z Miletu (636-546 p.n.e.), pierwszy z tzw. filozofów jońskich, jeden z założycieli jońskiej szkoły przyrody. Był pod wpływem dawnych mitów i wiedzy Wschodu, znał astronomię - wszystkich współczesnych zaskoczył wyliczając dokładną datę zać mienia Słońca. Twierdził, że wszystko powstało z wody i właśnie woda jest zasadniczą materią i początkiem wszystkich rzeczy, także ziemi. Stworzył geometrię.

Sokrates z Aten (469-399 p.n.e.), sceptyk (zachowujący dystans wobec wszystkich zjawisk), sofista (człowiek mądry), nauczyciel Platona, Pyrrona. Mówił o świecie idei, z których najważniejsze jest dobro, o czterech podstawowych cnotach: mądrości, męstwie, umiarkowaniu i sprawiedliwości. Autor słynnego zdania: „Jedno wiem, że nic nie wiem”, mistrz dyskusji. Swoich poglądów nie spisał, ale nauczał prowadząc dyskusje na ulicach Aten. Uważany jest za twórcę etyki. W 399 r. p.n.e. wytyczono mu proces oskarżający o to, że nie uznawał państwa, kultur religijnych i „psuł młodzież”. Skazany na śmierć przez otrucie cykutą. Nie przyjął szansy ucieczki - z godnością wypił podaną truciznę...

Platon (427-347 p.n.e.), uczeń Sokratesa, twórca niezwykle oryginalnej i fascynującej filozofii, która pozostała żywa aż do dzisiaj. Nauczał w gaju Akademosa (powstała od tego nazwa Akademii). Badał idee i cienie idei, uznawał świat zjawisk za względny. Reprezentował kierunek filozoficzny zwany idealizmem. Jego idealizm obiektywny zyskał miano platonizmu. Stworzył utopijną teorię ustroju państwa totalitarnego (ściśle wyznaczającego funkcje społeczeństwa). Słynnym pojęciem pochodzącym od Platona jest „jaskinia platońska” (ma udowadniać pogląd filozofa o istocie bytu). Jego słynne dzieło ta “Obrona Sokratesa”, „Uczta”, a także dialogi filozoficzne.

Arystoteles (384-322 p.n.e.), uczeń Platona, wielki mistrz filozofii europejskiego i arabskiego średniowiecza. Jeszcze za życia Platona wystąpił przeciw niemu. Rozwinął logikę, świat według niego jest wieczny i w nim odbywa się proces przyczynowo i celowo powiązanych zdarzeń. Założył szkołę filozoficzną w Atenach, zapoczątkował empiryczne (doświadczalne) metody badań przyrodopoznawczych, stworzył naukę o państwie. Był twórcą „Poetyki” - znanej rozprawy o literaturze, prawach rządzących się poszczególnymi rodzajami i gatunkami literackimi. Nauki głosił w ogrodach Likejonu. (Stąd nazwa liceum).


Zenon z Kition (336-264), twórca stoicyzmu. Najważniejsze według niego wartości to ład, harmonia, umiarkowanie, spokój, opanowanie i rozum. Należy więc żyć w zgodzie z naturą i prawami wszechświata, nie ulegać namiętnościom, wybierać zawsze cnoty i dobra, a nie rozkosz.. Uważał, że należy wyzbyć się smutku i radości, gdyż one zakłócają równowagę duchową. Stąd powiedzenie „stoicki spokój”.

Epikur z Samos (341-270 p.n.e.), założyciel epikureizmu. Interesował się przede wszystkim kategorią szczęścia widząc w nim największe dobro człowieka. Starał się uwolnić ludzi od obawy przed śmiercią, uważał, że dusza jest niezniszczalna, a wiara w nieśmiertelnośc to tylko złudzenie: „największe zło, śmierć, nie dotyczy nas ani trochę, gdyż póki jesteśmy, nie ma śmierci, a odkąd jest śmierć nie ma nas”. W swojej szkole (tzw. „ogrodzie Epikura”) uczył jak żyć, by byś szczęśliwym. Twierdził, że należy postępować rozsądnie, zgodnie ze swoim sumieniem, wieść spokojne i cnotliwe życie, aby osiągnąć jedyne dobro - przyjemność (brak bólu).

Anaksymetes z Miletu (585-525 p.n.e.), filozof joński, współzałożyciel jońskiej szkoły przyrody. Według niego podstawowym elementem świata było powietrze; w zależności od tego, czy było ono rozrzedzone czy zagęszczone, powstaje ogień, woda, ziemia czy człowiek.

Heraklit z Efezu (540-480 p.n.e.), Współzałożyciel jońskiej szkoły przyrody, filozof joński. Jako pierwszy zajął się człowiekiem. Za cel filozofii uważał poznanie świata przez zgłębienie duszy ludzkiej. Według niego podstawowym elementem świata miał być ogień. Głosił, iż nie ma rzeczy trwałych. Wymyślił teorię, że wszystko na świecie jest w ciągłym ruchu i przetwarza się. Jemu przypisuje się autorstwo myśli: „Panta rhei” - wszystko płynie albo inaczej: „niepodobna dwa razy wejść do tej samej rzeki”.

Pitagoras z Samos (VI w. p.n.e.), wyznawał idealistyczny kierunek filozofii, głosił naukę o wędrówce dusz (metapsychozie) i ich udoskonalaniu się. Szczególny nacisk kładł na matematykę. Wyobrażał sobie ziemię i inne ciała niebieski mające kształt kuli - najdoskonalszej figury geometrycznej.

Ksenofont z Miletu (VI/V w. p.n.e.), głosił naukę o wyższości mądrości (sofia) nad wszystkim. Według niego świat jest wieczny i niezmienny. Jego nauki rozwijali uczniowie i tzw. szkoła eleatów.

Antystenes z Aten (436-365 p.n.e.), założyciel cynizmu, przeciwnik logiki, odrzucał naukę Platona o ideałach. Twierdził, że istnieją na świecie tylko trzy konkretne rzeczy, a reszta to słowa, a nie rzeczywistość . Jedynym dobrem i celem życia jest cnota.

Diogenes z Synopy (412-323 p.n.e.),cynik, głosił, że człowiekowi do szczęścia wystarczy zaspokojenie tylko najbardziej elementarnych potrzeb (dziś: minimalista). Udowodnił to, gdy zamieszkał w beczce, gdzyż więcej metrażu do szczęścia nie potrzebował. W biały dzień chodził z zapaloną latarnią i twierdził, że szuka człowieka. Potępiał wszelkie zainteresowania intelektualne, nie poświęcone oczywistym celom praktycznym (np.,: astronomię). Filozofię cyników oddają w pełni słowa Antystenesa: „Platonie, widzę zawsze konia, a nigdy nie widzę końskości”.

