Wybrane zagadnienia z Etyki - do egzaminu

ZAGADNIENIA DO EGZAMINU Z ETYKI

1. Koncepcja cnoty w starożytności.
 zmiana znaczenia słowa „cnota” (arete) na przełomie wieków:
• Arete - doskonałość (cecha, która czyni rzecz dobrą w swoim rodzaju)
• Areskein - podobać się
• Aresthai - osiągać
• Aristos - najlepszy
 Czy można na podstawie tego co jest, wnioskować o tym co być powinno?
• dla Greków tak było - (cnota = dobro, arete = agathos)
• dla nas tak już nie jest
 Dla Greków człowiek dobry - to człowiek dobrze urodzony, bohaterski, waleczny, piękny, bogaty. Człowiek zły, to człowiek brzydki, biedny itp. Takie rozumowanie występuje w „Iliadzie”
Natomiast w „Odysei” zmienia się pojęcie człowieka dobrego - tutaj człowiek dobry to człowiek inteligentny, sprytny, przedsiębiorczy.
 Solon stawia pytanie: „Czy arete można nauczyć?” - tzn. czy można nauczyć się być dobrym człowiekiem? (tu arete rozumiane jest jako „arete politike”)
Dla Solona:
• być dobrym człowiekiem = to być dobrym obywatelem
• polites = dobrzy, aktywni obywatele
• idiotes = ci, którzy stoją obok, nie uczestniczą w życiu państwa, są bierni.


2. Sofiści.
 Sofiści pojawiają się w V w. p. n. e.
 Na pytanie Solona: „Czy arete można nauczyć?” - odpowiadają TAK, odcinają się jednak od wiedzy (episteme) a uczą umiejętności (techne) niezbędnych dla obywateli.
 Dla Sofistów bycie wolnym człowiekiem - to aktywne uczestnictwo w życiu państwa.
 Podział Sofistów:
I. STARSI
1. Protagoras - zajmował się odpowiedzią na pytanie: „Dlaczego arete można nauczyć?” - ponieważ człowiek jest miarą rzeczy to co nazywa dobrym, jest dobre, to co nazywa złym, jest złe.
Np. polityk przedstawiając jakąś rzecz może ją przedstawić jako dobrą lub złą.
To użyteczność jest kryterium czy coś jest dobre czy złe.
2. Gorgiasz - uważał, że dotychczasowa wiedza filozofów nie jest spójna. Dlatego należy uciekać do języka, gdyż tam można powiedzieć wszystko.
3. Prodikos - uważał że nikt nie jest zły, jeśli nie wie że robi źle.

II. STARSI
 Zwolennicy prawa natury:
1. Hipiasz - fysei - naturalne
nomoi - stanowione
jest niesprawiedliwe, że prawo z jednych robi wolnych a z drugich robi niewolników. Prawo stanowione pogwałca to co pochodzi z natury. Istnieje niepisane prawo (fysei) prawo , które jest w naturze.
2. Antyfon - inaczej rozumie naturę człowieka. Według niego, natura człowieka to pragnienia, tłumione przez prawo.
 Zwolennicy prawa silniejszego:
1. Krytiasz - według niego władcy troszczą się o poddanych aby było im dobrze. Bogowie są po to by władać ludźmi.
2. Kallihles - sprawiedliwość jest dla słabych gdyż to im pomaga powstrzymywać silniejszych.
 Krytyka Sofistów przez Platona:
• pobierali pieniądze za nauczanie (wówczas niegodne było nauczanie za pieniądze),
• „uciekali w mroki niebytu” (w ich filozofii brak podbudowy naukowej, gdyż ich nauczanie dotyczy umiejętności),
• relatywizm i subiektywizm,
• brak działania by zmienić moralność ludzi (dla Sofistów najlepszym ustrojem była demokracja, w której działało wielu demagogów).
 Pozytywne elementy etyki Sofistów:
• nauczali retoryki, kultury wychowania, historii, psychologii, filozofii,
• zwracali uwagę na człowieka, jego harmonijne wychowanie,
• kierowali się zasadą fysei - nomoi.


3. Etyka Sokratesa.
 Traktowanie ocen moralnych w analogii do ocen technicznych - oceny techniczne to oceny rzeczy ze względu na funkcje,
np. dobry lekarz - to ocena techniczna
dobry człowiek - to ocena moralna
Istnieje analogia między tymi ocenami:
• aby dowiedzieć się co znaczy „dobry lekarz” należy znać:
a) cel (sztuki lekarskiej)
b) środki lub kryteria (kompetencje, doświadczenia itp.)

