Grecja

Spis treści
1. Historia starożytnej Grecji
- Epoka mykeńska.
- Ciemne Wieki
- Epoka archaiczna
- Epoka klasyczna
- Epoka hellenistyczna
2. Kolebka starożytnej Grecji
- Wokół basenu Morza Śródziemnego
- Kultura świata klasycznego
- Języki klasyczne
- Znaczenie słowa „klasyczny”
- Dziedzictwo klasycznego świata
3. Demokracja w starożytnej Grecji
- Ateny – ojczyzna demokracji
- Reformy Klejtenesa
- Demokracja Ateńska
4. Architektura starożytnej Grecji
- Architektura świątyń
- Porządek dorycki, joński i koryncki
- Zabytki starożytnych Aten
5. Rozkwit budownictwa
6. Wojny greckie
7. Mit o powstaniu świata i człowieka
8. Religia, wierzenia Greków
9. Najsłynniejsze mity greckie
- Mit o początku świata
- Mit o Demeter i Korze
- Mit o Prometeuszu
- Mit o Heraklesie
- Mit o Dedalu i Ikarze
- Mit o Orfeuszu i Eurydyce
- Mit o Tezeuszu i Ariadnie
- Mit o Edypie
- Mit o Antygonie
10. Sparta
11. Aleksander Macedoński
- MŁODY KRÓL PODBIJA ŚWIAT
- POCHODZENIE ZDOBYWCY
- PODBOJE
- JAKIM BYŁ CZŁOWIEKIEM?
- KLĘSKA ALEKSANDRA
12. Najsłynniejsi greccy filozofowie
- Tales z Miletu (ok. 620 p.n.e. – ok. 540 p.n.e.)
- Pitagoras (ok. 582 - ok. 507 p.n.e.)
- Heraklit z Efezu (ok. 540 p.n.e. – ok. 480 p.n.e.)
- Epikur (341 p.n.e.-270 p.n.e.)
- Sokrates (469roku p.n.e. –399 roku p.n.e.)
- Platon (427 roku p.n.e. – 347 roku p.n.e.)
- Arystoteles (384 roku p.n.e. – 322 roku p.n.e.)
- Najwybitniejsi filozofowie greccy
13. Monety greckie
- Początki systemu monetarnego
- Monety w Grecji
- Systemy miar i wag
- Podstawowe systemy monetarne
- Rozwój systemu monetarnego w Grecji
14. Greccy bogowie i boginie
15. Mity i legendy
- Panteon grecki
- Greccy herosi
- Świat mitów i legend a wierzenia Greków
16. Wojna peloponeska

Historia starożytnej Grecji

Indoeuropejscy przodkowie Greków przybyli na teren południowych Bałkanów na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. Kultura materialna przybyszów była bardzo uboga i przed około 1600 rokiem p.n.e. pozostawiła stosunkowo mało śladów. 
W tym samym czasie na Krecie rozpoczynał się okres świetności cywilizacji zwanej przez badaczy cywilizacją minojską. Około 2000 roku p.n.e. pojawiają tam monumentalne kompleksy pałacowe Knossos, Fajstos, Malia, nieco później Kato i Zakro, w których administrację prowadzono za pomocą pisma (pismo linearne A).

Epoka mykeńska.

Tuż po 1600 roku p.n.e. kultura minojska zaczęła oddziaływać na Grecję kontynentalną, gdzie kształtowała się pierwsza, grecka kultura zwana mykeńską. Około 1450 roku p.n.e. Mykeńczycy najechali i zasiedlili Kretę, wciągając ją w obręb świata greckiego. 
Rozkwit kultury mykeńskiej przypada na XIV XIII w. Powstają wówczas wspaniałe pałace 
w Mykenach, Tirynsie, Pylos na Peloponezie, Atenach w Attyce, Tebach i Gla w Beocji. 
Na Krecie Mykeńczycy wykorzystują minojski pałac w Knossos. Do prowadzenia pałacowej administracji Mykeńczycy przejęli od Minojczyków pismo i przystosowali je do potrzeb języka greckiego (pismo linearne B). 
Echem potęgi cywilizacji mykeńskiej jest tradycja mityczna o wielkiej wyprawie przeciw Troi, której ostateczny kształt nadały poematy Homera w VIII w. p.n.e.

Ciemne Wieki

Kres cywilizacji mykeńskie nastąpił po 1200 roku p.n.e. Zniszczeniu uległy okazałe pałace, znikło pismo, zubożała kultura materialna. Dlatego też okres między 1100 a 800 rokiem p.n.e. określa się mianem Ciemnych Wieków. W tej epoce dokonał się definitywny podział Grecji pomiędzy poszczególne plemiona. Zmieniła się też geografia polityczna. Z ośrodków mykeńskich przetrwały Ateny. Z nowopowstałych najbardziej okazały odkryto na Eubei. Świat grecki uległ dalszemu rozszerzeniu: w X w. p.n.e. Grecy z kontynentu zasiedlili wyspy Morza Egejskiego i zachodnie wybrzeże Azji Mniejszej..

Epoka archaiczna

Jeszcze w okresie Ciemnych Wieków rozpoczął się proces, który w VIII wieku p.n.e. doprowadził do okrzepnięcia nowej formy politycznej: miasta-państwa, które określiło charakter greckiej cywilizacji po schyłek starożytności. 
Mieszkańcy poszczególnych rejonów zaczęli koncentrować się wokół jednego ośrodka miejskiego. W konsekwencji Peloponez i Grecja środkowa zostały podzielone pomiędzy poszczególne miasta-państwa z wyraźnie wytyczonymi granicami. 
Ośrodki miejskie przybrały regularny wygląd i składały się z akropolu, agory oraz centralnej świątyni bóstwa opiekuńczego miasta). Kiedy w pierwszej połowie VIII wieku p.n.e. Grecy zaczęli zakładać kolonie, miały one strukturę miast-państw. 
Jeszcze w pierwszej połowie stulecia pojawiło się, zapożyczone od Fenicjan, pismo alfabetyczne, co umożliwiło powstanie u schyłku VIII wieku p.n.e. poematów Homera. 
Lata między około 750 a 580 to przede wszystkim okres Wielkiej Kolonizacji. Kolonizacji towarzyszyła ekspansja handlowa. Greckie wyroby były nabywane w całym świecie śródziemnomorskim. Powstanie kolonii stwarzało mieszkańcom miasta założycielskiego lepsze warunki bytowania dzięki, pozbyciu się nadwyżek ludności, a równocześnie otwierało przed nimi nowy obszar dla pozyskiwania i zbywania produktów. Poleis Grecji właściwej starały się poprawić swoją sytuację materialną i jednocześnie zyskać prestiż w licznych konfliktach z miastami sąsiednimi. 
Pod koniec VIII wieku p.n.e. doszło do wojny między Eretrią i Chalkis o leżącą między nimi równinę lelantyńską. Mniej więcej w tym samym czasie Spartanie podbili Mesenię, 
a Ateńczycy siłą przyłączyli do swojej polis Eleusis. W trudnym do ustalenia momencie Argiwowie postąpili tak samo z Tirynsem i Mykenami. Wzrastające poszanowanie dla podmiotowości greckiej polis spowodowało jednak, że począwszy od VII wieku p.n.e. strony konfliktu przestały zmierzać do likwidacji przeciwnika. Zwycięzca zadowalał się aneksją spornego terytorium granicznego, bądź uznaniem jego przywództwa na arenie międzynarodowej. Permanentne konflikty graniczne odbijały się na stosunkach wewnętrznych w miastach-państwach. Rozpoczęły one proces przemian, które później doprowadził 
do powstania pierwszego w dziejach państwa demokratycznego.

