Starożytna Grecja
STAROŻYTNA GRECJA
Grecja i wyspy Morza Egejskiego zasiedlone zostały już ok. 3000 lat p.n.e.
w okresie neolitu , byli to prawdobodobnie przybysze z Azji Mniejszej i Plalestyny. Ludność ta stworzyła kulturę egejską ( minojską ) , której najwspanialszym przykładem jest cywilizacja starożytnej Krety
( ok.2500 - ok.1500 p.n.e. ) Ok. 2000 p.n.e. na tereny dzisiejszej Grecji
przybyli z północy indoeuropejscy Grecy ( plemiona Achajów i Janów )
i tu utworzyli swoje państewka. Ulegli oni wysokiej kulturze minojskiej ,
a od połowy II tysiąclecia p.n.e powoli uwalniali sie od tej zależności ,
tworząc swoją kulturę , zwaną mykeńską.
Na podstawie odczytanego pisma zwanego linearnym B ( archaiczny język
grecki ) , jak też wykopalisk mozemy odtworzyć obraz tamtej epoki.
Achajowie utworzyli szereg niewielkich państewek o ustroju monarchicznym
( Argos , Mykeny , Tyryns ) , ok. połowy XV w. p.n.e. zawładnęli Kretą ,
osłabioną katastrofalnym wybuchem wulkanu na wyspie Thera , następnie
opanowali Rodos , a stamtąd sięgnęli po wyspy i wybrzeża Azji Mniejszej ,
gdzie istniały już minojskie kolonie.
Ok. XII w. p.n.e. wraz z zaburzeniami związanymi z wędrówkami
ludów morza na tereny achajskie uderzyli Dorowie , greckie plemię stojące
dużo nizej kulturalnie od Achajów. Z powierzchni ziemi zniknęły mykeńskie
maista , zaś Dorowie opanowali cały Peloponez , Kretę , południowo-zachodnie wybrzeża Azji Mniejszej , część Grecji środkowej . Niedobitki Achajów
emigrowały na Cypr , do Italii , północnej części Azji Mniejszej , część
schroniła się w niedostępnej Arkadii. W ciągu następnych wieków utrwalił
się podział Grecji na część dorycką ( np. Sparta ) , achajską ( Arkadia ) ,
( Attyka ) itd.
W okresie archaicznym ( XI - VII w. p.n.e. ) jest niewiele dokumentów
pisanych ( stąd nazwa "wieki ciemne" ) . Większość wiadomości zdobywa się
przy pomocy archeologii ( szczególnie dotyczy to XI - VII w. p.n.e. ) .
Monarchie plemienne ustępuja rządom arystokracji. Ukształtowanie terenu
( góry ) nie sprzyjają zjednoczeniu w jeden organizm państwowy ,
poszczególne pleminoa , miasta rozwijają sie bez zbytnich kontaktów
z sąsiadami , kultywują własne zwyczaje i obrzędy religijne. Pod koniec
okresu archaicznego zaczyna wzrastać rola miast , takich jak :
Ateny , Korynt , Sykion, czy Megara , Ertria ( Eubeja ) oraz Milet ( Azja
Mniejsza ) . Miasta te (polis) zmuszone są , ze względu na rosnącą liczbę
ludności i brak urodzajnej ziemi uprawnej, organizować ekspedycje , które
zasiedlą nowe tereny.
Wielka kolonizacja ( VIII - VI w. p.n.e. ) spowodowała , ze niemal wszystkie
wybrzeża Morza Śródziemnego pokryły sie siecią osad greckich ,
podtrzymujących więzy ze swoją metropolią ( Wielka Grecja w Italii ,
wybrzeża Morza Czarnego , południe obecnej Francji , wschodnie brzegi
Hiszpanii , południwe wybrzeża Azji Mniejszej , wyspy ). Zwiększony popyt
na towary w koloniach wpłynął ożywczo na rzemiosło i handel grecki ,
a kontaktyz ludnością tubylczą przyczymiły się do poszerzenia horyzontów
i włynęły dodatnio na kulturę grecką . Bicie i rozpowrzechnianie monety
( VII w. p.n.e. ) przyczyniło sie do powstania rynku towarowo-pieniężnego
i wyłonienia warstwy bogatego kupiectwa.