• aby dowiedzieć się co znaczy „dobry człowiek” należy znać:
a) cel (dobrego człowieka) - szczęście,
b) środki (cnota) - bycie sprawiedliwym, mężnym itp.
 Instrumentalne traktowanie cnót - nie są one celem ostatecznym, nie żyjemy by być mądrymi, sprawiedliwymi. Cnoty są bezwzględnie dobre.
 Utożsamianie cnoty z wiedzą - cnota = wiedza:
• wiedza jest konieczna do cnoty (nie ma sprawiedliwości bez wiedzy)
• wiedza jest wystarczająca do cnoty (nikt kto wie, że to zło, nie będzie postępował źle)
 Cnota jest jedna
mądrość
sprawiedliwość - to wiedza o tym co dobre i złe
męstwo

cnota - to wiedza o tym co dobre i złe


4. Etyka Platona.
 Platon twierdzi, że nie istnieje analogia ocen moralnych do ocen technicznych:
• inna wiedza jest potrzebna do bycia dobrym człowiekiem a inna do bycia dobrym lekarzem (gdyż chodzi tu o nabywanie sprawności, a aby być dobrym człowiekiem należy poznać ideę dobra - czyli najwyższą ideę)
• inna jest relacja między nabywaniem sprawności a celem ich nabywania i między nabywaniem cnót i celem ich nabywania. Nie można uzasadniać dążenia do cnoty jakimś celem, gdyż należy dążyć do cnoty dla samej cnoty.
• inna jest relacja pomiędzy charakterem a intelektem w przypadku nabywania cnót i nabywania sprawności (w nabywaniu cnót ważny jest charakter a w nabywaniu sprawności intelekt)
 Platon twierdzi, że nie można traktować cnót instrumentalnie:
• nie można traktować cnót do celu jakim jest szczęście. Platon wyznaje egoizm aksjologiczny (perfekcjonistyczny): dobrem dla człowieka jest to dobro, które jest dobre dla tego konkretnego człowieka. Poza tym to człowiek jest przedmiotem swojego doskonalenia.
• Platon uważa, że nie ma cnoty ponad inne cnoty (nawet szczęście nie jest cnotą ważniejszą niż inne - jak uważał Sokrates). Według niego cnoty są dobre same w sobie.
 Platon twierdzi, że nie można utożsamiać cnoty z wiedzą:
• gdyby cnota była wiedzą, to można by jej było nauczyć. Gdyby tak było istniałby ktoś, kto mógłby uczyć cnoty. Jednak nawet Sofiści nie uczą cnoty. Skoro nie oni to nikt. Tak więc cnota nie jest wiedzą. Cnota jest więc czymś dobrym.
Na czym polega dobro cnoty?
Według Sokratesa: ludzie są dobrzy, gdy dobrze prowadzą swoje życie.
Ale czym ci ludzie się kierują?
Odpowiedź: ortodoksa - to znaczy słuszne mniemanie - to coś pomiędzy wiedzą a niewiedzą.
Słuszne mniemanie - odnosi się do sytuacji gdy wiemy, że tak jest ale nie potrafimy tego wyjaśnić
Wiedza - odnosi się do sytuacji, gdy wiemy że tak jest i potrafimy wyjaśnić dlaczego tak jest.
• słuszne mniemanie jest w życiu tak samo dobre i ważne jak wiedza. Jednak wybierając między jednym a drugim wybieramy wiedzę, gdyż tylko ona jest wartością samą w sobie
 Platon inaczej podchodzi do cnoty:
• według Platona istnieje pluralizm pragnień (ludzie mają różne pragnienia). Sokrates wyznawał monizm pragnień.

5. Platońska koncepcja duszy.
 Platon uważa, że dusza składa się z trzech części a każda z nich ma swój cel
• DUSZA
» część rozumna - (cel) - mądrość
» część impulsywna - (cel) - sława } - (cel) - szczęści
» część pożądliwa - (cel) - dobro materialne
Dla każdej z części duszy celem ostatecznym jest szczęście. Tym samym cała dusza dąży do szczęścia
• Według Platona każda część duszy ma swoje pragnienia
» część rozumna - pragnienia racjonalne
» część impulsywna - pragnienia częściowo irracjonalne
» część pożądliwa - pragnienia irracjonalne
• Według Platona ma swoją cnotę do której dąży:
» część rozumna - mądrość (sophia)
» część impulsywna - męstwo (andreia)
» część pożądliwa - rozwaga (sophrosyne)
• Część rozumna - powinna przewodzić całej duszy, gdyż zawiera ona tzw. przyjemności czyste (doświadczane nie w wyniku zaspokojenia jakiegoś braku, ale w wyniku zaspokojenia np. potrzeby poczucia pięknego zapachu - tak też jest z wiedzą)
• Czasami część rozumna współpracuje z częścią impulsywną przeciwko części pożądliwej
• Dusza jest w harmonii, jest sprawiedliwa, posiada ład -
tzn. część rozumna panuje nad resztą a ta reszta jest jej podporządkowana.

