Giełda papierów wartościowych

Wstęp 2


Rozdział 1. Giełda Papierów Wartościowych, jako instytucja rynku finansowego 3


1.1Historia giełdy papierów wartościowych. 3

1.2 Pojecie giełdy, zadania i warunki funkcjonowania. 5

1.3 Warunki dopuszczenia papierów wartościowych do obrotu giełdowego. 8

1.4 Struktura władz Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych. 11

Rozdział 2. Mechanizmy i funkcjonowanie Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych 20

2.2 Zlecenia giełdowe. 23

2.3 Systemy notowań i kursy walorów stosowane podczas sesji giełdowych 27

Rozdział 3.Ocena ryzyka giełdowego drogą dokonywania analiz. 38

3.3 Analiza techniczna 38

3.2 Analiza fundamentalna. 46

Rozdział 4. Wpływ gospodarki światowej na funkcjonowanie Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. 49

4.1 Najważniejsze giełdy papierów wartościowych na świecie i ich znaczenie. 49

4.2 Tendencje cyklu koniunkturalnego i ich wpływ na Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie. 53

4.3Aktualna sytuacja Giełdy Papierów Wartościowych na rynku środkowoeuropejskim i jej założenia strategiczne. 62

4.4 Współpraca instytucji polskiego rynku kapitałowego z organizacjami międzynarodowymi. 69

Zakończenie 78

Wstęp

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie stała się niezbędnym elementem polskiego rynku kapitałowego, o priorytetowym znaczeniu dla jego dalszego rozwoju.. Dla zrozumienia znaczenia i roli giełdy papierów wartościowych w gospodarce rynkowej konieczne jest szersze omówienie zarówno współczesnych problemów, jak i historii rynku papierów wartościowych.
Praca jest próbą zarysowania problematyki obrotu papierami wartościowymi. Położono w niej nacisk na możliwości rozwoju Giełdy Papierów Wartościowych
w Warszawie. Zgodnie z tym założeniem , w rozdziale 1 zamieszczono krótką historię giełd na świecie i na ziemiach polskich, następnie przedstawiono podstawy prawne funkcjonowania polskiej giełdy, zasady wprowadzania papierów wartościowych na rynek wtórny oraz reguły uczestnictwa w obrocie giełdowym. Na zakończenie szczególną uwagę zwrócono na strukturę GPW , a także na udział Komisji Papierów Wartościowych i Giełd w tworzeniu rynku kapitałowego. Do tej ostatniej instytucji nawiązano też w rozdziale 4, gdzie położony jest nacisk na rolę Giełdy w integracji międzynarodowej.
Rozdział 2 poświęcony jest szczegółowemu omówieniu przebiegu sesji giełdowej, rodzajom transakcji i zleceń, a także systemom notowań, które obowiązują na GPW.
Rozdział 3 traktuje o podstawowych narzędziach analizy technicznej i fundamentalnej, których znajomość jest niezbędna dla właściwej oceny ryzyka giełdowego. Duża część tego rozdziału została przeznaczona na pokazanie różnorodności wskaźników giełdowych, będących chyba najbardziej popularnym sposobem ukazania tendencji na rynku papierów wartościowych.
Nawiązanie do zasad analizowania wykresów i widocznych na nich trendów jest wprowadzeniem do rozdziału 4, który jest próbą określenia obecnej sytuacji Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie na arenie międzynarodowej , oraz szans jej rozwoju. Wzrost znaczenia rynków kapitałowych przyczyni się do większej roli Giełdy Papierów Wartościowych.
Opierając się na publikacjach analityków giełdowych staram się pokazać problemy, z którymi musi zmierzyć się polski rynek kapitałowy. Służy temu przedstawienie wpływu światowej koniunktury gospodarczej na giełdy papierów wartościowych, ze szczególnym uwzględnieniem prognozowanych zmian. Następnie postarano się pokazać obecną sytuację GPW wśród giełd środkowoeuropejskich , wraz z zagrożeniami , z jakimi przyjdzie się jej zmagać w niedalekiej przyszłości.

Rozdział 1. Giełda Papierów Wartościowych, jako instytucja rynku finansowego
1.1Historia giełdy papierów wartościowych.