W wielu miastach rządy objęli tyrani , wybitne i przedsiębiorcze jednostki,
które zyskując sobie poparcie ludu , rządziły miastem - państwem .
Konkurencja ze strony Kartaginy i wzrastająca potęga Persji spowodowały
zahamowanie procesu kolonizacji. Grecy , po zetknięciu się z obcymi ludami,
odkryli świadomość istnienia wspólnoty jęykowej i religijnej , co przyczyniło
sie do ukształtownia pojęć Hellen , Hellada.
Pod wpływem kontaktu ze Wschodem zaczęła rozwijać sie literatura ,
filozofia i sztuka grecka ( Hezjod , Safona , Anakreont , Tales ,
Anaksymander i Anaksymenes z Miletu , Heraklit z Efzu , Pitagoras z Samos
itp. )
W VII w. na terenie Grecji ukształtowały sie następujące państwa:
1.) dorycka Sparta (Lakonia) , która podbiła sąsiednią Mesenię i opierająca
swój ustrój o prawa Likurga ( VIII w. p.n.e. ) : 2 królów , geruzja ,
5 eforów , zgromadzenie ludowe ( alella ) . 3 klasy : spartiaci - Dorowie ,
perjojkowie - wolnie , ale bez praw politycznych i heloci , podbita achajska
ludność niewolna.
2.) jońskie Ateny ( od VII w. p.n.e. ) , pierwotnie rządzone przez króla ,
następnie przez arystokrację ( eupatrydów ) : archonci , areopag , lud bez
praw politycznych. Próbowano narzucić Atenom tyranię (632 p.n.e. - Kylon ).
Na przełomie VII i VI w. p.n.e. powstał głowny zrąb praw ateńskich :
Drakon ( 621 p.n.e. ) , Solon ( 594 p.n.e. ) , Klejstenes ( 508 p.n.e. ) .
Tak tworzyły się warunki do zaistnienia w Atenach demokracji.
W tym czasie Grecja znalazła się w wielkim niebezpieczeństwie.
Mocarstwowe dążenia monarchii peskiej , dążącej do opanowania wybrzeży
Morza Egejskiego zagroziły najpierw miastom greckim w Azji Mniejszej ,
a z kolei Grecji właściwej.
Wojny perskie , rozpoczęte od powstania jońskiego ( 500 - 494 p.n.e. ),
zakończyły się kleską Persów (479 p.n.e. ) . W wyniku odniesionego
zwycięstwa oswobodziły sie kolonie greckie w Azji Mniejszej , a Ateny
wyszły ze zmagań wzmocnione i utworzyły Ateński Związek Morski.
W tym czasie , pod władzą Peryklesa , Ateny przeżywają oszałamiający
rozkwit. Umacnia sie demokracja ateńska ( eklezja , rada pięciuset , heliaja,
dopuszczenie ludu do rządów ) . Ateny korzystając z pieniędzy
zgromadzonych w skarbcu Związku , rozbudowują się ( Akropol , Pireus ,
"długie mury" ) . Działają najsławniejsi twórcy , jak :
Fidiasz, Ajschylos, Sofokles , Eurypides.
Wzbudza to zawiść innych krajów greckich a przede wszystkim Sparty.
Rywalizacja między Atenami i Spartą doprowadza do wojny pelepońskiej
( 431 - 404 p.n.e. ) , z których Ateny wychodza pokonane , zaś Sparta nie
odnosi spodziewanych korzyści. Z wojny tej korzysta przede wszystkim
Persja ( zagarnięcie wolnych maist w Azji Mniejszej ) i rosnąca w siłę
Macedonia. Hegemonia Sparty staje się iluzoryczna , gdy Ateny i Teby
stworzyły II Ateński Związek Morski ( 378 p.n.e.). Po klęsce pod
Leuktrami ( 371 p.n.e. ) Sparta utraciła hemegonię na rzecz Teb , ale
niefortunna polityka Aten doprowadziła do rozpadu Związku ( 355 p.n.e. ).