Podstawy bankowości
I. FUNKCJE BANKU CENTRALNEGO :
Emisyjna – emituje (wydaje) banknoty. Zwiększa to jego konkurencyjność oraz zdolność do udzielania kredytów. Poszczególne państwa przyznają uprawnienia emisji banknotów, (czyli biletów bankowych) jednemu bankowi, poddając kontroli rozmiary obiegu emitowanych banknotów. Jest to cech wyróżniająca banki emisyjne (centralne).
Jest podstawą systemu bankowego.
Bank banków – Bankier pozostałych banków. Centralizuje on ich płynne rezerwy i jest pożyczkodawcą ostatniej instancji. Zapewnia mu to nadrzędność nadrzędność stosunku do innych banków.
Jest jednostką państwową albo całkowicie podporządkowaną państwu. Posiada przeważająca część kapitałów państwa.
Refinansuje inne banki i prowadzi ich rachunki gromadząc pieniądz rezerwowy.
Prowadzi rachunki rządowe (budżetowe), wykonuje operacje zlecone przez organy rządowe.
Udziela państwu kredytów.
Reprezentuje interesy kraju w stosunkach zagranicznych.
W Polsce Narodowy Bank Polski (NBP):
Bank emisyjny, odpowiada za ilość banknotów i monet, obrót nimi na terenie kraju.
· Prezes banku decyduje o cechach banknotów banknotów i monet, czas i data emisji, odpowiada za zniszczone banknoty.
· Jest bankiem państwa – utrzymuje rezerwy państwowe, odpowiada za stan równowagi, prowadzi rachunki budżetu państwa, dokonuje oceny finansowej sytuacji państwa.
· Jest bankiem banków – prowadzi rachunki innych banków, może udzielać kredytów refinansowych lub lombardowych. (Kredyt refinansowy – udzielany bankom, które znalazły się w trudnej sytuacji. Kredyt lombardowy - pod zastaw papierów wartościowych.)
Kadencja Prezesa NBP wynosi 6 lat. Mogą być 2 kadencje. Prezes NBP kieruje pracą banku oraz reprezentuje bank na zewnątrz, przewodzi Radzie Polityki Pieniężnej. Jest ciałem kolegialnym i jest wybierany przez Prezydenta, Sejm i Senat spośród specjalistów specjalistów zakresie finansów i bankowości, w zakresie finansów i bankowości.
Członkowie Rady NBP są wybierani na 1 rok i nie mogą sprawować innego stanowiska.
1. Dariusz Rossati
2. Wiesława Ziółkowska
3. P. Dąbrowski
4. C. Józefiak
5. Krzyżewski
6. Grabowski
7. Leszek Balcerowicz
8.
9.
Rada Polityki Pieniężnej RPP zajmuje się oceną sytuacji gospodarczej i finansowej kraju i na tej podstawie zajmuje się ustalaniem STÓP REFERENCYJNYCH :
Wysokość oprocentowania kredytu lombardowego i refinansowego, redyskontowego.
Przy NBP działa Komisja Nadzoru Bankowego (na czele stoi prezes NBP), która podejmuje decyzje odnośnie udzielania pozwoleń na tworzenie nowych banków, wydawania opinii dotyczących kandydatów na prezesów banków i członków jego zarządu.
Jest ciałem nadrzędnym nad Generalnym Inspektorem Nadzorczym Banku zajmującym się sprawowaniem kontroli i nadzorem nad innymi bankami funkcjonującymi w Polsce. (Działa w oparciu o Polskie prawo bankowe.)
BANKI W POLSCE:
Spółdzielcze
państwowe
w formie spółek akcyjnych
BANKI INWESTYCYJNE. W Polsce nie ma, funkcjonujących placówek banków inwestycyjnych. Pracownicy tych banków to czołówka bankowców. W Polskich bankach są jednostki organizacyjne, które zajmują się inwestowaniem PKO BP, lub zarządzaniem aktywnym i pasywnym, doradztwo.
PODZIAŁ BANKÓW:
1. ZE WZGLĘDU NA FORMĘ PRAWNĄ:
v PAŃSTWOWE - (skarb państwa posiada większość pakietu akcji PKO BP PKO S.A. BEŻ)
v SPÓŁDZIELCZE – (mają charakter lokalny, są oddzielnymi bankami, łączą się)
v W FORMIE SPÓŁEK AKCYJNYCH – (,gdzie minimalny próg kapitału to równowartość 5 mln Euro)
Kapitał zagraniczny wynosi ponad 80% w Polskich Bankach.
