Dziedzictwo epoki Starożytnej

Dziedzictwo - prawo do wejścia w posiadanie albo przekazywanie czegoś przez spadek.
Starożytność - w historiografii europejskiej okres dziejów najstarszych cywilizacji Europy i Bliskiego wschodu od ok. 4000 p.n.e.
Osiągnięcia - rzecz zdobyta, uzyskana, otrzymana

Dziedziny osiągnięć

Osiągnięcia astronomiczne i matematyczne

Kalendarz - w starożytności podstawową jednostką obliczania czasu był system księżycowo -słoneczny np.: babiloński, grecki, chiński

Pierwowzorem kalendarzy słonecznych jest kalendarz egipski (rok zawierał 12 miesięcy po 30 dni i 5 dni dodatkowych na końcu roku). Rok był krótszy od zwrotnikowego o 1/4 dnia, w ten sposób początek roku przesuwał się przez wszystkie pory roku (rok wędrowny). Zmieniała się również data heliakalnego wschodu Syriusza, potrzebnego do obliczania terminu wylewu Nilu. 1461 lat kalendarzowych egipskich równało się 1460 latom Syriusza (okres Sotis, Sot - od egipskiej nazwy Syriusza). Rok egipski dzielił się na 3 pory roku (po 4 miesiące każda: wylew Nilu, siew, żniwa). Doba egipska liczyła 24 godziny. Kalendarz egipski urzędowo obowiązywał do 46 p.n.e., do dziś stosowany jest w Kościele Koptyńskim (w Etiopii), oparty na nim jest kalendarz armeński, stosowany w astronomii do czasów Kopernika (prowadził w nim swój dziennik obserwacji).

Kalendarz rzymski - daty dzienne w kalendarzu rzymskim oznaczano według trzech stałych terminów, w każdym miesiącu: kalendy - przypadały na pierwszy dzień miesiąca, nony - w marcu, maju, lipcu i październiku przypadały na siódmy, a w pozostałych miesiącach na piąty dzień miesiąca, idy - w marcu, maju, lipcu i październiku piętnasty, w pozostałych miesiącach trzynasty dzień miesiąca. Podział miesiąca i rachuba czasu według kalend, non i id stosowane były także w średniowieczu.

Kalendarz babiloński - używany w Babilonii w okresie Hamurabiego (XVIII/XVII w. p.n.e.), przejęli Asyryjczycy ok. XII w. p.n.e. (podział roku na 12 lub 13 miesięcy, podział dnia na godziny i minuty - doba babilońska liczyła 12 godzin nocnych i 12 dziennych).

Kalendarz chiński - (księżycowo -słoneczny) - używany w Chinach w II w. p.n.e., dzielił rok na 12 miesięcy po 29 i 30 dni (co pewien czas - 7 razy w ciągu 19 -letniego cyklu - dodawano 13 miesiąc, jest to tzw. cykl Metona z Aten, analogicznie jest w kalendarzu babilońskim, greckim i współczesnym żydowskim). Początek roku przypadał na styczeń lub luty. Miesiące nie miały nazw, jedynie numery, i dzieliły się na dekady. Używano też kalendarza cyklicznego, w którym lata połączono w 60 -letnie cykle. Kalendarz chiński ewoluował w kierunku systemu kalendarza słonecznego.

Twierdzenie - zdanie logiczne mające zazwyczaj formę implikacji, zbudowane z założeń i tezy (wyrażenia o postulowanej prawdziwości). Prawdziwości tezy dowodzi się metodami rozumowania dedukcyjnego lub indukcji matematycznej. Twierdzenie pomocnicze w dowodzie twierdzenia głównego nosi miano lematu.

Pitagorasa twierdzenie - twierdzenie dotyczące własności trójkątów prostokątnych: suma pól powierzchni kwadratów o bokach równych długościom przyprostokątnych trójkąta równa jest polu powierzchni kwadratu o boku równym długości przeciwprostokątnej.

