Średniowiecze jako epoka odrodzenia cywilizacji
Temat, który postaram się rozwinąć dotyczy epoki średniowiecza - jej kultury, sfery gospodarczej, politycznej oraz religijnej.
Średniowiecze (jak się oficjalnie uważa) trwało od wieku V do XV, ja jednak będę rozpatrywał okres krótszy, do około XII/XIII wieku pomijając zmiany jakie zaczęły się dokonywać w późnym średniowieczu.
Ramy geograficzne, które zawiera temat to Europa Zachodnia (głównie tereny Niemiec, Francji i Włoch - państwa papieskiego, później także Anglii)
W celu odpowiedniego omówienia tematu należy podjąć następujące kwestie:
Podłoże historyczne nowej epoki
Rola Kościoła (nauka, kultura, religia)
Sfera społeczno - gospodarcza
Polityka wczesnego średniowiecza
Od zawsze granice cesarstwa rzymskiego były nękane najazdami plemion barbarzyńskich, Hunowie, Goci, Słowianie - ludy zamieszkałe potem na terenie Europy w dużym stopniu przyczyniły się do upadku cesarstwa. Ale te same ludy stworzyły również cywilizację średniowieczną. Upadek w 476 roku cesarstwa zachodnio-rzymskiego jest uważany za początek nowej epoki w dziejach ludzkości. Kultura, sfera gospodarcza, polityka - są już zupełnie zmienione w stosunku do świata antycznego.
Plemiona barbarzyńskie dążąc do zamieszkania w granicach Rzymu zniszczyły go, jednak stworzyły kulturę, która za pośrednictwem Kościoła zaczerpnęła wiele ze starożytności. Językiem pisanym stała się łacina (wyparta z języków mówionych na rzecz języków plemiennych), upadłe cesarstwo było wskrzeszane, a chrześcijaństwo było podobnie jak w Rzymie pod koniec jego istnienia, religią panującą. Już pierwsze przekazy dotyczące organizacji państwowych na terenach Europy dotyczą chrztu Chlodwiga - księcia frankijskiego.
Na podwalinach państwa frankijskiego powstało pierwsze właściwe wczesnoeuropejskie państwo chrześcijańskie - państwo Karola Wielkiego. Najlepszym dowodem na związek średniowiecza ze starożytnością jest odnowienie cesarstwa rzymskiego. W roku 800 papież Leon III koronował Karola na cesarza rzymskiego.
Łącznikiem między cywilizacją antyczną, a średniowieczną stał się Kościół, który w tej nowej epoce zdobył dominującą pozycję. Cywilizację europejską tych czasów można nazwać cywilizacją chrześcijańską. We wszystkich aspektach życia Europy średniowiecznej widać wpływ Kościoła. Określał sens bytu ludzkiego, kształtował światopogląd, stworzył własną klasę społeczną (duchowieństwo), ingerował w politykę, a nawet gospodarkę (poprzez posiadanie posiadłości ziemskich).
Europa została szybko schrystianizowana i pod patronatem Kościoła trwała aż do czasów renesansu - kiedy to jego wpływ zaczął powoli tracić na sile.
Kultura wczesnego średniowiecza stała się kulturą Kościoła. Nauka i literatura posługiwała się wspólnym językiem - łaciną wszędzie. Ułatwiało to przepływ ksiąg i ujednolicało kulturę średniowiecza. Dzięki temu uniwersalizmowi kulturalnemu w całej Europie odnajdujemy podobne style w architekturze, malarstwie, a w bibliotekach te same księgi. Rozwijała się także sfera kulturowa tak charakterystyczna dla starożytności - filozofia. Podporządkowana oczywiście Pismu Świętemu wyznaczała światopogląd epoki. Przykłady św. Augustyna - głosiciela ascezy oraz św. Tomasza z Akwinu - stworzyciela scholastyki, metody naukowej polegającej na udowadnianiu prawd wiary, ukazują nam, iż „umiłowanie mądrości” miało także swych adeptów w tej epoce. Kultura europejska stworzyła także własne style w sztuce. Sztuka wczesnego średniowiecza - romańska uwidacznia się przede wszystkim w architekturze, masywne budowle z kamiennych ciosów ozdobione wewnątrz płaskorzeźbami, mała ilość okien to cechy charakterystyczne tego stylu. Lecz dzięki postępowi w architekturze i możliwości wznoszenia wysokich budowli ze stylu romańskiego powstał gotycki, cechujący się strzelistymi wieżami, witrażami i wszechogarniającą światłością.
