Krótko o filozofii zagadnienia

FILOZOFIJA

FILOZOFIA z gr. philosophia ‘umiłowanie mądrości’. Oznacza poszukiwanie, dążenie do wiedzy i prawdy o świecie. Precyzyjne i jednoznaczne zdefiniowanie pojęcia filozofii jest niemożliwe ze względu na historyczną zmienność jego zakresu i treści oraz związek przypisywanego mu znaczenia z przyjęciem określonej koncepcji filozoficznej.
Rozważania filozoficzne dotyczą przede wszystkim istoty i struktury bytu, źródeł, narzędzi poznania, zasad wartościowania, sensu życia i sposobów jego godnego prowadzenia. Tradycyjnie problematykę filozofii charakteryzuje się przez wyliczenie jej tzw. działów:
ontologii (teorii bytu, metafizyki),
teorii poznania (epistemologii),
logiki (sztuki rozumowania),
aksjologii (teorii wartości), czyli etyki i estetyki,
w XIX w.- historiozofia (filozofia dziejów),
w XX w. - antropologia filozoficzna (filozofia człowieka).
Filozofia grecka: Filozofia współczesna:
Fizyka Ontologia
Logika Aksjologia
Etyka Etyka i Estetyka
Fristomologia
Historiozofia
LOGIKA - teoria czynności poznawczych, przede wszystkim nauko-twórczych, a więc głównie:
1) grupowania obiektów badań
2) stwierdzania faktów i konwencji teoretycznej
3) rozumowania, a w szczególności uzasadniania oraz wyjaśniania i wnioskowania.
ARCHE [gr.], to element tworzący rzecz albo coś, co zapoczątkowuje serię rzeczy lub zjawisk w rozwoju czasowym. Późniejsi filozofowie greccy rozumieli arche jako praelement materialny, z którego rozwinęła się przyroda.
KOSMOGONIA [gr.], dział astronomii badający pochodzenie i ewolucję obiektów astronomicznych i ich układów. Terminu kosmogonia używa się najczęściej w odniesieniu do zagadnień związanych z powstaniem i ewolucją Układu Słonecznego.
GLOBALIZACJA to narastająca wymiana handlowa pomiędzy państwami, oparta na stabilnych podstawach instytucjonalnych, które pozwalają jednostkom i firmom w różnych krajach wymieniać pomiędzy sobą towary i usługi.
Proces globalizacji rozpoczął się od wielkich odkryć geograficznych, którym towarzyszyła rewolucja w komunikacji społecznej dzięki odkryciu czcionki i później prasy drukarskiej, przez co dyfuzja kulturowa mogła ulec skróceniu.
Składniki globalizacji:
Przepływ informacji
Komunikacja
Kultura masowa
CYWILIZACJA - poziom rozwoju społeczeństwa w danym okresie historycznym, który charakteryzuje się określonym poziomem kultury materialnej, stopniem opanowania środowiska naturalnego, nagromadzeniem instytucji społecznych. Stanowi ona najwyższy poziom organizacji społeczeństw, z którym jednostki identyfikują się. W skład cywilizacji wchodzą mniejsze jednostki np.: kultury narodowe, wspólnoty pierwotne czy inne grupy społeczne.
Filary cywilizacji:
Filozofia grecka
Prawo rzymskie
Chrześcijaństwo
FILOZOFIA:
1. Starożytna (VI w. p.n.e. – 529 r. n.e.)
2. Średniowiecza (V – XVI w. n.e.)
3. Nowożytna (XVII = > )
1. Starożytna:
Presokratycy (Tales z Miletu) → Sokrates, Platon, Arystoteles → Szkoły filozoficzne → Zamknięcie Akademii Platońskiej (529 r. n.e.).
2. Średniowiecza:
Św. Augustyn → Tomasz z Akwinu.