Talesa twierdzenie - twierdzenie przypisywane Talesowi z Miletu (być może znane wcześniej). Zgodnie z nim dwie proste równoległe przecinające ramiona kąta odcinają na tych ramionach odcinki proporcjonalne do siebie (prawdziwe jest również twierdzenie odwrotne).

Sztuka

Sztuka - podstawowy składnik kultury. Jeden z zasadniczych sposobów uzewnętrzniania zdolności twórczych człowieka - zespół świadomych działań ludzkich, w wyniku których powstaje przedmiot estetyczny (np. obraz, rzeźba, budowla, film, utwór sceniczny bądź muzyczny), określany mianem dzieła lub dzieła sztuki. Zakres znaczeniowy pojęcia sztuki zmieniał się w ciągu stuleci.

W starożytności był bardzo rozległy. Greckim słowem tchne (wywodzi się od niego współczesny termin "technika") i łacińskim ars (dało początek nazwom sztuki w większości języków europejskich) określano szeroko rozumianą umiejętność wykonywania rzeczy wg pewnych reguł estetycznych, a więc poza malarstwem czy rzeźbą także rzemiosło. Do sztuki zaliczano również aktywność poznawczą człowieka - filozofię, z której wówczas nie wyodrębniły się jeszcze nauki szczegółowe. Zastanawiano się także nad zagadnieniem piękna (np. Platon), nieodłącznie związanym później ze sztuką.

Rzeźba - jedna z głównych dziedzin sztuk plastycznych, której przedmiotem są na ogół nieutylitarne kompozycje trójwymiarowe. Wykonywana od czasu najdawniejszych kultur przy użyciu różnych narzędzi i z wykorzystaniem rozmaitych materiałów (kamień, metal, drewno, kość, wosk, glina).

Fidiasz - (ok. 490 p.n.e. - po 432 p.n.e.), największy rzeźbiarz grecki okresu klasycznego. Syn Charmidesa, obywatela Aten. Uczeń Angeladasa. Działał początkowo w Platejach, Tebach, Delfach, potem pracował w Atenach jako doradca artystyczny Peryklesa. Zajmował niezwykłą dla artysty pozycję przyjaciela ateńskiego stratega.

Myron - (V w. p.n.e.), najwybitniejszy rzeźbiarz grecki stylu surowego. Działał na Sycylii, Eginie, Samos, w Jonii, Beocji i Attyce (ok. 480 -445 p.n.e.). Był mistrzem odlewu w brązie.

Malarstwo - podstawowa obok rzeźby, grafiki, rysunku dziedzina sztuk plastycznych, która w dwuwymiarowych dziełach – obrazach posługuje się linią i barwą, określającymi formę, kompozycję, kolor, modelunek, światłocień, fakturę.

Fresk - (w języku włoskim al fresco - na świeżo), technika malarstwa ściennego w której maluje się bezpośrednio na mokrej ścianie z warstwą zaprawy wapiennej. W trakcie wysychania pigmenty rozpuszczone w wodzie wiążą się z zaprawą pełniącą rolę spoiwa. Fresk może być wykonany tylko na świeżym tynku, toteż jego wierzchnią warstwę nakłada się jedynie na taką powierzchnię, która może być namalowana w ciągu 1 dnia. Projekt powstaje w skali 1:1 na kartonie i jest odciskany partiami na ścianie. Fresk charakteryzuje się wielowiekową trwałością, był stosowany w starożytności i średniowieczu a szczególnie popularny w okresie renesansu. Najwybitniejszymi twórcami byli Masaccio, Rafael, Michał Anioł.