Epoka klasyczna

Najważniejszym zjawiskiem po wojnach perskich był wzrost potęgi Aten. Związek Morski bardzo szybko stał się narzędziem ateńskiej polityki imperialnej, a próby wystąpienia poszczególnych członków były brutalnie tłumione. 
Wzrostowi ateńskiej potęgi przeciwstawiła się Sparta i jej sojusznicy, zwłaszcza Korynt 
i Tebanie. Po serii konfliktów zbrojnych doszło do wieloletniej i wyczerpującej wojny tzw. „wojny peloponeskiej” (431 - 404 roku p.n.e.). Pierwszy jej etap zakończył się kompromisowym pokojem w 421. W 415 Ateńczycy zorganizowali wielką ekspedycję 
na Sycylię przeciwko tamtejszym sojusznikom Spartan. Wyprawa zakończyła się druzgocącą klęską. 
Spartanie przejęli inicjatywę. Korzystając z perskiego wsparcia oraz buntów ateńskich sojuszników odnieśli ostateczne zwycięstwo niszcząc ateńską flotę pod Ajgospotamoj 
i zmuszając Ateny do bezwarunkowej kapitulacji. Autorytarny styl sprawowania przez Spartę przywództwa w świecie greckim doprowadził jednak wkrótce do zmiany sojuszy. 
W niespełna 10 lat po zakończeniu wojny peloponeskiej wystąpili przeciw niej wspólnie Koryntyjczycy, Beoci i Ateńczycy - tzw. „wojna koryncka” 395 – 386 roku p.n.e. Konflikt zakończył się dzięki interwencji króla perskiego, który podyktował korzystne dla Sparty warunki pokoju. Hegemonia spartańska nie przetrwała długo. 
Ateńczycy zdołali w okrojonej formie odnowić sojusz wyspiarskich miast-państw pod swoim kierownictwem. Spartanie znaleźli się w otwartym konflikcie z kierowanymi przez Epaminondasa Tebami, który zakończył się ich całkowitą klęską. Jednak ani Teby, ani Ateny nie były w stanie zastąpić Sparty w roli hegemona, co wkrótce wykorzystał zdolny władca Macedonii, Filip II. Dzięki pokonaniu w 358 roku p.n.e. Ilirów zjednoczył on księstwa macedońskie i rozpoczął ekspansję na południe. Korzystając z kłopotów Aten, które znalazły się w stanie wojny ze swoimi zbuntowanymi sojusznikami zaczął zajmować miasta uważane przez Ateńczyków za obszar ich wpływów .
W 338 roku p.n.e. doszło do walnej rozprawy pod Cheroneą. Grecy ponieśli całkowitą klęskę, a Filip stał się hegemonem całej Grecji, czego wyrazem było powołanie pod jego auspicjami związku miast greckich. Król macedoński przystąpił natychmiast do realizacji swoich wielkich planów wyprawy przeciw Persji. Nie zdążył ich jednak wprowadzić w życie, bowiem został zamordowany w niejasnych okolicznościach w 336 roku. Następcą został Aleksander III, który natychmiast przystąpił do realizacji projektu antyperskiej krucjaty. Przekroczywszy Hellespont na czele armii macedońskiej i kontyngentów greckich Aleksander pokonał wojska perskie nad Granikiem. Po przemierzeniu całej Azji Mniejszej zwyciężył samego króla Dariusza III pod Issos w Cylicji. Kierując się następnie na południe zajął kolejno Syrię, Palestynę i Egipt.
Do ostatecznego starcia z Dariuszem III doszło pod Gaugamelą w Mezopotamii. Armia perska została rozbita, a Dariusz, został zamordowany w efekcie spisku dworskiego. Aleksander podążył dalej na wschód opanowując kolejne perskie satrapie aż po Indus. Tam, na skutek buntu żołnierzy, został zmuszony do zarządzenia odwrotu. W 324 roku p.n.e. powrócił do Babilonu, gdzie w czerwcu 323 roku nagle rozchorował się i zmarł.

Epoka hellenistyczna

W wyniku wyprawy Aleksandra Macedońskiego cywilizacja grecka rozszerzyła się na Azję Mniejszą, Bliski Wschód, Iran i Egipt. Niespodziewana śmierć króla wywołała natychmiast całą serię zbrojnych konfliktów na całym tym obszarze. Jako pierwsi wystąpili Grecy. Koalicja miast greckich przystąpiła do działań zbrojnych przeciwko pozostawionemu 
w Macedonii namiestnikowi Antypatrowi. Wojna zakończyła się jednak klęską Greków 
w bitwie pod Krannon i przywróceniem macedońskiego protektoratu nad Grecją kontynentalną. Zaraz po stłumienie buntu Greków rozpoczęła się wieloletnia zbrojna rywalizacja o schedę po Aleksandrze między jego wodzami, w trakcie której ukształtowała się nowa mapa polityczna wschodniego śródziemnomorza. 
W 321 roku p.n.e. został zamordowany najważniejszy sukcesor Aleksandra Perdikkas. 
W myśl zawartego w tymże roku układu w Triparadejsos, którego założeniem było utrzymanie jedności imperium, najważniejszą postacią w państwie został Antypater. Antypater zmarł jednak w 316 roku i szybko wzięły górę tendencje separatystyczne. 
W latach 306 – 305 p.n.e., kilku diadochów ogłosiło się królami. Spośród nich dłuższy sukces odnieśli zarządzający od 321 roku Egiptem Ptolemeusz i namiestnik Babilonii - Seleukos, który skupił w swoich rękach także władzę nad Medią, Persją właściwą i satrapiami wschodnimi. 
Egipt Lagidów, Babilonia Seleukidów, Macedonia Antygonidów i Pergamon Attalidów były najważniejszymi podmiotami wczesnohellenistycznej sceny politycznej. Obok nich pewną rolę odgrywały greckie miasta-państwa, zwłaszcza te, które były w stanie zawiązywać konfederacje. III wiek p.n.e. wypełniła rywalizacja Seleukidów i Lagidów na Bliskim Wschodzie, której efektem było pięć kolejnych wojen oraz problemy Macedonii 
z utrzymaniem kontroli nad Grecją. 
W 215 roku p.n.e. na scenę polityczną świata hellenistycznego wkracza Rzym. Na skutek konfliktu interesów w Ilirii, król Macedonii Filip V zdecydował się na sojusz z Hannibalem. W odpowiedzi na to Rzymianie zawarli sojusz ze Związkiem Etolskim co wywołało serię wojen macedońskich. W ich wyniku Macedonia została podzielona na cztery regiony 
i zmuszona do płacenia Rzymowi daniny. W tym samym roku Rzymianie podyktowali warunki zakończenia szóstej wojny syryjskiej. Wkrótce polityka rzymska skłoniła się 
ku bezpośredniemu wcielaniu podbitych terenów do Imperium. 
Kiedy w 148 roku doszło w Macedonii do antyrzymskiego powstania pod wodzą Andriskosa, została ona przekształcona w rzymską prowincję. Po buncie Związku Achajskiego w 146 roku Rzymianie zburzyli Korynt i uczynili Grecję czymś na kształt protektoratu podporządkowanego namiestnikowi Macedonii. W 133 roku p.n.e. umarł król Pergamonu Attalos III, zapisując w testamencie swoje państwo Rzymowi, a cztery lata później na miejsce Pergamonu powołana zostaje prowincja Azja. 
Niezadowolenie z nowych porządków usiłował wykorzystać król Pontu, który w trakcie I wojny mitrydatejskiej doprowadził do antyrzymskiego powstania części Greków z kontynentu i Azji Mniejszej. Powstanie zostało krwawo stłumione przez wojska Sulli i było to ostatnie wystąpienie Greków przeciwko Rzymianom. W 46 roku p.n.e. Grecja właściwa została zamieniona w odrębną prowincję pod nazwą Achaja przez Cezara, a ostateczny kształt nadał jej August w 27 roku p.n.e.


Kolebka starożytnej Grecji

Nowa cywilizacja, która wyłoniła się we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego, wiele zawdzięczał starszym tradycjom bliskowschodnim i egejskim. Nigdy nie miała charakteru monolitycznego, a u kresu swoich dni osiągnęła bardzo zróżnicowany charakter. 
Granice zewnętrzne rozmywały się na przedpolach Azji, Afryki, barbarzyńskiej Europy 
i stepów południowej Rosji. Choć odmienność cywilizacji śródziemnomorskiej nie ulegała wątpliwości, zawsze obecne w niej były także wpływy innych tradycji, które w dużej mierze wpłynęły na jej kształt.
Cywilizacja śródziemnomorska wykazywała znaczna różnorodność form życia politycznego 
i skłaniała się ku eksperymentom. Inne kultury zachowały ciągłość religii i ideologii. Zaś cywilizacja śródziemnomorska wyszła od tradycji rodzimego pogaństwa, a kończyła, ulegając egzotycznemu importowi – jakim było chrześcijaństwo. Za sprawą tej zasadniczej przemiany cywilizacja śródziemnomorska wywarła istotny wpływ na dalsze dzieje.

Wokół basenu Morza Śródziemnego

O kształcie cywilizacji śródziemnomorskiej zadecydowało w dużej mierze położenie geograficzne. Pomimo dużych rozmiarów i zróżnicowania zamieszkujących je ludów, obszar Morza Śródziemnego stanowi jednolity rejon geograficzny. Morze stanowiło podstawowy łącznik. Na jego brzegach rozwinęła się cywilizacja posługująca się kilkoma językami ludów nadbrzeżnych. 
Gospodarka opierała się głównie na uprawie pszenicy, jęczmienia, oliwek i winorośli, konsumowanych głównie na miejscu. Żegluga ułatwiała jednak wymianę dóbr, dlatego nad Morzem Śródziemnym powstały wyspecjalizowane ośrodki handlowe. Żegluga ułatwiała także sprowadzanie metali z innych obszarów.

Kultura świata klasycznego

Ekspansja nadbrzeżnych ludów stworzyła nowy świat. Powstałe cywilizacje prowadziły podboje, lecz nie skupiały się na kolonizacji. Uwaga tworzących je ludów skupiała się przede wszystkim na zaspokojeniu najważniejszych potrzeb.
Jednak w przypadku cywilizacji śródziemnomorskiej wyraźne jest tempo i dynamika rozwoju, które sprawiły, że Grecy uprawiali zboża na terenach Rusi, sprowadzali cynę z Kornwalii, budowali drogi na Bałkanach, używali przypraw, sprowadzanych z Indii i jedwabiu z Chin. Po raz pierwszy w historii starożytnego świata powstają dzieła historyczne. Już w 500 roku p.n.e. tradycja literacka jest w pełni rozwinięta. Reprezentują ją; epika, dramat, liryka, dzieła historyczne i epigramaty.

