Stosunki polsko-litewskie w XIV i XVI wieku.
Początek – układ Łokietka z Giedyminem – 1325
Zerwany za Kazimierza Wielkiego, kiedy oba kraje rywalizowały na terenie Rusi.
Litwini najeżdżali na Polskę, ale nie zabierali żadnych terenów [bo mieli ich pod dostatkiem], a ponieważ byli wielkim pustym krajem, porywali jeńców, celem zaludniania]
Ponowne nawiązanie stosunków polsko-litewskich w 1385, poprzez unię w Krewie [unia personalna, związek dwóch lub więcej państw osobą wspólnego władcy]
Przyczyny podpisania unii:
• Litwa i Polska miały wspólnego wroga – Krzyżaków
• Duchowieństwo polskie chciało chrystianizacji Litwy
• Zwolennikami unii byli mieszczanie i kupcy obu krajów
• Zwolennikiem unii był Jagiełło, który dzięki przyjęciu chrztu i byciu królem Polski mógł wzmocnić swoją pozycję na Litwie
Postanowienia unii w Krewie:
• Chrzest Litwy
• Jagiełło po chrzcie miał poślubić Jadwigę i zostać królem Polski
• Jagiełło zobowiązał się odzyskać ziemie utracone przez Polskę
• Miał wypłacić odszkodowanie Wilhelmowi Habsburgowi za zerwanie zaręczyn z Jadwigą
• APPLICARE – włączenie Litwy do Polski [tak interpretowali to Polacy], albo połączenie obu krajów [tak interpretowali to Litwini]
• Suwerenność Litwy – na czele tej koncepcji stał książę Witold
1392 – ugoda ostrawska, na mocy której Jagiełło otrzymywał tytuł Najwyższego Księcia Litwy, a w jego imieniu miał rządzić Witold z tytułem Wielkiego Księcia Litewskiego.
1399 – klęska Witolda nad Worsklą zbliża Litwę do Polski
1401 – podpisana unia wileńsko-radomska, która potwierdzała ugodę ostrawską i dożywotnie rządy Witolda na Litwie
To zbliżenie przyniosło zwycięstwo pod Grunwaldem oraz zacieśnienie stosunków między obydwoma narodami.
1413 – unia w Horodle, na mocy której utrzymano odrębność obu państw, ale od tej pory Polska i Litwa miały ustalać wspólną politykę zagraniczną, odbywać wspólne zjazdy [47, prawie 50 rodów bojarów katolickich zostało przyjętych do rodzin herbowych szlachty polskiej]
1430 – Witold umiera, Wielkim Księciem Litewskim zostaje brat Jagiełły – Świdrygiełło, który chce się usamodzielnić więc wiąże się z Krzyżakami.
Na Litwie trwa wojna domowa.
Po stronie Jagiełły opowiadał się brat Witolda – Zygmunt Kiejstutowicz. Odnoszą zwycięstwo. A w 1432 zawierają unię w Grodnie, na mocy której Zygmunt ma rządzić dożywotnio, a po jego śmierci Litwa ma wrócić do Polski.
1434 – Jagiełło umiera i władzę w Polsce obejmuje Władysław III Jagiellończyk [późniejszy Warneńczyk]
1440 – umiera Zygmunt Kiejstutowicz, ale Władysław III nie wykorzystuje szansy na włączenie powrotne Litwy, bo zostaje królem Węgier i Polska zostaje połączona II unią personalną z Węgrami.
Zerwanie unii z Litwą. Litwini na swego władcę biorą młodszego syna Jagiełły – Kazimierza Jagiellończyka.
1444 – Władysław III ginie pod Warną => zerwana II unia personalna polsko-węgierska. Panowie polscy proponują tron Kazimierzowi Jagiellończykowi. Zwleka on do 1447 i od 1444 do 1447 trwa w Polsce kolejne bezkrólewie.
1447 – Kazimierz Jagiellończyk – królem Polski i tym samym przywraca unię personalną polsko-litewską – trwa ona do śmierci Kazimierza w 1492.
Królem Polski zostaje Jan Olbracht, a włądcą Litwy jego młodszy brat – Aleksander Jagiellończyk. Obaj bracia podpisują unię wileńską w 1499, która zakładała prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej, Polacy mieli mieć wpływ na wybór Wielkiego Księcia Litewskiego, a Litwini na wybór króla Polski. Gdy Aleksander zostaje królem Polski w 1501 zostaje ta unia przywrócona.
Przywilej mielnicki -1501- w którym jest tzw. Unia mielnicka zakładająca połączenie obu krajów.
1504 – postanowienia te zostają zniesione i do połączenia nie dochodzi.
Za panowania Zygmunta Starego i Augusta oba kraje wiąże unia personalna.
1569 – podpisana unia lubelska, która jest unią realną [ścisły związek obu krajów].
Przyczyny podpisania unii:
• Zygmunt August umarł bezpotomnie, unia zerwana i problem z wyborem dwóch władców
• Ścisłe związki kulturalne, rodzinne i gospodarcze między krajami
• Zwolennikami ścisłego związku byli kupcy
• Chcieli związku bojarzy litewscy [chcieli przywilejów polskiej szlachty]
• Wspólna polityka bałtycka [kwestia Inflant]
• Ścisły związek z Litwą to jedno z najważniejszych żądań ruchu egzekucyjnego
1569 – wspólny sejm w Lublinie, obrady jednak potajemnie opuszczają magnaci litewscy, którzy obawiali się, że w połączonym państwie stracą swą dominującą pozycję. Zygmunt August zmusza ich do powrotu włączając do Polski dotychczasowe ziemie Litwy – Ukrainę, Wołyń i Podlasie. To spowodowało powrót Litwinów, gdzie zawarto unię realną . Od tej pory oba państwa miały wspólnego króla, politykę zagraniczną, sejm i monetę, ale zachowano odrębny skarb, urzędy, administrację, wojsko, sądownictwo i prawodawstwo.
W ten sposób powstała RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW – kraj wielonarodowy [Polacy stanowili ok. 40%, a oprócz nich byli też: Litwini, Rusini, Niemcy, Żydzi, Tatarzy, itd], wieloreligijny i wielokulturowy. Kraj najpotężniejszy w Europie. Składał się z Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Była to monarchia dualistyczna. Ten dualizm został zniesiony przez Konstytucję 3 maja z 1791.