Porównaj style w sztuce starożytnej - Egiptu, Grecji i Rzymu. Historia sztuki.

WSTĘP

Akceptacja odmiennej cywilizacji jest wypadkową naszych relacji ze światem ? zdolności do przyjmowania lub odrzucania nowego, dzielenia na swojskie i obce. Rzymianie uważali, że cywilizację tworzą prawa, obyczaje i moralność. Pismo pojawiło się w społeczeństwach rolniczych, bowiem jedynie one zakładały miasta i tworzyły instytucje polityczne, które kojarzymy z państwem. Uogólniając ? monumentalne świątynie, pałace, bogate grobowce, metalurgia, dzieła sztuki i literatura, a także wykwintna kuchnia rozwinęły się jedynie wśród ludów cywilizowanych. Dla ludzi cywilizowanych kultura jest ważnym elementem ich tożsamości. Do kultury zalicza się między innymi sztuka. W swojej pracy opiszę sztukę starożytnego Egiptu, Grecji i Rzymu.

Mimo olśniewającego piękna, estetyczne walory starożytnej sztuki egipskiej odgrywają drugorzędną rolę wobec praktycznej funkcji, jaką spełniała ? początkowo głównie religijnej i pogrzebowej. Sztuka Egiptu w nierozerwalny sposób łączy się z pismem, któremu towarzyszy i które wyjaśnia swoimi przedstawieniami.

Starożytni artyści greccy używali technik i materiałów ? od ogromnych rzeźb z marmuru i brązu przedstawiających bohaterów po charakterystyczne czerwono- i czarno-figurowe malarstwo wazowe, które w dużej części przetrwało do czasów obecnych.

Sztuka rzymska pozostawała początkowo pod wpływami etruskimi, a później greckimi. Mimo wszystko rozwinęła nowe rodzaje działalności artystycznej. Największy wpływ Rzym wywarł w dziedzinie architektury i inżynierii, wznosząc zapierające dech w piersi bazyliki, amfiteatry i akwedukty, które zachowały się do dziś.