Języki klasyczne

Przekazy pisemne spisane są w dwóch językach powszechnie używanych w świecie śródziemnomorskim: greckim i łacińskim. To dzięki greckiemu i łacińskiemu piśmiennictwu, ludzie późniejszych epok poznali tę cywilizację i nazwali ją „kulturą klasyczną”.

Znaczenie słowa „klasyczny”

Świetność i potęga klasycznej cywilizacji śródziemnomorskiej fascynowała od zawsze 
i fascynuje nadal. Także niektórzy z jej przedstawicieli uznawali swoje czasy i swoja kulturę za coś nadzwyczajnego. 
Cywilizacja klasyczna była czymś wyjątkowym. Wyznaczała standardy i kształtowała idee, techniki i instytucje, na których miała budować przyszłość. Zasadniczo rzecz biorąc, jedność cywilizacji śródziemnomorskiej odkryta przez jej spadkobierców miała charakter duchowy.

Dziedzictwo klasycznego świata

Osiągnięcia epoki klasycznej tworzą całość, która dała podwaliny współczesnym państwom. Dlatego też epoka klasyczna jest dla nas czymś uchwytnym i zrozumiałym.
Zasadniczą rolę w tworzeniu tego świata odegrali Grecy, którzy w większej mierze niż jakikolwiek inny naród zadecydowali o jego dynamice i ukształtowali jego dziedzictwo. Poszukując doskonałości zadecydowali o ty, jak pojmować ja będą ludzie późniejszych epok. Trudno przeceniać wag ich osiągnięć. Stanowią one najważniejszy z elementów procesu, który ukształtował cywilizację śródziemnomorską

Demokracja w starożytnej Grecji

Około 1000 roku p.n.e. na terenie dzisiejszej Grecji, po długich i zawziętych walkach, zaczęły formować się pierwsze miasta-państwa (polis). W wyniku tego doszło do podziału Grecji na część dorycką (Sparta), achajską (Arkadia) oraz jońską (Attyka). Z tych trzech kultur spartańska stała najniżej, choć militarnie było akurat odwrotnie. 
Tylko dzięki wyjątkowo nieprzystępnym, bo górzystym terenom, zawdzięczają Achajowie 
i Jonowie niepodległość, jako że na bitewnych polach dostawali od prymitywnych Spartan straszne baty. Na całe szczęście część Jonów przetrwała, dzięki czemu świat będzie mógł pysznić się w przyszłości specyficznym ustrojem państwowym, zwanym powszechne demokracją.

Ateny – ojczyzna demokracji


Ojczyzną demokracji są Ateny, starożytne greckie państwo-miasto, położone w urodziwej części Peloponezu, w Attyce. Pierwszy kodeks prawa karnego i cywilnego zawdzięczają Ateńczycy Drakonowi. To właśnie on wprowadził między innymi rozróżnienie zabójstwa – na nieumyślne oraz morderstwa. Jako ciekawostkę można dodać, iż państwo wtedy nie posiadało prawa ścigania sądowego ani łaski, natomiast same rozstrzygnięcia wpłynęły 
na powstanie synonimu surowości prawa.
Równolegle z Drakonem działał w Atenach wybitny mąż stanu oraz poeta o nazwisku Solon. W 594 roku p.n.e. został on wybrany na pierwszego archontę - najwyższego urzędnika państwowy, którego w dzisiejszej hierarchii nazwalibyśmy premierem. Różnica pomiędzy premierem a archontem polega na tym, że ten ostatni wybierany był tylko na rok i sprawował władzę wykonawczą, sądowniczą, dowodził wojskiem oraz sprawował funkcje kapłańskie. Główną zasługą Solona - archonty było to, że przygotował niejako grunt pod zmiany ustrojowe Aten. Dokonał on podziału obywateli na cztery klasy według cenzusu majątkowego, ustanowił tzw. Radę Czterystu, sąd przysięgłych, ujednolicił system miar i wag oraz znacznie poszerzył uprawnienia eklezji – zgromadzenia pełnoprawnych obywateli Aten, którzy ukończyli 20 lat.

Reformy Klejtenesa


W 510 roku p.n.e. niejaki Klejstenes po raz pierwszy w historii świata, w wyniku dogłębnych reform, wprowadził ustrój demokratyczny. Istota reform Klejtenesa polegała na tym, że:
1.Podział na plemiona, bractwa i rody został zastąpiony podziałem terytorialnym.
2.Attyka podzielona została na 3 okręgi, a te z kolei na jeszcze mniejsze rejony.
3.Cudzoziemcy, osiedleni na stałe w Attyce zyskali prawa obywatelskie.
4.Ilość radnych została zwiekszona do pięciuset osób, wprowadzono sad skorupkowy oraz urząd dziesięciu wodzów.
Ogólnie rzecz biorąc, celem reformy było zmniejszenie roli arystokracji, zatarcie różnic majątkowych oraz wymieszanie społeczeństwa.

Demokracja Ateńska

W rezultacie ciągłych reorganizacji, została ustanowiona tzw. Demokracja Ateńska. Sama nazwa pochodzi od demos-lud i kratos – władza, czyli dosłownie ludowładztwo. Oprócz całego mnóstwa drobniejszych zmian, opierała się ona głównie na możliwości udziału 
w zarządzaniu państwem wszystkich pełnoprawnych obywateli, którzy ukończyli 20 rok życia.
Demokracja ateńska miała również słabe strony, choćby ograniczoną możliwość udziału 
w Zgromadzeniach Ludowych obywateli mieszkających poza Atenami. Chłopi, szczególnie 
w okresie prac rolnych nie brali udziału w głosowaniu, ze względu na odległość, jaką musieliby przebyć, żeby oddać głos. Rozwiązaniem tego problemu było oczywiście delegowanie z każdej wioski przedstawiciela, który by zadbał o interesy producentów żywności. 
Krytykowano także (Platon, Arystoteles) czas podejmowanych decyzji, 
co w tamtych, burzliwych czasach miało ogromne znaczenie. W wypadku zagrożenia państwa, mimo urzędu strategów, najważniejsze rozstrzygnięcia musiały jednak zapadać 
na Zgromadzeniu, co nie zawsze było rzeczą rozsądną.
Jedną z głównych zalet demokracji ateńskiej było też to, że urząd archonty i jego ośmiu pomocników trwał tylko rok i choć możliwe było przedłużenie trwania rządów o następną kadencję, to w wypadku jakichkolwiek nieprawidłowości następowała szybka wymiana rządu. Jednak największą zaletą demokratyzacji polis była powszechna możliwość udziału w życiu politycznym wszystkich wolnych obywateli. Niewątpliwie, takie nastawienie obyczajowości ogromnie sprzyjało poszerzaniu horyzontów przez obywateli Ateńskich, horyzontów kulturowych, religijnych a co najważniejsze – intelektualnych. 


Architektura starożytnej Grecji

Wszechstronność świątyń różnorodność sprawiają, że bardzo trudno jest orzec, jakie elementy kultury greckiej maja charakter rodzimy, a jakie są importami. Jest pewne, że sztuka 
i architektura mykeńska czerpała inspirację świątyń ze sztuki azjatyckiej. Jest jednak pewne, że w późniejszym okresie zarówno architektura jak i sztuka wzorowały się na Egipcie.

Architektura świątyń


Architektura starożytnej Grecji to przede wszystkim liczne świątynie budowane na cześć różnych bóstw. Mimo, że świątynie były rozległe i okazałe to jednak, Celli, czyli pomieszczenia kultowe były bardzo wąskie. Uzasadniano to tym, że świątynia spełniała rolę domu bóstwa, a nie jak w chrześcijaństwie miejsca, w którym gromadzili się wierni, aby uczestniczyć w nabożeństwie. 
Klasyczne świątynie starożytnej Grecji budowano zgodnie z wiarą, że pewne kształty 
i proporcje są miłe bogom. Istnieją trzy główne antyczne porządki architektoniczne, które różnią się ornamentyką i proporcjami kolumn, a której konstrukcje opierają się na głowicach. Wspaniałość greckiej architektury nie polega na wysokim poziomie techniki, lecz 
na genialnym wyczuciu proporcji oraz wyostrzonej świadomości perspektywy. Przykładem może być zwyczaj pogrubiania środkowych części kolumn po to, by oglądane z pewnej odległości nie sprawiały wrażenia wklęsłych.