Historia giełdy sięga jeszcze starożytności; już w Babilonie czy starożytnym Egipcie funkcjonowały jarmarki, które możemy uznać za przodków tej instytucji. Początkowo sprzedawano na nich przede wszystkim realne i namacalne towary- jedne z pierwszych „instrumentów giełdowych”. Ale już ok. XII wieku pojawił się nowy zwyczaj- przedmiotem handlu stawał się towar o ściśle określonych cechach, towar standaryzowany. Nieco młodsza „ siostra” giełdy towarowej- giełda pieniężna za swój początek uznaje tzw. collegia mercantorum , czyli zebrania rzymskich bankierów wymieniających informacje handlowe i przeprowadzających tam swoje interesy. Ale właściwy handel instrumentami rynku pieniężnego pojawił się wraz z wekslami i pośrednictwem w wymianie pieniędzy w krajach.
Nie funkcjonowała wtedy jeszcze sama nazwa – giełda; jej pierwowzory nazywano „loggiami” – od miejsc spotkań w domach ówczesnych pośredników, czyli wekslarzy.
Współczesne miano giełdy pojawiło się później. Źródłosłów historycy wywodzą od nazwiska rodziny maklerskiej- Van der Beurse lub wg innych Van der Burse. Stąd w XVI w. dominowała nazwa „bursa” i „bourse”, z wyjątkiem giełdy angielskiej .
Na ziemiach polskich przyjęła się zaś „ giełda”, jako spadek po gildiach, działających już w średniowieczu zebraniach kupców , podczas których wymieniano informacje ze świata handlu, udzielano pożyczek bądź zaciągano kredyty. Z czasem spotkania te zaczęły odbywać się w ściśle określonych terminach i miejscach. Zgodnie z tą zasadą , kupcy warszawscy spotykali się dwa razy w tygodniu w ratuszu , by prowadzić sprawy bankierskie i handlowe. Jednak jako instytucja prawna , giełda pojawiła się dopiero w 1809 roku na skutek wprowadzenia francuskiego kodeksu handlowego na terenie Księstwa Warszawskiego. Ta napoleońska regulacja pozostała u nas martwym aktem prawnym, o czym przesadziły z pewnością zmienne losy historii.
Faktyczne dzieje giełdy można datować od 12 maja 1818 roku, kiedy to postanowieniem Księcia Namiestnika Królewskiego otworzono w Pałacu Saskim realnie działającą polską giełdę. To postanowienie generała Zajączka było pierwszą ustawa giełdową, mimo że przyznawało giełdzie bardzo ograniczone kompetencje.
Zgodnie z ustawą:
• giełda nie miała osobowości prawnej,
• bankierzy i kupcy pozbawieni byli bezpośredniego wpływu na zarządzanie giełda,
• pozbawiona była samodzielności finansowej- wydatki na jej funkcjonowanie pochodziły z kasy miejskiej,
• najwyższym organem giełdowym był Prezydent Municypalności i Policji m. st. Warszawy,
• rachunkowość giełdy , skargi na maklerów i opracowywanie regulaminów były pod kontrolą w/w organu administracji rządowej.
Na następną ustawę giełdowa trzeba było czekać aż do 1872 roku, jednak przyniosła ona stosunkowo duże zmiany. Giełda pieniężna zyskała dużą autonomię , zaś komitet giełdowy mógł prowadzić negocjacje co do jej działania bezpośrednio z Ministerstwem Finansów w Petersburgu. Na mocy tej ustawy giełda warszawska działała do czasu wejścia w życie aktów prawnych z 20 stycznia 1921 roku o organizacji giełd. Zmiany dotyczyły całości regulacji , ale najważniejsze z nich obejmowały kwestie statusu prawnego, uczestników giełdy i władz giełdowych.
Zgodnie z nimi:
• giełda otrzymała osobowość prawna i rządziła się statutem zatwierdzanym przez właściwego ministra,
• władze giełdy zróżnicowały się na ogólne zgromadzenie, rade giełdowa , sad rozjemczy oraz komisje dyscyplinarna wraz z innymi komisjami przewidzianymi przez statut
Tak więc urzeczywistnił się wreszcie klasyczny, monteskiuszowski trójpodział władzy.Aż do wybuchu II wojny światowej ustawa z 1921 roku regulowała funkcjonowanie polskiej giełdy papierów wartościowych. Okres powojenny nie przyniósł niestety reaktywowania jej działalności.
Luka ta trwała do momentu opracowania projektu ustawy „o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszami powierniczymi” i uchwalenia jej 22 marca 1991 roku. Dało to rzetelne podstawy działania rynku kapitałowego oraz powstania jego instytucji- wśród nich Komisji Papierów Wartościowych i Giełdy Papierów Wartościowych. Z dniem 16 kwietnia 1991 roku rozpoczął się współczesny etap działalności instytucji , bez której trudno wyobrazić sobie rynek papierów wartościowych.
1.2 Pojecie giełdy, zadania i warunki funkcjonowania.
Giełda jest podstawową instytucją wtórnego publicznego obrotu papierami wartościowymi. W rozumieniu prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi jest to „ zespół osób , urządzeń i środków technicznych , zorganizowany w taki sposób , że przy kojarzeniu ofert sprzedaży i nabycia papierów wartościowych wszyscy uczestnicy rynku tych papierów maja jednakowy dostęp do informacji rynkowej , w tym samym czasie , przy zachowaniu jednakowych warunków zbywania i nabywania praw.”
Powinna w szczególności zapewniać:
1. koncentrację podaży i popytu na papiery wartościowe dopuszczone do obrotu giełdowego , w celu kształtowania powszechnego kursu,
2. bezpieczny i sprawny przebieg transakcji i rozliczeń,
3. upowszechnienie jednolitych informacji umożliwiających ocenę aktualnej wartości papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu giełdowego
Zgodnie z tymi założeniami na giełdzie powinny być przeprowadzane wszystkie- poza wyjątkami przewidzianymi w ustawie- transakcje rynku wtórnego. Wyjątki te dotyczą:
1. przenoszenia praw z papierów wartościowych bezpośrednio miedzy osobami fizycznymi,
2. przenoszenia tych praw miedzy podmiotem dominującym a zależnym, chyba że następuje to w trybie oferty lub zaproszenia do rokowań przy wykorzystaniu środków masowego przekazu albo w inny sposób, jeżeli oferta lub zaproszenie do rokowań skierowane są do więcej niż 300 osób albo nieoznaczonego adresata bez pośrednictwa podmiotu prowadzącego przedsiębiorstwo maklerskie
Przepis ten przewiduje, że Komisja Papierów Wartościowych ma uprawnienia do wydawania na czas oznaczony zezwoleń na prowadzenie wtórnego obrotu papierami wartościowymi dla przedsiębiorstw maklerskich, o ile spełnią wymogi nakładane przez ustawę.
Giełda nie prowadzi działalności zarobkowej, a jej akcjonariuszami mogą być tylko giełdy papierów wartościowych, domy maklerskie, spółki prowadzące rynek pozagiełdowy, Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski oraz inne banki. Ustawa stanowi, że giełda może działać jedynie jako spółka akcyjna, a jej prowadzenie wymaga zezwolenia wydawanego przez Prezesa Rady Ministrów. W celu jego uzyskania spółka składa wniosek, który powinien zawierać:
1. określenie firmy oraz siedziby spółki,
2. dane o osobach, które odpowiadają za uruchomienie i kierowanie giełda,