Architektura

Architektura - w znaczeniu potocznym umiejętność projektowania i budowania budynków mających poza zaletami użytkowymi i funkcjonalnymi także walory piękna. Obok malarstwa i rzeźby trzecia najważniejsza sztuka plastyczna, której niekiedy przyznawano rolę decydującą. Architektura była ściśle związana z przemianami społeczno -cywilizacyjnymi oraz stylem życia, w ślad za którymi zmieniały się jej funkcje i język formalny, a także zakres, np. w starożytności zaliczano do architektury umiejętność budowy zegarów słonecznych, wodociągów i machin wojennych. Od Platona i Arystotelesa przez Witruwiusza, L.B. Albertiego, G. Vasariego, S. Serlia, A. Palladia, N.F. Blondela, J. Moniera i wielu innych wybitnych teoretyków powstało wiele definicji architektury, będących teoretycznym ujęciem przemian zachodzących w niej samej, a zarazem ją kształtujących.

Kolumna - jedna z podstawowych i najstarszych podpór w architekturze, podtrzymująca ciężar belkowania, stropu itp. Składa się z 3 części: głowicy, trzonu i bazy. Wykonywana z różnych materiałów (najczęściej kamienna), w przekroju kolista. Stosowana w starożytności - Egipt, Persja, Grecja, w której proporcje kolumny ściśle określano modułem w obrębie porządków architektonicznych: np. w doryckim (bez bazy, o przysadzistych proporcjach), jońskim (smukłe, żłobkowane). W Rzymie kolumny tzw. toskańskie i kompozytowe. Kolumny romańskie (płaskorzeźbione o polichromowanych trzonach), kolumny gotyckie (komponowane w wiązki wokół filaru). Kolumny renesansowe, barokowe i klasycystyczne jako punkt odniesienia miały starożytne kolumny greckie.

Kopuła, sklepienie w kształcie czaszy wzniesione na okrągłej podstawie (rzadziej eliptyczne), spoczywające na koronie muru lub na bębnie cylindrycznym przeprutym oknami, często zwieńczona latarnią wprowadzającą światło. Składa się z klińców kamiennych i ceglanych, obecnie stosuje się kopuły o konstrukcji żelbetowej stalowej wznoszone nad pomieszczeniami o planie centralnym (okrągłe, kwadratowe). Główną częścią kopuły jest czasza, jej wewnętrzna powierzchnia jest zwana podniebieniem, które często rozczłonkowane jest żebrami, pasami sklepiennymi i kasetonami, często bogato zdobiona dekoracją rzeźbiarską i malarską.

Kopułę stosowano od starożytności, ze szczególnym upodobaniem w Rzymie (Panteon), w kręgu Bizancjum (Hagia Sophia), w okresie renesansu i baroku (np. kopuła bazyliki Św. Piotra), a także w następnych epokach.

Literatura

Grecji starożytnej literatura -literatura powstała na terenie starożytnej Grecji i basenu Morza Śródziemnego od czasów najdawniejszych (ok. IX w. p.n.e.) do początku VI w. n.e. W jej rozwoju można wyróżnić 4 główne okresy: archaiczny, klasyczny (attycki), hellenistyczny (aleksandryjski) i rzymski.

Odyseja opowiada o przygodach Odyseusza powracającego spod Troi na rodzinną Itakę. Akcja poematu obejmuje ostatni okres (40 dni) jego 10 -letniej tułaczki (od lądowania na wyspie Feaków, gdzie Odyseusz opowiada o swoich poprzednich przygodach, do rozprawienia się z zalotnikami Penelopy).

Odyseja jest największym osiągnięciem epiki starożytnej Grecji. Zawiera wiele elementów baśniowych, urzeka niezwykłością przygód bohatera, wspaniałością języka poetyckiego i celnością opisów miejsc, w których przebiega akcja. Do dziś wielu badaczy usiłuje (z dużym powodzeniem) zrekonstruować faktyczną trasę podróży Odyseusza.

Utwór Homera przyczynił się do ukształtowania zarówno pojęć religijnych, jak i społecznych i estetycznych Greków. W starożytnym Rzymie Odyseja osiągnęła popularność porównywalną z Iliadą, a Eneida Wergiliusza, jako epopeja rzymska, miała za zadanie ją przewyższyć.