Porządek dorycki, joński i koryncki


Najstarszy jest porządek dorycki, który powstał w VII wieku p.n.e. i występował głównie 
w Grecji i koloniach zachodnich, na przykład na Sycylii i w południowej Italii. Kolumna dorycka charakteryzowała się wybrzuszonym i żłobkowanym trzonem, pozbawiona była bazy, jej głowica miała prostą formę geometryczną. 
Około stu lat później na wyspach Morza Egejskiego wykształcił się bardziej dekoracyjny porządek- joński. Jego charakterystycznymi cechami były woluty (ślimacznice) na głowicach oraz akroteria. Kolumny jońskie różniły się od doryckich tym, że były smuklejsze i posiadały profilowaną bazę.
Kolejny porządek - koryncki powstał w Atenach w V wieku p.n.e. Kolumny korynckie były najbardziej smukłe i charakteryzowały się bogato zdobionymi kapitelami. Ważną ozdobą korynckich głowic były liście akantu, rośliny rosnącej w krajach basenu morza śródziemnego.

Zabytki starożytnych Aten


Zabytki starożytnych Aten podzielone były na trzy główne zespoły: 
najważniejszy Akropol z Partenonem i budowle u stóp wzgórza - m.in. teatr Dionizosa, pomnik Lizykratesa, 
pozostałości 2 rynków (tj. greckiego - Agory i rzymskiego z Wieżą Wiatrów) 
dzielnica garncarzy Keramejkos i wielka nekropola. - grupa budowli na miejscu dzielnicy Hadrianopolis (m.in. świątynia Zeusa Olimpijskiego). 
W drugiej połowie V w. Ateny pod rządami Peryklesa stały się głównym ośrodkiem sztuki, działali tu wybitni architekci. Natomiast w IV w. zapoczątkowano monumentalizację architektury użytkowej (teatry, stadiony), powstawały budowle sakralne i świeckie (hotele 
w Olimpii, arsenał w Pireusie).

Rozkwit budownictwa


W okresie hellenizmu (323-30 r. p.n.e.) nastąpił rozkwit urbanistyki i budownictwa użytkowego. Wznoszono monumentalne budowle świeckie, a w budownictwie mieszkalnym pojawił się dom z malowidłami ściennymi, mozaikami posadzkowymi i urządzeniami kanalizacyjnymi.
Domy, w których mieszkali Grecy nawet ci zamożniejsi były niepozorne gdyż rozrzutność 
w tej dziedzinie i w ogóle nadmierna skłonność do popisywania się posiadanym majątkiem była źle widziana w polis, narzucającej wszystkim mnie więcej podobny nacechowany umiarkowaniem, tryb życia. Natomiast zbiorowość czyniła wszystko, aby swoim bogom wznieść jak najwspanialsze świątynie, które stanowiły świadectwo pobożności i potęgi państwa.



Wojny greckie

W piątym wieku przed naszą erą Grecja w wyniku Wielkiej Kolonizacji – procesu polegającego na zakładaniu państw-miast poza granicami Hellady osiągnęła szczytowy w swej historii obszar terytorialny. Znakomici żeglarze greccy docierali na ziemie Hiszpańskie oraz Italskie od zachodu i małoazjatyckie we wschodniej części Morza Śródziemnego.

W założonych koloniach – pozostających w ścisłych kontaktach z macierzystym miastem panował ustrój polis. Polis było specyficznym wytworem greckim, nazwanym państwem-miastem. W jego kształtowaniu uczestniczyli wszyscy obywatele, posiadało także suwerenność gospodarczą, polityczną oraz możliwość decydowania o polityce zagranicznej. Jak długo Hellenowie mieszkali w swojej ojczystej Grecji system ten był wydajny. Jednakże w miarę sukcesywnego osiedlania się na nowych obszarach stał się zgubny dla samej Grecji. W świadomości obywateli mocno tkwiła koncepcja polis. Kolonie pozostawały w luźnych związkach z macierzystym państwem. Tymczasem w wyniku kolonizacji znalazły się one w sąsiedztwie większych, dobrze zorganizowanych tworów państwowych-chociażby Persji-i co gorsza, zaczęły naruszać granice wpływu owych państw.

Położone na półwyspie Azji Mniejszej osady zostały podbite najpierw przez Lidyjczyków a później przez Persów. Ci ostatni utworzyli na ich miejsce satrapie- własne jednostki administracyjne i narzucili tyranię. Grecy z natury byli wrodzy monarchii despotycznej
-godziła ona przecież w suwerenność polis. Persowie opanowali jednak szybko trakty handlowe łączące kolonie z półwyspem greckim. W takich warunkach doszło w miastach Jonii do powstania. Zostało ono szybko stłumione -powstańcy nie uzyskali pomocy od Greków,gdyż ich „horyzont myślowy” kończył się w granicach i własnego polis. Jedynie Ateny obawiając się o bezpieczeństwo własnych granic posłały rebeliantom 20 okrętów. Mimo wszelakich przeciwności powstanie gorzało długo.Persowie dopiero po kilkunastoletnich walkach opanowali sytuację, zniszczyli Milet i rozciągnęli swoje zwierzchnictwo na Trację i sąsiednie wyspy. W czasie powstania przez przypadek spłonęła świątynia bogini- matki Kybele, czego Persowie nie omieszkali się wykorzystać w swojej propagandzie.

Świat grecki po powstaniu Jońskim pozostał niewzruszony. Sparta była zajęta tłumieniem niesnasek wewnętrznych a do władzy w największym wówczas oprócz Sparty ośrodku – Atenach wysunęła się arystokracja. Ta grupa społeczna dążyła do narzucenia oligarchicznej formy rządów,czyli mówiąc po krótce rządów arystokracji.

Pożar w świątyni Kybele stał się dla Wielkiego Króla perskiego pretekstem to ukarania buntowniczych plemion. Jego wodzowie dostali nakaz zniszczenia Eretrii i Aten. Dopiero teraz Ateńczycy zdali sobie sprawę z powagi sytuacji. Przedstawiciel niższych klas – Temistokles wystąpił z projektem budowy floty,jednak został on odrzucony na rzecz wybranego strategiem znawcy taktyki perskiej- Militadesa. Kiedy wojska perskie skierowały się ku Atenom,za radą Militadesa 10 tysięcy hoplitów wyruszyło do walki. Decydujące starcie odbyło się pod miejscowością Maraton (wrzesień 490 rok). Grecy stojący na wyżynie czekali na reakcje Persów,którzy jako pierwsi przystąpili do ataku. Ciężkozbrojni hoplici w swoim słynnym szyku –falandze ruszyli biegiem ze stoków górskich co umożliwiło im zredukowanie strat – perskie strzały traciły bowiem celność. Zwycięstwo przechyliło się na korzyść Ateńczyków- Persowie wsiedli na okręty z zamiarem opłynięcia Attyki i oblężenia samych Aten. Jak podaje legenda jeden z hoplitów przebiegł 50kilometrową odległość, aby ostrzec ukochane miasto przed zagrażającym mu niebezpieczeństwem – stąd też słynny bieg maratoński. Oddziały hoplitów ruszyły spiesznie ku polis, tak że Persowie zrezygnowali z dalszej walki. Bitwa pod Maratonem ukazała przewagę greckiego szyku nad lekkozbrojnymi Persami. Jednak ta bitwa stała się tylko preludium to późniejszych zmagań.
Król perski nie mógł darować Grecji zniewagi. Porażka pod Maratonem stała się solą w oku despotii. Zaczął więc przygotowywać grunt pod kolejne – decydujące starcie. Zbierał zapasy żywności, przygotowywał trakty, rozpoczął budowę olbrzymiej floty oraz formowanie wielkiej armii a wreszcie- rozsyłał wszędzie „srebrnych łuczników”,czyli talary mające pomóc w uzyskaniu przychylności ze strony lokalnych samorządów.

Ateny nie pozostały dłużne. Temistokles przeprowadził gruntowne reformy wojska i skarbu. Zaczęto w końcu budować flotę. Przeprowadził także reformy polityczne polegające na dopuszczeniu rycerzy do archontatu. Temistokles prowadził więc politykę dążącą do podsycania tendencji demokratycznych, co, jak nie trudno się domyślić nie podobało się arystokracji. Zapłaci za to wysoką cenę-wygnanie, lecz póki co zyskuje przychylną wyrocznię Apollina i pewien sukcesu psychologicznego śmiało realizuje program obronny. Grecja zaczyna się jednoczyć pod sztandarem Związku Panhelleńskiego, na czele związku stanął ówczesny hegemon militarny-Sparta, a celem stały się działania obronne.

W początkowym okresie wojska perskie nie napotkały oporu. Grecy postanowili bronić północnej granicy półwyspu. Spartanie niechętnie przystąpili do walki,podjęłi się jej dopiero po naciskach związkowców. Bez walki poddali Tesalię jednak poddani dalszym naciskom wysłali 300żołnierzy pod wodzą króla Leonidasa. Pod Termopilami Persowie nie zdołali wymusić rozstrzygnięcia gdyż Spartanie bronili się w ciasnym wąwozie zadając agresorom liczne straty. Udało się jednak Persom okrążyć wąwóz i sytuacja obrońców stała się beznadziejna. Leonidas odesłał greków do ojczyzny a sam ze spartanami bronił wąwozu aż do końca. Przyszłe pokolenie opiewać będę tę heroiczną odwagę dwuwierszem Simonidesa „Przechodniu powiedz Sparcie,że wierni jej prawom tu spoczywamy”. Zwycięska flotę perska skierowała się ku Atenom.