I. PRESOKRATYCY - łączy ich zainteresowania filozofią przyrody. Odrzucali jednocześnie tradycyjne, mityczne wyjaśnienia zjawisk fizycznych. Postawili oni pytanie o pratworzywo (arche), z którego został zbudowany świat. Pierwszą odpowiedź - zasadą świata jest woda dał Tales z Miletu.
1. Tales z Miletu - (624 - 564 p.n.e.) jest określany jako astronom, technik, kupiec, matematyk, meteorolog, polityk, teolog, a przede wszystkim filozof. Potrafił mierzyć wysokość piramid i przewidzieć zaćmienie Słońca w 585 r. p.n.e. W matematyce jest twórcą tzw. twierdzenia Talesa. Próbował objaśnić sens świata nie opierając się o mity.
2. Pitagoras - (VI w. p.n.e.) z Samos był matematykiem, filozofem i mistykiem. Twórca „twierdzenia Pitagorasa”. Półlegendarny założyciel słynnej szkoły pitagorejczyków w Krotonie. Autor koncepcji harmonii kosmosu.
Logos - prawo rządzące zjawiskami przyrody, bezosobowy ład świata. Pojęcie Logos wprowadził Heraklit z Efezu, u którego wyrażało ono niezmienność związków i stosunków zachodzących wśród powszechnej zmienności rzeczy oraz podmiotową zdolność poznawczą.

II. KLASYCZNA FILOZOFIA GRECKA:
1. SOKRATES (469–399 p.n.e.), filozof grecki, nauczyciel Platona. W młodości związany ze stronnictwem peryklejskim, ostatecznie stał się przeciwnikiem demokracji, co było prawdziwym powodem wytoczonego mu 399 roku procesu. Skazany na śmierć przez otrucie cykutą. Sokrates nie stworzył zamkniętego systemu filozoficznego, podkreślając świadomość własnej niewiedzy („wiem, że nic nie wiem”). Sokrates: „ O wartości człowieka świadczy jego wykształcenie”. Uznawał:
Istnienie absolutnego dobra i absolutnej prawdy.
Prowadzenie ludzi ku jej poznaniu - za swą misję życiową.
Środkiem poznania była według Sokratesa metoda żywego dialogu.
Bezwzględnym i najwyższym dobrem człowieka jest cnota moralna, wiążąca ze sobą dobro i pożytek oraz udzielająca szczęścia.
Wszelkie zło pochodzi z nieświadomości.
2. PLATON (ok. 427–347 p.n.e.), Filozof grecki, uczeń Sokratesa, twórca platonizmu. Założyciel szkoły zw. Akademią Platońską. Głosił:
Iż idee, czyli pojęcia ogólne istnieją realnie jako czyste własności bądź jako niezmienne prawzory zmiennych rzeczy.
Świat jest urządzony celowo i harmonijnie przez swego sprawcę (Demiurga), który go zbudował z odwiecznej materii.
Przejął od Sokratesa i rozwinął koncepcję duszy nieśmiertelnej jako czynnika witalnego (źródło życia), moralnego (czyniła z człowieka podmiot moralny) oraz racjonalnego (pozwalała poznać prawdy wieczne).
Sądził, że jedynym poznaniem o charakterze wiedzy jest rozumowe poznanie idei (racjonalizm, idealizm).
W etyce uważał, że cnota jest ładem i harmonią duszy oraz wprowadził klasyfikację cnót.
Postulował stopniowe osiąganie dóbr idealnych (u szczytu idea dobra), do których człowiek dochodzi przez dobra realne.
Sformułował też koncepcję idealnego państwa, zgodnie z koncepcją ustroju autorytarnego, uzasadnianego hierarchicznie wg ich moralnej predyspozycji do rodzenia (rolnicy), walki (żołnierze) i rządzenia (mędrcy).
W estetyce stawiał za wzór twórcę jako natchnionego boskim szałem pośrednika między bogami a ludźmi. Pogardzał twórcą będącym jedynie naśladowcą rzeczy.
DZIEŁA: Sofista, Polityk, Uczta, Fajdros, Gorgiasz, Teajtet, Państwo, Timajos, Fedon, Prawa.
Akademia Platońska, szkoła zał. przez Platona ok. 386 p.n.e. do 529 n.e. Nazwa od gaju Akademosa, w którym się mieściła. Miała charakter związku religijnego gromadzącego uczonych i ich uczniów, pracujących pod kierunkiem wybranego scholarchy (pierwszym był Platon). Zajmowano się w niej polityką, filozofią, matematyką, astronomią i naukami przyrodniczymi.