3. przewidywana wysokość środków własnych i kredytów przeznaczonych na uruchomienie giełdy oraz sposób finansowania działalności spółki,
4. zobowiązania co najmniej 10 podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa maklerskie do prowadzenia działalności na danej giełdzie,
5. dane o wysokości i strukturze kapitału spółki zamierzającej prowadzić giełdę,
6. dane o przewidywanej siedzibie giełdy oraz środkach technicznych umożliwiających funkcjonowanie giełdy, a zwłaszcza gwarantujących łączność z Komisją Papierów Wartościowych
Do wniosku należy też dołączyć statut spółki, projekt regulaminu i analizę ekonomiczno-finansową możliwości prowadzenia giełdy przez wnioskującą spółkę. Statut spółki powinien obejmować w szczególności:
• zasady określania warunków dopuszczenia papierów wartościowych do obrotu giełdowego’
• sposób i tryb rozstrzygania sporów dotyczących przebiegu transakcji giełdowych.
Do aktów regulujących działania Giełdy Papierów Wartościowych należy, poza wspomnianymi, Regulamin Giełdy. Zawarte są w nim postanowienia określające rodzaj transakcji zawieranych na giełdzie, porządek obrotu papierami wartościowymi oraz warunki i tryb notowania, zawieszenia i zaprzestania notowań papierów wartościowych na giełdzie. Jego przepisy ustanawiają też dni otwarcia i godziny sesji, prawa i warunki przebywania na giełdzie, sposoby klasyfikowania papierów wartościowych notowanych na giełdzie i ustalania kursów , rodzaj systemu informacyjnego, wysokość opłaty rocznej za korzystanie z urządzeń giełdy, wysokość opłat transakcyjnych i sposoby ich rozliczania oraz system ewidencji i rozliczeń transakcji giełdowych.
1.3 Warunki dopuszczenia papierów wartościowych do obrotu giełdowego.
Do podstawowych rodzajów papierów wartościowych notowanych na Warszawskiej Giełdzie należą:
• akcje spółek,
• prawa poboru,

Prawo poboru jest instrumentem finansowym uprawniającym do zakupu akcji nowej emisji po cenie emisyjnej.
• akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych,
W ramach Programu Powszechnej Prywatyzacji akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych (są to spółki akcyjne) otrzymywano po przedstawieniu do zamiany zdematerializowanych Powszechnych Świadectw Udziałowych.
Za jedno świadectwo udziałowe otrzymywano po jednej akcji każdego z 15 Narodowych Funduszy Inwestycyjnych.
Obrót akcjami NFI odbywa się na takiej samej zasadzie jak akcjami spółek.
• obligacje,
Na GPW w Warszawie dokonuje się obrotu obligacjami Skarbu Państwa. Są to następujące rodzaje obligacji:
o obligacje jednoroczne (indeksowane stopą inflacji, wartość nominalna 100 PLN)
o obligacje dwuletnie (o stałym oprocentowaniu, wartość nominalna 1000 PLN)
o obligacje trzyletnie (o zmiennym oprocentowaniu, wartość nominalna 100 PLN)
o obligacje pięcioletnie (o stałym oprocentowaniu, wartość nominalna 1000 PLN)
o obligacje dziesięcioletnie (o zmiennym oprocentowaniu, wartość nominalna 1000 PLN).
W przeciwieństwie do pozostałych papierów wartościowych, których notowania podawane są w PLN, obligacje notowane są w procentach wartości nominalnej, z dokładnością do 0,1 punktu procentowego. Przy tym pomijane są odsetki, które narosły od ostatniej płatności. Na przykład, kurs równy 99,2 dla obligacji o wartości nominalnej 100,00 PLN oznacza, że jej kurs wyrażony w PLN wynosi 99/20. Przy określaniu ceny rozliczeniowej, po której obligacja zostanie zakupiona, należy do tej wartości dodać narosłe odsetki
Papiery wartościowe mogą być dopuszczane do obrotu w trybie:
• zwykłym,
• publicznej sprzedaży.
W obrocie giełdowym wykształciły się dwa rynki- podstawowy i równoległy, oraz wolny różniące się między sobą wielkością obrotów , a także wymogami stawianymi papierom wartościowym dopuszczonym do obrotu.
Na rynku podstawowym:
• wartość akcji musi wynosić co najmniej 40 mln. Zł,
• wartość księgowa kapitałów własnych spółki – emitenta – co najmniej 65mln. zł ,
• wartość akcji , które zostały dopuszczone do obrotu, będące w posiadaniu akcjonariuszy , z których każdy posiada nie więcej niż 5 % ogólnej liczby głosów na walnym Zgromadzeniu, wynosi co najmniej 32 mln.zł,
• akcje, o których mowa w punkcie powyższym stanowią co najmniej 25% wszystkich akcji spółki; warunek ten jest spełniony, gdy co najmniej 500000 akcji spółki o wartości co najmniej 70 mln. zł jest w posiadaniu akcjonariuszy , o których wspomniano,
• liczba akcjonariuszy nie może być niższa niż 500.
.Jednocześnie spółka ubiegająca się o dopuszczenie akcji do obrotu- jako emitent ogłosiła ona roczne sprawozdania finansowe wraz z opiniami upoważnionych biegłych rewidentów dotyczącymi ubiegłych 3 lat obrotowych.
Rynek równoległy poprzez swą specyfikę narzuca nieco odmienne i łagodniejsze wymogi. Mianowicie:
1. minimalna wartość emitowanych akcji wynosi 14 mln.zł, wartościowych
2. wartość księgowa spółki – emitenta ustalona została na 22 mln.zł.,
3. wartość akcji, które zostały dopuszczone do obrotu, będące w posiadaniu akcjonariuszy , z których każdy posiada nie więcej niż 5% głosów na Walnym Zgromadzeniu, wynosi co najmniej11 mln . zł.,
4. akcje, o których mowa w punkcie 3 stanowią co najmniej 10% akcji spółki; wymóg uważa się za spełniony jeśli co najmniej200000 akcji o wartości co najmniej 35 mln. zł jest w posiadaniu akcjonariuszy , o których wspomniano w punkcie 3,
5. liczba akcjonariuszy jest nie niższa niż 300,
6. spółka zobowiązana jest do ogłoszenia sprawozdań finansowych za ostatnie 2 lata obrotowe..
W przypadku rynku wolnego wymagane jest dopuszczenie papierów wartościowych do obrotu giełdowego. Na tym rynku mogą być notowane akcje spółek, których kapitał akcyjny wynosi co najmniej 1,5 mln PLN. Przy ubieganiu się o wejście na rynek wolny spółka powinna przedstawić sprawozdania finansowe za ostatni rok.
Szczególne zasady i tryb dopuszczenia do obrotu giełdowego określa Rada Giełdy w drodze uchwały na wniosek Zarządu Giełdy. Wniosek ten powinien zawierać :
• oznaczenie firmy emitenta i emisji( kod papierów wartościowych),
• zobowiązanie emitenta do przestrzegania przepisów i uzansów obowiązujących w obrocie,
• informacje , czy emitent występował z wnioskiem o dopuszczenie swoich papierów wartościowych na inną giełdę.
1.4 Struktura władz Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych.
Wspomniane powyżej – Zarząd Giełdy i jej Rada stanowią najszerzej wyposażone w prerogatywy organy Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych. Statut GPW wśród władz wymienia:
• Walne Zgromadzenie
• Radę Nadzorczą , czyli Radę Giełdy
• Zarząd
W schemacie 1. zamieszczono strukturę organizacyjną Giełdy w Warszawie.