Ludność Aten ewakuowano do Salaminy i na Półwysep Peloponeski. Najeźdźcy bez problemu podbili więc opustoszałe miasto. Teraz króle Kserkses musiał tylko zniszczyć flotę grecką stacjonującą w salamińskim porcie. Ruszył więc w sile ponad tysiąca okrętów. Temistokles uciekł się do podstępu podsyłając Kserksesowi informację o rzekomej słabości moralnej helleńskich żeglarzy. Jednak szczęście nie sprzyjało agresorom. Podczas rejsu rozpętała się burza która doprowadziła do uszkodzenia znacznej części okrętów. Nadto w wąskim przesmyku duże statki perskie nie miały możliwości manewru. Nawiązała się więc nierówna walka pomiędzy nimi a zwrotnymi łodziami greckimi. Na dodatek grecy stosowali tak zwane greckie ognie- wybuchającą przy kontakcie z wodą mieszaninę substancji pochodnej smole. oraz technikę abordażu – bezpośredniego ataku załogi na okręt przeciwnika. W takiej walce okręty perskie poniosły olbrzymie straty – był wrzesień 480 roku. Nie przesądzało to jeszcze o wynikach całej batalii jednak pomogło odzyskać helleńczykom supremację nad morzem i własnymi wybrzeżami.

Wybuch powstania w Babilonii zmusił Kserksesa do powrotu ze znaczną częścią wojsk. Zostawił on swego pełnomocnik Mardoniusza z zadaniem dokończenia ofensywy. Mardoniusz zmusił Ateńczyków do ponownego opuszczenia kraju jednak w wkrótce dzięki hartowi wojskowemu i wyszkoleniu Spartan przegrał bitwę pod Platejami (479). Od tej pory znaczące stały się sukcesy floty greckiej. Persów wypierano na wschód zaczęto także oczyszczać wybrzeża Macedonii i Tracji z załóg perskich. W końcu pod wodzą Pauzniasza wyparli nieprzyjaciół za granice Hellady.

W wyniku wojen perskich Grecja znalazła się pod wpływem zagrożenia zewnętrznego, jednak nie zdołało ono przezwyciężyć tendencji podziałowych.Aten wyrosły na nowego , obok Sparty hegemona. Utworzono Związek Morski- organizację przeciwstawną do Spartańskiego Związku Peloponeskiego. Wszystkie te czynniki sprawiły,że dla Grecji otwarła się nowa karta jej historii.

Mit o powstaniu świata i człowieka

Spośród wielu pytań jakie stawiał sobie człowiek uzyskanie odpowiedzi na dwa z nich było dla niego najważniejsze. Pytania te powiązane ze sobą dotyczyły dzieła kreacji świata – a więc jak powstał świat i człowiek. Odpowiedź na te pytania zawarta była w szczególnych rodzajach mitów, w mitach kosmologicznych, czyli mitach o powstaniu świata i jego elementów; oraz w mitach antropogenicznych, czyli tych opisujących powstanie człowieka.
Tak jak w przypadku pozostałych mitów, również w tych opowieściach najważniejsze było odczytanie języka mitu. Zrozumienie symboliki i alegorii, czyli braku dosłowności. Mit zawsze zawierał niedopowiedzenia.
Nie istniała jedna obowiązująca wersja mitu, było wiele modyfikacji nawet w obrębie jednego kręgu kulturowego. Mimo to pomiędzy różnymi mitami kreacyjnymi istnieją podobieństwa.
Jednym z ciekawszych mitów jest słowiański mit kosmologiczny. Jest znanych około 59 wersji tego mitu.
Słowiański mit kosmologiczny należy do mitów dualistycznych, a więc zawierających dwóch kreatorów świata. Ludzkość tworzyła mity dualistyczne ponieważ nie rozumiała zasady świata i tego czemu Bóg stworzył świat tragiczny i smutny. W wielu kulturach mity zaczynały się podobnie, tak jest również w przypadku tego mitu. Tak więc na początku istniał Chaos, nie był on jednak tożsamy z próżnią, zawierał wszelka potencję, możliwości nieograniczone. Chaos istniał amorficznie, w sposób nieuporządkowany. Jako pierwsze pojawiły się prawody, praocean, na którym kołysały się w łódce dwa bóstwa : stare i młode. Określenia te są alegoriami Boga i Demona. Demon nalegał na stworzenie lądu. Bóg zgodził się i rozkazał mu z dna oceanu przynieść garść piasku. Warunkiem powodzenia było wypowiedzenie magicznej formuły brzmiącej : „biorę cię w imię Pańskie” . Demonowi udało się wydostać piasek z dna oceanu dopiero za trzecim razem, kiedy zmuszony był do wypowiedzenia tych słów. Kiedy powraca na łódkę zasypiają. Ponieważ młode bóstwo nie chce dzielić władzy nad światem ze starym bogiem zaczyna go spychać z łódki. Pod ciałem starego boga ziemia zaczyna się rozrastać na wschód a później na południe. Gdy stary bóg zaczyna gonić młodego boga, pod jego stopami ziemia powiększa się na zachód i północ. Zaczynają tworzyć świat przeciwieństwami, wzajemnie ze sobą w dziele stworzenia konkurują. Demon zostaje pokonany i strącony do podziemi a tam przykuty łańcuchem. Nie dokonuje tego jednak Bóg, lecz Jego pomocnik. Na Słowiańszczyźnie Zachodniej był to św. Michał Archanioł, na Słowiańszczyźnie Wschodniej św. Jerzy. Demon przez cały rok rozkuwa łańcuch, pierwszy wiosenny piorun skuwa go na nowo, chroniąc przed końcem świata. Gdyby doszło do ponownej konfrontacji pierwszych bóstw świat przestałby istnieć.
Mit ten buduje świat trójdzielny. Jest świat jednorodnie dobry, będący światem niebiańskim, jest świat jednorodnie zły, czyli świat podziemi i piekła, a pomiędzy nimi istnieje nasz świat, w który siły zła i dobra ingerują.
Kosmos jest dychotomiczny, trwa nieustanna walka między dobrem i złem. Mit także waloryzuje przestrzeń, określa miejsca złe i dobre. Świat boski to świat jasny, wschodni i południowy, taki jaki powstawał pod ciałem Boga w trakcie stwarzania. Świat szatański jest światem opozycyjnym, czyli światem ciemnym, zachodnim i północnym. Mit również buduje czas, w jakim żyje dana grupa. W tym wypadku czas jest czasem rozkuwania łańcucha przez Demona. Rozkuwa go od wiosny do wiosny, to są granice czasu, podstawa aby orientować życie w czasie. Czas tego mitu jest czasem kolistym. Co roku każdej wiosny dokonuje się to samo, od nowa zaczyna się początek. Łańcuch Demona zostaje ponownie skuty, rozpoczyna się nowy czas, czas powolnego rozkuwania łańcucha do następnej wiosny. Świat zatacza koło. Co roku znajduje się w tym samym punkcie początku i zbliżającego się końca. Oprócz czasu kolistego w mitach napotykamy także czas linearny, liniowy. Mamy z nim do czynienia w micie biblijnym, czas liczony jest od narodzin Chrystusa, jest jeden punkt zaczynający historię i odliczanie czasu. Czas toczy się dalej i nie wraca do tego momentu, nie ma ponownego początku, może być tylko wspomnienie tego co dokonało się tylko raz. Mit buduje ontologie, określa jaki świat jest.
Kolejnym rozpowszechnionym mitem jest biblijny mit stworzenia. Ten mit zawiera inne przesłanie symboliczne. Przed wszystkim mamy do czynienia z jednym kreatorem – Bogiem. Świat powstaje tylko w wyniku Jego działania, na jego podobieństwo, jest więc dziełem dobrym. Szatan istnieje z boku dzieła tworzenia, ingeruje dopiero później. Wszystko co stworzone należy do Boga, on jest jedynym Ojcem stworzenia. Podczas stwarzania obowiązuje hierarchia i porządek. Wyznaczają one miejsce jakie zajmują stworzenia w świecie. Na początku powstają rośliny za nimi zwierzęta, natomiast zwieńczeniem dzieła stworzenia jest człowiek. Człowiek będący odbiciem Boga, najdoskonalsze dzieło rąk Bożych. Inny także jest podział czasu. Bóg stwarza w czasie 6 dni, dzień siódmy przeznacza na odpoczynek. Orientuje to podział tygodnia człowieka. Miara staje się tydzień, nie tak jak w micie słowiańskim rok. Doświadczenie czasu również jest doświadczeniem świętym. W chrześcijaństwie ważna jest wartość tygodnia. Tydzień jest okresem czasu zagwarantowanym opowieścią mityczną. 
Najsłynniejszym mitem kosmologicznym jest mit grecki. Znanych jest około sto pięćdziesiąt dziewięć wersji tego mitu. W tym micie również pojawia się Chaos, jako istniejący w prapoczątkach. Z niego wyłoniły się dwie siły – Uranos –Niebo i Gaja – Ziemia. Uranos codziennie spadał na Gaję i ja zapładniał. Dzieci zrodzone miały być umieszczone we wnętrzu Ziemi, czyli Gai. Jedno z dzieci, czyli Kronos został wypuszczony z ciała matki, kiedy spadał na nią Uranos. Uranos został okaleczony przez syna. Nad światem zapanował Kronos. Kronos, bóg, ożenił się z Reą. Obawiając się śmierci z ręki syna połyka wszystkie swoje dzieci. Rea odkłada jednego syna Dzeusa, zostaje on wychowany przez boginie wody, nimfy. Kiedy dorasta zabija ojca i zostaje najważniejszym bogiem.
Język tego mitu jest przebogaty w symbolikę. Przed wszystkim w micie tym zostaje określone odczucie czasu. Kronos po grecku oznacza „czas”, wraz z jego panowaniem pojawia się świadomość upływu czasu. Czas zaczyna istnieć. Czasy Kronosa zwane są Arkadią. Przed Kronosem świat istniał amorficznie. Czas zaczyna porządkować życie. Mit również określa w jakich ramach czasowych toczy się życie. Kiedy Uranos- Niebo spada na Gaję – Ziemię zaczyna się noc Dochodzi do hylogenii, czyli połączenie nieba i ziemi. Kiedy Uranos wraca na swoje miejsce, czyli w gorę zaczyna panować dzień. Dla Greków więc istotnym okresem czasu nie jest tydzień ani rok lecz dzień. Podkreślona zostaje wartość dnia i nocy. Poza opowieścią mityczną dowodem może być hasło „carpe diem” czyli „chwytaj dzień”, jak również podejście do życia i czasu zwane hedonizmem. Hedonizm od greckiego „hedone” rozkosz, zakładał przyjemność i brak cierpień jako naczelny cel życia ludzkiego.
W micie tym możemy również zauważyć, że tworzenie świata jest trudnym procesem a nie aktem jednorazowym. Tworzenie jest ciężkie i wymaga poświęceń. Aby powstał świat konieczna jest ofiara. W micie greckim jest to ofiara z ojca, z Uranosa a później z Kronosa, w chrześcijaństwie natomiast ofiara z syna, z Jezusa Chrystusa. Konsekwencja tej pierwotnej ofiary jest składanie ofiar przez ludzi. Bogowie na początku świata składają ofiarę, porządkuje to świat. Za ta pierwsza ofiara następują kolejne.
Tak jak stwarzanie, tak również i destrukcja świata jest procesem. Poprzedzają ja znaki, wiele się w tym czasie dzieje.
Mit grecki zawiera także archetyp matki. Archetyp od greckiego „archetypon” pierwowzór, prototyp jest praosobą, prasytuacją. Archetyp jest petryfikacją czyli skamienieniem w kulturze. Coś co nie podlega modyfikacji a dostarcza wzorów. Z mitu greckiego kultura europejska przejęła archetyp matki, kobiety podległej mężczyźnie tylko do granicy dobra jej dziecka. Kiedy dziecko zostaje krzywdzone matka dąży do ratunku. Tak było w przypadku Gai, która wypuściła ze swego wnętrza Kronosa, tak było w przypadku Rei, która uratowała Dzeusa. Nie został natomiast przyjęty archetyp Najświętszej Maryi Panny, jako współ odkupicielki , tej która poświęca swoje dziecko dla dobra ludzkości.
Co można zauważyć, szczególnie w mitologii greckiej to fakt, że bogowie często żenią się ze swoimi siostrami. Bogowie są symbolika pełni, dobrobytu, braku różnic. Pełnia jest w kulturze ewokowana czyli wywoływana symbolika jedności krwi. Bogowie w podzielony świat niosą jedność. Ludzie żyją w świecie podzielonym i rozdartym, życie człowieka jest dramatem, pełnym tragicznych wyborów. Bogowie sprawiają, że świat staje się asemantyczny, zanikają różnice i podziały.
Mit o stworzeniu świata pomaga więc na nowo stwarzać każdy dzień, orientuje przestrzenie, czas życia ludzkiego. Pozwala oswoić świat człowieka.

