Historia i funkcjonowanie Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie

HISTORIA I FUNKCJONOWANIE GIEŁDY PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH W WARSZAWIE


HISTORIA

Pierwsza giełda papierów wartościowych w Polsce otwarta została w Warszawie 12 maja 1817 roku. Sesje odbywały się w godzinach 12.00 - 13.00. W XIX w. przedmiotem handlu na giełdzie warszawskiej były przede wszystkim weksle i obligacje. Handel akcjami rozwinął się na szerszą skalę w drugiej połowie XIX w. W latach między I a II wojną światową giełdy w Polsce działały na podstawie rozporządzenia Prezydenta o organizacji giełd. Oprócz giełdy warszawskiej istniały także giełdy papierów wartościowych w Katowicach, Krakowie, Lwowie, Łodzi, Poznaniu i Wilnie. Podstawowe znaczenie miała jednak giełda w Warszawie, na której koncentrowało się 90% obrotów. W 1938 r. na warszawskiej giełdzie notowano 130 papierów: obligacje (państwowe, bankowe, municypalne), listy zastawne oraz akcje. Z chwilą wybuchu II wojny światowej giełda w Warszawie została zamknięta.

Wprawdzie po roku 1945 podjęto próby reaktywowania działalności giełd w Polsce, jednak ich istnienie było nie do pogodzenia z narzuconym systemem gospodarki centralnie planowanej. We wrześniu 1989 r. nowy, niekomunistyczny rząd rozpoczął program zmiany ustroju i odbudowy gospodarki rynkowej. Głównym motorem zmian strukturalnych była prywatyzacja i rozwój rynku kapitałowego. W przeciwieństwie do doswiadczeń innych krajów, gdzie prywatyzacja prowadzona była w ramach istniejącej już struktury instytucji finansowych, w Polsce - równoczenie z prywatyzacją - konieczne było stworzenie niezbędnej infrastruktury rynku kapitałowego. Pięćdziesięcioletnia przerwa w funkcjonowaniu polskiego rynku kapitałowego stworzyła sytuację pustki prawno - instytucjonalnej. Oznaczało to w praktyce brak doświadczeń i wiedzy fachowej, lecz również ogromne możliwości rozwoju. Rozważając kilka alternatywnych rozwiązań, zdecydowano się na bezpośrednie nawiązanie do wzorców zagranicznych rynków kapitałowych, a więc przeniesienie nowoczesnych rozwiązań regulacji prawnych i organizacyjnych. Obserwowana standaryzacja i globalizacja rynków kapitałowych na świecie nie stwarzała większych szans oryginalnym modelom krajowym. Zaletą takiego wyboru było zdecydowane przyspieszenie procesu i przyjęcie od razu rozwiązań docelowych.

Opracowanie szczegółowych procedur nowoczesnego obrotu giełdowego w okresie zaledwie kilku miesięcy było możliwe dzięki pomocy merytorycznej i finansowej Francji, a konkretnie Spółki Giełd Francuskich (Socit de Bourses Franaises) i Centralnego Depozytu SICOVAM. Niezmiernie ważnym elementem powstającego rynku kapitałowego była regulacja prawna, którą należało opracować od początku. Pierwsza wersja projektu ustawy regulującej publiczny obrót papierami wartościowymi została opracowana w lipcu 1990 r. W dniu 22 marca 1991 r. Sejm uchwalił ustawę Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych. Powstały w ten sposób podstawy prawne głównych instytucji rynku kapitałowego: domów maklerskich, giełdy, funduszy powierniczych, jak również Komisji Papierów Wartościowych jako organu administracji rządowej kontrolującego i promującego rynek papierów wartościowych. W odniesieniu do giełdy ustawa ta określiła, że instytucja ta powinna zapewniać:

 koncentrację podaży i popytu na papiery wartościowe dopuszczone do obrotu giełdowego w celu kształtowania powszechnego kursu
 bezpieczny i sprawny przebieg transakcji i rozliczeń

 upowszechnianie jednolitych informacji umożliwiających ocenę aktualnej wartości papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu giełdowego
W niecały miesiąc po uchwaleniu przez Sejm Prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych, dnia 12 kwietnia 1991 r., Minister Przekształceń Własnościowych i Minister Finansów reprezentujący Skarb Państwa podpisali akt założycielski Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. Cztery dni później, 16 kwietnia odbyła się pierwsza sesja giełdowa z udziałem 7 domów maklerskich, na której notowano akcje 5 spółek. Wpłynęło wówczas 112 zleceń kupna i sprzedaży, a łączny obrót giełdy wyniósł 1.990 zł (2 tys. US$).

