Australia

AUSTRALIA

Warunki naturalne

Australia to najmniejszy kontynent Ziemi, otoczony z trzech stron bezmiar oceanu; od pd. i zach. otoczony O. Indyjskim, od pn. i wsch. przybrzeżnymi morzami O. Spokojnego (Arafura, Timor, Koralowe i Tasmana). . Australia odznacza się dużą zwartością i słabym rozczłonkowaniem. Jedynie 2 wielkie zatoki (Karpentaria na pn. i Wielka Australijska na pd.) wcinają się w głąb lądu. Odległość do Ameryki Południowej wynosi 13 000 km, do Afryki 9 000 km. Jedynie na północy południowo-azjatycki świat wyspiarski tworzy pomost do Azji.. Długość wybrzeża wynosząca tylko 20 000 km wskazuje na zwarty kształt kontynentu, jedynie
na północy, dzięki Zatoce Karpentaria, linia brzegowa jest bardziej rozwinięta. Wybrzeża są trudno dostępne: nizinne i bagienne na pn., riasowe na pn.--zach. i wsch., klifowe na pd. Na wschodzie przed kontynentem rozciągają się rafy, wśród których przede wszystkim należy wymienić Wielką Rafę Koralową o długości ponad 2000 km.
Australia jest najbardziej równinnym kontynentem Ziemi. Średnia wysokość to ok. 300m. Około 87% powierzchni leży poniżej 500 m, a zaledwie 0,5% wznosi się powyżej 1000 m. Najwyższym szczytem jest Góra Kościuszki (2228 m), a najniżej położone jezioro to Eyre (16 m p.p.m.). 2/3 powierzchni zajmuje Wyż. Zachodnia (wys. 300?600 m) z rozległymi pustyniami (Wielką Piaszczystą, Gibsona, Wielką Wiktorii). Między zatoką Karpentaria na pn. a ujściem Murray na pd. rozciąga się aluwialna Niz. Środkowoaustralijska pocięta gęstą siecią okresowo płynących cieków (zw. creeks) z depresją jez. Eyre w pd. części. Wzdłuż wybrzeża wsch. (także na Tasmanii) ciągną się Wielkie G. Wododziałowe, silnie rozczłonkowane, opadające stromo ku nadbrzeżnej nizinie (szer. od kilku do ponad 100 km).

Budowa geologiczna

Zachodnią część Australii stanowi platforma prekambryjska, jej podłoże jest zbudowane ze skał metamorficznych i magmowych, sfałdowanych, a następnie zdenudowanych. Na większej części podłoża leży pokrywa skał osadowych paleozoiku, mezozoiku i kenozoiku. Zdenudowane podłoże prekambryjskie wyłania się spod pokrywy osadowej i tworzy tarczę w zach. części Australii. Na nieckowato wklęśniętych częściach podłoża nagromadziła się gruba pokrywa osadowa. We wsch. części Australii odbywały się orogenezy: kaledońska i hercyńska. We wcześniejszych okresach geologicznych Australia była okresowo połączona ze ?stałym lądem?-aż do kredy wchodziła w skład lądu Gondw Główne bogactwa naturalne: węgiel kam. i brun., boksyty, rudy żelaza, ołowiu i cynku, miedzi, manganu, niklu, wolframu, tytanu, cyrkonu i uranu, złoto, srebro, ropa naft. i gaz ziemny. W okresie polodowcowym klimat uległ osuszeniu