6. Platońska koncepcja sprawiedliwości.
 SPRAWIEDLIWOŚĆ
1. Wobec innych - sprawiedliwość wtórna do ładu duszy.
2. Ład duszy - przyczynia się do istnienia do sprawiedliwości wobec innych.
• Tylko sprawiedliwość jako ład duszy jest dobra dla człowieka.
Np.: zdrowie człowieka - to zdrowa dieta, zdrowe postępowanie
Jeśli ktoś nie chce mieć harmonijnej duszy, nie będzie jej miał. Jeśli ktoś chce mieć ład duszy, musi być sprawiedliwy wobec innych (tzn. sprawiedliwość wobec innych przyczynia się do posiadania ładu duszy)
• Platon pod koniec życia odrzuca teorię, że w państwie można być sprawiedliwym. Państwo niszczy sprawiedliwość człowieka, dlatego sprawiedliwym można być tylko prywatnie.

7. Arystotelesowska krytyka etyki Platona
 Arystoteles krytykuje Platona za teorię idei. Twierdzi, że aby poznać świat, w którym żyjemy trzeba go zbadać, przyjrzeć się rzeczom.
Platon uważał, że poznanie idei dobra gwarantuje bycie dobrym człowiekiem, że dobro jest jedno.
Arystoteles natomiast uważa, że dobro nie jest jedno, że dóbr jest wiele gdyż bytów jest wiele, a każdy byt ma jakieś dobro. - MNOGOŚĆ DOBRA.
 Dla Platona dobro było przedmiotem poznania. Dla Arystotelesa dobro musi mieć siłę motywującą. Ma nas pociągać coś, co nazywamy dobrem. Dobro ma być przedmiotem pragnienia, dążenia (to dążenie musi być skuteczne, dobro musi być osiągalne dla człowieka w tym jego życiu). - DOBRO PRZEDMIOTEM PRAGNIENIA

8. Eudajmonia w koncepcji Arystotelesa
 Etyka nikomahejska - mówi o połączeniu dobra z celem (cel = dobro)
• Istnieją dwie możliwości połączenia dobra z celem:
1) każde działanie zmierza do innego celu,
2) wszystkie działania zmierzają do jednego celu.
Zgodnie z tą opcją: DOBRO (najwyższe) = CEL (najwyższy)
Co może być najwyższym dobrem i najwyższym celem?
Odp.: aby coś mogło być tak nazwane, musi spełniać dwa warunki:
1) zupełność i ostateczność
2) samowystarczalność
Ale co spełnia te warunki?
Odp.: to EUDAJMONIA
 EUDAJMONIA - to znaczy szczęście. Jest to pojęcie bez subiektywnego zabarwienia.
• Na czym polega szczęście człowieka? (trzy rodzaje odpowiedzi)
1) przyjemność
2) działalność polityczna i społeczna
3) teoretyczna kontemplacja (poszukiwanie wiedzy, prawdy, działalność naukowa) - według Arystotelesa tylko teoretyczna kontemplacja może nas uszczęśliwić, uczynić z nas EMDAJMON.
• EUDAJMONIA - według Arystotelesa to:
1. żyć dobrze (być dobrym, moralnym człowiekiem)
2. mieć się dobrze (mieć wszystko to co zewnętrzne, np. bogactwo, sławę, dobre pochodzenie)
3. długość życia (aby być eudajmon trzeba mieć swoje lata, dziecko żyje za krótko aby nim być)
• EUDAJMONIA to:
1) życie godne podziwu (np. życie misjonarza)
2) życie godne pozazdroszczenia (np. życie bogatego sławnego pisarza)
• EUDAJMONIA - według Arystotelesa ma się przejawiać w działaniu.
Doskonałość działania może się odnosić do:
1. dyspozycji
2. charakteru - w tym będzie się przejawiać dobre działanie (o tym kim człowiek jest nie świadczy to co robi, ale to co lubi robić).
• Sztuka bycia EUDAJMON - to łatwy dostęp rozumu do dobrego charakteru.

9. Charakterystyka człowieka etycznie dzielnego u Arystotelesa
10. Arystotelesowska koncepcja środka
 Cnoty można podzielić na:
• etyczne - (cnoty charakteru) - do nich odnosi się metoda środka
• dianoetyczne
 Doskonałość charakteru - to połączenie:
 trwałej dyspozycji (silna wola, słaba wola albo zło moralne) i
 metoda środka (znalezienie go zależy od wytrenowania co dobre i złe).
 Środek musi być znaleziony między trzema rzeczami, tym co:
1) piękne
2) pożyteczne
3) moralnie piękne
• Środkiem ma być to, co właściwe. Ten wybór to właściwe postępowanie, kierowanie emocjami w danej sytuacji.
• Znalezienie środka jest dla każdego indywidualne, ale nie może być subiektywne. Wybór środka musi być dokonany przez nas, ale w taki sposób, jak zrobił by to człowiek rozsądny.
• Jeśli nie wiemy jak postąpić w danej sytuacji, pytamy siebie, w jakim kierunku pchają nas nasze pożądliwości i podążamy w przeciwnym - TAM ZNAJDZIEMY ŚRODEK.