Schemat 1. Struktura organizacyjna Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie.
















źródło:www.gpw.com.pl
Walne Zgromadzenie jest organem z uprawnieniami nadającymi mu najwyższą władzę. Należy do nich wybór Rady Giełdy i Zarządu . Są one uzupełnione o inne charakterystyczne dla WZA w każdej spółce akcyjnej, tzn. rozpatrywanie sprawozdań z je działalności , decydowanie o podziale zysku netto oraz zatwierdzanie regulaminu Rady Giełdy i ustalanie wysokości opłatna fundusz ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu transakcji giełdowych oraz sposobu wykorzystania funduszu.

Rada Giełdy jest organem nadzorczym ,powoływanym w połowie przez WZA, podczas gdy resztę stanowią przedstawiciele emitentów, izb gospodarczych oraz instytucji finansowych . Do jej prerogatyw należy nadzór nad działalnością spółki , analiza bilansów i rachunków wyników , a także rozpatrywanie sprawozdań zarządu i opiniowanie ich przed WZA. Do czynności o charakterze sankcyjnym należy zawieszanie w czynnościach członka Zarządu Giełdy albo całego Zarządu i delegowanie członka lub członków Rady Giełdy do wykonywania zadań odwołanego Zarządu , bądź jego członka. Rada Giełdy zatwierdza też Regulamin Zarządu Giełdy , uchwala Regulamin Giełdy , określa wysokość wynagrodzenia członków Zarządu a przede wszystkim podejmuje decyzje dotyczące dopuszczenia papierów wartościowych do obrotu giełdowego.
Rada Giełdy jest także uprawniona do wykluczania walorów spółki będącej w stanie upadłości , bądź niespełniającej już w/w wymogów , z obrotu na giełdzie. W przypadku naruszenia przepisów może ona zawiesić obroty papierami wartościowymi danej spółki.
Organem wykonawczym Giełdy jest jej Zarząd . Kieruje on sprawami Spółki, zarządza jej majątkiem i reprezentuje ja na zewnątrz.. Do zakresu działań Zarządu Giełdy należą wszystkie czynności nie zastrzeżone dla Walnego Zgromadzenia i Rady Giełdy.

Statut Giełdy reguluje też krąg osób uprawnionych do uczestniczenia w giełdzie i dokonywania na niej transakcji .Do bezpośredniego uczestnictwa dopuszczone są dwie kategorie osób:
• pośrednicy, czyli maklerzy albo brokerzy giełdowi,
• samodzielni uczestnicy.
Do pierwszej grupy należą przedstawiciele firm maklerskich ( brokerskich), działający bądź na zlecenie klientów, czyli osób prywatnych, przedsiębiorstw lub instytucji, bądź tez przeprowadzający transakcje na własny rachunek. Ich działalność jest szczegółowo uregulowana w Statucie Związku Maklerów Papierów Wartościowych i doradców oraz przez regulamin Giełdy.
Makler jest pełnomocnikiem członka giełdy i działa w jego imieniu w czasie sesji giełdowych. Może nim być jedynie osoba znająca język polski wpisana na listę maklerów prowadzona przez Komisje Papierów Wartościowych i Giełd. O jej dopuszczeniu do działania na giełdzie decyduje Zarząd Giełdy po rozpatrzeniu wniosku członka giełdy w terminie do 1 miesiąca od dnia złożenia wniosku.
Zgodnie z §83 Regulaminu giełdy jest to wyłącznie wspólnik , członek władz domu maklerskiego lub przez niego zatrudniona osoba uprzednio dopuszczona do uczestniczenia w sesjach giełdy. Pełnomocnictwo udzielone maklerowi upoważnia go do zawierania, ewidencjonowania i rozliczania transakcji giełdowych w imieniu domu maklerskiego . W zakresie tych czynności , pełnomocnictwo nie może być w żaden sposób ograniczone przez mocodawcę.
Szczególną kategorie stanowią maklerzy giełdowi- specjaliści, dokonujący w imieniu członka giełdy czynności
• ustalania kursu dnia
• dokonywania interwencji w celu zrównoważenia rynku, podtrzymywania wolumenu i płynności obrotów
• dokonywania alokacji i redukcji,
• wystawiania kart umów.
Statut narzuca na osobę maklera – specjalistę zakaz kupowania lub sprzedawania na własny rachunek papierów wartościowych, wobec których wykonuje zadania specjalisty.
W przypadku pozostałej grupy maklerów możliwe jest prowadzenie obrotu papierami wartościowymi na własny rachunek. Uchwalona przez VI Nadzwyczajny Zjazd Maklerów i Doradców z 24.09.1994” Zasady Etyki Zawodowej Maklerów Papierów Wartościowych” określają szczegółowe zasady prowadzenia takiej działalności .
Zgodnie z nimi makler:
1. może posiadać tylko jeden rachunek papierów wartościowych,
2. jest zobowiązany powiadomić Komisję Papierów Wartościowych o posiadanym rachunku oraz rachunkach osób bliskich, na których korzysta z pełnomocnictwa,
3. makler jest zatrudniony w firmie maklerskiej nie może składać zleceń na własny rachunek w dniu sesji giełdowej, na której ma być zlecenie przekazane,
4. jeśli rachunek założony jest w firmie maklerskiej zatrudniającej maklera , to jego zlecenia nie mogą być w żaden sposób uprzywilejowane w stosunku do zleceń klientów firmy,
5. nie może wykorzystywać posiadanych uprawnień i stanowiska w celu uprzywilejowanego nabycia papierów wartościowych w pierwszej ofercie publicznej lub w obrocie pierwotnym,
6. makler nie może składać zleceń na własny rachunek , kierując się zleceniami klientów,
7. nie może inwestować w papiery wartościowe pozostające w sferze zainteresowań zatrudniającej go firmy maklerskiej.
Do czynności maklera działającego w zakresie przedsiębiorstwa należy przede wszystkim:
• oferowanie papierów wartościowych w publicznym obrocie,
• nabywanie lub sprzedaż papierów wartościowych,
• zarządzanie cudzym pakietem papierów wartościowych na zlecenie,
• zawodowe doradztwo w zakresie obrotu papierami wartościowymi oraz przechowywanie ich na zlecenie uprawnionego.
Często działalność maklerską, po uprzednim uzyskaniu zezwolenia Komisji Papierów Wartościowych, prowadzą banki. Aby je uzyskać bank musi organizacyjnie i finansowo wydzielić w swoich ramach , działalność w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi.
Oprócz maklerów , do uczestników obrotu giełdowego należą tez doradcy trudniący się odpłatnym udzielaniem porad finansowych lub zarządzaniem cudzym pakietem papierów wartościowych na zlecenie. Czynności te mogą być prowadzone przez przedsiębiorstwo maklerskie, odrębne przedsiębiorstwo doradcze lub towarzystwo funduszy powierniczych. Wobec przedsiębiorstwa doradczego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące bezpośrednio przedsiębiorstwa maklerskiego(art.33prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi)
Obie grupy zawodowe zrzeszone są w związku Maklerów Papierów Wartościowych i Doradców, organizacji samorządowej ,do której przynależność jest obligatoryjna. Do jej zadań należy m.in. współdziałanie z Komisja Papierów Wartościowych oraz innymi organami państwowymi w zakresie kształtowania i stosowania prawa dotyczącego publicznego obrotu papierami wartościowymi.
Druga kategoria osób dopuszczonych do obrotu giełdowego to przede wszystkim przedstawiciele banków oraz innych instytucji finansowych, którzy dokonują transakcji głównie na rachunek macierzystej jednostki. W przypadku klientów deponujących u nich swoje walory w celu sprzedaży lub składających zlecenia kupna , mogą tez prowadzić działania na ich rachunek . Przeważająca część transakcji giełdowych pozostaje jednak w zakresie działań domów maklerskich, spełniających ważką funkcję animatorów obrotu giełdowego.
Ich zadaniem jest utrzymywanie płynności handlu papierami wartościowymi i w związku z tym wyróżnia się dwie grupy podmiotów, mianowicie animatorów rynku i animatorów emitenta. Pierwsza z nich , czyli domy maklerskie – członkowie giełdy, zobowiązana jest do stałego zgłaszania ofert kupna lub sprzedaży danego waloru na własny rachunek , na zasadach określonych przez Zarząd Giełdy. Umowa między nimi a Giełdą określa najmniejszą wielkość oferty i maksymalną różnicę między cenami zgłaszanych ofert. Animator rynku bierze udział zarówno w notowaniach ciągłych , jak i w systemie notowań kursu jednolitego.
Zadania tego podmiotu wobec walorów z systemu notowań ciągłych obejmują:
• wprowadzenie nie później niż na 5 minut przed określeniem kursu otwarcia oraz kursu zamknięcia i utrzymywanie zleceń kupna i sprzedaży o ustalonej przez giełdę minimalnej wartości lub wielkości oraz o różnicy cen pomiędzy limitami najlepszych z tych zleceń,
• dostosowanie swoich zleceń do w/w warunków w czasie co najwyżej 5minut.
W przypadku działań w systemie kursu jednolitego , animator zobowiązany jest do spełniania tych warunków nie później niż na 5 minut przed rozpoczęciem fazy interwencji zleceń kupna i sprzedaży oraz modyfikacji ich w czasie interwencji na rynku zleceń rozbieżnych, jeśli może to doprowadzić do ustalenia kursu jednolitego . szczególnie uzasadnione sytuacje mogą zwolnić animatora z obowiązków składania i modyfikowania zleceń na danej sesji lub po zezwoleniu członka Zarządu Giełdy – na czas określony.
Dom maklerski , który pełni funkcje animatora rynku emitenta, ma za zadanie podtrzymywanie płynności danego papieru wartościowego . Zarząd Giełdy może zobowiązać emitenta papierów wartościowych notowanych w systemie kursu jednolitego do zawarcia umowy o pełnienie funkcji animatora emitenta, jeżeli uzna ,że wymaga tego płynność danego papieru wartościowego.
Jakkolwiek działalność Giełdy Papierów Wartościowych charakteryzuje duża autonomia, to podlega ona wpływowi administracji rządowej.
Centralnym organem, do którego należy regulacja spraw publicznego obrotu papierami wartościowymi jest Komisja Papierów Wartościowych i Giełd. Wśród jej uprawnień znalazły się:
1. sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi,
2. inspirowanie, organizowanie i podejmowanie działań zapewniających sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych oraz ochronę inwestorów,
3. współdziałanie z organami administracji. Narodowym Bankiem Polskim oraz z instytucjami i uczestnikami obrotu w celu rozwoju rynku papierów wartościowych,
4. upowszechnienie wiedzy o funkcjonowaniu rynku .