Biblia - (gr. biblon ‘zwój, księga’ lm. bibla) religiozn. zbiór świętych ksiąg judaizmu i chrześcijaństwa, uznanych za natchnione przez Boga

Dramat z greckiego drma – ("działanie, akcja"), jeden z trzech głównych (obok liryki i epiki) rodzajów literackich, traktowany często jako gatunek sztuki syntetycznej, wielotworzywowej – zarówno literackiej, jak i teatralnej.

Wykształcił się ze starogreckich obrzędów ku czci Dionizosa. W dramacie antycznym wykrystalizowały się z czasem dwie ważniejsze odmiany: tragedia i komedia, ale podział ten zatarł się w XIX w. Obecnie termin dramat oznacza utwór literacki bądź sztukę teatralną o treści poważnej (niekoniecznie tragicznej).

Strukturę dramatu charakteryzuje centralne znaczenie akcji, główną formą podawczą jest dialog. Utwór zawiera tekst główny (dialogi, monologi) oraz tekst poboczny (didaskalia, wskazówki inscenizacyjne). Specyfiką dramatu jest akcja ostrokonfliktowa, rozczłonkowana na szereg epizodów (scen, aktów), oraz – przeważnie – brak warstwy narracyjnej.

Tekst dramatu, zorientowany przede wszystkim na osiągnięcie maksymalnej wyrazistości scenicznej, skoordynowany jest z możliwościami techniki teatralnej, m.in. z rozwiązaniem inscenizacyjnym poszczególnych epizodów. Do elementów strukturalnych dramatu należą m.in.: dialog, monolog, ekspozycja, prolog, epilog, intryga, kolizja, kontrakcja, replika, odsłona, węzeł dramatyczny.

Mitologia świata - opowieści wyrażające wierzenia głęboko tkwiące w świadomości społecznej ludów różnych kultur; spełniały funkcję poznawczą i objaśniającą świat; dotyczyły problematyki uniwersalnej i różnych obszarów świadomości. Mity kosmogoniczne wyjaśniały powstanie świata; teogoniczne mówiły o bogach; genealogiczne przedstawiały dzieje bogów, herosów, władców, rodów, ludzi, wyjaśniały ich wzajemne związki i opowiadały historie; antropogeniczne dotyczyły człowieka, systemu wartości, światopoglądu, prezentowały wzorce postaw i mądrości wielu pokoleń. Podobne wątki mityczne występują w różnych mitologiach i wielu religiach niezależnie od siebie w różnych częściach świata (np. motyw bogini – ziemi – matki; herosa – bohatera wyruszającego na wyprawę; świętej wody – rzeki, świętego drzewa; kobiety – kusicielki; bohatera: zbawcy, wojownika, kochanka; macierzyństwa dziewicy; wędrówki do zaświatów).

Rozrywka, zabawa

Olimpijskie igrzyska - najważniejsze igrzyska w systemie helleńskiej agonistyki (współzawodnictwa), odbywające się w 4 -letnim cyklu olimpiady, organizowane ku czci Zeusa w Olimpii, od której wzięły swoją nazwę.

Pierwsze zanotowane przez Greków igrzyska odbyły się w 776 p.n.e., ale ich faktyczny początek jest o wiele wcześniejszy. Pierwszym zanotowanym zwycięzcą był Korojbos z Elidy, który zwyciężył w biegu na 1 stadion (192 m). W 394 n.e. edykt cesarza rzymskiego Teodozjusza I Wielkiego położył kres igrzyskom olimpijskim jako pogańskiej manifestacji. Na czas igrzysk olimpijskich obowiązywało w Grecji olimpijskie zawieszenie broni i prawo pokoju bożego (ekechejria).

Program igrzysk olimpijskich składał się m.in. z takich konkurencji, jak: dromos (bieg krótki), diaulos (bieg podwójny), dolichos (bieg długodystansowy), pentathlon (pięciobój), pygme (walka na pięści), pale (zapasy), pankration (skrzyżowanie zapasów z boksem), hoplites (bieg w zbroi), wyścigi rydwanów, wyścigi konne, zawody trębaczy i heroldów. Zwycięzcy otrzymywali wieniec oliwny.