11. Epikurejska koncepcja najwyższego dobra
 Według Epikura ostatecznym dobrem jest: PRZYJEMNOŚĆ albo ROZKOSZ.
• przyjemność albo rozkosz - to jest czymś naturalnym, od dziecka uciekamy od cierpienia a dążymy do tego co przyjemne. Nie potrzebujemy dowodu na to, że przyjemność jest czymś dobrym. Przyjemność nas motywuje. Nikt nigdy nie potępił przyjemności, ewentualnie jej skutki (ból albo cierpienie).
• Każda przyjemność jest dobra, ale nie każda jest godna wyboru. Godna wyboru to taka, która nie prowadzi do bólu i cierpienia.
• Według Epikura przyjemność jest początkiem i końcem każdego dążenia, jest motywacją i celem każdego działania, choć nie każda jest godna wyboru (największym złem jest ból i cierpienie).
• Według Epikura to ROZUM i DOCIEKANIE NATURY RZECZY - mają decydować, które z przyjemności mamy wybrać.
 Pogląd Epikura to HEDONIZM - pogląd mówiący, że najwyższym i jedynym dobrem jest przyjemność.

12. Czwórmian leczniczy Epikura
 Według Epikura człowiek sam sobie utrudnia dochodzenie do szczęścia. Trapią nas pewne obawy, przeświadczenia. Dlatego Epikur podaje nam 4 recepty, które pomogą w byciu szczęśliwym człowiekiem - tzw. CZWÓRMIAN LECZNICZY
1. Recepta pierwsza - BÓSTWO NIE JEST STRASZNE
Musimy uwierzyć, że na nasze życie wpływa stosunek do Boga - musimy się określić, czy wierzymy w jego istnienie czy nie (ateizm, deizm, teizm). Następnie musimy się zastanowić, czego w takim przypadku możemy oczekiwać i czego się spodziewać. Jednak prawdy o Bogu musimy poszukiwać samodzielnie, nie możemy słuchać ludzi, gdyż ich często błędne przekonania mogą nas unieszczęśliwić.
2. Recepta druga - ŚMIERĆ NIE JEST STRASZNA
Po śmierci nie ma nic, gdyż ciało - materia, ulega rozproszeniu, więc nie może niczego odczuwać (bólu czy cierpienia). Życie w niepewności budzi lęk i strach dlatego musimy być tego pewni.
3. Recepta trzecia - RZECZY DOBRE SĄ ŁATWE DO ZDOBYCIA
Aby określić czym są „rzeczy dobre” musimy odnieść się do koncepcji pragnień i przyjemności Epikura.

Koncepcja pragnień i przyjemności Epikura
» PRAGNIENIA
I. Naturalne i konieczne (te są najłatwiejsze do zdobycia)
• jedzenie
• picie
• sen
II. Naturalne i niekonieczne
• seks
• uczty
III. Nienaturalne i niekonieczne
• sława
• przepych
• pomniki
(Im wyższe pragnienia, tym bardziej narażamy się na większy ból i cierpienia związane z trudnościami w zaspokajaniu tych pragnień)
» PRZYJEMNOŚCI
I. Katastematyczne (bierne) - (na tych należy poprzestać)
a) związane ze stanem ATARAKSJA - brak cierpień duszy
b) związane ze stanem APONIA - brak bólu fizycznego
II. Kinetyczne (czynne)
a) radość z powodu doznań duchowych
b) radość z powodu doznań fizycznych
(Epikur twierdzi, że trzeba doceniać przyjemności katastematyczne, bo czasem to wcale nie takie proste je posiadać. Należy się o nie starać, można je bardzo szybko stracić.)
4. Recepta czwarta - BÓL JEST ŁATWY DO ZNIESIENIA
Trzeba sobie uświadomić, że nie można traktować każdego bólu jako nie do zniesienia. Ból jest fizyczny i trzeba zapanować nad nim duchem. Należy przypomnieć sobie piękne chwile w których przeżywaliśmy przyjemność i rozkosz - to odwróci naszą uwagę od cierpienia