Religia, wierzenia Greków

Od najdawniejszych czasów próbowano znaleźć definicję człowieka, jakieś samookreślenie, które najlepiej wyraziłoby jaki jest człowiek. Wraz z rozwojem cywilizacji zauważano różne cechy istotne i charakterystyczne dla bycia człowiekiem. Starano się także określać człowieka w relacjach do świata, do drugiego człowieka, do świata idei. Tak więc wielki myśliciel i filozof, uczeń Akademii Platona - Arystoteles (384-322 r. p.n.e. ) nazwał człowieka „Zoon Politicon”, w wolnym tłumaczeniu „zwierze polityczne”. Jednak określenie polityczne jest tutaj tożsame z określeniem „społeczne”. Podobnie na człowieka patrzył Cycero (106-43 r. p.n.e.), który powiedział „Homo est animal sociale” – „Człowiek jest zwierzęciem społecznym”. Człowiek który umie żyć w grupie, umie się porozumiewać z innymi jej członkami, jest istotą wspólnotową. W tym wypadku określono część istoty człowieka w odniesieniu do drugiej istoty ludzkiej.
Jeżeli chodzi o materialną naturę człowieka, A. Bergson, antropolog, wprowadził pojęcie „Homo Faber” czyli „człowiek zręczny”. Człowiek wytwórca narzędzi, ten który potrafi tworzyć sztuczny świat, ten który korzysta z dobrodziejstw przyrody, umie je wykorzystać.
Oprócz tych dwóch określeń spotykamy także „Homo Symbolicus”, czyli „człowieka symbolicznego”, tego, który określa siebie i relacje do świata za pomocą symboli.
Poza tym znamy „Homo Ludens”, czyli „człowiek bawiący się”, pojecie stworzone przez J. Huizinga.
Kolejny wielki badacz Mircea Eliade stworzył termin niezbędny dla prawidłowego zrozumienia kim jest człowiek, mianowicie człowieka określił jako „Homo Religiosus” „człowiek religijny”, uczestnik wspólnoty religijnej. Ten który żyje w kosmosie, ma tego świadomość i próbuje ten świat odczytać i rozszyfrować. Zauważa ze wszystko ma swoje miejsce i przyczynę. Aby mógł w tym świecie żyć musi się dowiedzieć jak i gdzie manifestuje się sacrum w jego otoczeniu. Sacrum z łacińskiego „to co święte” jest w wiecznej opozycji do profanum (łacińskie „pro” – przed i „fanum” okręg poświęcony) – tego co zwyczajne, pozbawione signum- znaku świętości. Homo religiosus może żyć tylko w świecie tak zorientowanym. Poszukuje on więc hierofanii. Hierofanie od greckiego „hieros” święty , to te miejsca w których objawia się sacrum. Poza tym człowiek religijny 
jest powiernikiem zbiorowej pamięci religijnej, musi znać mit i rytuał. Mitologie narodów zawierały odpowiedzi na najważniejsze pytania, umożliwiały obcowanie z sacrum, wejście w czas święty. Dwie najbardziej znane mitologie świata, czyli mitologia Greków i Rzymian są tego doskonałym przykładem.
Co ważne do zaznaczenia to to, ze mitologia nie jest tożsama z religią, jest wobec niej czymś pierwotnym. To na mitach i mitologii kształtuje się rytuał i obrzęd, konieczne wyznaczniki życia religijnego. Nie należy traktować mitologii jedynie jako zbioru baśni i fantazji. Jak pisał o mitach wybitny religioznawca Mircea Eliade, mit w kulturze pierwotnej był opowieścią paradygmatyczną, stanowił fundamentalna prawdę, był święta narracją. Mit pełnił również ważna role w życiu społecznym. Określał normy etyczne, tworzył światopogląd grupy, porządkował przestrzeń zamieszkaną przez ludzi i inne istoty. Mit nie był jednocześnie czymś uniwersalnym. W podzielonym świecie greckim każde państwo, każda wieś miała swoje mity i swoich bogów, którzy mogli być zupełnie nie znani poza tym terenem.
Zanim Grecy stworzyli mitologię czyli przeogromny zbiór uporządkowanych wierzeń przeszli przez kolejne etapy poznawania.
I tak patrząc na kolejne stadia rozwoju religii spotykamy fetyszyzm, a więc oddawanie czci boskiej przedmiotom martwym, które są uważane za siedzibę ducha złego lub dobrego. Fetyszyzm jest czymś naturalnym dla człowieka który widzi tyle rzeczy, których nie rozumie. Pierwotnymi wyobrażeniami bóstwa dla Greków były wiec kamienie, kawałki drzew, czy też całe drzewa, słupy, stożki. W późniejszym okresie dodatkowo ozdabiane w różny sposób, a więc widzimy już zaczątki późniejszego kultu. Fetyszami były przedmioty szczególne. Mogły to być kamienie czy drzewa rosnące przy rozstajnych drogach. Tereny graniczne zawsze uważane były za obszary niejednorodnych mocy, tam właśnie sytuowane było sacrum. Poza tym meteoryty, a więc kamienie szczególne, które przenikały ze świata nieznanego. Przypisywane im były szczególne właściwości, np. obłąkany który usiadł na takim kamieniu odzyskiwał rozum. Również stare, szczególne drzewa były uważane za świętość. Drzewem świętym w wielu kulturach, również w kulturze greckiej był dąb.
Następnie kolejnym wcieleniem siły wyższej były zwierzęta. Uważano je za święte, oddawano im cześć. W najdawniejszej Grecji mogły być również uważane za przodków rodów. Określamy to jako totemizm.. Nazwa pochodzi z języka Indian gdzie „totem” oznacza „zwierzę”, „roślinę”, „przedmiot”. Określona grupa wierzyła, że łącza ja z totemem więzi pokrewieństwa. Totem otaczała cześć, nie wolno było go zabijać ani w jakikolwiek sposób profanować. Totem był znakiem rozpoznawczym dla grupy i czczony był w jej obrębie. I tak na wyspie Samos czczona była owca, w Tebach szczególnym zwierzęciem była łasica, w Delfach natomiast wilk. 
Stopniowo bogowie przybierali coraz bardziej ludzkie postaci , następowała antropomorfizacja bogów, i z postaci zwierzęcych zostawały tylko szczegóły. A więc satyr miał już tylko spiczaste uszy, nie był natomiast postacią kozła.
Świat Greków coraz bardziej zaludniał się bogami. Każda czynność miała swojego patrona, każde zjawisko było powodowane przez kogoś innego. Ta mnogość bogów uległa pewnemu przerzedzeniu wraz z pojawieniem się Homera i stworzeniem bogów olimpijskich.