Komisja występuje też z wnioskiem do Prezesa Rady ministrów o wydanie zezwolenia na prowadzenie Giełdy, zatwierdza i zezwala na przeprowadzanie zmian w statucie i regulaminie giełdy, a przede wszystkim na wprowadzenie danego waloru do publicznego obrotu.
Wśród członków Komisji Papierów Wartościowych ustaliła się następująca struktura:
Schemat 2. Struktura Komisji Papierów Wartościowych i Giełd.

źródło:www.kpwig.pl



Rozdział 2. Mechanizmy i funkcjonowanie Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych

2.1 Podstawowe operacje rynku giełdowego
Przeniesienie praw z papierów wartościowych złożonych w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych następuje z chwilą zawarcia umowy, za którą należy uznać transakcję giełdową, czyli umowę sprzedaży zawartą na giełdzie, według ustalonego i ogłoszonego na niej kursu.
Zgodnie z podstawową klasyfikacją występują dwa zasadnicze rodzaje operacji:
1. natychmiastowe,
2. terminowe.
Transakcje natychmiastowe realizuje się nie później niż przed upływem 1-2 dni od ich dokonania i w ciągu tego terminu musi nastąpić wydanie walorów nabywcy, ich odbiór przez kupującego, oraz zaplata należności wraz wymaganymi prowizjami. Oczywiście przekazanie zakupionych papierów wartościowych nie musi zaistnieć w sensie fizycznym; ważne jest dokonanie właściwego aktu o przeniesieniu własności walorów, będących przedmiotem transakcji.
Jednak zdecydowanie częściej stosowane są transakcje terminowe, czyli takie , w których miedzy datą zawarcia a datą realizacji występuje pewien z góry określony przedział czasu. Do uczestników transakcji należy ustalenie ilości papierów biorących udział w transakcji, ich cenę- kurs według którego transakcja ma być zrealizowana w przyszłości oraz termin jej rozliczenia. Ten rodzaj operacji charakteryzuje się wyraźnym dążeniem do osiągnięcia maksymalnego zysku i połączony jest z dużą dozą spekulacji. Mianowicie- kupujący przewiduje, ze wraz z upływem czasu ceny tych papierów wzrosną, a więc w momencie zamknięcia transakcji będzie mógł je odsprzedać po korzystniejszym kursie; natomiast sprzedający liczy na odwrotną sytuację, tzn. przewiduje spadek cen walorów , które zbywa i sądzi , że odkupi je po niższej cenie. Atrakcyjność tego rodzaju transakcji giełdowych przesądziła , że wycofano zastrzeżenia wobec nich i mimo ich spekulacyjnego charakteru zostały prawnie uznane.
Wśród transakcji terminowych można wyróżnić grupę operacji bezwarunkowych(rzeczywistych), w których następuje wydanie walorów kupującemu w zamian za zapłatę. Częściej jednak zobowiązanie do realnego wykonania umowy zostaje zastąpione przez zapłacenie ustalonej premii, obliczonej w oparciu o różnicę kursów W ten sposób wyznaczony jest drugi rodzaj transakcji terminowych-transakcje nierzeczywiste.
Wśród nich można wyróżnić transakcje standardowe i niestandardowe.
Pierwsze z nich polegają na przeprowadzaniu operacji ściśle oznaczonymi co do ilości i rodzaju pakietami papierów wartościowych przy zachowaniu znormalizowanych okresów, na jakie transakcje są zawierane. Znacznie przyspiesza to i upraszcza zawieranie tych operacji oraz późniejszy obrót kontraktami. Biorąc pod uwagę skale ryzyka ponoszonego przez partnerów wydzielamy:
• transakcje pełnego obustronnego ryzyka,
• transakcje ograniczonego ryzyka.
Typ pierwszy obejmuje operacje, w których każdy z kontrahentów zobowiązany jest do wyrównania swojemu partnerowi pełnej kwoty wynikającej z różnicy kursów w dniu rozliczania transakcji. Jeżeli jedna ze stron sama przyjmuje obowiązek całkowitego pokrycia różnic kursowych, to transakcja staje się niesymetryczna. Gdy operacja taka dotyczy transakcji niestandardowych to nosi ona miano transakcji premiowej; w przypadku transakcji standardowych jest to transakcja opcyjna.
Transakcja opcyjna polega na kupnie za określoną z góry kwotę prawa do zakupu lub sprzedaży określonego wolumenu danego rodzaju papierów wartościowych. Opcja może dotyczyć kupna, bądź sprzedaży waloru i zależy od osoby inwestora; partner czekający na zwyżkę cen danego papieru wartościowego będzie zainteresowany opcja kupna, podczas gdy inwestor przewidujący spadek ceny rynkowej- opcją sprzedaży.
Prawo to daje posiadaczowi możliwość nabycia albo sprzedaży określonego rodzaju papieru wartościowego , co znaczy , że nie jest ono równoznaczne z zaistnieniem obowiązku takiego działania.
Opcje posiadają cztery ważne cechy:
1. wygasają w określonym czasie,
2. mogą być zrealizowane po z góry określonej cenie,
3. decyzja o realizacji opcji będzie zależała od różnicy między wartością rynkową a cena realizacji opcji,
4. emisja opcji nie ma wpływu na wartość majątku objętego opcją .
Na rynku akcji można mówić o opcjach zakupu akcji(ang. call option) i opcjach sprzedaży akcji(ang. put option).
Specyficzny rodzaj stanowią transakcje arbitrażowe. Zachowują one podstawowa zasadę transakcji terminowych polegającą na wykorzystywaniu różnic kursowych, rozwijając ją jednak na co najmniej dwie giełdy papierów wartościowych. Wymaga to współdziałania działających na nich banków, względnie maklerów. Transakcje te dodatnio wpływają na szybsze wyrównywanie różnic kursów na współpracujących giełdach oraz sprzyja przepływowi kapitałów miedzy nimi.
Charakterystyczne dla tych transakcji cechy wymagają od kontrahentów dokładnej znajomości rynku, co umożliwi im w miarę trafne prognozowanie wysokości kursów danych walorów.
2.2 Zlecenia giełdowe.
Zasadniczy podział zleceń stosowany na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych uwzględnia dwa rodzaje:
1. zlecenia z limitem ceny,
2. zlecenia bez limitu ceny
W zleceniach pierwszego typu inwestor musi precyzyjnie określić cenę, po jakiej chce kupić lub sprzedać dany walor. W przypadku kupna jest to cena, powyżej której składający zlecenie nie godzi się na transakcję , zaś dla zleceń sprzedaży jest to cena , poniżej której nie jest skłonny pozbyć się papierów. W zleceniach z limitem ceny możliwe są dodatkowe warunki wykonania i w związku z tym można wyróżnić :
• zlecenia z minimalna wielkością (wolumenem) wykonania, w których należy określić liczbę papierów wartościowych, poniżej której inwestor nie zgadza się na realizacje dyspozycji. Tego typu zlecenie może być przekazywane na giełdę tylko w fazie dogrywki oraz w trakcie notowań ciągłych z wyłączeniem okresów równoważenia rynku. W przypadku gdy układ zleceń nie pozwala na realizację zlecenia co najmniej w wielkości określonej przez inwestora w warunku, zlecenie jest odrzucane. Po częściowej realizacji pozostała cześć zostaje w arkuszu jako zlecenie bez warunku minimalnej wielkości wykonania,
• zlecenia zawierające warunek wielkości ujawnianej , które mogą być przekazywane na giełdę we wszystkich fazach notowań ciągłych oraz w systemie kursu jednolitego, z wyjątkiem fazy interwencji. Zlecenie z wielkością ujawniana jest realizowane stopniowo. Składający je, określa wielkość części, w których ma być realizowane, czyli wielkość ujawnianej jednorazowo liczby papierów wartościowych( musi ona wynosić co najmniej 100 walorów),
• zlecenia z limitem aktywacji , które nie pojawiają się natychmiast po wprowadzeniu do systemu, lecz ujawniają się dopiero wówczas, gdy teoretyczny kurs otwarcia lub kurs ostatniej transakcji w notowaniach ciągłych osiągną poziom określony przez inwestora. Musza więc one zawierać również limit realizacji lub dyspozycję realizacjo po każdej cenie. Można je przekazywać na giełdę we wszystkich fazach notowań ciągłych oraz w systemie kursu jednolitego, z wyjątkiem fazy interwencji i dogrywki. Mimo, że są one aktywne w fazie przed otwarciem nie oznacza to, że są zawsze widoczne w arkuszu zleceń. Aktywne zlecenie z limitem aktywacji może również zniknąć z arkusza, jeśli zmieni się teoretyczny kurs otwarcia. Pojawianie się i znikanie tego typu zleceń jest możliwe, gdyż w fazie przed otwarciem nie są zawierane transakcje i wyznaczany jest teoretyczny kurs otwarcia , który zmienia się wraz z napływem nowych zleceń. Limit aktywacji musi być równy, lub w przypadku zleceń kupna- niższy, a przy zleceniach sprzedaży – wyższy od limitu zlecenia, chyba, że zawiera ono polecenie wykonania po każdej cenie. Z chwilą wprowadzenia zlecenia limit aktywacji musi być wyższy- w przypadku zleceń kupna, bądź niższy- w przypadku zleceń sprzedaży od kursu ostatniej transakcji. Zlecenia z limitem aktywacji są ujawniane w arkuszu zleceń w czasie notowań ciągłych pod warunkiem, ze kurs ostatniej lub kurs teoretyczny danego papieru, jest dla zleceń kupna – równy lub wyższy, a dla zleceń sprzedaży- równy lub niższy od limitu ujawnienia. Natomiast w czasie fazy przed otwarciem ( zamknięciem) lub w czasie równoważenia, zlecenia z limitem aktywacji są ujawniane, jeżeli limit bądź wolumen tego zlecenia powoduje zmianę wartości kursu teoretycznego.
W przypadku zbiegu zleceń z tym samym limitem ceny i warunkiem limitu aktywacji o ich kolejności decyduje:

• w fazie notowań ciągłych- czas przyjęcia( w przypadku zleceń z tymi samymi limitami aktywacji) lub czas ujawnienia( w przypadku zleceń z różnymi limitami aktywacji),
• dla zleceń realizowanych po kursie otwarcia( zamknięcia), kursie jednolitym, kursie określonym w wyniku równoważenia rynku- czas przyjęcia na giełdę.
Zlecenia bez limitu ceny stosowane są przez inwestorów mających odmienne strategie otwierania i zamykania pozycji niż ci, którzy preferują zlecenia z limitem.
Sprawdzają się one w warunkach istnienia silnych trendów na rynku. W takiej sytuacji mniejsze znaczenie ma cena, po jakiej kupowane są papiery wartościowe. Skoro inwestor stwierdza, że walory danej spółki znajdują się w trendzie zwyżkowymi jest przekonany, że będzie on trwał jeszcze jakiś czas, to zależy mu na jak najszybszym wejściu w ich posiadanie.
Jednak w związku z możliwością zaistnienia dużych wahań kursów korzystanie z tego typu zleceń wiąże się z pewnym niebezpieczeństwem. Po pierwsze, ich stosowanie może spowodować, że inwestor kupi akcje po znacznie wyższej cenie niższej spodziewał, wskutek czego potencjalny zysk znacznie się obniży. Wada tego typu zleceń polega tez na tym , że samo ich złożenie może spowodować wzrost lub spadek kursu danego waloru a nawet wstrzymanie transakcji w celu równoważenia rynku, bądź ogłoszenia kursu nietransakcyjnego.
Mimo tych zagrożeń zlecenia bez limitu są chętnie stosowane .Zasadniczo można je podzielić na :
• zlecenia po cenie rynkowej, które mogą być wprowadzane na giełdę wyłącznie w trakcie notowań ciągłych poza okresami równoważenia rynku. Wykonywane są po cenie zgłoszonego wcześniej , a niezrealizowanego najlepszego zlecenia przeciwstawnego. Niezrealizowana część zlecenia po cenie rynkowej staje się zleceniem z limitem równym kursowi, po jakim została zawarta ostatnia transakcja. System nie przyjmuje zlecenia po cenie rynkowej, jeśli nie ma przynajmniej jednego oczekującego zlecenia przeciwstawnego. Zlecenia po cenie rynkowej mogą zawierać dodatkowe warunki wartości minimalnej i wielkości ujawnianej,
• zlecenia po cenie rynkowej na otwarcie- mogą być przekazywane na giełdę jedynie w fazie przyjmowania zleceń na otwarcie i na zamkniecie w systemie notowań ciągłych i w systemie kursu jednolitego oraz okresach równoważenia rynku. Są one realizowane odpowiednio po kursie otwarcia, po kursie zamknięcia , po kursie jednolitym lub po kursie określonym w wyniku równoważenia. Niezrealizowana część zlecenia staje się zleceniem z limitem ceny . Zlecenia te nie mogą zawierać żadnych dodatkowych warunków limitu aktywacji, wielkości minimalnej i wielkości ujawnianej, a także nie mogą być modyfikowane w fazie interwencji,

• zlecenia po każdej cenie- ten typ zleceń może być przekazywany we wszystkich fazach systemu notowań ciągłych oraz w systemie kursu jednolitego, z wyjątkiem fazy interwencji i fazy dogrywki. Zlecenia te złożone w trakcie przyjmowania zleceń na otwarcie, na zamkniecie, na notowania jednolite oraz w okresie równoważenia rynku podlegają realizacji odpowiednio po kursie otwarcia, zamknięcia, kursie jednolitym lub po kursie ustalonym na skutek równoważenia rynku. Nie podlegają one modyfikacji w fazie interwencji. Natomiast w fazie notowań ciągłych( poza okresami równoważenia rynku), jeżeli na realizacje oczekuje co najmniej jedno zlecenie przeciwstawne z limitem ceny, to zlecenie po każdej cenie podlega realizacji po cenie lub cenach zgłoszonych wcześniej, a niezrealizowanych najlepszych zleceń przeciwstawnych.