13. Stoicka koncepcja cnoty i szczęśliwego życia
 Według Stoików to CNOTA - jest najwyższym i jedynym dobrem.
• cnota ta może mieć różne wymiary: mądrość, wiedza, męstwo, sprawiedliwość - echo Sokratesa
• jedynym złem jest WYSTĘPEK, a reszta to rzeczy neutralne
• rozum - ma pomagać żyć zgodnie z naturą
• KOSMOPOLITYZM - przekonanie, że cnota może realizować się wszędzie, nie tylko w Polis (to kosmos jest moją ojczyzną)
 Aby być w pełni szczęśliwym człowiekiem trzeba dążyć do stanu: APATIA - to nie tylko niewrażliwość na zewnętrze, ale to także wewnętrzny spokój mędrca, który wie, że błahe sprawy nie zniszczą jego doskonałości etycznej.
 Stoicy dzielą czyny na:
1. czyny bezwzględnie dobre - to czyny mędrca stoickiego, kogoś kto postępuje zgodnie z naturą
2. czyny względnie dobre - mają charakter powinności, są wymuszone przez prawa stanowione (tzn. takie prawa, które mają nakierować ludzi na prawo natury czyli „boski zapis tego co dobre i złe”)
Ten kto rozpozna prawo natury posiada czyny bezwzględnie dobre, a rozpoznać to prawo pomaga nam ROZUM.
 Seneka uważa, że życie szczęśliwe to życie zgodne z naturą. Wysiłek człowieka ma polegać na hartowaniu ducha.
• według Seneki kryterium oceny człowieka cnotliwego jest SUMIENIE
• doskonałym człowiekiem można być, kształcąc się w różnych cnotach
• to człowiek ma rządzić rzeczami a nie odwrotnie - tak ujawnia się doskonałość etyczna
 Epiktet uważa, iż aby być szczęśliwym człowiekiem, należy dokonać słusznego wyboru między:
1) rzeczami na które mamy wpływ (np. nasz charakter) a
2) rzeczami na które nie mamy wpływu.
Aby być szczęśliwym człowiekiem należy wybrać opcje 1.
 To MNIEMANIE o pewnych rzeczach, a nie same rzeczy czyni nas nieszczęśliwymi
 Musimy hartować ducha, tzn. pamiętać że:
1. po rozkoszy przychodzi skrucha
2. gdy zwalczymy pożądanie będziemy silni i dumni z siebie.


14. Dobro i zło w koncepcji św. Augustyna
 Początkowo św. Augustyn nawiązuje do KONCEPCJI MANICHEJCZYKÓW - mówi ona o walce dwóch pierwiastków: dobra i zła, którą czasem wygrywa zło a czasem dobro - są one równo prawne. Jest to koncepcja materialistyczna i dlatego nie zadowala św. Augustyna.
 Kieruje się on w stronę koncepcji PLOTYNA - mówi ona iż istnieje ABSOLUT (jednia) nierozpoznawalna poza rozumem. Ten absolut wyłania trzy stadia bytu (które kolejno mają coraz mniejszą moc):
 umysł (ducha)
 duszę } HIPOSTAZY
 materię
Absolut jest czymś o naturze boskiej, przenika on wszystko. Jest to koncepcja PANTEISTYCZNA - tzn. Bóg jest wszystkim i wszystko jest Bogiem.
Św. Augustyn rezygnuje również z tej koncepcji gdyż Bóg jest osobą konkretną,.
 Według św. Augustyna Bóg dał nam 3 kryteria by coś ocenić czy coś jest dobre czy złe. Te kryteria to:
1. miara
2. postać
3. porządek
• Im więcej miary, postaci i porządku - tym dana rzecz jest lepsza.
• Kiedy dana rzecz nie ma miary, postaci i porządku - taka rzecz albo:
a) staje się zła,
b) przestaje istnieć
Św. Augustyn wybiera opcję B.
 Według św. Augustyna nie ma samoistnie żyjącego zła. Ilekroć istnieje jakieś dobro, tylekroć nie istnieje zło. Zło polega na braku dobra. Dobro istnieje na prawdę, a zło potrzebuje dobra by istnieć.


15. Koncepcja łaski u św. Augustyna
 Św. Augustyn twierdzi, że człowiek nie jest w stanie sam dojść do Boga. Potrzebuje on ŁASKI - (to niezasłużony dar, ofiarowany nam za nic) - to akt Boskiej woli. Łaska jest dana jednym a drugim nie dana.
• ŁASKA - uzdatnia nas do czynienia dobra, tzn. jeśli ktoś czyni dobrze - ten ma łaskę, dobre uczynki są świadectwem posiadania łaski.
• nasza wolna wola przejawia się w tym, że możemy łaskę albo przyjąć albo odrzucić
• inną oznaką łaski jest MIŁOŚĆ - św. Augustyn mówi „Kochaj i czyń co chcesz” (jeśli kochasz, to wszystko co zrobisz będzie dobre)