Zenon z Elei (490-430 p.n.e.), zajmował się ruchem, twierdził, że ruch nie jest możliwy , bo: przedmiot w ruchu, aby przebyć jakąś drogę, musi najpierw przebyć jej połowę, potem połowę drogi pozostałej itd., a więc musi przebyć nieskończąną ilość odcinków, tego natomiast nie da się uczynić w skończonym przeciągu czasu. Stwierdził także, że prędkość jako taka nie istnieje, bo względem innych przedmiotów jest inna, wobec czego nie można jej określić .

Eubulides z Miletu (IV w. p.n.e.), wprowadził do historii paradoks kłamcy (Jeżeli kłamca mówi, że kłamie, to zarazem kłamie i mówi prawdę.) oraz paradoks rogów (Rogów nie zgubiłeś, a czego nie zgubiłeś, to masz. A zatem masz rogi.).

Demokryt - twórca materialistycznego nurtu w filozofii. Uznał, że wszystko jest zbudowane z maleńkich, niewidzialnych i niepodzielnych elementów, czyli z atomów.

POJĘCIA:
IDEALIZM OBIEKTYWNY (platonizm) - koncepcja idei i ich cieni, która zakłada, iż istnieje świat idei, chociaż nie jest nam bezpośrednio dany. My postrzegamy tylko cienie, odbicie idei: są nimi przedmioty materialne i doznania psychiczne. Świat idei jest jednak bardziej realny niż to, co postrzegamy bezpośrednio. Idee są światem doskonałym, a naczelną wartością jest trójjednia: dobro - piękno - prawda

SZKOŁY I PRĄDY FILOZOFICZNE, należą do nich:

CYNICY - grecka szkoła filozoficzna głosząca w etyce ideał cnoty jako życia zgodnego z naturą, ideał mędrca kierującego się tylko rozumem, nie uznającego żadnych ogólnie zobowiązujących wartości, norm, praw i autorytetów. Założył ją Antystenes z Aten.

EPIKUREJCZYCY - szkoła filozoficzna stworzona przez Epikura, który uznawał za cel życiarozważne dążenie do przyjemności. Epikureizm to filozofia szczęśliwego życia jako tożsamego z życiem normalnym.
Warunkiem do poczucia szczęścia jest brak cierpień. Epikurejczycy odrzucali wiarę w siły pozaziemskie, głosili pochwałę życia na ziemi. Późną i skrajną odmianą epikureizmu jest hedonizm (gr. hedo - rozkosz), stworzony przez Arystypa z Cyreny, uznającego rozkosz cielesną za najważniejszą i jedyną formę szczęścia. Hedoniści główny cel życia widzieli w osiąganiu przyjemności.

STOICY - grecka szkoła filozoficzna założona przez Zenona z Kition. Stoicy zajmowali się głównie problematyką etyczną. Wysoko cenili zachowanie wewnętrznego spokoju, hartu, opanowania. Głosili życie godne z zasadami rozumu. W filozofii przyrody głosili materializm. W logice stworzyli rachunek zdań.
Stoicyzm - postawa życiowa polegająca na zachowaniu spokoju, hartu ducha, opanowania w trudnych sytuacjach. Człowiek powinien ze stoickim spokojem znosić życiowe niepowodzenia.

SOFIŚCI - to nauczyciele przygotowujący obywateli do życia publicznego, działający w Atenach, poprzez nauczanie retoryki, polityki, filozofii i etyki. Sofiści reprezentowali poglądy demokratyczne i wolnomyślicielski. Uczyli za pieniądze. Zajmowali się logiką, analizą języka, polityką. Głosili poglądu relatywizmu(wszystko względne, każdy prawdę widzi inaczej), sensualizmu (poznanie za pośrednictwem zmysłów) i konwencjonalizm (normy i zasady to wynik umowy społecznej). W swojej nauce ośrodkiem zainteresowania uczynili człowieka, uznawanego za miarę wszechrzeczy. Głowni przedstawiciele to Gorgiasz z Leontinoj i Pitagoras z Abdery.
Sofista to człowiek świadomie posługujący się fałszywymi przesłankami, dowodzący nieprawdziwych tez za pomocą fałszywych argumentów.

SCEPTYCY - grupa greckich filozofów zachowująca dystans wobec wszelkich zjawisk. Sceptycy zaprzeczali możliwości poznania prawdy oraz postulowali powstrzymanie się od sądów. To ostatni z wielkich obozów filozoficznych epoki hellenistycznej.
Sceptycyzm - stanowisko odrzucające możliwości uzyskania wiedzy pewnej i nieuzasadnionej w metodologii, postulujące krytycyzm wobec twierdzeń naukowych, przyjmowanych jedynie na podstawie autorytetu. W znaczeniu potocznym, sceptyczny jest człowiek, który nie uznaje ogólnie przyjętych wierzeń i prawd, ograniczając się do obserwacji, rezygnując z osądzenia pewnych zjawisk i teorii.


Sztuka starożytnej Grecji


Okres największego rozwoju:
W tym czasie, pod władzą Peryklesa, Ateny przeżywają oszałamiający rozkwit. Umacnia się demokracja ateńska. Ateny korzystając z pieniędzy zgromadzonych w skarbcu Związku, rozbudowują się (Akropol, Pireus, “długie mury”). Działają najsławniejsi twórcy, jak Fidiasz, Ajschylos, Sofokles, Eurypides.
Wzbudza to zawiść innych krajów greckich a przede wszystkim Sparty. Rywalizacja między Atenami i Spartą doprowadza do wojny peloponeskiej (431 - 404 p.n.e.), z których Ateny wychodzą pokonane, zaś Sparta nie odnosi spodziewanych korzyści. Z wojny tej korzysta przede wszystkim Persja (zagarnięcie wolnych miast w Azji Mniejszej) i rosnąca w siłę Macedonia. Hegemonia Sparty staje się architektura, sztuka przywoływania, kreowania i tworzenia form, czyli materializowania wizji w realnych formach w celu zaspokojenia materialnych i duchowych potrzeb człowieka. Zadaniem architektury jest stworzenie człowiekowi optymalnych warunków do życia.
Ludzi zajmujących się taką działalnością nazywa się architektami. W swej pracy korzystają oni z wiedzy wielu innych dyscyplin, m.in. techniki, ekonomii, socjologii i innych. Wraz z rozwojem procesów technologicznych do architektury wprowadzane były nowe materiały