Zarówno zlecenia po każdej cenie jak i po cenie rynkowej na otwarcie nie są przyjmowane dla warrantów i praw poboru oraz na pierwszą sesję , na której notowany jest dany papier wartościowy.
Zlecenia maklerskie mogą mieć termin ważności określony w formie konkretnej daty lub oznaczony jako „do końca sesji giełdowej”, albo „ważność domyślna”, albo „do pierwszego wykonania”, bądź też „wykonaj lub anuluj”.
Zlecenie ważne do pierwszego wykonania ma moc obowiązującą do momentu zawarcia pierwszej transakcji. Zlecenie jest realizowane natychmiast po wprowadzeniu i może być zrealizowane częściowo, w takim przypadku jego niezrealizowana część traci ważność. Zlecenia te mogą być przekazywane na giełdę we wszystkich fazach w systemie notowań ciągłych oraz w systemie kursu jednolitego, poza fazą interwencji. Zlecenie z oznaczenie m terminu ważności „wykonaj lub anuluj” ważne jest do momentu zawarcia pierwszej transakcji i podobnie jak w/w realizowane zaraz po wprowadzeniu, ale wyłącznie w całości. Jeżeli układ zleceń w arkuszu po przeciwstawnej stronie nie pozwala na taką realizację zlecenia, część jego traci ważność.
Należy też zauważyć, że jeżeli w fazie notowań ciągłych lub w fazie dogrywki w chwili składania zleceń z oznaczeniem ważności do pierwszego wykonania albo wykonaj lub anuluj, w arkuszu zleceń nie ma zleceń przeciwstawnych z limitem ceny gwarantującym zawarcie transakcji, to zlecenia te tracą ważność.
2.3 Systemy notowań i kursy walorów stosowane podczas sesji giełdowych
Kursy walorów są wynikiem wpływu podaży i popytu na papiery wartościowe i kształtują się zgodnie zasadami mechanizmów rynkowych.
Sposoby ustalania kursów zależne są przede wszystkim od częstotliwości transakcji danym walorem oraz od jego wolumenu. Nie bez znaczenia pozostają też uwarunkowania organizacyjne i normy zwyczajowe.

Tradycyjnie rozróżnia się systemy notowań:
• ciągłych, w czasie których następują ciągłe zmiany cen walorów na skutek napływających ofert kupna / sprzedaży,
• kursu jednolitego, według którego zawierane są i realizowane wszystkie transakcje danym walorem. Wśród tego typu notowań można wydzielić notowania z jednokrotnym bądź dwukrotnym fixingiem( określaniem kursu); oba te rozwiązania zostały przyjęte przez Warszawska Giełdę
System notowań ciągłych stosowany jest dla następujących instrumentów finansowych:
1. akcji wchodzących w skład indeksów WIG20, TechWIG, NFI,
2. akcji nowych spółek wprowadzanych na rynek podstawowy,
3. pozostałych akcji o wystarczającej płynności,
4. obligacji skarbowych i innych,
5. certyfikatów inwestycyjnych,
6. instrumentów pochodnych,
7. praw poboru z akcji notowanych w systemie notowań ciągłych,
8. praw do nowych akcji, jeśli będą notowane w systemie notowań ciągłych.
W czasie notowań ciągłych nabywca i sprzedający walory składają zlecenia, które po przekazaniu na giełdę realizowane są na bieżąco, jeżeli istnieje zgodność cen w/w zleceń lub trafiają do arkusza zleceń, gdzie będą oczekiwać na nadejście oferty przeciwstawnej o odpowiedniej cenie. Przy zbiegu zleceń o identycznej cenie, najpierw realizowane jest zlecenie, które zostało przekazane na giełdę wcześniej. Jest to wynikiem obowiązywania dwóch priorytetów- ceny i czasu złożenia zlecenia.
Sesja, w czasie której odbywają się notowania w systemie ciągłym, ma sześć zasadniczych faz:
1. przed otwarciem, gdy następuje przyjmowanie i gromadzenie zleceń w arkuszu oraz publikacja teoretycznego kursu otwarcia; w tej fazie nie przeprowadza się transakcji,
2. otwarcie(fixing), podczas której określany jest rzeczywisty kurs otwarcia, realizowane są zlecenia wprowadzane do systemu w poprzedniej fazie; do systemu nie przyjmowane są nowe zlecenia,
3. notowania ciągłe- następuje przyjmowanie zleceń i realizacja w porządku odpowiednim do zaistniałych warunków rynkowych,
4. przed zamknięciem, gdy składane są zlecenia na zamknięcie oraz składane ofert kupna i sprzedaży; w tej fazie nie dokonuje się transakcji,
5. zamknięcie(fixing), w czasie której ustalany jest kurs zamknięcia oraz następuje finalizacja zleceń przyjętych w fazie przed zamknięciem,
6. przed otwarciem, podczas której przyjmowane są zlecenia na poczet następnej sesji.
Każda z tych sześciu faz ujęta jest w ściśle określone ramy czasowe, mianowicie:
• między 8.30 a 10.00 odbywa się faza przed otwarciem,
• o 10.00 następuje fixing,
• pomiędzy 10.00 a 16.00 przeprowadzane są notowania ciągłe,
• faza przed zamknięciem trwa od 16.00 do 16.10,.
• o 16.10 przeprowadzany jest fixing na zamkniecie,
• od 16.10 do 16.30 trwa faza przed otwarciem.
Nieco odmiennie układa się chronologia notowań ciągłych dla kontraktów terminowych, gdyż faza pierwsza skrócona jest do 30 minut; fixing na otwarcie przeprowadzany się o 9.00. Wraz z jego zakończeniem rozpoczyna się przedłużona o godzinę faza notowań ciągłych.
Ogłoszenie kursu otwarcia( analogicznie zamknięcia) jest równoznaczne z określeniem ceny, po której zawierane są transakcje na otwarcie( na zamkniecie).
Można jednak spotkać się z sytuacją , gdy te reguły nie wystarczają do określenia kursu. Są to przypadki, gdy:

• najwyższy limit ceny w zleceniu kupna jest niższy od najniższego limitu ceny w zleceniu sprzedaży,
• brak jest zleceń,
• występują wyłącznie zlecenia nie zawierające limitu ceny lub tylko zlecenia sprzedaży również bez limitu ceny,
• przy określaniu kursu otwarcia(lub zamknięcia) kurs przekroczy dopuszczalna amplitudę wahań.

W sytuacji wystąpienia jednego z trzech pierwszych przypadków, za kurs otwarcia przyjmuje się kurs pierwszej transakcji zawartej na danej sesji w systemie notowań ciągłych, zaś za kurs zamknięcia kurs ostatniej transakcji z danej sesji. Jeśli nie zawarto żadnej transakcji na danej sesji, kursu otwarcia i zamknięcia nie określa się.
Jeśli przy określaniu kursu otwarcia ( analogicznie zamknięcia) występują wyłącznie oferty kupna nie zawierające limitu ceny lub takie same zlecenia sprzedaży , lub jeśli określony kurs wykracza poza dopuszczalne ograniczenia wahań kursów , kurs otwarcia( zamknięcia) nie jest również ogłaszany i rozpoczyna się procedura równoważenia rynku.
W trakcie można składać dodatkowe zlecenia kupna i sprzedaży oraz anulować i modyfikować wcześniej złożone.. Jeśli na skutek równoważenia rynku możliwe jest określenie kursu mieszczącego się w ograniczeniach wahań, to procedura zostaje zakończona i ogłaszany jest wyznaczony kurs. Jeśli przewodniczący uzna , że nie jest możliwe określenie kursu może zmienić ograniczenia wahań kursów lub zakończyć notowania ogłaszając nietransakcyjny kurs otwarcia( zamknięcia) równy górnemu kresowi ograniczenia w przypadku przewagi zleceń kupna albo równy dolnemu – w przypadku większej liczby zleceń sprzedaży.
Gdy na skutek równoważnia powstanie rynek zleceń rozbieżnych, przewodniczący sesji może przedłużyć równoważenie, zakończyć je z jednoczesnym rozpoczęciem notowań ciągłych( gdy procedura odbywa się na otwarcie) lub zakończyć notowanie, jeśli równoważenie zaszło na zamknięciu sesji. Po ogłoszeniu rozpoczęcia notowań ciągłych transakcje zawierane są po kursie transakcyjnym równym limitowi zlecenia oczekującego , zaś zlecenia czekające na realizację wykonywane są według limitu ceny. W przypadku , gdy limity są identyczne , realizacja następuje według kolejności przyjęcia zlecenia lub jego ujawnienia. Jeżeli po rozpoczęciu notowań ciągłych kurs wykracza poza przyjęte ograniczenia wahań, zawieranie transakcji zostaje zawieszone i rozpoczyna się ponowne równoważenie rynku.
Dla wyznaczania kursu otwarcia i zamknięcia stosuje się zasady:
• maksymalizacji wolumenu obrotu,
• minimalizacji różnicy między liczba papierów wartościowych w zleceniach kupna i sprzedaży możliwych do realizacji po określonym kursie,
• minimalizacji różnicy między kursem określanym a kursem odniesienia.