16. Koncepcja dobra u św. Tomasza
 Według św. Tomasza Bóg jest najwyższym dobrem, gdyż:
jest to jedyna istota której ISTNIENIE = ISTOCIE, tzn. że coś ma konieczność istnienia, może i musi istnieć (człowiek nie musi).
 Według św. Tomasza Bóg stwarza rzeczy rozumne i nierozumne - to ustala relacje podporządkowania. Rzeczom tym nadaje cel, który jest zarazem dobrem tych rzeczy.
• człowiek może zrozumieć swój cel - ma tym samym przewagę nad naturą. Człowiek może ten cel realizować lub nie. Realizacja odbywa się za pomocą:
a) intelektu i
b) woli
 Według św. Tomasza istnieją 4 trudności na drodze do nabywania cnót
1. słabość rozumu - rozum może być ogarnięty grzechem np. grzechem pychy
2. przewrotność woli - człowiek czasem realizuje dobra mniejsze zaniedbując dobra większe, albo świadomie robi źle, wiedząc że powinien inaczej.
3. moralna słabość - gdy grzeszymy osłabiamy się, wtedy nawet małe dobro jest dla nas czymś trudnym - trzeba ćwiczyć wytrwałość i cierpliwość
4. nieupożądkowanie - czasem jedno porządanie jest tak silne, że
pożądań rozum nie może nad nim zapanować, czasem jedno dobro zasłania nam inne, nawet najwyższe
 Kiedy natura nie może realizować swojego celu (tzn. swojego dobra) wtedy pojawia się zło.
• Dobro jest substratem (podstawą) zła.
• Zło isnieje akcydentalnie a dobro substancjalnie.
• Bóg jest stwórcą zła, ale tylko dlatego, że stworzył dobro.
• Bóg jest najwyższym dobrem i jego zamiarem jest, aby człowiek do niego powrócił.

17. Spór racjonalistów i filozofów zmysłu moralnego (sentymentalizm)
 RACJONALIŚCI (Platonicy z Cambridge: R. Cutworth, S. Clarke)
• Według racjonalistów dobro i zło znajduje się w samym czynie.
• Według nich to ROZUM - to władza do poznania dobra i zła. Rozum odkrywa relację odpowiedniości (tzn. relację pomiędzy napotkaną sytuacją a zachowaniem jakie powinno nastąpić).
• Tylko ROZUM motywuje nas do dobrego postępowania. Nic nie jest w stanie nam wówczas przeszkodzić. Jeśli ktoś wie co jest dobre, nie postąpi źle.
• Emocje i uczucia przeszkadzają nam w odpowiednim postępowaniu. Uczucia uniemożliwiają nam bycie moralnym, utrudniają odszukanie dobra i zła (uczucia i rozum są w konflikcie). Aby poznać dobro i zło trzeba odrzucić emocje a kierować się rozumem.
 SENTYMENTALIŚCI (Filozofii zmysłu moralnego): Shattesbury, Hutcheson, Hunne.
 SHATTESBURY twierdzi, że naturalne dla człowieka to:
1) egoizm (myślenie o własnym interesie)
2) życzliwość (bezinteresowna pomoc)
Nienaturalne dla człowieka jest:
1. zawiść
2. zazdrość
• dobro i zło wykrywa tzw. zmysł moralny - władza etyczna, emocjonalna, pewne uczucie, intuicja (nie rozum)
• dobro i zło leży w intencji czynu (a nie w samym czynie)
• gdy w danym czynie przeważa życzliwość - jest to wówczas dobro.
Jeśli w danym czynie przeważa egoizm - jest to wówczas zło.
• zmysł moralny - wykrywa obiektywną wartość, która jest w intencji danego czynu. Zmysł moralny jest wrodzony.
 HUTCHESON twierdzi że zmysł moralny nie jest nam wrodzony. To tylko dyspozycja do wykrywania uczucia aprobaty i dezaprobaty (gdy czujemy aprobatę - to zmysł moralny wykrywa dobro, gdy czujemy dezaprobatę - zmysł moralny wykrywa zło
• zmysł moralny - jest niezależny od woli i rozumu (czasem coś co jest złe nas pociąga, czasem odrzucamy to co dobre)
• rozum nas nie motywuje tylko dobiera środki do celu naszego dążenia
• tylko UCZUCIA mogą sprawić, że będziemy coś pragnąć i pożądać
• rachunek życzliwości - czasem intencji czynu nie da się tak jednoznacznie rozłożyć na egoizm lub życzliwość i wówczas zmysł moralny nas zawodzi. Wówczas rozpoznać dobro i zło pomaga nam właśnie rachunek życzliwości
 HUNNE - pyta on skąd czerpiemy wiedzą o tym co dobre i złe (z rozumu czy z uczuć)
• celem moralności jest wyrobienie w nas pewnych właściwych postaw emocjonalnych w stosunku do pewnych rzeczy - ale rozum może nam jedynie wskazać użyteczność danych rzeczy, ale to nie jest celem ostatecznym, cel ostateczny to to, co stoi poza użytecznością.
• ROZUM bada:
1) fakty (dane w doświadczeniu) albo
2) stosunki między ideami
Na tym rola rozumu się kończy. Rozum nie motywuje nas. To UCZUCIA nas motywują.
• ocena moralna (dobro lub zło) pojawia się gdy pojawia się uczucie (uczucie aprobaty - dobro, uczucie dezaprobaty - zło)
• dobro i zło tkwi w nas, utożsamia się z naszymi emocjami
• tym co nas motywuje to uczucie przyjemności, życzliwości.