Hellenizm w sztuce greckiej:
Okres hellenizmu (330 - 30 p.n.e.): sztukę tego okresu charakteryzowała forma i bogactwo tematyki. Rozkwit urbanistyki (miasta zakładane na planie Hippodamosa z Miletu, budowano monumentalne budowle publiczne i sakralne -ołtarz pergameński, pojawił się dom mieszkalny z perystylem, malowidłami i mozaiką). Powszechnie stosowano porządek joński i koryncki.
Rzeźba o wysokim poziomie łączyła umiejętności techniczne z kontrapostem, ruchem. Powstają szkoły rzeźbiarskie kopiujące słynne rzeźby, wiele z dzieł sztuki greckiej nie dotrwało do naszych czasów i znane jest jedynie z opisów starożytnych twórców (przede wszystkim malarstwo). Część możemy poznać za pomocą rzymskich kopii a malarstwo dzięki freskom (Pompeje i Herkulanum) i mozaikom.
Rzemiosło artystyczne, sztuka użytkowa, sztuka zdobnicza, dziedzina sztuk plastycznych obejmująca wytwarzanie przedmiotów użytkowych i dekoracyjnych o charakterze artystycznym.
Do głównych gałęzi rzemiosła artystycznego należą: złotnictwo, jubilerstwo, kowalstwo artystyczne, konwisarstwo, ludwisarstwo, meblarstwo, introligatorstwo, pasamonictwo, hafciarstwo, koronkarstwo, tkactwo, ceramika, szkło artystyczne.






Świątynia starożytnej Grecji, świątynie uważane były w starożytnej Grecji za mieszkania bóstwa, a nie dom modlitwy, jak w religii chrześcijańskiej. Typ ich ustalił się już około VII - VI w. p.n.e. Świątynie były budowane zgodnie ze stronami świata, przodem ku wschodowi.
Budowano je początkowo z drewna i gliny, potem z kamienia. Składały się z niewielkiego korytarza z płaskim stropem i przedsionkiem. Od VII w. p.n.e. otoczona była kolumnadą, która dźwigała belkowanie. Na nim spoczywał dwuspadowy dach. Trójkątną przestrzeń między dachem a belkowaniem wypełniał tympanon, zwykle z rzeźbami figuralnymi. Architraw (część belkowania) podzielony był na część z płaskorzeźbami i tryglify.
W stylu jońskim zamiast metop i tryglifów był rzeźbiony fryz. Detale były polichromowane. Różne rodzaje świątyni w zależności od układu kolumn.
Dwa różne środowiska rozwoju wpłynęły na wykształcenie się 2 podstawowych typów świątyń: w porządku doryckim (Grecja lądowa, Wielka Grecja - Italia) i w porządku jońskim (Azja Mniejsza). Budowle w stylu korynckim wykształciły się w późnym okresie klasycznym i występowały przede wszystkim w okresie hellenistycznym i rzymskim. Najlepiej zachowaną świątynią dorycką jest Hefajstejon w Atenach, a jońską - świątynia Nike na Akropolu ateńskim.
Najsławniejsze świątynie starożytności: Artemizion w Efezie, Herajon na Samos, Partenon i Erechtejon w Atenach oraz Olimpiejon w Olimpii.







Dorycki porządek architektoniczny, najstarszy z porządków architektonicznych greckich, ukształtowany w okresie archaizmu (VII w. p.n.e.) w związku z przejściem od architektury gliniano-drewnianej do kamiennej.
Kolumna (trzon wraz z głowicą) wsparta była bezpośrednio (bez bazy) na stylobacie. Trzon, zwężający się ku górze, posiadał w połowie lub 2/3 wybrzuszenie oraz był pokryty równoległymi żłobkami. Głowica przybierała kształt poduszki, w górnej części posiadała kwadratową płytę.
Na kolumnach spoczywało belkowanie (architraw i fryz składający się z tryglifów i metop). Dorycki porządek architektoniczny odznaczał się monumentalną prostotą.
Jest charakterystyczny przede wszystkim dla Peloponezu i greckich kolonii w Italii i na Sycylii. Stosowany przeważnie w monumentalnych budowlach sakralnych (np. Partenon w Atenach).

Koryncki porządek architektoniczny, jeden z trzech podstawowych porządków w architekturze starożytnej Grecji. Ukształtował się najpóźniej i różnił się od stylu jońskiego odmienną proporcją kolumny i dekoracją głowicy. Głowica koryncka (wg tradycji jej wynalazcą miał być rzeźbiarz Kallimachos - koniec V w. p.n.e.) składała się z trzonu okolonego dwoma rzędami liści akantu. O górną część trzonu opierały się 4 woluty, na których spoczywał abakus. Między dużymi wolutami znajdowały się mniejsze, a z nich wyrastała palmeta.
Najstarsze zachowane głowice korynckie są na pomniku Lizykratesa w Atenach (334 p.n.e.). W okresie hellenistycznym porządek koryncki był szczególnie ulubiony i często spotykany.
Joński porządek architektoniczny, jeden z trzech podstawowych porządków w architekturze starożytnej Grecji. Odznacza się lekkością i smukłością proporcji oraz dużą liczbą elementów zdobniczych. Kolumny mają profilowaną bazę, gęsto żłobkowany trzon oraz głowicę z kimationem i wolutami (ślimacznicami). Belkowanie, którego części oddziela kimation z estragalem, fryzu płaskorzeźbioną dekoracją i silnie wysuniętego gzymsu, pod którym znajduje się rząd ząbków.
Porządek joński mniej rygorystyczny od korynckiego dopuszczał pewne warianty.
Malarstwo czarnofiurowe, technika zdobienia waz greckich w VI w. p.n.e. wykorzystująca czarną farbę do malowanych sylwetek postaci ludzkich oraz zwierząt, retuszowanych kolorami czerwonym i białym. Kompozycja o charakterze pasmowym, nieraz podpisana przez malarza.
Literatura starożytnej Grecji, literatura powstała na terenie starożytnej Grecji i basenu Morza Śródziemnego od czasów najdawniejszych (ok. IX w. p.n.e.) do początku VI w. n.e. W jej rozwoju można wyróżnić 4 główne okresy: archaiczny, klasyczny (attycki), hellenistyczny (aleksandryjski) i rzymski.
Muzyka starożytnej Grecji, jedna z najstarszych kultur muzycznych. Badanie greckiej muzyki w starożytności uniemożliwia brak zabytków. Do dziś odnaleziono zapisy zaledwie kilku utworów muzycznych. Najwcześniejsze świadectwa na temat poety i muzyka Terpandra sięgają VII w. p.n.e.
Znajomość muzyki opiera się przede wszystkim na opisach autorów starożytnych (Platon, Arystoteles, Ptolemeusz, Plutarch, Polluks) i traktatach starożytnych teoretyków muzyki. Wykorzystuje się również źródła z epok późniejszych, które powołują się na nieistniejące już traktaty i opisy muzyki. Związana ściśle z poezją oraz z kultem religijnym.
Najstarsze jej formy to hymny i dziękczynne peany na cześć Apollina, dytyramby na cześć Dionizosa, ody, rapsodie i elegie, chóralne pieśni weselne - śpiewano je przy wtórze kitary, harfy i innych instrumentów. Odgrywała ogromną rolę w dramacie greckim (Chóry).
Podstawą systemu dźwiękowego, skodyfikowanego przez Arystoksenosa w IV w. p.n.e. były komórki 4-dźwiękowe o kierunku opadającym, zwane tetrachordami, których kombinacje składały się na skale (gatunki) oktawowe. Wyróżniano 3 skale główne o kierunku opadającym: dorycką.
Muzyka Grecji była jednogłosowa i jako sztuka odrębna zaczęła wydzielać się dopiero pod koniec okresu klasycznego. W muzyce greckiej można zauważyć też wpływy muzyki wschodniej. Wpływ muzyki greckiej na muzykę następnych epok był ogromny, stała się podwaliną muzyki europejskiej (wpływ na chorał gregoriański), zaś systemy greckie obowiązywały w muzyce do czasów baroku. Również do dziś używane są terminy muzyczne z czasów starożytnych.