Procedura fixingu ma zasadnicze znaczenie dla drugiego typu notowań, czyli notowań kursu jednolitego. Określanie kursu na podstawie złożonych zleceń przed rozpoczęciem notowań może odbywać się jednokrotnie, gdy fixing przeprowadzany jest jedynie o 11.15, bądź dwukrotnie, kiedy następuje on też o 15.00.
W systemie notowań z jednokrotnym fixingiem znajdują się:
1. akcje spółek o niższej płynności,
2. akcje nowych spółek wprowadzanych na rynek wolny,
3. prawa poboru z akcji notowanych w tym systemie,
4. prawa do nowych akcji, jeśli będą one notowane w tym systemie.
Natomiast notowania z dwukrotnym fixingiem dotyczą:
1. akcji spółek o średniej płynności,
2. akcji nowych spółek wprowadzanych na rynek równoległy,
3. prawa poboru z akcji notowanych w tym systemie,
4. prawa do nowych akcji, jeśli zostaną notowane w w/w systemie.
Wśród podstawowych faz notowań kursu jednolitego wyróżnia się:
1. przed otwarciem,
2. interwencję, gdy nie można składać zleceń, zaś animator rynku modyfikuje złożone wcześniej w celu poprawy płynności danego waloru,
3. fixing- następuje określenie kursu jednolitego i realizacja zleceń,
4. dogrywkę- składanie i realizacja zleceń kupna i sprzedaży po cenie, równej kursowi jednolitemu, określonemu w procedurze fixingu,
5. przed otwarciem.
Poszczególnym fazom, podobnie jak w przypadku notowań ciągłych, można przypisać porządek chronologiczny. Zgodnie z nim:
• pomiędzy 8.30 a 11.00 następuje faza przed otwarciem,
• o godzinie11.00 a przed 11.15 zachodzi interwencja,
• po niej dochodzi do fixingu,
• następne 30 minut przeznaczone jest na dogrywkę,
• faza przed otwarciem dla notowań z jednokrotnym fixingiem trwa do 16.30; dla notowań z dwukrotnym określaniem kursu ponownie zachodzi faza interwencji(między 14.45 a 15.00), fixingu(o 15.00), dogrywki(miedzy15.00 a 15.30),
• powtórna faza przed otwarciem odbywa się pomiędzy 15.30 a 16.30.
W systemie notowań kursu jednolitego, zlecenia są realizowane przy zachowaniu priorytetu ceny i czasu przyjęcia lub uaktywnienia oraz zasady minimalizacji liczby transakcji. W pierwszym etapie finalizowane są wszystkie zlecenia po każdej cenie, a następnie z limitem ceny lepszym od wyznaczonego kursu. Następnie realizowane są te, które należą do typu zleceń po cenie rynkowej na otwarcie, a potem z limitem ceny równym wyznaczonemu kursowi jednolitemu( oba mogą podlegać alokacji i być realizowane w części lub pozostać niezrealizowane). Jeśli w grupie tej znajdzie się kilka zleceń, pierwszeństwo będzie miało to , które zostało złożone wcześniej.
Należy pamiętać, że wśród zleceń po każdej cenie lub zleceń z tym samym limitem ceny, jako ostatnie realizowane jest zlecenie z limitem aktywacji. Jeżeli wystąpi brak możliwości wyznaczenia kursu jednolitego w dopuszczalnych widełkach wahań, zawsze zostanie podany kurs nietransakcyjny, oznaczany jako oferta kupna(OK.) lub oferta sprzedaży(OS). Wówczas transakcje nie są zawierane, zaś określony kurs stanowi punkt wyjścia na następną sesję.


Jak wcześniej wspomniano, kursy giełdowe muszą utrzymywać swój poziom w wyznaczonych widełkach wahań. W notowaniach z kursem jednolitym, za kurs odniesienia, wobec którego ustala się amplitudę wahań , uznawany jest ostatni kurs jednolity danego papieru wartościowego. Dla notowań ciągłych kursem odniesienia w przypadku kursu otwarcia , kursu zamknięcia i kursu nietransakcyjnego jest ostatni kurs zamknięcia. Na pierwszą sesję, na której notowany jest dany walor, przyjmuje się teoretyczną wysokość kursu odniesienia( jest ona podawana przez Giełdę w formie komunikatu). Na sesji tej nie obowiązują też ograniczenia wahań kursów. W przypadku papierów notowanych w systemie kursu jednolitego z dwukrotnym określaniem kursu, ograniczenia wahań nie pojawiają się wyłącznie w odniesieniu do pierwszego kursu jednolitego, chyba, że nie został on określony. W momencie zmiany systemu notowań, kursem odniesienia na pierwszej sesji po zmianie , jest odpowiednio ostatni kurs zamknięcia lub ostatni kurs jednolity tego papieru wartościowego z ostatniej sesji, na której był notowany przed zmiana systemu.





Dopuszczalne ograniczenia wahań kursów dla instrumentów notowanych w systemie notowań ciągłych można pokazać w tabeli 1:
Tab. 1.Dopuszczalna amplituda wahań kursów w systemie notowań ciągłych
Instrumenty w notowaniach ciągłych
Instrument Kurs odniesienia Dopuszczalna zmiana kursu w dniu następnym
Akcje Kurs zamknięcia +/-15 % od kursu zamknięcia
Kontrakty terminowe na indeksy cen akcji Dzienny kurs rozliczeniowy +/-15% od dziennego kursu rozliczeniowego
Kontrakty terminowe na kursy walut Dzienny kurs rozliczeniowy +/-5% od dziennego kursu rozliczeniowego
Obligacje Kurs zamknięcia +/- 5 punktów procentowych od kursu zamknięcia
Certyfikaty inwestycyjne Kurs zamknięcia +/- 15 % od kursu zamknięcia
Prawa do nowych akcji notowanych w systemie ciągłym Kurs zamknięcia +/- 15 % od kursu zamknięcia
Prawa poboru z akcji notowanych w systemie ciągłym Bez ograniczeń zmian kursów

Warranty Bez ograniczeń zmian kursów

źródło: Giełda Papierów Wartościowych, Warset- nowy system giełdowy, Warszawa, 2001
W przypadku zmian ograniczeń wahań kursów podczas równoważenia rynku, kursem odniesienia jest odpowiednio górny lub dolny kres amplitudy wahań obowiązujący przed dokonaniem zmiany. W szczególnych sytuacjach Zarząd Giełdy może określić inne zasady ustalania kursu odniesienia. Gdy dochodzi do równoważenia rynku, przewodniczący jest władny do zmiany ograniczenia wahań kursów danego papieru wartościowego, przy czym dopuszczalne odchylenie od kursu odniesienia nie może przekroczyć 26.5%- dla akcji i 10 punktów procentowych- dla obligacji. Zarząd Giełdy ma jednak uprawnienia do zwiększenia tego odchylenia.