18. Etyka praktyczna a metafizyka moralności według Kanta
 Kant dzieli dotychczasową etykę na:
I. ETYKA PRAKTYCZNA
• jej podstawą była psychologia i antropologia. Pytamy kim jest człowiek?, jaka jest jego psychika? - odpowiedzi na te pytania dają nam wskazówki co dla człowieka jest dobre i złe.
• rozum praktyczny - będzie nam mówił co mamy robić
II. METAFIZYKA MORALNOŚCI
• według Kanta jest możliwa etyka czerpana nie z doświadczenia
• domem metafizyki moralności będzie czysty rozum praktyczny - rozum czerpiący sam z siebie, nie z doświadczenia
• czysty rozum praktyczny jest bezsilny, przegrywa rywalizacje z naszymi pragnieniami i skłonnościami
• tylko w sferze moralnej człowiek sam może stwarzać sobie prawa („prawo moralne we mnie”)
• istnieje pewien czysty obszar moralności (Kant dowodzi, że czasem ludzie poświęcają się dla innych bez konkretnej przyczyny. Jedynym motywem w takiej sytuacji jest szacunek dla prawa moralnego - pewien stan intelektu, nie emocje)

19. Imperatywy w koncepcji Kanta
 Aby być moralnym trzeba coś mieć, a tym czymś jest WOLA - czynnik który decyduje o tym czy coś robimy czy nie:
• forma nakazu - IMPERATYW, powinno motywować wolę.
Istnieją imperatywy:
1) hipotetyczne (jeśli coś…to coś…)
a) techniczny (zręczności) - tzn. imperatyw problematyczny, tzn. to czemu on służy nie jest otwarcie przesądzone, np. chcesz być zdrowy - prowadź zdrowy tryb życia
b) rady mądrości (imperatywy asertoryczne) - tzn. imperatywy zakładające, mają one określony cel, np. jeśli chcesz być szczęśliwy zrób to i to.
2) kategoryczne (moralny lub apodyktyczny) ten imperatyw uniwersalnie nakazuje każdemu człowiekowi: „Postępuj zawsze według takiej maksymy o której mógłbyś zarazem chcieć aby stała się prawem powszechnym”
„Postępuj zawsze tak abyś człowieczeństwa w sobie jak i w innych nie traktował jako środka ale jako cel”

20. Rola postulatów praktycznego rozumu w systemie Kanta
 Postulaty praktycznego rozumu - nie stanowią treści etyki Kanta ale stanowią dopełnienie metafizyki moralności.
• na gruncie czystego praktycznego rozumu nie możemy wykazać, czy prawdziwymi są:
1) WOLNOŚĆ - nie wiemy, że istnieje wolność, ale żyjemy tak jakbyśmy byli wolni - postulujemy wolność
2) NIEŚMIERTELNOŚĆ - mamy przekonanie, że jeżeli postępujemy dobrze to będziemy szczęśliwi - cnota jest połączona ze szczęściem (jednak na ziemi tak nie jest). Postulujemy zatem nieśmiertelność - tam wszystko się wyrówna. Nie wiemy, że istnieje nieśmiertelność, ale żyjemy z wiarą że cnota połączy się ze szczęściem właśnie w nieśmiertelności
3) BÓG - Bóg jest po to, by zagwarantować nam w nieśmiertelności połączenie cnoty ze szczęściem. Postulujemy że Bóg istnieje aby wierzyć, że w nagrodę za cnotę spotka nas szczęście. d

21. Koncepcja dobra w utylitaryzmie
 UTYLITARYZM - użyteczność, pożyteczność
• Cumbiland sformułował doktrynę utylitaryzmu
 cecha konsekwencjonalistyczna - ocena mierzona jest wartością czynu, istotne są skutki i konsekwencje czynu (u Arystotelesa istotna była osoba, u Kanta zaś intencja czynu). Czyn jest wtedy użyteczny, kiedy maksymalizuje szczęście drugiego człowieka
• Aby czyn był dobry musi mieć pozytywny skutek