3. ARYSTOTELES (384–322 p.n.e.), Filozof grecki. Najwszechstronniejszy myśliciel i uczony starożytności, którego działalność filozoficzna i naukowa obejmowała niemal wszystkie dziedziny ówczesnej wiedzy. W 335 r. p.n.e. założył własną szkołę filozoficzną w Atenach, tzw. Likejon, w której przez 12 lat nauczał i kierował pracami uczniów (perypatetycy). Arystotelesa uważa się za twórcę logiki.
W ontologii (metafizyce) głosił hylemorfizm twierdząc, że każda rzecz jako byt jednostkowy jest zbudowany z 2 zasad wewnętrznych: formy oraz materii. Są także 2 zasady zewnętrzne (sprawcza i celowa).
Odróżnił byt samodzielny od niesamodzielnego.
W filozofii przyrody podał określenie ruchu jako urzeczywistniania się przez formę możliwości zawartych w materii.
Sformułował podstawy fizyki, astronomii, zoologii, fizjologii, embriologii, botaniki.
W psychologii określił człowieka jako ożywiony byt rozumny, zbudowany z ciała i duszy, działającej na 3 poziomach: wegetatywnym, zwierzęcym i rozumowym.
We władzach poznawczych odróżnił 2 intelekty: bierny i czynny.
Poznanie ludzkie dzielił na teoretyczne i praktyczne, w którym odróżniał poznanie dotyczące działania i wytwarzania.
W etyce głosił eudajmonizm i formułował teorię cnót.
Rozwinął naukę o państwie (politykę).
DZIEŁA: Organon, Metafizyka, Polityka, Etyka nikomachejska, Krótkie rozprawy psychologiczno-biologiczne, Poetyka, Arystoteles. Dzieła wszystkie.
Perypatetycy - uczniowie Arystotelesa, nazywani tak ze względu na zwyczaj prowadzenia wykładów i dysput filozoficznych w trakcie przechadzek lub ze względu na położenie szkoły (przy Perypatosie ‘promenadzie’). W szkole zarysowały się 2 główne nurty w interpretacji dzieł Arystotelesa:
Idealistyczny (platoński)
Naturalistyczny
Zapoczątkowały one 2 linie rozwojowe arystotelizmu.
Arystotelizm - poglądy i kierunki filozoficzne podejmujące i rozwijające koncepcje zawarte w doktrynie Arystotelesa. W postaci pierwotnej arystotelizm kontynuowali jego uczniowie Perypatetycy. Spośród licznych odmian arystotelizmu największą rolę odegrały:
Naturalistyczny (Aleksander z Afrodyzji)
Arabski
Średniowieczny (głównie w postaci: albertyzmu, a zwłaszcza tomizmu).
W Polsce arystotelizm rozwijał się gł. w Akademii Krakowskiej od końca XIV do poł. XVI w.
Liceum - to gimnazjon przy świątyni Apollina Likejosa w Atenach, od 335 r. p.n.e. siedziba szkoły filozoficznej Arystotelesa.
Ruch - w tradycji arystotelesowskiej: wszelkie przejście od możności (potencja) do aktu, inaczej zmiana lub stawanie się. Ze względu na wyróżnione przez Arystotelesa kategorie bytu rozróżnia się ruch: jako zmianę ilości, jakości lub miejsca substancji.
Gramatyka - zespół środków formalnych i semantycznych organizujących tekst językowy. To uporządkowany zbiór reguł, opisujących działanie tych środków. Gramatyka dzieli się na morfologię i składnię, natomiast poza jej granicami pozostaje fonologia.
Złoty Środek - filozoficzna zasada średniej miary, zastosowana w etyce przez Arystotelesa w odniesieniu do cnoty; nakazuje zachowanie właściwego środka między nadmiarem, a niedomiarem. Wyjątek stanowi postępowanie, które nie dopuszcza z.ś., bo samo w sobie jest rzeczą niegodziwą.