EGIPT

Sztuka egipska rozwijała się na terenie starożytnego Egiptu od pocz. IV tysiąclecia p.n.e.; pozostając głównie na usługach władcy i religii. Spełniała funkcję propagandy wizualnej w utrwalaniu ustalonego porządku społecznego. Cechą charakterystyczną sztuki Egipskiej była nieprzerwana ciągłość, trwałość i jednolitość artystyczna form. Architektura głównie w kamieniu, także budownictwo skalne; budowle grobowe ? mastaby, piramidy (Cheopsa), grobowce kute w skale; wielkie świątynie (najlepiej zachowane w Karnaku, Luksorze). Rzeźba ? w kamieniu i drewnie (głównie posągi władców, dostojników i urzędników), polichromowany relief. Malarstwo ścienne, na papirusach. Rzemiosło artystyczne ? naczynia, przedmioty codziennego użytku, biżuteria, meblarstwo, wyroby ze szkła. Egipt był ośrodkiem sztuki także w okresie hellenistycznym i rzymskim.
Główną inspiracją starożytnej sztuki egipskiej była przyroda. Na początku okresu historycznego charakterystyczny styl cechujący malowidła, reliefy ?
( technika rzeźbiarska polegająca na wyrzeźbieniu w płycie kamiennej lub drewnianej albo też wykuciu lub odlaniu w płycie metalowej kompozycji rzeźbiarskiej, zostawiając przy tym tło ), rzeźby i biżuterię został ujęty w oficjalny kanon, który nie uległ większym zmianom przez 3000 lat.
Większość dzieł sztuki stworzono w celu upiększania mrocznych świątynnych wnętrz niedostępnych oczom zwykłych śmiertelników, a także wyposażenia grobowców, aby pomagały zmarłych w życiu pośmiertnym. Z tego powodu ludziom współczesnym dwuwymiarowe sceny z pozornie dziecinnymi wyobrażeniami i brakiem perspektywy mogą, na pierwszy rzut oka, wydawać się naiwne. Taki pogląd dowodzi nieznajomości ich funkcji. Egipcjanie wierzyli, ze właściwe formuły obrzędowe mogą dosłownie ożywić wyobrażone postacie. Aby przedstawienie bóstwa lub zmarłej osoby mogło widzieć, słyszeć, czuć i przemawiać musiało zostać ukazane w sposób oddający wszystkie ważne cechy fizyczne.
W sztuce dwuwymiarowej twarz przedstawiana była z profilu, aby najlepiej oddać jej rysy, zaś oczy z tego samego powodu ukazywano en face ( przodem). Na ścianach świątyń i grobowców malowano także jadło i napoje, które miały wzmacniać bóstwo lub zmarłego. Sceny przedstawiające wytwarzanie żywności miały zapewnić jej stałe dostarczanie.
Nawet sceny rodzajowe, na przykład taniec, malowano w konkretnym celu, chociaż dzisiaj uważa się je wyłącznie za ładną dekorację. Starożytni Egipcjanie wierzyli, że taniec i żywa muzyka budzą bogów i ożywiają zmysły zmarłych spoczywających w grobowcu.
Starożytna sztuka egipska jest nierozerwalnie związana z pismem, któremu towarzyszy. ?Słowa-obrazy?, nazywane przez Greków hieroglifami ( świętymi literami ) , pojawiły się pod koniec IV tysiąclecia p.n.e. i były początkowo używane jedynie przez garstkę wykształconych urzędników, którzy stosowali je do prowadzenia notatek. W okresie późniejszym hieroglify pojawiały się w monumentalnych inskrypcjach kamiennych pokrywających ściany grobowców, świątyń, na obeliskach i rzeźbach, a także w obrzędowych papirusach i na przedmiotach kultu religijnego.
Starożytni egipscy rzemieślnicy czerpali natchnienie ze świata przyrody, który ich otaczał. Działając w ramach ściśle określonej konwencji artystycznej, potrafili uchwycić naturę znanych roślin, zwierząt i ptaków.
Funkcjonalny, tajemniczy charakter starożytnej sztuki egipskiej podkreśla staranny dobór barw. Państwo faraonów, którego symbolem była biała korona Dolnego Egiptu i czerwona Górnego Egiptu, dzieliło się na Czarną Ziemię, gdzie kwitło rolnictwo, oraz jałową Czerwoną Ziemię pustyni ( Deszret ). Barwa czarna i zielona były stosowane w przedstawieniach boga Ozyrysa, bóstwa płodności i życia wiecznego, zaś czerwień do ukazania jego złego brata, Seta, bóstwa chaosu. Spokojny błękit nieba, którego odzwierciedlenie stanowiły wody Nilu, powraca w barwie niebieskiej, otoczonej złocistożółtą poświatą, używanej do przedstawienia elementu boskiego. Płeć Egipcjan podkreślano za pomocą różnej karnacji skóry ? mężczyźni mieli skórę bardziej czerwoną, kobiety jaśniejszą. W sumie rzecz biorąc w dzisiejszych czasach kolory też mają swoje znaczenie bardzo podobne do myśleń starożytnych Egipcjan. Przykładowo kolor zielony jest kolorem nadziei, kolor niebieski symbolizuje spokój natomiast kolor czerwony może wywołać agresję.

GRECJA

Twórczość artystyczna Greków rozwijająca się w XI?I w. p.n.e. na Płw. Bałkańskim, wyspach M. Egejskiego, w Azji Mniejszej, pd. Italii, na Sycylii, wybrzeżach M. Śródziemnego i M. Czarnego.
Okres archaiczny (XI?VI w.) ? głównie zabytki: ceramika malowana we wzory geometryczne, drobne figurki z terakoty, brązu i kości słoniowej, architektura ? domy i małe świątynie w typie megaronu, od VII w. początek budownictwa monumentalnego i rzeźby.
Okres klasyczny (V?IV w.) charakteryzuje umiar, harmonia, logika i jedność kompozycji. Po raz pierwszy powstały miasta o funkcjonalnym planie z prostokątną siatką ulic. Rozwinęła się rzeźba wolno stojąca ukazująca ruch, malarstwo ścienne, czerwono figurowe malarstwo wazowe, rzeźba w brązie i w kamieniu. W 2 poł. V w. Ateny pod rządami Peryklesa stały się głównym ośrodkiem sztuki. Działali tu wybitni architekci (Iktinos, Kallikrates), rzeźbiarze (Fidiasz, Alkamenes) i malarze (Agatarchos, Apollodoros). Dokonała się synteza porządków architektonicznych: doryckiego i jońskiego. Pojawiła się kolumna koryncka. W rzeźbie Poliktet opracował kanon postaci ludzkiej.
W IV w. zapoczątkowano monumentalizację architektury użytkowej (buleuterionu, teatru, stadionu), powstał nowy typ budowli sakralnej (tolosy) i świeckiej (hotele w Olimpii, arsenał w Pireusie).
W rzeźbie pojawiły się nowe tematy (akt kobiecy). W malarstwie sztalugowym pojawiła się nowa tematyka (m.in. sceny rodzajowe) i utrwalił się iluzjonizm (dążenie do możliwie wiernego oddania złudzenia rzeczywistości).
W okresie hellenizmu (323?30 p.n.e.) grecka sztuka (zw. hellenistyczną) stała się różnorodna tematycznie i formalnie, bardziej laicka i uniwersalna. Nastąpił rozkwit urbanistyki i budownictwa użytkowego (szczytowe osiągnięcie ? latarnia mor. na Faros). Wznoszono monumentalne budowle świeckie i sakralne. W budownictwie mieszkalnym pojawił się dom z perystylem, malowidłami ściennymi, mozaikami posadzkowymi i urządzeniami kanalizacyjnymi; wprowadzono konstrukcję z ciosów klinowych.
Powszechnie stosowano porządek joński, rzadko ? koryncki.
W rzeźbie realizm, ekspresja. Drobną plastykę reprezentowały m.in. figurki terakotowe z Tanagry. Malarstwo sztalugowe odkryło nowe tematy (pejzaże, martwa natura). Ceramika malowana ustąpiła reliefowej, wyciskanej z form. Rozkwit rzemiosła artystycznego, m.in. toreutyki, złotnictwa, gliptyki.