Uznanie zastosowanych w Polsce rozwiązań znalazło swój wyraz w przyjęciu w grudniu 1991 roku Giełdy Papierów Wartościowych w poczet członków korespondentów Światowej Federacji Giełd (World Federation of Exchanges). W październiku 1994 r. polska giełda została pełnym członkiem tej organizacji, grupującej wszystkie najważniejsze giełdy świata. Zadaniem WFE jest koordynacja współpracy między giełdami poszczególnych krajów, wprowadzanie nowoczesnych rozwiązań, ujednolicanie standardów i poszerzanie zasięgu transakcji międzynarodowych. Od 1992 r. giełda warszawska jest również członkiem korespondentem Federacji Europejskich Giełd Papierów Wartościowych (FESE), a od 1 czerwca 2004 r. pełnoprawnym członkiem Federacji.



Ważne daty w historii GPW

rok 1990

16.10 podpisanie umowy o współpracy między Polską a Francją w celu uruchomienia giełdy papierów wartościowych w Warszawie


rok 1991

12.04 podpisanie aktu założycielskiego spółki akcyjnej Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA
16.04 pierwsza sesja giełdowa; notowano spółki: Tonsil, Próchnik, Krosno, Kable, Exbud; sesje odbywają się raz w tygodniu
10.07 rozpoczęcie działania informatycznego systemu ewidencyjnego
16.07 wprowadzenie dodatkowej oferty specjalisty (dogrywki)
1.08 wprowadzenie komputerowego systemu rozliczeń
3.09 pierwszy numer biuletynu giełdowego " Ceduła GiełdyWarszawskiej"
3.12 przyjęcie GPW jako członka korespondenta do Światowej Federacji Giełd (World Federation of Exchanges)


rok 1992

9.01 wprowadzenie drugiej sesji giełdowej w tygodniu
28.01 instalacja pierwszych terminali giełdowych w biurach członków giełdy
23.04 obsługa sesji giełdowej przez system komputerowy IBM AS/400
26.05 przeprowadzenie po raz pierwszy obsługi wypłat dywidendy
15.06 rozpoczęcie notowań obligacji Skarbu Państwa w systemie ciągłym
18.08 uruchomienie serwisu elektronicznego informacji giełdowych KING
1.09 pierwsze notowanie obligacji Skarbu Państwa w systemie kursu jednolitego


rok 1993

4.01 wprowadzenie trzeciej sesji giełdowej w tygodniu
22.04 uruchomienie rynku równoległego
1.05 zmiana cyklu rozliczeń z T+5 na T+3
9.06 przeprowadzenie po raz pierwszy podziału wartości nominalnej akcji
5.07 komputeryzacja obsługi dogrywki, składanie zleceń na dogrywce z terminali giełdowych
15.07 rozpoczęcie przekazywania wyników notowań do telegazety


rok 1994

10.02 pierwsze notowanie praw poboru z akcji notowanych na giełdzie
1.03 dokonanie pierwszego przydziału akcji nowej emisji w drodze publicznej subskrypcji
8.03 maksymalna wartość indeksu giełdowego WIG (20 760,3)
16.04 wprowadzenie indeksu cenowego WIG20
1.06 rozpoczęcie transmisji dogrywki w czasie rzeczywistym w telegazecie
1.07 wprowadzenie czwartej sesji giełdowej w tygodniu
3.10 wprowadzenie piątej sesji giełdowej w tygodniu
10.10 przyjęcie GPW jako członka do FIBV
7.11 wyodrębnienie Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych; KDPW funkcjonuje jako spółka akcyjna będąca własnością GPW i Skarbu Państwa