Strony każdej rzeczy:
Materialna
Formalna
Sprawcza
Celowościowa
4 Najważniejsze miasta:
Jerozolima
Ateny
Aleksandria
Rzym
SZKOŁY FILOZOFICZNE:
1. Sceptycy
2. Stoicy
3. Epikurejczycy
Sceptycy - ostatnia z wielkich szkół filozoficznych epoki hellenistycznej, zapoczątkowana przez Pyrrona z Elidy. Zaprzeczali możliwości poznania prawdy oraz postulowali powstrzymywanie się od sądów, by zapewnić sobie stan niewzruszonego spokoju i bezbolesnej obojętności.
Stoicy - starożytna szkoła fil. zał. przez Zenona z Kition, działająca w IV w. p. n.e.–III w.n.e. W poglądach stoików, zw. stoicyzmem, nastąpiło połączenie racjonalizmu z materializmem. W etyce przyjmowali, że szczęście daje człowiekowi tylko cnota, ucząca życia zgodnego z rozumem i naturą. Cnota, stanowiąca największą doskonałość, jest samowystarczalna i prowadzi do obojętności wobec wszystkiego innego. Stoicy postulowali wyzbycie się uczuć (apatia), które uważali za źródło zła. Logikę pojmowali jako naukę o znaku i o tym, co on oznacza. Odróżniali pojęcia naturalne i wytworzone oraz rozważali zagadnienia spostrzeżeń zmysłowych, sądów, kryterium prawdy. tworząc teorię logiki formalnej, uznawali za jej jednostkę nie termin, ale sąd. Do szkoły stoików należeli m.in.: Seneka, Epiktet i Marek Aureliusz.
Epikureizm - antyczna, grecka filozofia życia zapoczątkowana przez Epikura z Samos (ok. 342-271). Rdzeniem jego koncepcji jest etyka. Epikur uważał, bowiem, że pytanie o to jak żyć szczęśliwie i przyjemnie jest w życiu każdego najważniejsze.
Epikureizm, będący początkowo tylko szkołą filozoficzną, przekształcił się z biegiem czasu w dość elitarną, ezoteryczną sektę, która już w czasach rzymskich przyjmowała w swoje szeregi jedynie wybranych, zdrowych młodzieńców z zamożnych rodzin. Epikureizm był jako system etyczny z gruntu hedonistyczny, tj. zakładał, że dobro równa się przyjemności i dlatego życie szczęśliwe to życie, w którym suma doznanych przyjemności jest większa niż suma cierpienia.

ELEACI - szkoła filozoficzna uformowana przez Parmenidesa z Elei i działająca w VI–V w. p.n.e. w Elei. Ufali oni wyłącznie rozumowi i dedukcji, sądzili, że myśl zawsze odtwarza coś istniejącego, natomiast zmysły ulegają złudzeniom. Odrzucając poznanie zmysłowe negowali wielość rzeczy i ich ruch. Przyjmowali, że istnieje tylko jeden byt, niezmienny i nieruchomy. Członkowie: Zenon z Elei i Melissos z Samos.
Zenon z Elei (ok. 490–ok. 430 p.n.e.), filozof grecki, jeden z głównych przedstawicieli eleatów, uważany za twórcę dialektyki jako sztuki prowadzenia sporów przez zestawienie pojęć. Bronił tezy o jedności i niezmienności bytu (monizm), starając się przez paradoksy wykazać niemożliwość wielości i zmiany.