Teatr starożytnej Grecji, powstał z uroczystości religijnych ku czci Dionizosa. W VI w. p.n.e. chór uczestniczący w obrzędach wyłonił z siebie koryfeusza, przewodnika chóru. Następnie pojawili się aktorzy.
W tym czasie ukształtowała się forma literacka zwana dramatem i powstały budowle zwane teatrem. Widowiska traciły stopniowo charakter kultowy, zachowały jednak cechy uroczystości powszechnych. W ciągu wieków teatr ulegał przeobrażeniom od teatru objazdowego (VI w. p.n.e.), przez klasyczny teatr z V w. p.n.e., teatr hellenistyczny (od IV w. p.n.e. na obszarach zhellenizowanych) po teatr grecko-rzymski.
Pierwotny grecki teatr składał się z kolistej przestrzeni z ołtarzem, leżący niedaleko świątyni, na stoku wzgórza sytuowano widownię. Z pojawieniem się aktora w widowisku powstał mały budynek sceniczny , wkrótce nieodzowne tło dla przedstawienia.
W V w. p.n.e. teatr grecki posiadał już okazałą skene (długa budowla ze ścianą frontową), do której przylegały dwa skrzydła boczne i pomost , gdzie występowali aktorzy. Orchestra (miejsce dla chóru) uległa zmniejszeniu. W ówczesnym teatrze używano maszynerii, umożliwiającej m.in. podnoszenie i opuszczanie bóstw oraz malowanych dekoracji.
Widowiska teatru klasycznego (VI - V w. p.n.e.) odbywały się dwa razy do roku w okresie świąt i były połączone z konkursem dramatycznym. Organizacją spektakli zajmowało się 3 choregów, a autor dramatu przygotowywał swój dramat do wystawienia, a nawet grał główną rolę. 5 sędziów typowało zwycięzcę.
Ajschylos wprowadził drugiego aktora, Sofokles trzeciego. Aktorzy ubierali na scenę szaty o symbolicznym (dla widza zrozumiałym) kolorze i kroju, na twarze zakładali maski (komiczne lub tragiczne), informujące widza o charakterze i wieku postaci, na głowy peruki. Aby ich można było lepiej widzieć, wkładali na nogi podwyższające obuwie (koturny). Recytacja była zbliżona do śpiewu.
Prócz klasycznego dramatu istniały w Grecji widowiska przedstawiane przez zespoły wędrowne o charakterze farsowym (mim). Teatr grecki stworzył konwencje i formy kontynuowane przez teatr europejski do chwili obecnej.



Grecja - matką teatru.


Pierwszy teatr powstał XXV w. temu w starożytnej Grecji poprzez przekształcenie pewnych obrzędów religijnych w widowiska. Na samym początku swojego istnienia znajdował się na wolnym powietrzu , mieszcząc się w budowli otwartej, bez dachu. Pozwalał na to ciepły i łagodny śródziemnomorski klimat.
Po środku owej budowli znajdował się półokrągły lub mający kształ niepełnego koła plac zwany "orchestra", otoczony dookola widownią. Widownia była amfiteatralna, czyli składająca się z wielu rzędów siedzeń wznoszących się stopniowo ku górze. Kamienne ławy tych siedzeń ustawiano półkoliście w półokrągłym zagłębieniu zbocza lub pagórka.
Naprzeciw owej widowni, na skraju "orchestry", wznosił się drewniany budynek noszący nazwę "skene" - czyli scena. Znajdowały się w nim pomieszczenia dla katorów oraz urządzenia scenicze, zaś na jego tle rozgrywały się teatralne widowiska starożytnych Greków - dramaty i komedie.
W starozytnym teatrze greckim używane był proste techniczne urządenia scenicze - zapadnie, ruchome platformy oraz bloki do podciągania dekoracji i aktorów w górę i opuszczania w dół. Grecy używali w niektórych przedstawieniach tzw. "machiny do grzmotów" , które składały się z kilku dzbanów napełnionych kamieniami. Przesypując te kamienie do miedzianego naczynia słychać było dźwięk przypominający grzmoty.