Zanim do tego doszło ludzie zaczęli odkrywać, ze dusza ludzka również ma wpływ na świat rzeczywisty. W Grecji dusza człowieka wyobrażana była w postaci małej laleczki zwanej „kore” która zamieszkuje ciało człowieka i jest widoczna przez źrenice oka. Mogła ona czynić dobro i zło. Po śmierci człowieka, kiedy przenosi się w zaświaty, uzyskuje dar jasnowidzenia, może zsyłać prorocze sny, lecz także może skazywać na chorobę czy obłąkanie. Tak jak we wszystkich kulturach, za szczególnie niebezpieczne uważali Grecy dusze tych ludzi którzy zmarli przedwcześnie, śmiercią tragiczną. Świat Greka był więc zaludniony przez demony, siły nieczyste, przed którymi należało się chronić czy to śpiewami czy hałasem.Świat Greka zaludniały również duchy. Wiara w duchy zwana jest animizmem. Animizm od „anima” „dusza” i „animo” „ożywia”. Wraz z animizmem świat człowieka się podwoił. Powstała dychotomia, czyli podział dwuczłonowy między przedmiotem a tym co stanowi istotę przedmiotu. Istota przedmiotu jest niewidzialna ale konieczna. Tak tez rzeczywistość uzyskuje dwa wymiary :widzialny i niewidzialny. Wraz z animizmem panuje również manizm, czyli kult zmarłych przodków. Grecy wierzyli ze zmarły był potęga, mógł w każdej chwili wrócić, a jego powrót zwiastował nieszczęścia. Konieczne więc były obrzędy przejścia zamykające mu drogę powrotną. Aby przebłagać dusze, konieczny był płacz, poza tym ofiary ze zwierząt, obchodzono stypę i Zaduszki – zastawiano stół dla zmarłych.
Z kultu duchów rozwinął się kult herosów, czyli ludzi wybitnych szczególnie czczonych po śmierci.
Ważnym etapem rozwoju religii greckiej i mitologii było pojawienie się Homera i Hezjoda. Oni stworzyli najbardziej znane i typowe postaci bogów. Jak pisze Herodot :”Hezjod i Homer stworzyli dla Greków cały system bogów i dali bogom przydomki i każdemu z nich wyznaczyli zakres władzy i utrwalili jego postać”. Dwaj poeci wprowadzili porządek w chaos jaki panował, ustalili jasne zależności. Poza tym za ich sprawa dokonał się znaczący przełom. Świat do tej pory pełen duchów, sił nieczystych zaczął się porządkować. Miejsce niezliczonej masy bożków zajęli bogowie olimpijscy. Bogowie ci zostali skonstruowani w wyobraźni na podobieństwo Greków, podobnie wyglądali, mieli podobne problemy, poza tym mieli także ludzkie cechy charakteru – te pozytywne i negatywne. Bogowie rządzący światem stawali się coraz bliżsi, każdy z nich miał swoja jasną i znana ludziom historię. Znika już „deus otiosus”, czyli „bóg oddalony” o nieznanej biografii i historii , a na jego miejsce przychodzi bóg z ludzka twarzą, wyróżniający się nieśmiertelnością. Nastąpił rozdział religii, na ta oficjalna z bóstwami Homera i na ta ukrywaną – ludzie bowiem nie przestali wierzyć w złowieszczą moc duchów. Również dążenie do uniformizacji religii się nie powiodło. Ciągle obecne były różnice między bóstwami czczonymi w poszczególnych gminach. Każdy czcił innego boga i nie istniał kult najwyższego spośród bogów. Dla każdej gminy, czy nawet człowieka najważniejszy mógł być zupełnie inny bóg. 
Mitologia grecką czerpała również z innych obszarów świata a więc, rozpowszechnił się na terenie Grecji kult Izydy i Ozyrysa ( bóstw egipskich), a także kult Kybelle z terenów Azji Mniejszej.
Cecha ciągle w religii greckiej obecna był politeizm, jako wiara w istnienie wielu bogów rządzących światem. Prawdziwa mocą dysponuje bóg i tylko on ma możliwość zmiany rzeczywistości. Politeizm jest już uważany za religię. A wiec mitologia tworzyła świat ludzi i określała doświadczenia człowieka. Mitologia grecka była dla Greków niezbędnym źródłem doświadczania własnej tożsamości.
Mitologia i politeizm były także niezbędnym etapem dojścia do monoteizmu, którego pierwsze próby pojawiły się dzięki Ksenofanesowi z Kolofonu. Krytykował on antropomorficzne wielobóstwo i głosił wiarę w jednego boga.
Mitologia niosła Grekom nadzieje i była przez nich traktowana poważnie. W ten sposób rozumieli oni świat.

Najsłynniejsze mity greckie

O bogach i bohaterach Grecy opowiadali legendy, zwane potocznie mitami. Greckie mity 
są tak piękne, że nie poszły w zapomnienie, choć ludzie dawno przestali wierzyć w istnienie helleńskich bogów. Z wielu historii w pamięci ludzi zachowało się kilka najpiękniejszych, które nawet we współczesnym świecie nie straciły nic ze swojej aktualności. Opowiadają one o męstwie, odwadze i potędze miłości.

Mit o początku świata


Na początku był Chaos. Za Chaosu wyłonili się pierwsi bogowie: Uranom - Niebo i Gaja -Ziemia. Mieli oni dzieci, lecz Uranos strącał je wszystkie do Tartaru, bowiem nie mógł znieść ich potworności. Zrozpaczona Gaja namówiła jednego z synów by dokonał zemsty. Kronos mieczem pozbawił ojca męskości. 
Rozpoczęło się wtedy królowanie Kronosa, który poślubił swoja siostrę Reję. Bojąc się przepowiedni ojca, że również zginie z ręki syna, bóg pożerał swoje dzieci tuż po narodzeniu. Jednak Reja nie mogła się z tym pogodzić i kiedy urodził się Zeus, dała Kronosowi wielki kamień owinięty w pieluszki. Kronos połknął go, niczego nie podejrzewając. Niemowlę ukryto na Krecie, gdzie wychowywało się pod opieką nimf górskich i kozy Amaltei. 
Kiedy Zeus dorósł, obalił Kronosa i oswobodził ukrytych w jego wnętrznościach braci 
i siostry. Bogowie podzielili się władzą, za siedzibę obrali Olimp i wiedli boskie życie, kłócąc się i kochając oraz bacznie obserwując ludzi. Zeus także miał dużo dzieci, nie tylko 
z małżonką Herą, również z innymi boginiami i kobietami ziemskimi.

Mit o Demeter i Korze


Za zboża, płody ziemi, rolnictwo odpowiadała bogini Demeter. Gdy Hades porwał 
do podziemi jej ukochaną córkę, bogini wpadła w rozpacz i w poszukiwaniu Kory opuściła Olimp - a na jej rozkaz ziemi stała się jałowa i przestała rodzić. Wówczas Zeus i Hades musieli ustąpić - nie mogli jednak całkiem oddać Kory matce, ponieważ zjadła 
w podziemiach ziarenka granatu - pożywienie zmarłych. Zawarto, więc kompromis. Kora dziewięć miesięcy spędza na ziemi z matką, a na trzy schodzi do męża, do podziemi - wtedy życie na ziemi zamiera i panuje zima. Ale wiosną Kora powraca, a wraz z nią - kiełkują nasiona i rodzi się życie.