Klimat

Przeważająca część Australii ma klimat zwrotnikowy kontynent. suchy lub wybitnie (skrajnie) suchy, na wsch. (poza barierą gór) ? wilgotny (częsty napływ mor. mas powietrza). Północna część leży w strefie klimatów równikowych (klimat podrównikowy suchy, przechodzi w wilgotny na wsch., natomiast na krańcach Terytorium Pn. i w pn. części półwyspu Jork ? odmiana monsunowa). Krańce pd.-zach. i pd.-wsch. kontynentu oraz Tasmania mają klimat podzwrotnikowy morski (typu śródziemnomorskiego). 80% powierzchni otrzymuje średnio mniej niż 600 mm opadów rocznie, 50% ? mniej niż 300 mm. Najniższe opady to ok. 100 mm w rejonie jez. Eyre, 50 mm na niz. Nullarbor. Na wsch. wybrzeżu Australii, znajdującym się w zasięgu pasatu, i na Tasmanii, leżącej w strefie przeważającej cyrkulacji zach., średnie roczne opady wynoszą 1000?2000 mm i więcej (na pd. od m. Cairns przekraczają 4000 mm). Stosunkowo wysokie opady (ponad 1000 mm) są na pn. wybrzeżu Terytorium Pn. i na płw. Jork są ograniczone do jednej pory deszczowej (grudzień?marzec). Średnia temperatura w najchłodniejszym miesiącu (lipcu) wynosi 20?25C, tylko w pd.-wsch. części Australii i na Tasmanii spada poniżej 10C (w górach poniżej 5C). W pn.-zach. części Australii średnia temperatura w najcieplejszym miesiącu (styczniu) dochodzi do 34C, a maksima absolutne przekraczają 50C. Roczne wahania temperatur są stosunkowo niewielkie (do 15C we wnętrzu Australii). W pn.-zach. części Australii występują burze (do 100 dni w roku), a na pustyniach często powstają burze pyłowe. Do pn. wybrzeży docierają cyklony tropik., zwane willy-willy (średnio 2?4 w roku).

Świat roślinny

Australia stanowi osobne państwo roślinne (Australis) o swoistej florze, z dużą liczbą endemitów (np. 750 gat. eukaliptusów i 450 gat. akacji). Lasy zajmują 156 mln ha, ponad 3/4 powierzchni to lasy eukaliptusowe. W zbiorowiskach roślinnych przeważają formacje charakterystyczne dla klimatów suchych i gorących. Wnętrze kontynentu zajmują pustynie piaszczyste (bez roślinności) oraz półpustynie ze słonoroślami i kolczastymi krzewinkami (karłowate akacje, eukaliptusy, kazuaryny, łobody i in.) tworzące tzw. skrub. Pustynie i półpustynie graniczą, zwłaszcza od pn., ze stepami twardolistnych traw. Na pn. stepy przechodzą w sawanny, a te ? w lasy monsunowe. Wybrzeża pd.-wsch. i pd.-zach. porastają lasy wawrzynolistne i zimozielone zarośla. Odrębna jest roślinność wsch. części Australii: na obszarach o dużych opadach (gł. płw. Jork) rosną wiecznie zielone lasy podrównikowe (figowce, palmy, pandanusy, liany i epifity), a na wybrzeżach pn. rosną namorzyny. Dalej na pd., w górach, występują wiecznie zielone lasy araukarii i notofagusów (buk pd.). Natomiast na najwyższych wzniesieniach Alp Australijskich występuje roślinność alpejska. Plagą gospodarczą Australii są zawleczone tu i mnożące się opuncje.. Wprowadza się zalesianie terenów pozrębowych importowanymi gatunkami drzew iglastych (gł. sosny Pinus radiata i Pinus elliotti oraz araukaria).

Gospodarka

Australia należy do krajów rozwiniętych. Gospodarkę cechuje daleko posunięta koncentracja produkcji oraz centralizacja kapitału. W wytwarzaniu produktu krajowego brutto maja udział (w % ? 1993/94): rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo ? 4%, przemysł ? 29% (w tym górnictwo ? 4), usługi ? 67%. W 1993/94 produkt krajowy brutto na 1 mieszk. osiągnął 18 200 dol. USA. Gospodarka Australii w dużym stopniu jest uzależniona od koniunktury na rynku świat. (ok. 70% wartości eksportu stanowią surowce miner. i produkty rolne).