2. ZE WZGLĘDU NA WŁASNOŚĆ KAPITAŁU WYRÓŻNIAMY:
v KRAJOWE – kapitał krajowy
v ZAGRANICZNE – kapitał zagraniczny
v MIĘDZYNARODOWE – kapitał z kilku krajów zagranicznych
3. ZE WZGLĘDU NA ZAKRES DZIAŁANIA:
v LOKALNE b. spółdzielczy
v KRAJOWE
v MIĘDZYNARODOWE PKO S.A.
v REGIONALNE GOSPODARCZY BANK WIELKOPOLSKI
3. NA ZASIĘG DZIAŁANIA:
v WARUNKI LOKALNE – (np. Bank Spółdzielczy w Szczecinie)
v WARUNKI REGIONALNE – (Bank o zakresie działania na 1-2 województwa np. Wielkopolski Bank Gospodarczy)
4. NA RODZAJ OPERACJI:
v KRAJOWE – Banki Spółdzielcze
v KRAJOWE I ZAGRANICZNE – Bank musi posiadać zezwolenie Ministra Finansów (Bank Handlowy, PKO B.P, PKO S.A.)
II. HISTORIA POLSKIEJ BANKOWOŚCI :
BANK (od włoskiego BANCO, oznacza ladę, stół – od miejsca przy który zostały zawierane transakcje)
(Większość źródeł podaje, że bank/bankowość wywodzi się od Włochów, ale podają również, że od Fenicjan.)
W większości miast Włoskich (jak Mediolan) na targach handlarze prowadzili transakcje finansowe. Gdy w grę weszli złodzieje wymyślili oni „papier”, który dzisiaj możemy nazywać wekslem. „Weksle” były przekazywane przy zawieraniu transakcji przez kupców i tak powstały banknoty (bank-not), później pieniądze. Następnie Domy Kupieckie zaczęły przekształcać się w Banki.
MIASTA HANLATYCKIE – związek miast handlowych handlowych rejonie Morza Bałtyckiego i Morza Północnego.
Polska bankowość narodziła się w XVI wieku. Pierwsze Domy Kupieckie powstały w Krakowie, a później w Warszawie.
1825 ROK – powstanie Pierwszej znaczącej instytucji finansowej - Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, jego celem było długoterminowe kredytowanie dużych gospodarstw rolnych (ziemstwa).
1828 ROK - powstaje BANK POLSKI – bank emisyjny.
1867 ROK - założono Akcyjny Bank Hipoteczny we Lwowie.
1870 ROK - zaczyna działalność Bank Handlowy S.A w Warszawie..
1910 ROK - założono Polski Bank Przemysłowy.
1910 – 1919 - przyniosły bardzo dynamiczny rozwój Banków i Spółdzielni Kredytowych.
1918 ROK - po odzyskaniu niepodległości w funkcję banku emisyjnego pełniła Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa, a jednostką monetarną były marki polskie.
1921ROK - utworzono Państwowy Bank Rolny.
1921 ROK – wznawia pracę Bank Handlowy -,który działał jako Bank Krajowy, ale rozwijał działalność z Bankami Zagranicznymi.
1924 ROK - przeprowadzono reformę systemu bankowego i monetarnego (reforma Grabowskiego – Minister Finansów), powstał Bank Polski S.A., a nową jednostką monetarną był ZŁOTY.
1924 ROK – powstaje Bank Gospodarstwa Krajowego(istnieje do dzisiaj) –udzielał on kredytów długoterminowych na budownictwo mieszkaniowe oraz Pocztowa Kasa Oszczędności od 1919 r., przyjmująca wkłady oszczędnościowe i obsługująca ludność.
1929 ROK – powstał Bank Polska Kasa Opieki S.A., który uruchomił oddziały zagraniczne –świadczył on usługi na rzecz Polskiej Emigracji.
Ważną rolę odgrywały również Banki Komunalne (3) i zrzeszone w nich Kasy Komunalne, które jak nazwa wskazuje zajmowały się obsługą lokalnego terytorium. Obsługiwały one ludność samorządów terytorialnych terytorialnych udzielały kredytów hipotecznych. Działały również Banki Prywatne, Domy Bankowe, Kantory Wymiany Walut, a także ponad 5 tysięcy Spółdzielni Kredytowych Kas Bezprocentowych Pożyczek.