Mit o Prometeuszu


Prometeusz był jednym z bóstw pomniejszych, synów Ziemi i Nieba. Ulepił on figurę ludzką 
z gliny i łez, a że człowiek był słaby, kruchy i bezradny wobec świata - Prometeusz wykradł bogom ogień, podarował go ludziom, by mogli się ogrzać i bronić się przed niebezpieczeństwami natury. Spotkała go za to okrutna kara - został przykuty do skały, tam zaś głodny sęp wyjadał mu wątrobę.

Mit o Heraklesie


Jednym z najbardziej popularnych bohaterów greckich był Herakles, syn Zeusa i królowej Alkmeny. Odznaczał się nadludzką siłą i niezmierną odwagą. Dokonał wielu nadzwyczajnych czynów. Najważniejsze to dwanaście prac Heraklesa, które podjął na rozkaz jednego 
z greckich królów, swego bliskiego krewnego. Musiał być mu posłuszny, gdyż taką karę wyznaczyli mu bogowie za zbrodnię, której dopuścił się w gniewie.

Mit o Dedalu i Ikarze


Dedal był sławnym rzeźbiarzem i budowniczym. Podziwiano go w całej Helladzie. Królowi panującemu na Krecie wzniósł on wielki pałac zwany Labiryntem. Budowla składała się 
z wielu sal i korytarzy, tworzyła tak skomplikowaną plątaninę, że nie podobna było z niego wydostać się. W tym Labiryncie król umieścił potwora, półbyka-półczłowieka - Minotaura. Mijały lata i Dedalowi coraz ciężej było żyć na Krecie. Ale jej władca nie chciał za nic uwolnić sławnego artystę. Wówczas zrozpaczony budowniczy wpadł na śmiały pomysł. Sporządził dla siebie i dla swego syna, Ikara, skrzydła z piór sklejonych woskiem. Jak potężne ptaki poszybowali nad morzem. Ikar zachwycony lotem zapomniał o przestrogach ojca. Dedla radził mu, by nie zniżał lotu, gdyż wtedy wilgoć unosząca się z morskich fal, obciąży mu nadmiernie skrzydła. Nie powinien jednak lecieć za wysoko, aby wosk nie stopniał pod wpływem gorącego słońca. Ikar nie posłuchał tych rozsądnych rad. 
Z młodzieńczą niecierpliwością wzbijał się coraz wyżej i wyżej. Wówczas zdarzyła mu się rzecz straszna. Ze skrzydeł zaczęły się sypać pióra i wkrótce Ikar spadł jak kamień w morskie fale.

Mit o Orfeuszu i Eurydyce


Orfeusz był synem muzy Kaliope i króla Tracji. Potrafił grać na lutni tak pięknie, 
że wszystko, co żyło, zbierało się wokół, by go słuchać. Eurydyka była jego ukochaną żoną, nimfą drzewną, która zmarła ukąszona przez żmiję. Zrozpaczony Orfeusz zrobił coś, 
na co niewielu byś się odważyło - poszedł do Hadesu. W jego muzykę zasłuchał się Charon 
i Cerber, a wzruszony Hades obiecał oddać Eurydykę. Był tylko jeden warunek - Orfeusz miał nie oglądać się za siebie. Niestety, śpiewak tak bardzo pragnął spojrzeć na ukochaną, 
że niepomny przestróg odwrócił się. Zgodnie z umowa w tym momencie stracił ją na zawsze. Sam błąkał się potem po świecie, śpiewając o swojej rozpaczy.

Mit o Tezeuszu i Ariadnie


W labiryncie zbudowanym przez genialnego budowniczego Dedala, króla Krety – Minos umieścił swojego syna, uwięzionego w ciele potwora - Minotaura. Ateńczycy mieli obowiązek corocznie oddawać siedem dziewcząt i siedmiu chłopców na żer Minotaurowi. 
Od tego haraczu uwolnił Ateny Tezeusz, który wyruszył do labiryntu z zamiarem zabicia potwora. Zakochana w nim królewna kreteńska Ariadna dała mu kłębek nici, której koniec Tezeusz przywiązał przy wejściu do labiryntu. Dzięki nici po zabiciu potwora, bezpiecznie wyszedł z pułapki.

Mit o Edypie


Edyp był synem Jokasty i Lajosa, któremu wyrocznia przepowiedziała, że zginie z ręki własnego syna. Toteż, kiedy urodziło się dziecko, król kazał przekłuć chłopczykowi stopy żelazem, związać i porzucić w górach. Chłopczyka znaleźli pasterze i oddali na wychowanie królowej Koryntu, która nie miała własnych dzieci. Chłopca nazwano Edyp. 
Wychowywał się Edyp w bogactwie, ale nie był szczęśliwy, gdyż nikt nie chciał mu wyjawić tajemnicy jego pochodzenia. Pojechał zatem do wyroczni do Delf. Wyrocznia powiedziała mu, by nie wracał do ojczyzny, gdyż zabije swojego ojca i ożeni się z matka. Edyp sadząc, 
że królestwo Koryntu są jego rodzicami postanowił tam nie wracać i założyć dom w innych stronach. Idąc wąwozem spotkał na drodze możnego pana na wozie. Ponieważ było ciasno, służba kazała Edypowi ustąpić z drogi. Edyp nie usłuchał, więc wywiązała się kłótnia i walka w której tamci zginęli. Edyp poszedł dalej, nie wiedząc że los postawił mu na drodze jego ojca – Lajosa.
W Tebach rządy objął Kreon. Jednak kilka dni później pojawił się tam Sfinks i powiedział 
że dopiero wtedy ustąpi z ziemi tybeńskiej, kiedy ktoś odpowie mu na zagadkę, której nauczył się od muz. Nikt jednak nie umiał dąć odpowiedzi. Miasto okryło się żałobą, gdyż potwór codziennie porywał ludzi. 
Kreon ogłosił wówczas, że ten kto odgadnie zagadkę, otrzyma królestwo i ożeni się z Jokastą, wdowa po Lajosie. W tym dniu przybył do Teb Edyp. Myślał nad zagadką cały dzień, a kiedy położył się spać miał sen, który podał mu właściwe rozwiązanie. Rano poszedł do Sfinksa 
i podał odpowiedź.
Kreon dotrzymał słowa. Edyp panował razem z Jokastą. Doczekał się dwóch synów i dwu córek, jednak Teby bez przerwy nawiedzały rozmaite klęski. Wezwano więc wieszcza – Tejrezjasza. Terezjasz wyjawił Edypowi, że jest on winien dwóch strasznych rzeczy: zabójstwa ojca i kazirodztwa z matką. Na wieść o tym Jokasta powiesiła się, a Edyp wykuł sobie oczy, odział się w łachmany wziął kij i wyszedł z miasta, razem z córkami, które 
go prowadziły, w poszukiwaniu ziemi, gdzie mógłby się do grobu położyć. Zmarł wreszcie 
w miejscowości Kolonos w pobliżu Aten, a pochowany został w gaju, do którego z wiosna zlatywały się roje słowików.

Mit o Antygonie


Antygona była siostrą Eteoklesa i Polinejkesa. Miała również siostrę – Ismenę. Jej ojcem był Edyp. Po śmierci Edypa w Tebach na przemian rządzić mieli obaj bracia, ale Eteokles postanowił nie dzielić się z nikim władzą i wygnał brata z kraju. Polinejkes schronił się 
w Argos u króla Adrastosa. Ożenił się z jego córką i namówił go do wyprawy przeciwko Tebom. Adrastos zebrał wojsko i obległ miasto, jednak Tebańczycy uczynili wypad i odnieśli zwycięstwo. 
W trakcie starcia polegli wszyscy wodzowie argosońscy. W ferworze walki zginął także Eteokles. Po jego śmierci władzę w Tebach objął Kreon. Zakazał on grzebania ciała zdrajcy Polinejkesa. Jednak Antygona niepomna przestróg siostry i grożących jej konsekwencji 
ze strony władcy, pochowała brata, aby jego dusza mogła odzyskać spokój duszy i połączyć się z bogami. Za swój czyn została skazana przez Kreona na śmierć przez zamurowanie. Jednak do końca dzielna dziewczyna była przekonana, że postąpiła dobrze i pomogła swojemu bratu.



Sparta

Na półwyspie peloponeskim, w południowej części Grecji rozwijało się polis- Sparta. Dzieje owego polis potoczyły się w tak charakterystyczny sposób,że nie sposób pominąć jej mówiąc o Helladzie.

Historia mówi,że jego założycielem omawianego państwa-miasta było archaiczne plemię Dorów, którzy osiedlili sięw żyznej dolinie rzeki Eurotas.Dorowie jako ludność na wyższym poziomie rozwoju niż ludnośc rdzenna szybko opanowali ową dolinę. Zwycięzko wyszli także z walki o równinną Lakonię. Podporządkowali sobie tamtejszą ludność uzależniając ją od siebie. W końcu Dorowie od stolicy swego państwa – Sparty,nazwali się spartanami.
Tyle o początkach polis mówi historia. A co z wszechobecną w kulturze antycznej legendą i mitem?

Otóż według tradycji założycielem królestwa spartańskiego był Likurg, władca żyjący w VII wieku (przed naszą erą oczywiście). Uważa się go powszechnie za protoplastę prawa które-jak wieść niesie-otrzyma