rok 1995

3.01 wprowadzenie indeksu rynku równoległego WIRR (Warszawski Indeks Rynku Równoległego)
25.01 pierwsze posiedzenie Komitetu Koordynacyjnego Nowego Systemu Giełdowego
20.04 rozpoczęcie notowań ciągłych z wykorzystaniem komputera IBM AS/400 i terminali giełdowych
17.05 pierwsze publiczne wezwanie do zapisywania się na sprzedaż akcji notowanych na GPW
12-14.10 Pierwsze Polskie Forum Inwestycji Kapitałowych "Twoje Pieniądze" - zorganizowane przez GPW targi połączone z debatami publicznymi
18.12 wprowadzenie dogrywki dwustronnej


rok 1996

15.02 pierwszy numer Biuletynu Miesięcznego GPW
6.05 kapitalizacja Giełdy osiąga 20 mld zł
8.07 wprowadzenie do notowań ciągłych akcji pierwszych pięciu spółek
15.07 rozpoczęcie notowań świadectw udziałowych NFI w systemie kursu jednolitego

12.08 rozpoczęcie notowań ciągłych świadectw udziałowych NFI
1.10 uruchomienie komercyjnego systemu dystrybucji danych giełdowych w czasie rzeczywistym
10-12.10 Drugie Forum Inwestycji Kapitałowych "Twoje Pieniądze", zorganizowane przez GPW, Związek Banków Polskich oraz Polską Izbę Ubezpieczeń
20.12 rozesłanie zapytania ofertowego o dostawę nowego systemu giełdowego


rok 1997

3.02 rozpoczęcie publikacji indeksu WIG20 w czasie notowań ciągłych, tysięczna sesja na GPW
12.02 kapitalizacja GPW osiąga 10 mld USD rekordowy dzienny obrót - 953,8 mln zł (łącznie z transakcjami pakietowymi)
20.02 pierwsza spółka na rynku wolnym (Elpo)
1.04 informacje giełdowe w czasie rzeczywistym w serwisie Reuters`a
12.05 180 rocznica założenia pierwszej giełdy w Warszawie
21.05 setna spółka na GPW maj liczba rachunków inwestycyjnych przekracza 1 milion
12.06 pierwsze notowanie akcji 15 Narodowych Funduszy Inwestycyjnych rozpoczęcie publikacji indeksu NIF
1.07 rozpoczęcie notowań ciągłych akcji NFI oraz publikacji indeksu NIF w czasie notowań ciągłych
10.07 kapitalizacja Giełdy osiąga 40 mld zł
25.07 podpisanie listu intencyjnego między GPW a giełdą SBF w Paryżu w sprawie dostawy nowego systemu giełdowego
16-18.10 Trzecie Polskie Forum Kapitałowo-Finansowe "Twoje Pieniądze"


rok 1998

16.01 uruchomienie rynku instrumentów pochodnych - kontrakty terminowe na indeks WIG20
9.03 wprowadzenie do obrotu giełdowego pierwszych warrantów (na indeks NIF oraz akcje spółki Elektrim)
11.03 indeks WIG osiąga najwyższy poziom w 1998 roku - 18.582,7 pkt
25.03 rozpoczęcie budowy nowej siedziby Giełdy
30.06 pierwsze notowanie największego banku na Giełdzie - Pekao SA
4.08 pierwsze notowanie praw do nowych akcji (na akcje BRE)
21.08 podpisanie umowy z SBF Paris Bourse oraz firmą Euronext na dostawę nowego systemu giełdowego
15.09 przyjęcie GPW jako członka afiliowanego IOSCO (Międzynarodowa Organizacja Komisji Papierów Wartościowych)
21.09 rozpoczęcie podawania wartości indeksu średnich spółek MIDWIG
25.09 wprowadzenie do obrotu kontraktów terminowych na kurs USD
15-17.10 Czwarte Polskie Forum Kapitałowo-Finansowe "Twoje Pieniądze"
18.11 pierwsze notowanie na Giełdzie TPSA - największej firmy na GPW Kapitalizacja Giełdy przekroczyła 20 mld USD
28.12 ostatnie notowanie powszechnych świadectw udziałowych