Dla kontraktów terminowych na indeksy giełdowe i kursy walut w przypadku równoważenia rynku, przewodniczący sesji może zmienić ograniczenia wahań, pod warunkiem uzyskania potwierdzenia z Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych o uzupełnieniu przez uczestników rozliczających depozytów zabezpieczających do wymaganego poziomu lub podjęcia przez Depozyt innej decyzji umożliwiającej obrót.
Ograniczenia wahań kursów dla instrumentów znajdujących się w notowaniach z jednolitym kursem różnią się od siebie w zależności od tego, czy zachodzi jeden czy dwa fixingi.
W pierwszej sytuacji układają się zgodnie z tabelą 2:
Tab. 2.Amplituda wahań zmian kursów w systemie notowań z dwoma fixingami

Instrumenty w notowaniach z dwoma fixingami
Instrument Dopuszczalna zmiana kursów na fixingu
Akcje, prawa do akcji notowanych w systemie jednolitym +/-10% od kursu odniesienia na ostatnim fixingu
Prawa poboru do akcji notowanych w systemie jednolitym Bez ograniczeń wahań kursów

źródło: Giełda Papierów Wartościowych, Warset –nowy system giełdowy, Warszawa,2001




Analogiczna tabela 3. przedstawia zmiany wahań kursów instrumentów finansowych notowanych w systemie jednego fixingu:
Tab.3. Amplituda wahań zmian kursów w notowaniach z jednym fixingiem.
Instrumenty w notowaniach z jednym fixingiem
Instrument Dopuszczalna zmiana kursów na fixingu
Akcje, prawa do akcji notowanych w systemie jednolitym +/-15% od kursu odniesienia na ostatnim fixingu
Prawa poboru do akcji notowanych w systemie jednolitym Bez ograniczeń wahań kursów

źródło: Giełda Papierów Wartościowych, WARSET-NOWY SYSTEM GIEŁDOWY, Warszawa,2001
W przypadku rozszerzenia widełek największe dopuszczalne odchylenie od kursu odniesienia, nie może przekroczyć odpowiednio:
• 26.5%- dla akcji i praw do nowych akcji w systemie z jednokrotnym fixingiem,
• 21%- dla akcji i praw do nowych akcji w drugim systemie, chyba, że członek Zarządu Giełdy wyrazi zgodę na zwiększenie odchylenia.
W przypadku akcji notowanych w systemie z dwoma fixingami pojawia się dodatkowe ograniczenie maksymalnych wahań kursu w ciągu sesji. Kurs jednolity akcji, w momencie drugiego fixingu, może zmieniać się w porównaniu z ostatnim kursem jednolitym na poprzedniej sesji w granicach od 21% do 33.1%.
Szczegółowe zasady zmian ograniczeń kursów pozostaje w gestii Zarządu Giełdy, który może tez decydować o zmianie kursu lub zniesieniu ograniczeń dla wybranych albo wszystkich rodzajów papierów wartościowych.

Rozdział 3.Ocena ryzyka giełdowego drogą dokonywania analiz.

3.3 Analiza techniczna



Analiza techniczna polega przede wszystkim na przewidywaniu przyszłych trendów kursów rynkowych i w tym celu posługuje się ona wykresami kursów papierów wartościowych oraz wykorzystywaniu wiadomości wynikających z indeksów giełdowych. Za podstawę uważa się dwie teorie stworzone przez Charlesa H. Dowa i Ralpha Elliotta.
Pierwsza z nich zwana teorią Dowa bazuje na średniej cen akcji spółek przemysłowych ( DOW-JONES INDUSTRIAL AVERAGE-DJIA) i średniej akcji spółek transportowych (DOW-JONES TRANSPORTATION AVERAGE- DJTA). Założeniem tej teorii jest fakt, że zmiany kursów są zgodna z tendencjami na giełdzie, tzn, gdy panuje hossa kursy około 75% akcji idzie do góry i odpowiednio przy bessie prawie 90% akcji spada. Ta obserwacja pozwoliła na wyznaczenie trzech rodzajów trendów zachodzących na giełdzie.

Są to:

1. trend pierwotny trwający od kilkunastu miesięcy do kilkunastu lat.,
2. trend wtórny, który zachodzi , gdy zmiany dotyczą nie więcej niż 11-14% akcji pozostających w obrocie giełdowym,
3. trend pomniejszy, mało znaczący dla inwestora ze względu na długość trwania(najkrótszy może trwać kilka godzin).

Uzupełnieniem teorii Dowa i jej potwierdzeniem jest teoria fal Elliotta. U jej podłoża leży zaobserwowanie, że kursy papierów wartościowych podlegają ruchom przypominającym fale. Zgodnie z tym-ruch zwyżkowy składa się z 5 fal a spadkowy z 3. jest to nic innego jak zastosowanie tzw. ciągu Fibonacciego. Teoria ta wprowadza nową terminologię, mianowicie sekwencję zwyżkową nazywa impulsem a zniżkową korektą. Jednak wzorcowe fale Elliotta prawie niw występują w obrocie , dlatego też konieczne było znalezienie innych narzędzi analizy technicznej.

Immanentnym elementem funkcjonowania giełdy , szczególnie przydatnym dla inwestora są syntetyczne wskaźniki giełdowe. Dzieli nim możliwe jest zorientowanie się w istniejących na rynku tendencjach oraz z dużym prawdopodobieństwem przewidzieć, jak będą się zachowywać kursy interesujących nas walorów. Są one podstawą analizy technicznej.
Najbardziej znanym indeksem giełdowym pozostaje DOW JONES AVERAGE obowiązujący na giełdzie nowojorskiej. Jego miano pochodzi od nazwisk dwóch dziennikarzy, którzy zajmowali się publicystyką giełdowa- Charlesa Dow,a i Edwarda Jones,a i pierwszy raz został opublikowany w 1884 r. Obecnie opracowywany jest na podstawie notowań akcji 30 największych korporacji przemysłowych USA, które stanowią 1/5 ogółu wartości akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego.
Nie bez znaczenia jest też indeks” STANDARD AND POORS 500”; o jego poziomie decydują kursy akcji 500 korporacji notowanych na nowojorskiej giełdzie, reprezentujących podstawowe gałęzie gospodarki USA.
Natomiast w Wielkiej Brytanii najczęściej przytaczany w fachowych opracowaniach jest „ FINANCIAL TIMES 100”; uwzględnia on kursy akcji 100 firm dopuszczonych do obrotu na Royal Stock Excgange.
Na giełdzie tokijskiej obliczany jest indeks „NIKKEI” reprezentujący ceny 225 przedsiębiorstw krajowych oraz „ TOPIX”, na który wpływ maja wpływ kursy akcji 1165 firm.
Oprócz wymienionych poszczególne giełdy publikują własne syntetyczne wskaźniki notowań dziennych obejmujące wszystkie akcje dopuszczone do obrotu. Opracowania najczęściej podają wartości następujących indeksów:
• NASDAQ COMPOSITE, NASDAQ 100, RUSSEL2000- podawane na giełdzie nowojorskiej,
• IPC- Meksyk,
• BOVESPA- Brazylia,
• MERVAL- Argentyna,
• ALL ORDINARIES- Australia,
• HANG SENG- Hongkong,
• DAX XETRA- Niemcy,
• CAC-40- Francja,
• BUX- Węgry,
• RTS- Rosja,
• PX 50-Czechy.
Giełda Warszawska , opierając się na wyliczeniach tzw. Kalkulatora Indeksów Giełdowych, podaje wartości 5 wskaźników giełdowych, uzupełnionych dodatkowo o indeks opracowywany dla NFI. Są to odpowiednio:
• WIG20,
• WIG,
• MidWIG,
• TechWIG,
• WIRR.
WIG 20 uwzględnia zmiany kursów akcji 20 spółek giełdowych przodujących pod względem wysokości obrotów giełdowych i wartości wyemitowanych w poprzednim kwartale akcji. Jest on publikowany od 1994r. Równolegle do drugiego, czyli WIG.

WIG prezentuje wahania cen akcji wszystkich spółek notowanych na giełdzie. Początkowo jego wielkość ustalono ma 1000 punktów, a zmiany indeksu odzwierciedlały wahania kursów w stosunku do stanu wyjściowego. System ten zastąpiono tzw. indeksem łańcuchowym, który pokazuje zmiany wartości giełdowej spółek zachodzących z sesji na sesję. Wartość giełdową spółki ustala się , jako iloczyn ilości wyemitowanych akcji i ich aktualnej ceny rynkowej. Na skutek porównania aktualnej wartości giełdowej z notowana poprzednio oblicza się procentowe odchylenie, o które koryguje się wartości WIG z poprzedniej sesji.
MidWIG jest liczony na podstawie wartości portfela akcji 40 spółek z rynku podstawowego( z wyłączeniem spółek uczestniczących w indeksie WIG20).
WIRR (Warszawski Indeks Rynku Równoległego) powstaje dla akcji wszystkich spółek rynku równoległego a jego zmiany wskazują na wahania wartości rynkowej spółek notowanych na tym rynku.
Indeks NFI jest natomiast indeksem cenowym, odpowiadającym wartości rynkowej 15 akcji Narodowych Funduszy Inwestycyjnych, otrzymanych z wymiany jednego Powszechnego Świadectwa Udziałowego.
Zmiany indeksów giełdowych prezentowane są najczęściej w postaci graficznej, jako wykresy. Przede wszystkim są to 3 typy wykresów:
1. wykres słupkowy stosowany jest na rynkach przeprowadzających notowania w systemie ciągłym. Jego zalety to głównie możliwość pokazania zarówno kursu zamknięcia, jak i kursu maksymalnego i minimalnego dla danej sesji; często ukazuje on też wolumen przeprowadzanych transakcji,
2. wykres punktowo- symboliczny(ang. point and figure charts) tworzy s