NA POCZĄTKU 1939 ROKU ISTNIAŁY/O:
4 Banki Zagraniczne.
ponad 30 Banków Krajowych.
ponad 7 tysięcy Spółdzielni Kredytowych Kredytowych Kas Zapomogowo-Pożyczkowych (bez %).
działały również Domy Bankowe i Kantory Wymiany Walut.
W czasie II wojny światowej większość banków była zamknięta. Otwarte były tylko niektóre banki. Pod zarządem niemieckim działał Bank Emisyjny w Polsce, który zastąpił banknoty Banku Polskiego, czyli złote polskie tzw. złotymi krakowskimi.
Po wyzwoleniu:
1945 ROK – powołano Narodowy Bank Polski –wprowadził bilety bankowe opiewające na polskie złote –(później powstały inne banki).
1948 ROK – Ponowna Reformacja Systemu Bankowego:
NBP przejął oprócz funkcji emisyjnej i banku państwa, obsługę operacyjną przedsiębiorców państwowych (kontrola nad bezpośrednim kredytowaniem działalności eksploatacyjnej większości upowszechnionych jednostek gospodarczych).
Bank Handlowy zajmował się operacjami zagranicznymi przedsiębiorstw państwa.
Działał Bank PKO ( Polska Kasa Opieki),a jego funkcja się nie zmieniła.
Zlikwidowano większość przedwojennych Instytucji Bankowych, tworząc system bankowy wzorowany na ZSRR.
Nie wymieniano złotówki (Przesyłki najpierw były w bonach PKO, a potem w bonach Pevex’u).
Utworzono sklepy najpierw na bony PKO, później również na bony Pevex’u.
1949 ROK – utworzono Bank Inwestycyjny –działalność inwestycyjna, a Bank Rolny podjął obsługę gospodarki rolnej i nadzór nad Bankami Spółdzielczymi.
1950 ROK – powołano Powszechną Kasę Oszczędności –do obsług osób indywidualnych (oszczędności ludzi), była ona kontynuacją przedwojennej PKO.
System bankowy, był jeszcze kilkakrotnie reformowany. W ramach fałszywej doktryny monobanku dążono do jego koncentracji, a przejściowo nawet PKO włączono do NBP.
1975 ROK – Bank Rolny Przekształcono w Bank Gospodarki Żywnościowej (BEŻ), któremu podporządkowano wszystkie Banki Spółdzielcze.Był także Bank Rzemiosła –obsługiwał rzemieślników i Bank Gospodarki Krajowej –przetrzymywał rezerwy banku. Bank Gospodarki Krajowej –przetrzymywał rezerwy banku. Ten układ przetrwał do 1989 r.
1989 ROK – Przeprowadzono kolejną Reformę Systemu Bankowego:
Funkcje NBP rozdzielono. Odsunięto go od funkcji operacyjnych. NBP stał się naczelnym Bankiem Państwa. Pełnił funkcję emisyjną i był Bankiem Banków.
Z tego dziedzictwa (oddziałów), które zostały z działalności NBP utworzono 9 Banków Komercyjnych. Banki te przejęły funkcje operacyjne od NBP – Banki uniwersalne dla ludzi i przedsiębiorstw państwowych (przedsiębiorstwa państwowe musiały koniecznie korzystać z kredytów). Banki komercyjne przejęły klientów.
9 POWSTAŁYCH BANKÓW KOMERCYJNYCH:
1. Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie - PBKS
2. Bank Gdański w Gdańsku – BG (wykupiony przez BIG, część akcji ma kapitał zagraniczny)
3. Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu - WBK
4. Powszechny Bank Kredytowy w Warszawie – PBK (wykupiony przez austriacki Auszta)
5. Bank Zachodni we Wrocławiu – BZ
6. Bank Śląski w Katowicach – BŚ
7. Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi – PBG
8. Bank Przemysłowo-Handlowy w Krakowie – BPH
9. Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie – BDK
Do 1989 r. każdy człowiek był przynależny do określonego Banku (nie wolno było go zmienić).