RZYM

Dla tych, którzy przyzwyczajeni są do myślenia w kategoriach narodowych szkół rzeźby i malarstwa, sztuka rzymska pozostaje nieco enigmatyczna. W rzeczywistości ledwie można by mówić o jej istnieniu, gdyby ograniczyć ją do dzieł artystów z Italii wykonanych w czystym rzymskim stylu.
Dzieła zaliczane do sztuki rzymskiej miały zawsze charakter ponadnarodowy, zarówno jeśli idzie o źródło natchnienia, jak i talent twórczy.
We wczesnych latach miała ona charakter niemal wyłącznie dekoracyjny, nawiązujący do etruskich, a głównie greckich wzorców.
W późniejszym okresie sztuka przekształciła się w coś znacznie bardziej oryginalnego- stała się międzynarodowym stylem klasycznym, który w dalszym ciągu czerpał natchnienie z Grecji, wywierał wpływ na cały śródziemnomorski świat i docierał wszędzie tam, dokąd legiony niosły sztandar Rzymu.
Podobnie jak w przypadku innych przedmiotów, wyroby sztuki greckiej trafiły po raz pierwszy do Rzymu jako łupy wojenne. Panowała moda na kopie oraz dzieła oryginalne. Zaczęto wytwarzać wierne repliki arcydzieł wielkich greckich rzeźbiarzy z przeszłości. Mimo tej mody sztuka rzymska stopniowo zyskiwała odrębne cechy, mające niewiele odpowiedników w dziełach wcześniejszych. Jedną z takich cech było upodobanie do skrajnego realizmu, co najwyraźniej widać w pewnych rzymskich portretach oraz w wielu niezwykłych sarkofagach wykonywanych na prywatne zamówienie w okresie cesarstwa. Inną charakterystyczną formą sztuki rzymskiej był relief pamiątkowy. Najlepiej próbę czasu przetrwał mający 200 m fryz, który wije się niczym wąż wzwyż kolumny Trajana w Rzymie.
Malarstwo to pejzaże przedstawiające podbite miasta malowane na planszach niesionych podczas pochodów triumfalnych. Malarstwo rzymskie sprowadzało się głównie do dekoracyjnych malowideł ściennych, które historycy sztuki dzielą na cztery odrębne style istniejące w latach 100 p.n.e. ? 200 n.e. Podczas gdy pierwszy styl ograniczał się do imitowania bloków marmuru, drugi cechował się złożoną perspektywą architektoniczną. W czasach panowania Augusta (27 p.n.e. ? 14 n.e.) modny stał się styl trzeci z centralnymi panelami zawierającymi przedstawienia scen mitologicznych lub pasterskich, torując drogę czwartemu o cechach prawie barokowych, obramowującemu panele fantastycznymi efektami perspektywicznymi oraz wymyślnymi arabeskami (ornamenty roślinne, w formie stylizowanej wici roślinnej, której często towarzyszą dodatkowe elementy np. elementy uzbrojenia, owoce, postacie ludzkie).
Starożytni Rzymianie wzbogacali monumentalne budowle stosując łuki i sklepienia beczkowe. Rzymianie wiele czerpali z architektury greckiej , jednak stosowana w niej zasada podpierania stropu kamiennej belki kamiennymi słupami była całkowicie nieużyteczna przy budowli monumentalnych pomieszczeń o dużej wolnej przestrzeni. Łuki okazały się być znacznie bardziej wytrzymałymi konstrukcjami , aniżeli kamienna pozioma belka.
Architektura starożytnego Rzymu: jako materiał stosowano drewno, cegłę i kamień ciosowy oraz beton, który znalazł szerokie zastosowanie. Beton rzymski cechuje niezwykła trwałość i wodoodporność.
Rzemiosło rzymskie w dużej mierze rozwijało się pod wpływem wzorców greckich. Rozwijający się wyrób naczyń z gliny i srebra związany był przede wszystkim z zapotrzebowaniem dworu. W cesarstwie rzymskim produkowano także gemmy o wzorach wklęsłych (intaglio) i wypukłych (kamee). Do ich produkcji używano półszlachetnych kamieni (np. krwawnik, granat, akwamaryn, agat). Umiejętność ich wykonania Rzymianie przejęli od Greków. Początkowo (w okresie republiki) produkowano gemmy wklęsłe używane do wyrobu pierścieni (służących jako pieczęcie) oraz amuletów. Za Augusta rozwinęła się produkcja gemm o wzorach wypukłych, służąca jako ozdoba sprzętów oraz biżuteria.
Najpopularniejsze były naczynia z gliny. Z surowca tego produkowano już w III w. p.n.e. Były to wyroby z czarną polewą, wykonywane w północnej części Italii. Ich produkcja zanikła pod koniec II w. p.n.e., w połowie I w. p.n.e. pojawiły się naczynia z jasnoczerwonej gliny, również z błyszczącą polewą. Produkowane były przede wszystkim w południowej części półwyspu. Naczynia, kielichy, miski, talerze, zdobione były wypukłymi wzorami roślinnymi lub figuralnymi o tematyce mitologicznej. Wzory wyciskane były na matrycach o wklęsłych wzorach na kole garncarskim. Była to tzw. ceramika aretyńska (nazwa pochodzi od miasta Arezzo, jednego z ośrodków produkcji tej ceramiki).