SOFIŚCI – V wiek p.n.e. – szkoła filozoficzna w Atenach o orientacji humanistycznej i relatywistycznej. Wędrowni nauczyciele przygotowujący uczniów do życia publicznego poprzez nauczanie retoryki, polityki, filozofii, etyki.
Rola sofistów w życiu intelektualnym Grecji była doniosła. Badaniom naukowym nadali oni kierunek humanistyczny. Poprzednio filozofia badała przede wszystkim przyrodę, sofiści położyli nacisk na człowieka i społeczeństwo. Metody badań oparli na empiryzmie, a nie jak poprzednio na dedukcji. Mieli również inny niż poprzedni filozofowie pogląd na naturę poznania. Uważali, że wiedza może spełnić tylko min. wymagania, gdyż umysł ludzki nie może ogarnąć absolutu.

Empiryzm - filozofia zakładająca, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego, zaś wszelkie idee, teorie są w stosunku do nich wtórne.

AKSJOLOGIA- szczegółowa teoria wartości, wchodząca w skład poszczególnych dyscyplin naukowych, dziedzina rozważań nad wartościami określonego rodzaju, np. moralnymi, estetycznymi, poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi.
Aksjomat - twierdzenie bezspornie prawdziwe, oczywiste, pewnik.

PARADOKS ACHILLESA I ŻÓŁWIA:
Achilles i żółw stają na linii startu wyścigu na dowolny, skończony dystans. Achilles potrafi biegać 2 razy szybciej od żółwia i dlatego na starcie pozwala mu się oddalić o 1/2 całego dystansu. Achilles jako biegnący 2 razy szybciej od żółwia, dobiegnie do 1/2 dystansu w momencie, gdy żółw dobiegnie do 3/4 dystansu. W momencie, gdy Achilles przebiegnie 3/4 dystansu, żółw znowu "mu ucieknie" pokonując 3/4+1/8 dystansu. Gdy Achilles dotrze w to miejsce, żółw znowu będzie od niego o 1/16 dystansu dalej i tak dalej w nieskończoność. Wniosek: Achilles nigdy nie przegoni żółwia, mimo że biegnie od niego dwa razy szybciej.

PARADOKSEM KŁAMCY - Paradoks Epimenidesa zwany także paradoksem Eubulidesa mówi o niemożliwości zdefiniowania pojęcia prawdy w obrębie języka, do którego to pojęcie się odnosi. Paradoks (pozbawiony historycznych kontekstów) brzmi następująco:
Pewien człowiek twierdzi: ja zawsze kłamię. Jeśli zadamy sobie pytanie, czy jest on kłamcą czy też twierdzi prawdę dojdziemy niechybnie do sprzeczności. Jeśli kłamie, to stwierdzając ja zawsze kłamię wypowiada prawdę, a więc nie jest kłamcą. Jeśli natomiast twierdzi prawdę, to znaczy, że kłamie, bo to oznacza wypowiadane przez niego zdanie.
Źródłem paradoksu jest fakt, że kłamca usiłuje wypowiedzieć zdanie na temat języka, w którym to zdanie wypowiada. Podobna przyczyna stoi m. in. za sprzecznością paradoksu klas samozwrotnych oraz paradoksu Berry'ego.

W X/XI wieku w Irlandii były najlepsze biblioteki, wnoszono myśl Arystotelesa do nauki.
Luter opisał Arystotelesa jako” błazna, przez którego 2000 lat żyliśmy w błędzie”. Chodzi tu o błędną teorię poznania (Ziemia płaska).
Katharsis - wyładowanie emocjonalne, swobodne ujawnienie tłumionych emocji, pozwalające zredukować napięcie wywołane frustracją. Zjawisko powstające w procesie psychoanalizy. Polega na ujawnieniu i odreagowaniu wypartych ze świadomości przeżyć o charakterze traumatycznym, wywołujących u człowieka objawy nerwicowe.