rok 1999

11.01 Dwusetna spółka na GPW (Skotan).
26.03 Rozpoczęcie publikowania subindeksów sektorowych.
31.05 Rozpoczęcie obrotu kontraktami terminowymi na kurs euro
maj Inauguracja pierwszych "Szkół Giełdowych" - zorganizowanych przez GPW kursów dla początkujących inwestorów
4.06 Uzyskanie przez Giełdę statusu członka stowarzyszonego Federacji Europejskich Giełd Papierów Wartościowych (FESE)
11.06 Kapitalizacja Giełdy przekroczyła 100 mld zł
12 i 16.07 Podpisanie porozumienia o współpracy i wymianie informacji z giełdą w Londynie oraz giełdą w Paryżu


rok 2000

luty Początek udostępniania przez dystrybutorów serwisów giełdowych danych w czasie rzeczywistym w Internecie.
5.04 Pierwsze notowanie na giełdzie obligacji korporacyjnych (emitent: Centrum Leasingu i Finansów Clif SA)
28.04 Utworzenie Segmentu Innowacyjnych Technologii SiTech przeznaczonego (niezależnie od rynku notowań) dla spółek zaliczonych do sektora telekomunikacja - informatyka i spółek, których przedmiotem działalności jest produkcja i usługi z wykorzystaniem innowacyjnych technologii.
19.05 Wprowadzenie indeksu TechWIG Warszawskiego Indeksu Segmentu Innowacyjnych Technologii
25.05 Wprowadzenie do obrotu giełdowego pierwszych certyfikatów inwestycyjnych (emitent: Skarbiec - Gwarancja 2002 Zamknięty Fundusz Inwestycyjny).
17.11 Uruchomienie Nowego Systemu Giełdowego Warset


rok 2001

22.01 Wprowadzenie do obrotu giełdowego pierwszych kontraktów terminowych na akcje spółek: TPSA, ELEKTRIM, PKN ORLEN.
07.02 Dwutysięczna sesja giełdowa.
16.04 X rocznica powstania Giełdy Papierów Wartościowych.
9.08 Podpisanie porozumienia o współpracy z Narodową Giełdą Litewską.
24.09 Giełdowy debiut warrantów typu amerykańskiego.
22.10 Wprowadzenie do obrotu kontraktów terminowych na akcje kolejnych pięciu spółek: Agory, KGHM, PEKAO S.A., BRE i PROKOM.
26.11 Debiut jednostek indeksowych na indeks WIG20 (MiniWIG20).


rok 2002

08.02 Podpisanie z Euronext umowy o wzajemnym członkostwie.
18.02 Pierwsze notowanie kontraktów terminowych na MIDWIG.
25.04. Pierwsze notowanie obligacji zamiennych na akcje ComArch na GPW
06.05 Rozpoczęcie oznaczania akcji, które spełniają wymogi dla pożyczek papierów wartościowych (tzw. "krótka sprzedaż")


rok 2003

27.05 Pierwsze notowanie praw pierwszeństwa (Netia)
1.09 Wprowadzenie dogrywki na zamknięcie notowań ciągłych
22.09 Debiut opcji na indeks WIG20
14.10 Debiut pierwszej spółki zagranicznej na GPW - Banku Austria Creditanstalt AG


rok 2004

1.05 Nowy podział rynków notowań na urzędowy i nieurzędowy
3.06 Giełda pełnoprawnym członkiem FESE
10.11 Najwyższy w historii GPW obrot akcjami na sesji: 3,27 mld zł
15.12 Przyjęcie przez Radę i Zarząd Giełdy dokumentu "Dobre praktyki w spółkach publicznych 2005"


rok 2005

14.02 Debiut kontraktów terminowych na obligacje skarbowe
11.07 Rozpoczęcie działania przez pierwszego zdalnego członka giełdy (Fischer Partners Fondkommission AB)
3.10 Nowy harmonogram sesji
6.10 Najwyższy w historii GPW wolumen obrotu kontraktami terminowymi na sesji: 54.877 sztuk
17.10 Debiut opcji na akcje spółek
24.10 Wejście w życie nowych ustaw regulujących funkcjonowanie rynku kapitałowego
31.12 Zaprzestanie obliczania indeksu NIF


rok 2006

23.02 wprowadzenie dodatkowego mechanizmu ograniczeń wahań kursów, tzw. widełki dynamiczne
25.08 debiut giełdowy produktów strukturyzowanych (emitent Deutsche Bank z Londynu)
25.10 debiut spółka EZ na GPW, największej (w dniu debiutu) spółki Europy rodkowo-Wschodniej
06.11 podpisanie umowy z pierwszym uczestnikiem programu WSE IPO Partner, ukraińskim domem maklerskim E-volution Capital z Kijowa