Podsumowując - sztuka starożytna i ogólnie starożytność dotyczy okresu od 4000 r. p.n.e. do IV-V wieku n.e. Obok okresów jasnych charakteryzujących się rozwojem kultury, sztuki, filozofii, były również lata zacofania (epoki ciemne, mroczne) w których tworzono liczne dzieła sztuki zachwycające do dzisiejszego dnia.
W obecnych czasach tworząc wspaniałe dzieła artyści wzorują się na koncepcji starożytnych sztukmistrzów. Nie sądzę aby dzisiejsza sztuka przetrwała tyle wieków, ponieważ jest ona przez niektórych niezrozumiała. Nie podoba się ludziom tak jak podobała się i podoba nadal sztuka starożytna.
W starożytności piękno było wyrażone:
*męskie akty
*klasyczna symetria (odlany z brązu Apollo stanowi świadectwo greckiego ideału piękna) Była to rzeźba stworzona około 500 r. p.n.e.
*posąg Sfinksa (Egipt)

Malarstwo starożytne było kompletnie nieporównywalne do dzisiejszego. Teraźniejsze malarstwo jest wielo tematyczne, natomiast w starożytności opierało się ono głównie na tworzeniu: scen wojennych, ważnych zdarzeń, portretów, pejzaży, częstym motywem był sport, który bardzo często można znaleźć na malowidłach.
Starożytni malarze zastosowali po raz pierwszy cienie, nie bali się używać kolorów, choć były one stonowane. Dzisiejsi malarze zawdzięczają im farbę olejną, bez której nie stworzono by tak wspaniałych obrazów.

W czasach, gdy współczesny świat próbuje na nowo zdefiniować cywilizację, tak bardzo nierozerwalnie połączoną z kulturą i sztuką, warto spojrzeć wstecz na niezwykłe eksperymenty cywilizacyjne podejmowane w dziejach, które doprowadziły do powstania wielu nowożytnych wartości i skarbów kultury.



Bibliografia :
1) ?Starożytne cywilizacje ? wierzenia, mitologia, sztuka? pod redakcją Greka Woolfa wyd. PWN 2005
2) Internet - http://pl.wikipedia.org
3) Internet - http://www.wiw.pl/kulturaantyczna