Na początku lat ’90 nastąpiło załamanie rynku (zakaz handlu z ZSRR). Wszystkie przedsiębiorstwa były zadłużone, ponieważ do 1898 r. musiały brać kredyty. Wprowadzono odsetki 8% w skali roku. W kraju była hiperinflacja, a odsetki od kredytów rosły. Przedsiębiorstwa popadały w coraz większe długi, inflacja wynosiła 70-80 %, a nawet 100 %. Po roku kredyty był podwojone. Powstał zator i okazało się, że Polsce grozi załamanie płynności, żeby zmniejszyć to zagrożenie NBP wyemitował Bony dla Banków Komercyjnych, a dla osób indywidualnych 3 – miesięczne lokaty. Banki się rozwijały. Warunkiem umorzenia długów zagranicznych, było przeprowadzenie Prywatyzacji Banków do 1996 r.
Przemiana Banków komercyjnych:
PBKS Szczecin
PBG Lodź
BZ Wrocław
Przeprowadzono Prywatyzację najstarszego Banku … i Wprowadzono Kapitał CITIBANK
Mamy 506 + 77 nowych banków.
III. ROLA BANKU W SYSTEMIE GOSPODARCZYM PAŃSTWA
czyli, SYSTEMY BANKOWE W GOSPODARCE RYNKOWEJ
Systemy bankowe ukształtowały się w różnych krajach zależnie od tradycji i rozwiązań prawnych. Różnorodność banków i instytucji finansowych, ich struktura oraz zakres i sposób działania nadają specyficzny charakter systemom bankowym poszczególnych państw. Jednak w każdym kraju gospodarki rynkowej występuje dualizm w kierowaniu pieniądza i decentralizacja decyzji gospodarczych, podejmowanych przez samodzielne podmioty. Strukturę i funkcjonowanie systemu bankowego określa w każdym państwie jego prawo bankowe.
W każdym systemie bankowym krajów o gospodarce rynkowej banki pełnią 3 podstawowe funkcje ekonomiczne:
1. kreuje pieniądz centralny będący ostatecznym środkiem zapłaty,
2, kreują zdecentralizowany pieniądz wykładowy jako instrument kredytowy i środek płatniczy,
3. pośredniczą między posiadaczami środków pieniężnych.
Pierwszą funkcję wykonują Banki Emisyjne (Centralne), drugą zaś – Bankowość Komercyjna, przede wszystkim banki kredytowe i depozytowe. Trzecią funkcję - obok banków – wykonują także Instytucje Finansowe. Różnica między bankami, a instytucjami polega na tym, że banki tworzą nową siłę nabywczą, a pośredniczenie w przepływach pieniądza jest tylko redystrybucją istniejącej siły nabywczej.
Do Instytucji Finansowych zaliczamy:
Towarzystwa Ubezpieczeniowe,
Giełdy,
Biura Rozliczeń,
Kantory Wymiany Walut
ZE WZGLĘDU NA RODZJ WYKONYWANYCH DZIAŁAŃ, W SYSTEMACH BANKOWYCH KRAJÓW O GOSPODARCE RYNKOWEJ WYRÓŻNIAMY BANKI:
Ą EMISYJNE (centralne)
Ą KOMERCYJNE (kredytowe i depozytowe)
Ą ROZWOJOWE (inwestycyjne)
Ą OSZCZĘDNOŚCIOWE
Ą SPECJALNE
BANKI KOMERCYJNE (KREDYTOWE I DEPOZYTOWE)
Zajmują się przede wszystkim przyjmowaniem depozytów depozytów kreowaniem wkładów w postaci udzielania kredytów długo i średnioterminowych. Na zlecenie klientów wykonują różne operacje pośredniczące (komisowe) i świadczą inne usługi bankowe. Do banków komercyjnych można zaliczyć również Banki Spółdzielcze, lecz niektórzy traktują je jako osobną kategorię.
BANKI ROZWOJOWE (INWESTYCYJNE)
Gromadzą środki o charakterze długoterminowym, emitują długoterminowe papiery wartościowe, a także przyjmują lokaty długoterminowe – wykorzystując te środki udzielają kredytów długo i średnioterminowych, pośredniczą również w przetwarzaniu zasobów pieniężnych na kapitał rzeczowy.
BANKI I KASY OSZCZĘDNOŚCIOWE
Gromadzą rozproszone oszczędności indywidualne i najczęściej udzielają ich na podstawie kredytów (kredytów tym kredytów konsumpcyjnych) lub korzystnie lokują zgromadzone zasoby. Często są powiązane z urzędami pocztowymi, które dysponują gęstą siecią placówek.
BANKI SPECJALNE
Finansują wykonywanie specjalnych zadań, wymagających szczególnego rodzaju fachowej obsługi bankowej. Można do nich zaliczyć np. banki obsługujące handel zagraniczny, a nawet jego obszary wydzielone przedmiotowo lub geograficznie. Specjalistyczny charakter mają też banki budownictwa mieszkaniowego, finansowania określonych gałęzi gospodarczych, obsługujące giełdy itp.