Teatr grecki wywodzi się z obrzędów kultowych, z misteriów, którymi czczono boga jako swiecę pewnych darów i łask. Pewne formy widowisk już od bardzo wczesnych epok związane są z duchownym życie Greków. Misteria ku czci Dionizosa ewoluowały w kierunku przekształcenia się w obrzędy teatralne, w których udział brał chór śpiewający pieśni. Uczestnicy przebierali się w skóry kozłów udając satyrów - bóstwa płodności u urodzaju, wyobrażane z końskimi nogami i ozdobione koźlimi rogami. Sporo czasu minęło zanim w rdzennej Grecji nastąpił przełom w obchodzeniu misteriów dionizyjskich - wprowadzono aktora, który wdawał się z chórem w dialog. Pomysł ten przypisano Tespisowi, który był wędrownym aktorem, żyjący na wozie wraz ze swoją trupą, jeżdżąc od miasta do miasta. Jednakże potem taka forma teatru objazdowego znikła, ponieważ każde, nawet najmniejsze miasto, wybudowało dla siebie swój własny, stały teatr i miało ambicje, aby był on najokazalszy ze wszystkich.
Przedstawienia teatralne organizowano jako konkursowe, jako pewien rodzaj festiwalu. W takich konkursach zwykle brało udział trzech autorów, którzy wystawiali po jednej trylogii, powiązanych wspólną treścią mitologiczną. Każdą z trylogii dopełniał dramat satyrowy, czyli krótka, przeważnie obsceniczna farsa odgrywana dla odprężenia widza po emocjach.
Obok trylogii pojawiła się komedia, utwór o tematyce obyczajowej, później także politycznej. Poeci Chionides i Magnes (VI w.p.n.e.) uchodzili za twórców tego gatunku widowisk teatralnych.
Aktorzy teatru greckiego występowali głównie w maskach i koturnach, byli to wyłącznie mężczyźni. Autor z początku musiał spełniać wszystkie role - być reżyserem, kompozytorem, aktorem i śpiewakiem. Z czasem funkcje te rozdzielono. Aktorzy zaznawali wielkiej sławy i odnoszono się do nich z wielkim szacunkiem, choć nie dorównywało to zwycięzcom olimpijskim.
Autorzy - zawistni o laury walczyli bardzo zacięcie o względy publiczności, która wpływała decydująco na orzeczenia jurorów.

Przedstawienia teatralne odbywały się tylko dwa razy do roku: komedie wystawiano w zimie, w czasie święta Lenajów, a tragedie podczas wielkich Dionizojów na wiosnę, kiedy było już ciepło. Zarówno lenaje jak i dionizoje wielkie (miejskie) obchodzono ku czci Dionizosa - boga wina i latorośli. Obchodzono także Dionizoje Małe (wiejskie), który miały bardziej charakter cyrkowy niż teatralny, a aktorzy byli drugorzędni. Na przedstawienia przychodziła cała dorosła ludność, także kobiety i niewolnicy. Dlatego też nie jest dziwna wysoka liczba miejsca w starozytnym teatrze, ponieważ odpowiadała ona liczbie mieszkańców danego miasta.

Trzej najwięksi tragicy antycznej Grecji rezprezentują szczyty światowej litearatury dramatycznej. Najstarszy z nich - Ajschylos wystąpił po raz pierwszy ze swą sztuką na ateńskiej scenie w 484 r.p.n.e jednocześnie wprowadzając do widowiska drugiego aktora. Ocalało siedem jego tragedii. Drugi tragik to Sofokles. Był on prawie trzydzieści lat młodszym rywalen i zaćmił sławę starego arcymistrza zwyciężając w konkursie w 468 r.p.n.e. on natomiast wprowadził na scenę trzeciego aktora i na tym się skończyło, bo trzeci z wielkich tragików grecki, Eurypides miał dużo kłopotów z widzem z powodu modernistycznej i erotycznej treści swoich utworów.
Wspaniale natomiast, choć też nie na zbyt długo rozwinęła się komedia attycka. Tragedie sbierały podziw i szacunek. Jednak komedie podobały się bardziej, więc niebawem pojawili się pisarze, którzy dramaty o bogach i herosach odłożyli na bok, aby wyspecjalizować się w tworzeniu komedii. Pisali dobre utowry, także wówczaj, gdy zabrakło wielu świetnych tragików.
Arystofanes był największym twórcą tzw. komedii starej i politycznej, dla której nic nie było święte, ani przywódcy polityczni, ani najważniejsze osoby w kraju. Arystofanes przycichł po wojnie peloponeskiej, której był zdecydowanym przeciwnikiem. Z nim również komedia polityczna zeszła na drugi plan. Władze zorientowały się, że wyszydzanie z państwowej polityki to zgroza, więc rychle zakazały wystawiania komedii politycznej.


"Życie jest krótkie, sztuka długotrwała"

To grecki powiedzenie w łacińskiej wersji brzmiące "Ars longa, wita brevis" okazało się prorocze. Cywilizacja zachodnia przez blisko dwa tysiące lat czerpała inspiracje ze wzorów teatrów utworzonych przez Greków. To własnie dzięki nim zawdzięczamy tak duży rozwój sztuki teatralnej. Teatr pozwolił przetrwać mitom greckim, a także tragediom i komediom, które przedstawiły scenę politycznę starożytnej Grecji.

Ruiny teatrów greckich są jednymi z najwiekszych uroków antycznego pejzażu Grecji. Niektóre z tych dawnych arcydzieł budownictwa majestatycznie i przeważnie znakomicie wkomponowane w otaczający je pejzaż uchowały się w dobrym stanie, a bywają i tak imponujące jak w Atenach w skromnym Epidauros. W paru z tych teatrów, odnowionych, prezentowane są sztuki klasyków w konwencji klasycznego teatru. Dają one niezapomniane wrażenia.


Religia starożytnej Grecji


Religia
Czym jest religia ?
Zjawisko społeczno-kulturowe, którego istotę określa stosunek człowieka do sacrum (świętości); na religię składają się wierzenia (mity, dogmaty), kult (obrzędy religijne) oraz w przypadku bardziej rozwiniętych religii - organizacja (np. Kościoły); wielość religii jest wynikiem różnego pojmowania i wyobrażania sobie sacrum przez różne ludy i grupy społeczne (totem, duchy przodków, bóstwa i Bóg osobowy); przyjmuje się podział religii na: uniwersalistyczne (buddyzm, chrześcijaństwo, islam) i etniczne (narodowe i plemienne) lub podział na: religie teocentryczne (judaizm, chrześcijaństwo, islam, zaratusztrianizm) i kosmocentryczne (religie starożytne, religie plemienne, religie Wschodu); wg chrześcijaństwa religia jest rzeczywistą relacją osobową człowieka do osobowo rozumianego Boga, od którego człowiek jest zależny w istnieniu i który jest ostatecznym celem jego życia.