22. Utylitaryzm J. Benthoma
• Benthom uporządkowuje prawo krytykuje koncepcje prawa naturalnego - „nonsens do potęgi” - tu mówi on, że ani koncepcja praw naturalnych ani umowa społeczna ale użyteczność wyznacza czy prawo jest dla człowieka dobre czy złe.
• Według Benthoma ma powstać NOWA ETYKA
1. warunki: etyka ma obejmować jedną zasadę - zasadę użyteczności (obejmującą jednostkę i zbiorowość)
2. etyka ma być nauką empiryczną (Benthom tłumaczy co ludzie rozumieją pod pojęciem szczęście - szczęście to przyjemność, ona motywuje człowieka do dobrego postępowania)
• Odczuwalna przyjemność staje się motywem do postępowania - staje się kryterium za pomocą którego oceniamy czyn (im więcej przyjemności tym bardziej użyteczny jest czyn)
• przyjemność jest mierzona według 7 kryteriów:
1) intensywność - im większa intensywność tym bardziej godna wyboru jest dana przyjemność,
2) trwanie - im dłużej trwa przyjemność tym lepiej,
3) pewność lub niepewność - lepiej pewność,
4) bliskość i dalekość w czasie - lepiej bliskość,
5) płodność przyjemność - kiedy przyjemność prowadzi do innych przyjemności,
6) czystość - niektóre przyjemności są czyste
7) zakres - im więcej ludzi czerpie przyjemność tym lepiej.
• motywacje postępowania - przyjemności:
1. naturalne - związane z psychofizyczną budową (z natury lubimy pewne rzeczy)
2. polityczne - biorą się z funkcjonowania prawa (prawo wymusza na nas pewien sposób postępowania)
3. moralne (społeczne) - opinia publiczna (ludzie wywierają presje na nasze zachowanie)
4. religijne - Bóg czegoś od nas wymaga
Według Benthoma najważniejsze są polityczne i moralne.

23. Utylitaryzm J. S. Milla
 Zadaniem państwa - jest wykształcenie człowieka, który kieruje się zasadami użyteczności a nie egoistycznymi pobudkami.
• Mill jest przekonany że szczęście jest celem ostatecznym, czymś do czego wszyscy dążą (hedonizm etyczny - każdy musi dążyć do przyjemności)
• Przyjemności różnią się co do jakości:
a) przyjemności duchowe (wyższe)
b) przyjemności zmysłowe (niższe)
• System społeczny powinien wykorzystywać w ludziach nawyki, uczucia solidarności z innymi, braterstwa
• Dwie odmiany utylitaryzmu:
1) Utylitaryzm czynów - rachunek przyjemności musi być na miejscu, jednorazowo po każdej czynności (jakie skutki miała dana przyjemność)
2) Utylitaryzm reguł -trzymajmy się reguł bo mamy gwarancje maksimum szczęścia

24. Stanowiska w metaetyce
 METAETYKA - zajmuje się językiem
Stanowiska w metaetyce:
1. KOGNITYWIZM - (poznanie). Metaetyka stawia tu takie pytania:
a) Co oznaczają terminy etyczne?
b) Jaki jest status sądów etycznych?
c) Czy sądom etycznym można przypisać prawdę lub fałsz?
d) Jak uzasadnić sądy etyczne?
Kognitywiści twierdzą, że sądy etyczne mają charakter poznawczy, odnoszą się do obiektywnej rzeczywistości, mogą być określone jako prawdziwe lub fałszywe.
Mamy tu do czynienia z naturalizmem (sądy etyczne opisują naturalne stany rzeczy) oraz z intuicjonizmem (sądy etyczne opisują nienaturalne stany rzeczy)
2. NEOKOGNITYWIZM - neokognitywiści twierdzą, że sądy etyczne nie mają charakteru poznawczego.

25. Intuicjonizm
• INTUICJONIZM dzielimy na:
a) teleologiczny (cel) - Moore twierdzi, że intuicja dotyczy wartości, wartość czynu jest wartością konsekwencji,
b) deontologiczny (obowiązek) - intuicję posiadamy w stosunku do obowiązków (np. dotrzymywanie obietnic jest naszym obowiązkiem a wynika to z naszej intuicji)
• Różnica między intuicjonizmem teleologicznym a deontologicznym dotyczy na usytuowaniu wartości czynu:
1) i. Teleologiczny - wartość czynu leży poza czynem,
2) i. Deontologiczny - wartość czynu leży w samym czynie.
• W latach 30-tych pojawia się krytyka intuicjonizmu. Trudno jest posłużyć się intuicją w przypadku pojęć nienaturalnych. Intuicjonizm jest niezbyt precyzyjny, traktuje tak samo terminy etyczne jak i sądy opisowe, mimo że mają one inny charakter.

26. Emotywizm
 EMOTYWIZM - wywodzi się z neokognitywizmu, i mówi że nie poznajemy niczego, sądy etyczne to wyróżnienie swojego stanu. Nie ma czegoś co jest prawdą lub fałszem.
• G. E. Moore „Zasady etyki” - tam pisze on iż zanim odpowiemy na pytanie musimy wiedzieć, jakiej odpowiedzi szukamy, oczekujemy, musimy znać rodzaj odpowiedzi:
1) jakie rzeczy winny istnieć ze względu na siebie samych? (to pytanie o dobro)
2) jakie czyny powinniśmy spełniać? (to pytanie o słuszność)
Innego rodzaju odpowiedź będzie na pytanie 1 a innego na pytanie 2. Pytając o rzeczy korzystamy z intuicji a o czyny - z doświadczenia.