Jedna z wielu dziedzin jaką zdominował Kościół była nauka. Monopol na wykształcenie był w rękach duchownych i to oni stanowili intelektualną elitę ówczesnych czasów. W stosunku do antyku nauka bez wątpienia uwidoczniła postęp, ale konserwatyzm Kościoła powstrzymywał dalej idące ambicje naukowe. Jednakże w średniowieczu powstawały szkoły przykościelne, czy przyklasztorne co jest wielkim postępem na tym polu - nauczanie stało się zorganizowane(inaczej niż w antyku, w którym ludzie wybitnie inteligentni - filozofowie skupiali wokół siebie co ciekawszą młodzież i nauczali w formie wykładów). Największą jednak zdobyczą cywilizacyjną w tej dziedzinie jest uniwersytet. Masy intelektualne zaczęły się skupiać w swoich kręgach co musiało prowadzić do powstawania nowych idei i myśli. Nie należy jednak przeceniać roli Kościoła na polu naukowym, gdyż owszem zapoczątkował jej rozpowszechnienie ale powstrzymywał jej dalszy rozwój. Jedynym narzędziem naukowym była Biblia. W niej szukano odpowiedzi na wszystko i jak się okazuje zawsze ją znajdywano. Taki sposób nauczania nie prowadził jednak do żadnych naukowych przełomów czy odkryć, co było na rękę duchowieństwu chcącemu utrzymać swą dominująca w tej sferze pozycję.
Kolejną sferą w której uwidacznia się postęp jest sfera społeczno - gospodarcza. Tutaj dominującą rolę odgrywa system społeczno - gospodarczy zwany feudalizmem. Społeczeństwa było podzielone piramidalnie. Najważniejszy i najpotężniejszy był suweren - władca państwa, poprzez nadawanie ziem w nagrodę za służbę powstała warstwa - feudałów bezpośrednio poddanych królowi i jemu służących. Ich wasalami (poddanymi) byli kolejni feudałowie ale o mniejszym już znaczeniu. Na tych zwykłych właścicieli ziemskich pracowali, w zamian za ochronę i kawałek ziemi, chłopi. Istniał także stan duchowny ale jego obecność była włączona do drabiny feudalnej. Wydaje się, że jest to krok wstecz w stosunku do starożytności, w której tworzyły się systemy republikańskie i demokratyczne. Starożytność jednak oferowała wolność osobista tylko nielicznym, a rzeczywistą władzę sprawowała arystokracja. Średniowiecze europejskie wprowadziło jedna istotną zmianę - przestano korzystać w tak wielkim stopniu z niewolniczej pracy ludzkich rąk. Stwierdzenie to może się wydawać absurdalne, gdyż między dolą niewolnika a chłopa nie ma istotnej różnicy, jednakże chłopowi pozostawiano wolną rękę co do tego w jaki sposób uzyska on wymaganą rentę, czy pańszczyznę, a ten chcąc uzyskać jak najwięcej jak najmniejszym kosztem rozpoczął poszukiwanie nowatorskich rozwiązań. Wprowadzenie renty feudalnej na miejsce pracy pańszczyźnianej zupełnie już zmieniło dolę chłopów włączając ich w struktury ekonomiczne społeczeństwa. Jeśli chodzi o nowoczesne rozwiązania, to średniowiecze niesłusznie nazywane jest „ciemnymi wiekami”. Ludzie nauczyli się wykorzystywać energię zwierząt, wody oraz wiatru, a żelazne narzędzia stawały się coraz powszechniejsze. Od XII wieku wprowadzono trójpolówkę co znacznie zwiększyło plony, a pozwalało zaniechać rabunkowej gospodarki zasobami naturalnymi.