Religia dla greków

Początkowo mieszkańcy starożytnej Grecji wyznawali fetyszyzm. Była to najstarsza forma religii, polegająca na oddawaniu czci przedmiotom martwym: głazom, ogromnym drzewom, nie ociosanym palom i meteorytom, które spadając z nieba były czymś niezwykłym i niepojętym.
Następny etap rozwoju religii greckiej stanowił antropomorfizm, a więc bogowie przybierali postacie ludzkie. Byli jednak niezwykle piękni i przerastali urodą najpiękniejszych ludzi. Zdarzały się oczywiście wyjątki. Przykładem tego był Hefajstos, kaleki bóg ognia i kunsztu kowalskiego.
Kto uważa, że bogowie greccy, podobnie jak Bóg chrześcijański, są dobrzy, łaskawi i mądrzy, ten jest w błędzie, ponieważ społeczność niebiańska dzieliła się na klasy wyższe i niższe, a w każdej z nich toczyła się walka o władzę. Stosowane były rozmaite podstępy, zawiązywały się spiski i tak bez końca.

Jeżeli chodzi o stosunki między bogami i ludźmi, to były one rozmaite. Prawie każda wioska i miasto miało swoje główne bóstwo, któremu składało szczególną cześć pomijając ważniejsze i mocniejsze. Okoliczność taka sprzyjała sporom między bogami, które w istocie uderzały w ludzi. Na wioski sprowadzano choroby, kataklizmy i głód. Niekiedy sami bogowie przybierali postać zwierząt i porywali lub zabijali ludzi. Byli oczywiście i tacy, którzy pomagali zabłąkanym podróżnym w odnalezieniu drogi. Należał do nich Hermes - opiekun złodziei i kupców.
Najmniej czczonymi bogami byli władcy piekieł i podziemia, od których zależał los człowieka po śmierci. Byli nimi Hades i Tanatos. Najwięcej ludzkość zawdzięczała Atenie, ponieważ uczyła ona ludzi różnych rzemiosł i kształciła w naukach. Inną cenioną boginią była Demeter - bogini życia, urodzaju, która była patronką rolników, Eskulap pomagający przezwyciężać choroby, Westa - opieunka ogniska domowego oraz Afrodyta, która uszczęśliwiała ludzi dając im miłość.

Niektóre z bóstw towarzyszyły człowiekowi w czasie zabaw i uczt. Był wśród nich Dionizos - bóg życia i winnej latorośli, uwielbiający nad wszystko rozrywki i wino. Poza nim należały do nich muzy: Euterpe zajmująca się liryką, Taleja - komedią, Melpomene - tragedią, Terpsychora - tańcem i Erato - muza pieśni miłosnej.

Czasami ludzie byli zapraszani na uczty olimpijskie, gdzie rozkoszowali się ambrozją dającą wieczną młodość oraz innymi niebiańskimi potrawami. Zdarzało się, że do ich uszu trafiały sprawy poufne, które nie powinny wyjść poza bramy Olimpu, a więc bywalcy tych uczt obiecywali nic nie powtarzać po powrocie do domu. W przeciwnym razie czekała ich okrutna kara. Jednak nie każdy miał tak silną wolę, aby powstrzymać się od plotkowania. Przykładem na to może być król Syzyf, który przez całą wieczność musi wtaczać na stromą górę olbrzymi głaz wyślizgujący mu się z rąk tuż przed wierzchołkiem. Niezwykłym faktem było to, iż bogowie olimpijscy udawali się na ziemię, aby tam zaznać rozkoszy ze śmiertelnymi kobietami. Ze związków takich rodzili się zwykle rośli, potężni i przerastający siłą zwykłych ludzi osobnicy. Umierali jednak młodo uśmierceni przez zazdrosne żony bogów. Jednym z nich był Herakles, syn Dzeusa i królowej Alkmeny, ale udało mu się z pomocą innych bogów uniknąć śmierci z ręki Hery, żony władcy Olimpu. Jednak całe jego życie składało się z trosk, ciężkiej pracy i walki, aby w końcu po śmierci mógł stać się bywalcem świętej góry.

Bogowie Mitologiczni

Bogowie olimpijscy:
Dzeus ( Zeus ) - najwyższy bóg, pan nieba, błyskawic i piorunów
Hera - żona Dzeusa
Atena - bogini mądrości
Artemis - bogini lasów
Hefajstos - "boski kowal"
Afrodyta - bogini piękności
Eros - bóg miłości
Charyty - boginie za sprawą których powstaje wszystko co dobre i miłe
Ares - bóg wojny
Apollo - bóg wyroczni i wróżb, patron wieszczów, poetów, opiekun muz
Bogowie światła i powietrza:
Eos - bogini jutrzenki
Iris - bogini tęczy
Helios - bóg Słońca
Selene - bogini Księżyca
Iris - bogini tęczy
Wiatry:
Boreasz - wiatr północny
Notos - wiatr południowy
Zefir - wiatr wschodni
Euros - wiatr zachodni
Bogowie ziemscy:
Demeter - bogini życia, urodzaju, patronka rolników
Persefona - bogini śmierci
Dionizos - bóg życia i winnej latorośli
Asklepios (Eskulap) - bóg - lekarz
Westa ( Hestia ) - bogini-opiekunka ogniska domowego
Bogowie morza:
Posejdon - bóg morza, wysp
Tetyda - matka Achillesa
Bogowie świata podziemnego:
Hades - władca piekieł erynie

Trochę więcej o bogach:

Gaja, Matka-Ziemia, która wyłoniła się z Chaosu, uosobienie płodności i macierzyństwa. Z Gaji wyłonili się bogowie: Uranos (Niebo) i Pontos (Morze). Wraz z Pontosem Gaja spłodziła bóstwa morskie, z Uranosem - plemię tytanów, cyklopów i gigantów. Pomogła swojemu synowi Kronosowi zawładnąć światem, a Rei, swojej córce i małżonce Kronosa doradziła, jak uratować Zeusa przed ojcem, który pożerał swoje dzieci. Kult Gaji - żywicielki całej natury był szeroko praktykowany w Grecji. W ofierze Gaji składano czarną owcę. Ośrodki kultu: Dodona, Ateny, Sparta.
Uranos, personifikacja nieba. Syn i małżonek Gai. Ojciec bardzo licznego potomstwa (tytani, cyklopi i sturęcy), które strącił do Tartaru. Na prośbę Gai okaleczony i pozbawiony władzy przez syna, Kronosa. Z krwi Uranosa, spadłej na powierzchni morza, miała, wg jednej z wersji, powstać Afrodyta, zwana stąd Uranią.
Afrodyta, w mitologii greckiej bogini miłości i piękności, początkowo również płodności. Bóstwo pochodzenia wschodniego. Według Homera córka Zeusa i Dione. Według Hezjoda - "zrodzona z fal morskich", zroszonych krwią okaleczonego Uranosa. Żona Hefajstosa. Ze związku z Aresem - matka m.in. Erosa, z Hermesem - Hermafroditosa, z Anchizesem - Eneasza. Do jej atrybutów należały m.in. mirt i gołąb. Główny ośrodek kultu: Cypr (stąd zwana Kyprydą), wyspa Kytera, góra Eryks (na Sycylii), Korynt (na Peloponezie). W mitologii rzymskiej utożsamiana z Wenus.
Zeus ( Dzeus ), naczelne bóstwo greckiego panteonu, wywodzące się od indoeuropejskiego bóstwa o imieniu Diausz Pitar ("ojciec Zeus"). Bóg wszelkich zjawisk atmosferycznych (piorun, deszcz, burza itp). Pierwotnie patron i opiekun rodziny, stojący na straży ogniska domowego i domu (Zeus Herkejos, Zeus Ktesios). Gwarant praw gości i szukających azylu (Zeus Ksenios). Czczony przy ołtarzu domowym. Jako opiekun rodziny Zeus stał się patronem królów, a z czasem państwa. Gwarantował (u Hezjoda) wolność polityczną i sprawiedliwość (poręczenie wszelakich umów tak między ludźmi, jak i narodami). Syn Kronosa i Rei, brat Posejdona, Hadesa, Hestii, Demeter i Hery, mąż Hery. Urodzony na Krecie (w innej wersji mitu - w Arkadii). Wychowany w tajemnicy przed ojcem, który połykał swoje potomstwo, na górze Ida (lub Dikte) pod opieką kozy Amaltei i kuretów. Gdy dorósł, pokonał ojca i tytanów, a następnie nasłanych przez Gaję gigantów i Tyfona. Podzielił się z braćmi władzą nad światem (sam zachowując zwierzchnictwo nad nimi). Siedzibą Zeusa była góra Olimp (bogowie olimpijscy). Wstępował w rozliczne związki z boginiami, nimfami, ziemiankami i posiadał liczne potomstwo (m.in.: Atena, Apollo, Artemida, Hory, Mojry, Charyty, Muzy, Ares, Hebe, Dionizos, Herakles, Persefona, Afrodyta i Hefajstos). Każde miasto greckie chlubiło się herosem, wywodzącym się od Zeusa (Herakles, Kastor i Polluks, Perseusz, Eak, Tantal, Amfion i Zetos, Minos, Radamantys, Sarpedon i inni).
Wizerunek Zeusa ukształtowano na wzór potężnego króla i wodza z czasów mykeńskich (XV-XII w. p.n.e.), a obraz ten przekazał potomnym i utrwalił w świadomości swymi poematami Homer. W czasach hellenistycznych wszystkie główne niegreckie bóstwa identyfikowano z Zeusem. Stoicy identyfikowali Zeusa z ognistym pierwiastkiem wszechświata (pneumą), a przez to utożsamiany był z Logosem. W czasach hellenizmu jako Zeus Hellenios jednoczył wszelkie plemiona greckie.
Hera, bóstwo przedhelleńskie, jej imię oznacza "pani". Jako bóstwo olimpijskie - córka Kronosa i Rei, siostra i małżonka Dzeusa (ich święte gody czczono uroczyście na wiosnę) razem z mężem sprawowała władzę nad ludźmi i niebem.
Czczona jako opiekunka małżeństwa i patronka położnic. Ze związku z Zeusem pochodzą dzieci: Ares, Hefajstos, Ejlejtyja i Hebe.
Semele, królewna tebańska, córka Kadmosa i Harmonii. Za sprawą Zeusa została matką Dionizosa. Namówiona przez Herę poprosiła boga, aby ukazał się jej w pełnym blasku swej mocy i zginęła od żaru jego piorunów. Dionizos wyprowadził Semelę ze świata podziemnego i zaprowadził na Olimp, gdzie pozostała jako nieśmiertelna bogini o imieniu Thyone.
Dionizos, bóg wina i płodnych sił natury. Zwany w mitologii rzymskiej Bachusem. Syn Dzeusa i Semele. Ku jego czci odbywane były burzliwe procesje, na których występowały maski obrazujące bóstwa ziemi i płodności. Z procesji tych zrodziła się: komedia, tragedia i dramat satyrowy. Dionizos nosił przydomek Dzagreus.
Asklepios, bóg sztuki lekarskiej, syn Apollina, uczeń centaura Chirona. Jego atrybuty to wąż (atrybut odradzających się sił) oplatający laskę podróżną oraz czara z lekarstwem (symbol do dziś stosowany dla oznaczania aptek). Główne ośrodki kultu Asklepiosa, którymi były światynie spełniające rolę zakładów leczniczych to: Epidauros na Peloponezie, Knidos i Pergamon w Azji Mniejszej oraz Wyspa Kos.W mitologii rzymskiej Eskulap.
Nike, bogini zwycięstwa. Symbol zwycięstwa zesłanego przez Zeusa lub Atenę. Wyobrażano ją jako zrywającą się do lotu lub spływającą na skrzydłach kobietę. Towarzyszyła Zeusowi lub Atenie. Postać Nike zdobiła pomniki zwycięskich bitew. Była też boginią zwycięstwa w sporcie. W Atenach jej imię było epitetem Ateny. W Rzymie utożsamiona z Wiktorią.
Ares, bóg wojny. Syn Dzeusa i Hery. Brutalny, wrogi ludziom i bogom. Jego symbolem w Grecji był miecz, a w Rzymie włócznia. Ze zwierząt poświęcono mu psa, sępa i wilka.
Hestia, bogini ogniska domowego, czczona pierwotnie jako bóstwo bezpostaciowe. Od czasów Hezjoda uważano ją za pierworodną córkę Kronosa i Rei, jedno z 12 głównych bóstw olimpijskich.
Była pierwsza wzywana na świadka przysiąg i jej pierwszej składano ofiary w prytanejonie, budynku rady miasta, gdzie palił się święty ogień, jej poświęcony. Wspólne dla całej Grecji ognisko Hestii płonęło w Delfach. W Rzymie odpowiednikiem Hestii była Westa.
Hefajstos, bóg ognia i kowali. Syn Dzeusa i Hery, utożsamiany z rzymskim Wulkanem. Małżonek Afrodyty. Urodził się tak brzydki, że Zeus strącił go z Olimpu na wyspę Lemnos. Upadek z takiej wysokości spowodował, że Hefajstos kulał. Hefajstosa wychowywały Tetyda i Eurynome. Nauczył się sztuki kowalskiej i złotnictwa, które to umiejętności przekazywał ludziom. Z powodu swojego kunsztu został ponownie zaproszony na Olimp. W swojej kuźni pracował wraz z Cyklopami i sporządzał pioruny dla Zeusa. Jego kult rozwinął się w okręgach, gdzie były czynne wulkany (Lemnos, Sycylia - Etna). Najważniejsze uroczystości poświęcone Hefajstosa to ateńskie Chalkeje, święto kowali obchodzone w październiku, oraz Lampadoforie, kiedy urządzano bieg z pochodniami. Hefajstosa przedstawiano w sztuce jako brodatego mężczyznę w tunice rzemieślników z młotem lub obcęgami w dłoniach.
Eros, bóg miłości, identyfikowany z rzymskim Amorem i Kupidynem (Kupido). Występuje dopiero u Hezjoda jako jedno z najstarszych bóstw, które - wraz z Ziemią (Gają) - stanowiło siłę ożywiającą pierwotne formy istnienia. Powstanie Gai i Erosu traktuje Hezjod jako równoczesne i równorzędne z istnieniem Chaosu. Później przedstawiano go jako syna Aresa i Afrodyty. Wyobrażano go jako pięknego, młodego chłopca (niemal dziecko) o złotych skrzydłach, z łukiem i strzałami. Ku czci Erosa obchodzono co 4 lata w Tespiach święta zwane Erotia.
Platon w Uczcie słowami Sokratesa określił Erosa jako "powszechne dążenie do wiecznego posiadania dobra", Arystofanes jako "dążenie do jedności i doskonałości", identyfikując go z popędem płciowym, jako "nieświadome dążenie do nieśmiertelności".
Artemida, córka Zeusa i Latony (Leto), siostra Apollina. Bogini łowów oraz strażniczka przyrody i zwierząt. Czczono ją także jako boginię księżyca i patronkę szczęśliwych porodów, młodzieży i żeglugi. Jej atrybutem był łuk i strzały. Ośrodek kultu - Efezz najsławniejszą jej świątynią - Artemizjonem. Najsłynniejsze jej wyobrażenia - posągi: Artemida z Gabii, Artemida z Wersalu, Artemida Efeska. W mitologii rzymskiej - utożsamiana z Dianą.
Apollo, Apollon, bóg światła słonecznego, nagłej śmierci i wróżb, syn Zeusa i Latony (Leto), brat bliźniak Artemidy.
Opiekun poezji, muzyki i nauki. Jego atrybutami były: łuk i lira. Poświęcono mu łabędzia i laur. Dla artystów stanowił ideał męskiej urody. Najbardziej znanym starożytnym posągiem Apolla jest Apollo z Tenei. W nowożytnej historii z mitu Apolla korzystał między innymi W.A. Mozart.
Atena, Pallas Atena, Pallada, bogini mądrości, sztuki, rękodzieła, nauki i wojny o słuszną sprawę. Córka Dzeusa, z którego głowy wyskoczyła w pełnej zbroi. Zwyciężając w walce z Posejdonem o władzę nad Atenami (których była patronką), dała drzewo oliwne Ateńczykom (jego gałązka jest symbolem pokoju). Uważano, że wynalazła m.in.pług, wóz wojenny, tkactwo. Patronka sztuki i nauki. Jej atrybutami są: sowa (stąd przydomek sowiooka), wrzeciono, kogut, tarcza, dzida, hełm. Największym świętem poświęconym Atenie były Panatenaje. Przez artystów była przedstawiana w pełnej zbroi, w chełmie, z tarczą i dzidą. Autorami najsłynniejszych wyobrażeń Ateny są: Fidiasz, Rubens i Rembrandt.
Nike, bogini zwycięstwa. Symbol zwycięstwa zesłanego przez Dzeusa lub Atenę. Wyobrażano ją jako zrywającą się do lotu lub spływającą na skrzydłach kobietę. Towarzyszyła Zeusowi lub Atenie. Postać Nike zdobiła pomniki zwycięskich bitew. Była też boginią zwycięstwa w sporcie. W Atenach jej imię było epitetem Ateny. W Rzymie utożsamiona z Wiktorią.
Posejdon, brat Dzeusa i Hadesa, miał śniadą cerę, włosy zwichrzone i nadmiernie bujne, brodę wiecznie wilgotną i pełną mułu oraz muszli, a oczy jego, palące się złowrogo pod krzaczastymi briami, przedstawiano go jako silnego starca z rysów twarzy był podobny do Dzeusa.Posejdonowi podlegały razem z morzem wyspy, nadbrzeża, przystani. Posiadał straszliwy trójząb, Trzęsienia ziemi były objawami jego złości. Ku jego czci odbywały się igrzyska,
Hermes, posłaniec bogów, bóg złodziei i kupców
Charon, był to bóg, który przeprawiał dusze ludzkie przez rzeki królestwa piekieł, ponieważ dusza ludzka sama przeprawiałaby się, bo by jej sił nie starczyło.
Charon był to brzydki i niechlujny dziad, zrzęda i gbur, syn Nocy, stoi w czarnej łodzi i żerdzią odpycha garnący ku niemu tłum dusz.
Do łodzi wpuszcza tylko tych, którzy mają miedzianą monetę: obola. Bóg ten jest tak nieubłagany, że jak się nie miało obola to zostawiał duszę nad brzegiem Styksu, gdzie będzie się tułać przez całą wieczność. Dlatego po śmierci zmarłemu należało włożyć do ust monetę.