rok 2007

18-19.01 Central&Eastern European Market Forum - pierwsze międzynarodowe forum giełdowe z udziałem giełd, spółek i inwestorów z regionu CEE
26.02 Pierwsze Forum Informacji o Spółkach Międzynarodowych
1.03 Nowa metodologia obliczania indeksów giełdowych i wprowadzenie nowych indeksów: nWIG40 i sWIG80
1.03 Nowa segmentacvja rynku regulowanego: segmenty 5 Plus, 50 Plus, 250 Plus



FUNKCJONOWANIE

Najwyższym organem Giełdy jest Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy Giełdy. Prawo do udziału w walnym zgromadzeniu mają wszyscy akcjonariusze Giełdy. Do kompetencji walnego zgromadzenia należy m.in. dokonywanie zmian w Statucie oraz wybór członków Rady Giełdy.

Dwunastoosobowa Rada Giełdy nadzoruje działalność Giełdy, decyduje o nadaniu lub cofnięciu statusu członka giełdy. Rada Giełdy składa się z przedstawicieli banków, domów maklerskich, instytucji finansowych, izb gospodarczych i emitentów.

Zarząd Giełdy kieruje bieżącą działalnością Giełdy, dopuszcza do obrotu giełdowego papiery wartościowe, określa zasady wprowadzania papierów wartościowych do obrotu, nadzoruje działalność maklerów giełdowych i członków giełdy w zakresie obrotu giełdowego.
Zarząd Giełdy składa się z 4 osób. Pracami Zarządu kieruje Prezes Zarządu wybrany przez Walne Zgromadzenie.



Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie działa w oparciu o ustawy z dnia 29 lipca 2005 r.:
 o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych ("ustawa o ofercie i spółkach);
 o obrocie instrumentami finansowymi ("ustawa o obrocie");
 o nadzorze nad rynkiem kapitałowym ("ustawa o nadzorze").
Tradycje rynku kapitałowego w Polsce sięgają roku 1817, kiedy to powołano do działania pierwszą w Warszawie Giełdę Kupiecką. Swoją działalność w obecnej formie Giełda rozpoczęła w dniu 16 kwietnia 1991 r., od początku organizując obrót papierami wartościowymi w formie elektronicznej.

Giełda Papierów Wartościowych jest spółką akcyjną powołaną przez Skarb Państwa. Kapitał zakładowy spółki wynosi 41.972.000 złotych i jest podzielony na 59.960 akcji imiennych. Na koniec 2005 jej akcjonariuszami było 38 podmiotów, w tym: banki, domy maklerskie, spółka giełdowa oraz Skarb Państwa. Akcje będące w posiadaniu Skarbu Państwa stanowiły 98,81% kapitału zakładowego.

Zadaniem GPW jest organizacja obrotu instrumentami finansowymi. Giełda zapewnia koncentrację w jednym miejscu i czasie ofert kupujących i sprzedających w celu wyznaczenia kursu i realizacji transakcji.
Obowiązujący na Giełdzie Warszawskiej system obrotu charakteryzuje się tym, że kursy poszczególnych instrumentów finansowych ustalane są w oparciu o zlecenia kupujących i sprzedających, stąd też zwany jest on rynkiem kierowanym zleceniami. Oznacza to, że w celu ustalenia ceny instrumentu sporządza się zestawienie zleceń zawierających dyspozycje kupna i sprzedaży. Kojarzenia tych zleceń dokonuje się według ściśle określonych zasad, zaś realizacja transakcji odbywa się w trakcie sesji giełdowych. Dla poprawienia płynności notowanych instrumentów, członkowie giełdy lub inne instytucje finansowe mogą pełnić funkcję animatora rynku, składając (na podstawie odpowiedniej umowy z Giełdą) zlecenia kupna lub sprzedaży danego instrumentu na własny rachunek.
Przedmiotem handlu na Giełdzie są papiery wartościowe: akcje, obligacje, prawa poboru, prawa do akcji, certyfikaty inwestycyjne oraz instrumenty pochodne: kontrakty terminowe, opcje, jednostki indeksowe.