Praca w średniowieczu była podzielona. Różne warstwy społeczne wykonywały różne zawody, rozwijały się manufaktury, łączące się w cechy, które uzyskiwały monopole na dane wyroby. W ten sposób uzyskiwano produkty lepsze i bardziej nowoczesne oraz, co ważne, w większej ilości. Na dłuższą metę jednak wprowadzenie cechów i monopoli zahamowało rozwój rzemiosła. Zapotrzebowanie na produkty rzemieślnicze rosło, a zawody jak kowal, szewc, tkacz, czy stolarz stawały się coraz bardziej pożądane. Pozycja miast umacniała się.
Razem z rozwojem w produkcji rolniczej i rzemieślniczej szedł rozwój w handlu.
Nadwyżka jaką dawało umiejętne gospodarowanie pana i chłopa, pozwalały na eksport własnych towarów i import zagranicznych. Największą rolę odegrały tu miasta włoskie. Tam powstawały pierwsze kompanie handlowe, banki, hanzy, które napędzały gospodarkę późniejszych epok.
Ostatnią sfera uwidaczniająca postęp jest sfera polityczna. Na terenie dzisiejszych Francji i Niemiec powstało państwo Franków - pierwsze państwo chrześcijańskie Europy. Podzielone w 843 roku przez Ludwika Pobożnego - zapoczątkowało powstawania państw europejskich, które na przestrzeni wieków odegrają dominującą rolę. Monarchia Karola Wielkiego oraz Cesarstwo rzymskie narodu niemieckiego odnowiły upadłe cesarstwo rzymskie, ale stworzyły organizacje państwowe charakterystyczne dla swej cywilizacji. Organizacja państwowa powstała dzięki odnowionemu cesarstwu była naśladowana od Hiszpanii po Rosję. Ustrój feudalny stał się jednolity dla całej chrześcijańskiej Europy. Polityka władców państw była bardzo ekspansywna i można powiedzieć fanatycznie podporządkowana Kościołowi. We wczesnym średniowieczu najważniejszymi posunięciami politycznymi były wojny z poganami i nawracanie ich. Później przez wpływ papieża rozpoczęły się krucjaty. Okres średniowiecza to okres ciągłych wojen najazdów, zajazdów i potyczek. Wojna zdominowała serca chrześcijańskich rycerzy - każdy z nich chciał uczestniczyć w boju z poganami lub przynajmniej ze swym sąsiadem. Tutaj nie widać żadnego postępu w stosunku do czasów barbarzyńskich. Ale nie można przecież oczekiwać, że z na wpół - koczowniczych plemion Europejczycy staną się tolerancyjnymi pacyfistami.
W swej pracy starałem się udowodnić, że Średniowiecze zupełnie niesłusznie nazywane jest „ciemnymi wiekami” i kojarzy nam się z krwią przelewaną przez barbarzyńskich władców. Jest ono na pewno fazą słabiej rozwinięta cywilizacyjnie niż późniejsze epoki, ale przecież wszystko ma swój początek a zmiany na polu rozwoju cywilizacji zachodzą niezwykle wolno. Średniowiecze obfituje w bogate zdobycze sztuki, nowe idee, różnorodne światopoglądy i jest inne w stosunku do Antyku lecz wcale nie jest gorsze. Nie mieli racji naukowcy renesansowi tworzyciele humanizmu - Średniowiecze to nie „wieki pośrednie”, nie okres upadku ale odrodzenia cywilizacji.