BOGOWIE PRZEDSTAWIANI JAKO LUDZIE.
Sylwetka bogów była identyczna jak ludzi. Bogowie charakteryzowali się tymi samymi cechami co ludzie. Byli zazdrośni czego najlepszym przykładem był spór Ateny, Hery i Afrodyty o jabłko z napisem dla najpiękniejszej, które rzuciła bogini niezgody Eris. Byli zawistni i żądni władzy np. w micie o ,,narodzinach świata" czytamy, że Kronos pożerał swoje dzieci, żeby nie utracić władzy. Nie możemy jednak mówić o złych cechach, gdyż posiadali i te dobre. Byli wyrozumiali i wrażliwi np. Hades uwalniając Eurydę.



Muzy, patronki sztuk:

Kalliope - muza pieśni bohaterskiej
Klio - muza historii
Euterpe - muza liryki
Taleja - muza komedii
Melpomene - muza tragedii
Terpsychora - muza tańca
Erato - muza pieśni miłosnej
Polihymnia - muza hymnów i pieśni pobożnych
Urania - muza gwiaździarstwa



Źródła:
• „Wędrówki po starożytności”
• „Życie codzienne w Grecji w epoce homeryckiej”
• „Starożytna Grecja”
• Multimedialna Encyklopedia Powszechna 2004
„Iliada”- Homer