Rolnictwo

Odznacza się wysoką towarowością: wykorzystanie ziemi ma charakter ekstensywny, ale wydajność na 1 zatrudnionego dzięki mechanizacji pracy jest wysoka. Różne są sposoby użytkowania ziemi (w % ? 1993) to: grunty orne i sady ? 6,1%, łąki i pastwiska ? 54% (najwyższy spośród kontynentów odsetek użytków zielonych), lasy i zadrzewienia ? 19%, nieużytki ? 21%. W prywatnym posiadaniu jest ok. 12% ziemi, a 8,2% przywrócono ludności rdzennej. Pozostała część ziemi stanowi własność Korony brytyjskiej, z tego 57% jest oddane w dzierżawę. W 1987/88 w Australii było 127 tys. gospodarstw o łącznej pow. 472 mln ha.
60% wartości produkcji rolnej dostarcza hodowla owiec, z czego w światowym pogłowiu (120,6 mln ? 1995) Australia zajmuje 1 miejsce (13,5%, 1991). Ok. 75% pogłowia stanowią merynosy. Na Australię przypada 1/3 świat. produkcji wełny nieoczyszczonej (1,1 mln t ? 1991). Hodowla bydła rozwinięta w pasie przybrzeżnym, typu mlecznego na pd.-wsch. i w pn. Tasmanii, typu mięsnego (ok. 75% pogłowia) ? na pn. Na wybrzeżu zbudowano wielkie rzeźnie eksportowe oraz porty wywozu mięsa i żywych zwierząt do krajów Bliskiego Wschodu, USA, Japonii, Malezji i Brunei.
Areał gruntów ornych wynosi ok. 49 mln ha (z tego ponad 1/2 w Nowej Pd. Walii i Australii Zachodniej
z powodu nizinnej powierzchni). Zbiory zbóż 26,6 mln t (1995). Australia należy do najważniejszych obszarów pszenicznych świata. Zbiory na 1 mieszkańca wynoszą około 594 kg dajac 4 miejsce w świecie (20,1 q/ha ? 1996). Zbiory rozpoczynają się we wrześniu?październiku w stanie Queensland i trwają do stycznia w Australii Zachodniej. Uprawia się białe gatunki pszenicy bogate w białko (70?80% zbiorów przeznacza się na eksport). Zboża, z wyjątkiem ryżu, kukurydzy i sorgo, są uprawiane we wszystkich stanach. Uprawa ryżu w stanach Nowa Pd. Walia i Queensland (2 zbiory w ciągu roku). Zwiększył się areał roślin oleistych, a zwłaszcza bawełny
(gł. roślina oleista w Australii) i słonecznika. Z roślin przemysłowych największe znaczenie ma trzcina cukrowa uprawiana w stanie Queensland. W dorzeczach Murray i Murrumbidgee, dzięki sztucznemu nawadnianiu, powstały rozległe plantacje drzew owocowych i cytrusowych oraz wielkie winnice; sady jabłoniowe znajdują się głównie na Tasmanii.
Rybołówstwo w Australii ma znaczenie drugorzędne, tzn. roczne połowy to ok. 200 tys. ton, w tym także: ostrygi, kraby, homary i krewetki. Głowne gatunki łowionych ryb to: tuńczyki, makrele, łososie,a w wodach tropik.alnych (od Broome do Cairns) poławia się i hoduje perłopławy.

Problemy w Rolnictwie

Użytkowane rolniczo gleby wykazują duży deficyt fosforu i siarki, a zużycie nawozów sztucznych wynosi 1,1 mln t, z tego superfosfatu ? 0,6 mln t). Ponad 2,4 mln ha gruntów ornych i pastwisk jest sztucznie nawadnianych (80% wody pochodzi ze studni artezyjskich i subartezyjskich). Brak wody jest głównym czynnikiem ograniczającym produkcję rolną. Długotrwałe susze oraz plaga szarańczy w stanach pd. powodują duże straty w hodowli i sezonowe wahania w produkcji rolnej.



Bibliografia:
www.google.pl
www.wikipedia.pl
?Przeglądowy atlas świata? Świat Książki
?Australia? Świat Wiedzy
?Encyklopedia Geografii? PWN