Przyjmując jako kryterium podziału formę własności można rozróżnić banki publiczne (państwowe, samorządowe, prowincjonalne), banki z różnym udziałem własności państwowej banki spółdzielcze oraz prywatne. Przyjmując kryterium zasięgu terytorialnego można rozróżnić banki o zasięgu ogólnokrajowym lub regionalnym a także banki lokalne, często jednodziałowe.
W bankowości angielskiej wytworzył się ostatnio podział wynikający z rodzaju obsługiwanej klienteli oraz operacji wykonywanych przez banki. Rozróżnia się retail banks, które można nazwać detalicznymi oraz wholesale banks czyli banki hurtowe.
W wyniku historycznych przeobrażeń warunków gospodarczych, gospodarczych poszczególnych krajach ukształtowały się różne systemy bankowe. W jednych dominują banki o charakterze uniwersalnym, w innych banki specjalne, w jeszcze innych funkcjonuje system salizm międzynarodowy charakter wykonywanych operacji, Banki uniwersalne oferują wiele różnorodnych usług świadczonych przez współczesną bankowość. Udzielają kredytów krótko, średnio i długoterminowych, przyjmują różne lokaty, a także wkłady oszczędnościowe ludności, dokonują operacji papierami wartościowymi itp. Działając na rynku krajowym i międzynarodowym, przeprowadzają one operacje w walucie krajowej i walutach obcych. W niektórych mogą przeważać określone transakcje, co nie zmienia ich uniwersalnego charakteru. W przeciwieństwie do nich banki specjalne ograniczają swą działalność do wąskiego zakresu operacji (np. kredytowanie handlu zagranicznego, budownictwa mieszkaniowego lub gromadzenie oszczędności ludności) i nie świadczą innych usług bankowych.
Wielkie banki komercyjne cechuje nie tylko zarysowany wyżej uniwersalizm przedmiotowy, ale także uniwersalizm w sensie geograficznym. Zakładają one oddziały zagraniczne i różne przedstawicielstwa. Często wspólnie powołują one banki i inne instytucje o charakterze międzynarodowym zlokalizowane w krajach szerokiego liberalizmu bankowego (np. Luksemburg, Szwajcaria).
POLSKI SYSTEM BANKOWY
Zmianom społecznym, ustrojowym i transformacji gospodarki towarzyszyło uchwalenie nowego prawa bankowego, które przystosowało system do odbudowanej w Polsce gospodarki rynkowej. Tworząc nowy system bankowy przyjęto założenie, że zmiany w funkcjonowaniu polskiej bankowości będą wyprzedzać proces transformacji modelu gospodarczego, przyczyniając się do pogłębiania stosunków rynkowych. Polski system bankowy zapewnia właściwy gospodarce rynkowej dualizm kreowania pieniądza w dwupoziomowym modelu bankowości.
BANKI OPERACYJNE
Sprawują bezpośrednią obsługę osób prawnych i fizycznych. Prowadząc samodzielną politykę depozytową i kredytową, konkurują one o klienta, który może wybrać dowolny bank. Budowę obecnej sieci bankowej, przystosowanej do wymogów gospodarki rynkowej, rozpoczęto w 1989r. Wyłoniono wówczas z NBP dziewięć banków kredytowych. Banki te mają formę spółek akcyjnych, przy czym w kilku z nich dokonano prywatyzacji, inne są jednoosobowymi spółkami Skarbu Państwa. Nie mnie wszystkie działają na zasadach komercyjnych. Banki te mają charakter uniwersalny i wykonują wszystkie operacje krajowe i zagraniczne.
Do nadania uniwersalnego charakteru swej działalności zmierza największy polski bank – Powszechna Kasa Oszczędności – Bank Państwowy, chociaż nadal jest uważany przede wszystkim za bank ludności. Bank Handlowy w Warszawie S.A. oraz Bank Rozwoju Eksportu S.A. specjalizują się w obsłudze obrotów zagranicznych, chociaż chociaż pewnym zakresie pełnią one funkcję krajową. Natomiast operacje walutowo-dewizowe mogą być wykonywane przez inne banki mające uprawnienia dewizowe. Bank Gospodarki Żywnościowej utrzymał specjalizację w obsłudze rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego.