Techniki drukarskie

Druk (niem. Druck) 1. technol., poligr. sporządzanie odbitek wzoru formy drukarskiej na tkaninie, papierze lub innym tworzywie za pomocą farby; rodzaje - d. sitowy (przez przecieranie farby przez szablon), d. maszynowy (przez nanoszenie wzoru na materiał przepuszczany przez wały maszynowe z wygrawerowanym wzorem), d. offsetowy ( offset) oraz d. płaski, wklęsły lub wypukły. 2. poligr. odbitka sporządzona na papierze; lm. druki wszelkie wydawnictwa, publikacje drukowane, np. książki, broszury. Wynalazcą druku był Gutenberg Johannes, właściwie Johannes Gensfleisch zum Gutenberg (ok. 1399-1468), niemiecki złotnik i mincerz. Uważany za wynalazcę drukowania za pomocą ruchomych czcionek, aparatu do ich odlewania i prasy drukarskiej. Swoje wynalazki zrealizował prawdopodobnie w Strasburgu, gdzie przebywał od ok. 1428 do ok. 1444, wykonując pierwsze odbitki drukarskie. W 1448 przeniósł się do Moguncji gdzie założył, z pomocą finansową J. Fusta, warsztat drukarski, w którym wraz z uczniami przygotował skład i zapewne wydrukował w 1455 lub 1456, na papierze w 165(?) egzemplarzach (jeden egzemplarz znajduje się w Bibliotece Seminarium Duchownego w Pelplinie) oraz na pergaminie w 35(?) egzemplarzach słynną Biblię, zwaną 42-wierszową. W 1456 rząd nakazał Gutenbergowi oddać warsztat wraz z wydrukowaną Biblią Fustowi.
Przemysłowe techniki druku:
· druk wklęsły: rotograwiura
· druk płaski: offset, światłodruk
· druk wypukły: fleksografia, tampondruk, typografia
· sitodruk
Artystyczne techniki druku (czyli grafika warsztatowa):
· druk wypukły: drzeworyt, gipsoryt, linoryt
· druk płaski: litografia, monotypia
· druk wklęsły: akwaforta, akwatinta, mezzotinta, miedzioryt, staloryt, sucha igła
· druk sitowy: serigrafia
Za druk uważa się również rozmaite techniki powielania tekstu i grafiki metodami komputerowymi z użyciem komputerowych urządzeń peryferyjnych jak drukarki, plotery itp - aczkolwiek tego rodzaju odbitki powinno nazywać się wydrukami.



Schemat techniki druku wypukłego

Druk wypukły to najprostsza i najstarsza technika graficzna
oparta na zasadzie działania stempla. Wypukłe części klocka-negatywu pokryte farbą i przyciśnięte do papieru odbijają zaprojektowany wzór. Pozostałe części klocka muszą być na tyle zagłębione, by się nie odbiły na papierze. Przy przygotowywaniu klocka trzeba pamiętać o zamianie stron; strzałka skierowana w lewo po odbiciu na papierze będzie zwrócona w prawo. Stosując właśnie tę technikę wynalazca druku, Johann Gutenberg, wydał w 1455 drukiem pierwszą Biblię. Najpopularniejsze metody druku wypukłego to drzeworyt i linoryt.



Tadeusz Kulisiewicz "Kobieta z różańcem", 1931, Muzeum Narodowe w Warszawie

1. Drzeworyt - to najstarsza technika graficzna, w której na wygładzoną powierzchnię drewnianego klocka nanosi się rysunek, a potem wycina w odpowiedni sposób za pomocą różnego rodzaju noży i dłutek. Jeśli chcemy mieć czarny rysunek na białym tle, to trzeba wyciąć całe tło, pozostawiając wypukłe linie rysunku. Jeśli chcemy uzyskać odwrotny efekt - biały rysunek na czarnym tle, wystarczy wyciąć linie rysunku i pozostawić wypukłe tło. Wypukłe części klocka pokrywa się farbą drukarską, przykrywa papierem i odbija na prasie ręcznej. Jeśli nie ma prasy, można wykonać odbitkę, mocno pocierając położony na klocku papier. Uzyskany efekt zależy także od rodzaju użytego drewna. W miękkim drewnie, ciętym wzdłuż słojów, możemy wycinać tylko dość "grube" linie. Twarde drewno, cięte w poprzek słojów, pozwala na stosowanie drobnych i bardzo precyzyjnych linii. Stemple drzeworytnicze używane są także do drukowania wzorów na tkaninach.
Drzeworyt to technika graficzna należąca do druku wypukłego, również odbitka uzyskana tą techniką.
Drzreworyt w zależności od przygotowanego klocka i sposobu wycinania dzielimy na
drzeworyt wzdłużny czyli langowy i drzeworyt poprzeczny czyli sztorcowy.
W drzeworycie wzdłużnym tło wycinano dłutem wzdłuż słojów w drewnie miękkim (lipa, jabłoń, świerk).
W drzeworycie poprzecznym (wynalezionym przez Thomasa Bewicka około 1790 roku) całość klocka cięta jest rylcem w poprzek słojów w twardym drewnie (bukszpan, dzika grusza). Drzeworyt poprzeczny jest bardziej precyzyjny, gdyż umożliwia osiągnięcie cieńszej kreski niż wzdłużny. W XIX wieku był powszechnie stosowany jako technika ilustracyjna dla prasy, a także do drzeworyt reprodukcyjny, odtwarzający dzieła malarskie.
Drzeworyt jest najstarszą techniką graficzną. W starożytności był stosowany do druku tkanin.
Wybitnymi drzeworytnikami byli m. in. Albrecht Drer, Lucas Cranach, Albrecht Altdorfer, Hans Burgkmair, Emil Nolde, Paul Gaugin, Edvard Munch.
Drzeworyt, technika graficzna druku wypukłego i nazwa odbitki uzyskanej tą techniką. Rysunek wykonuje się wprost na gładkiej powierzchni klocka lub nałożonej nań warstwie gruntu. Następnie metalowymi dłutami, rylcami lub nożami wybiera się tło rysunku (które nie drukując na odbitce pozostanie białe), na klocku zaś pozostaje wypukły rysunek, który zatrzymując farbę będzie elementem drukującym. Przygotowaną formę powleka się farbą (często czarną) i ręcznie odbija bezpośrednio na kartach papieru otrzymując rysunek na białym tle.
Ze względu na sposób cięcia drewna podczas wykonywania rysunku wzdłuż lub w poprzek słojów wyróżnia się odpowiednio: drzeworyt wzdłużny, zw. langowym (wykonywany w drewnie miękkim, np. jabłoń, orzech, grusza, w którym tło wybiera się gł. wzdłuż słojów), i drzeworyt poprzeczny, zw. sztorcowym (wykonywany w drewnie twardym np. bukszpan czy wiśnia, pozwalającym na cięcia w poprzek słojów), wynaleziony u schyłku XVIII w. przez angielskiego grafika T. Bewicka. Drzeworyt poprzeczny zyskał wielką popularność, gdyż - oprócz trwałości pozwalającej na większą ilość odbitek - umożliwiając cięcie w różnych kierunkach pozwalał na uzyskanie precyzyjnego rysunku, zróżnicowanej kreski i subtelnych tonów.
Drzeworyt jest najstarszą po kamieniorycie techniką graficzną. W Chinach był stosowany do drukowania tkanin od V w. n.e. Wielką rolę drzeworyt odegrał w sztuce Dalekiego Wschodu (Korea, Chiny od czasów dynastii Tang), gdzie wiązał się z wynalezieniem papieru. W technice drzeworyt wykorzystywano do ilustrowania książek tzw. książki blokowe, w których całe stronice (zawierające jednocześnie tekst i ilustracje) były wycinane i odbijane z jednej deski (klocka). W Japonii mistrzami drzeworytu byli m.in. Hiskikawa Moronobu, Suzuki Harunobu, Katsushika Hokusai, Utagawa Hiroshige i Utamaro Kitagawa, którzy wykonywali portrety, pejzaże, sceny rodzajowe, teatralne i z życia kobiet. W Europie drzeworyt wszedł w użycie u schyłku XIV w. po upowszechnieniu umiejętności wytwarzania papieru, a najstarsze zachowane drzeworyty pochodzą z ok. 1400 z terenu Francji i Niemiec. Były to wykonywane w opactwach pojedyncze obrazki ze scenami religijnymi. Początkowo europejscy drzeworytnicy posługiwali się rysunkiem konturowym i zaznaczali tylko niezbędne szczegóły (twarz, strój). W poł. XV w. zaczęto w celu wydobycia plastyki stosować cieniowanie równoległymi kreskami (tzw. szrafowanie). O popularności drzeworytu u schyłku średniowiecza w Europie świadczy powstanie zawodu drzeworytnika-rzemieślnika, wycinającego w klocku rysunek wykonany przez artystę. W XV-XVI w. drzeworyt był uprawiany m.in. przez A. Altdorfera, Jacopa de Barbari, H. Burgkmaira, Ugo da Carpi, L. Cranacha st., H. Holbeina mł., Lucasa van Leyden. Najwybitniejszą indywidualnością był w tym czasie A. Drer, który posługiwał się niezwykle urozmaiconą, precyzyjną kreską (Apokalipsa 1498, Pasja Chrystusa 1498-1510, Życie Marii 1501-1511).
Od poł. XVI w. drzeworyt rozwijał się również w Polsce. Drzeworyt powszechnie wykorzystywano do ilustrowania książek, których ilość narastała w związku z rozwojem drukarstwa. W okresie tym techniką drzeworytu ilustrowano książki religijne, przyrodnicze, geograficzne, opowiadania moralizatorskie i historyczne, kalendarze, wzorniki ornamentów, portrety, widoki miast, karty do gry, kopiowano obrazy, wykonywano druki ulotne o charakterze religijnym, politycznym, satyrycznym itp. Poza odbijanym z jednego klocka i najbardziej rozpowszechnionym drzeworytem czarno-białym powstały w XVI w. inne typy drzeworytu: białoryt (w którym wgłębiony rysunek jest biały, a tło ciemne, uprawiany m.in. przez U. Graffa), drzeworyt barwny (w którym poszczególne barwy są odbijane z różnych klocków) i drzeworyt chiaroscuro (w znaczeniu 2.), zwany też światłocieniowym.
Głównymi ośrodkami rozwoju drzeworytnictwa były Niemcy, Niderlandy, Francja, a we Włoszech Wenecja i Florencja. W XVII-XVIII w. drzeworyt został wyparty przez graficzne techniki metalowe (akwaforta, miedzioryt), a jednocześnie dzięki względnej łatwości wykonania upowszechnił się w sztuce ludowej, w której przetrwał do XX w. U schyłku XVIII w. w związku z wynalazkiem drzeworytu poprzecznego, dającego nowe możliwości techniczne, nastąpiło ponowne zainteresowanie techniką drzeworytu. W XIX w. drzeworyt był techniką powszechnie używaną do ilustrowania czasopism (w Polsce np. Tygodnika Ilustrowanego i Kłosów), a u jego schyłku został wyparty przez autotypię. Często wykonywano humorystyczne i satyryczne drzeworyty o tematyce obyczajowej oraz reprodukcje malarstwa. W XIX w. drzeworyt uprawiali m.in. G. Dor, P. Gavarni i A. Menzel. U schyłku XIX w. pod wpływem drzeworytu japońskiego następuje renesans drzeworytu artystycznego (np. P. Gauguin, E. Munch). Jednocześnie następuje zmiana zasobu używanych środków formalnych i odejście od drobiazgowej kreski na rzecz kontrastowych zestawień czarnych i białych płaszczyzn. W początkach XX w. także niemieccy ekspresjoniści dostrzegli wyrazowe możliwości drzeworytu. W XX w. drzeworyt uprawiali m.in. E. Nolde, E.L. Kirchner, F. Marc, K. Kollwitz, F. Valloton i M.C. Escher. W Polsce w XX-leciu międzywojennym drzeworytnicy założyli własną grupę Ryt. Do najwybitniejszych polskich drzeworytników należeli E. Bartłomiejczyk, T. Cieślewski syn, S. Ostoja-Chrostowski, T. Kulisiewicz, W. Skoczylas i in. Drzeworyt jest techniką stosowana w grafice do dziś.

2. Gipsoryt - technika graficzna polegająca na wycięciu rylcami rysunku w specjalnie przygotowanej płycie gipsowej, a następnie pokryciu farbą części wypukłych i odbiciu na papierze. Jest to technika druku wypukłego więc partie wyżłobione pozostają białe, a części wypukłe tworz± kompozycję.
Odbywa się to następujaco: natłuszczon± szklana szybę ogranicza się drewniana rama na zamierzony rozmiar płytki gipsowej. Rozrobiony gips wylew się na szybę i wypełnia nim do brzegów ramki. Po wyschnięciu powierzchnię wygładza się papierem ciernym i spryskuje roztworem żelatyny w wodzie lub szelaku w spirytusie w celu zapewnienia niecieralnoci i eliminacji kruchoci podczas rytowania rylcami. Odbijanie gipsorytu odbywa się jak w innych przypadkach druku wypukłego.



Stanisław Kubicki "Wieża Babel II", 1918, Muzeum Narodowe, Warszawa

3. Linoryt jest techniką stanowiącą właściwie skromniejszą wersją techniki drzeworytniczej. Zasady pracy są takie same, lecz wzór zamiast w drewnianym klocku wycina się w płytce z linoleum. Efekt końcowy przypomina zazwyczaj drzeworyt wycięty w miękkim drewnie. Na powierzchnię płytki nanosi się rysunek, a później wycina za pomocą różnego rodzaju noży i dłutek. Aby uzyskać czarny rysunek na białym tle, trzeba pogłębić całe tło pozostawiając wypukłe linie rysunku. Dla uzyskania odwrotnego efektu - białego rysunku na czarnym tle - wystarczy pogłębić linie rysunku i pozostawić wypukłe tło. Wypukłe części płytki pokrywa się farbą drukarską, nakłada papier i odbija na prasie ręcznej. Jeśli nie ma prasy można wykonać odbitkę mocno pocierając położony na linoleum papier. O możliwości wycinania drobnych szczegółów decyduje jakość wybranego linoleum. Ponieważ jest ono materiałem tanim, powszechnie dostępnym i stosunkowo łatwym do cięcia, linoryt stał się jedną z najpopularniejszych technik graficznych stosowanych w dwudziestym wieku. Linoryty można z powodzeniem robić w warunkach domowych.



Schemat techniki druku płaskiego

Druk płaski to najbardziej zadziwiający rodzaj druku, gdyż negatyw nie ma żadnych wypukłości, w których mogłaby się ukryć farba. Jest on po prostu tak spreparowany chemicznie, że tylko wybrane fragmenty mogą zostać pokryte farbą, a więc drukować. Mimo że tym razem negatyw jest płaski, trzeba dalej pamiętać o zamianie stron prawa-lewa (patrz druk wypukły i wklęsły). Podstawowe techniki druku płaskiego to litografia i offset, powszechnie stosowany do drukowania wielotysięcznych nakładów książek i gazet.

1.Litografia - technika graficzna zaliczana do druku płaskiego, gdzie rysunek przeznaczony do powielania wykonuje się na kamieniu litograficznym. Jednak niektóre odmiany tej techniki, takie jak kamienioryt czy kwasoryt należą do druku wklęsłego. W litografii rysunek nanosi się na wypolerowanym kamieniu zatłuszczającą kredką lub tuszem. Po naniesieniu rysunku powierzchnia kamienia jest zakwaszana słabym roztworem kwasu z połączeniu z gumą arabską - w ten sposób na nie zarysowanych partiach tworzy się cienka warstewka przyjmująca wodę (warstwa hydrofilna) i jednocześnie odporna na zatłuszczenie farbą (w. oleofobowa). Techniką litograficzną wykonuje się też matryce na płytach aluminiowych - algrafia i na płytach cynkowych - cynkografia.
Technikę litograficzną wynalazł w 1798 roku Alojz Senefelder (1771-1834).
Litografię stosowali wybitni malarze i graficy: Eugène Delacroix, Henri de Toulouse-Lautrec, Pierre-Auguste Renoir, Henri Matisse, Marc Chagall, Pablo Picasso, Stanisław Wyspiański, Leon Wyczółkowki.
2.Monotypia (gr. monos - jeden, typos - odbicie) - artystyczna technika graficzna wyróżniająca się tym, że pozwala na uzyskanie tylko jednej odbitki. Kłócono się przez lata o to, czy monotypia jest techniką graficzną, bo przecież nie umożliwia ona odbicia określonej ilości prac (odbitek). Jednak droga tworzenia pokazuje sama charakter tej techniki: Wymaga rozprowadzenia farby po metalowej, lub szklanej powierzchni. Następnie praca zostaje odbita na papierze przy pomocy wałka, tamponu lub kostki. Często do wykonania jednej odbitki artyści pokrywają farbą metalową płytę kilkakrotnie, dla uzyskania żądanego efektu. Niektórzy monotypię nazywają techniką przypadku, zaś ich oponenciale ripostują, że to błędne stwierdzenie, gdyż artysta świadomie decyduje o grubości warstwy farby i jej gęstości, oraz kierunku prowadzenia wałka, wilgotności papieru itp.). Posługiwanie się tą techniką wymaga długotrwałych prób, bo tylko świadome kierowanie procesem technicznym może zaowocować powstaniem pięknych artystycznych prac.
Polscy przedstawiciele: Maria Jarema, Andrzej Wróblewski, Ludwik Naciąga.



Schemat techniki druku wklęsłego

Druk wklęsły bardzo długo pozostawał najdoskonalszą i najpowszechniej stosowaną techniką druku. Stosuje się w niej bowiem twarde i odporne płytki metalowe, w których zagłębione są linie rysunku. Płytkę pokrywa się farbą drukarską, a później starannie wyciera, tak że farba pozostaje tylko w wyżłobionych rowkach metalu. Pod potężnym naciskiem prasy papier wyciąga farbę z zagłębień. W tej technice trzeba także pamiętać o zamianie stron: strzałka skierowana na płytce w prawo po odbiciu na papierze będzie zwrócona w lewo, a skierowana w lewo, po odbiciu na papierze będzie zwrócona w prawo. Najważniejsze techniki druku
wklęsłego to miedzioryt, sucha igła, akwaforta, akwatinta i mezzotinta.

1.Akwaforta (kwasoryt) to technika, w której rysunek przenosi się na płytkę metalową


Józef Pankiewicz "Port w Fecamp", 1907, Muzeum Narodowe w Warszawie

zabezpieczoną kwasoodpornym werniksem, czyli przezroczystą warstwą ochronną. "Rysowanie" polega tu na usunięciu igłą warstwy werniksu i odsłonięciu powierzchni metalu. Następnie płytkę zanurza się w kwasie. W miejscach, z których usunięto werniks, powstają wytrawione zagłębienia. Grubość kreski zależy od czasu trawienia. Po wytrawieniu rysunku usuwa się werniks, a lekko podgrzaną płytkę pokrywa się farbą drukarską i wyciera, tak aby farba pozostała tylko w wytrawionych rowkach. Proces drukowania jest więc taki sam jak w miedziorycie. Dzięki temu, że grafik nie musi mozolnie żłobić metalowej płytki, a tylko zarysowuje werniks, w akwaforcie można uzyskać dużo lżejszą kreskę, taką jak w szkicu wykonanym piórem. Linie o różnej grubości powstają dzięki kilkakrotnemu trawieniu niektórych fragmentów płytki.


Akwaforta (z włoskiego acquaforte - mocna woda, czyli kwas azotowy) zwana również kwasorytem. Technika graficzna wklęsła, także odbitka otrzymana tą techniką.
Polega na wykonaniu metalowej formy drukowej z rysunkiem uzyskanym za pomocą trawienia. Płytę miedzianą lub cynkową pokrywa się nierozpuszczalnym w kwasie werniksem i następnie wykonuje się rysunek stalową igłą odsłaniając powierzchnię metalu. Przez zanurzenie płyty w kwasie następuje wytrawienie wgłębnego rysunku na płycie - matrycy. W celu pogłębienia kresek w partiach ciemnych rysunku proces ten powtarza się kilkakrotnie. Po ostatnim trawieniu i usunięciu werniksu w płytę wciera się farbę drukarską, która zatrzymuje się tylko w wytrawionych zagłebieniach. Wciśnięta w wytrawione zagłębienia płyty farba drukarska przeniesiona zostaje pod naciskiem w prasie wklęsłodrukowej na papier.
Akwafortą posługiwali się: Albrecht Drer, Rembrandt, Jacques Callot, Francisco Goya, Giovanni Battista Piranesi, James Abbott McNeill Whistler, Marc Chagall, Pablo Picasso, Daniel Chodowiecki, Jan Piotr Norblin, Leon Wyczółkowski.
Pierwsza datowana akwaforta pochodzi z XVI wieku. W wyniku rozwoju tej techniki, w wieku XVIII wynaleziono akwatintę poszerzającą możliwości oddawania półtonów.

2.Akwatinta - technika graficzna wklęsła, w której trawi się płaszczyznę płyty pokrytej ziarenkami werniksu. Kwas azotowy trawi miejsca na płycie nie pokryte werniksem, a przez powtarzanie nakładania werniksu i trawienia poszczególnym miejscom płyty nadaje się ciemniejsze tony. Akwatinta daje efekt plam o różnym natężeniu i przypomina lawowany rysunek (lawowanie), często łączona jest z akwafortą. Technikę akwatinty wynalazł około 1768 francuski grafik (sztycharz) J.B. Le Prince. Mistrzem akwatinty był F. Goya. Stosowana w grafice do dziś.


Antoni Orłowski "Popiersie mężczyzny w kołpaku", 1823-1830, Muzeum Narodowe w Warszawa

3.Litografia to technika, którą zaczęto stosować dopiero w dziewiętnastym wieku. Wykorzystano w niej specjalne właściwości pewnego gatunku kamienia wapiennego. Na starannie wygładzonej płytce kamiennej wykonuje się rysunek tłustą kredką lub tuszem. Należy przy tym uważać, aby nie zatłuścić kamienia w żadnym innym miejscu. Następnie poddaje się płytkę trawieniu roztworem kwasu i gumy arabskiej, co powoduje utrwalenie rysunku. Po takim przygotowaniu powierzchnię płytki zwilża się wodą (wilgotny kamień nie przyjmuje farby), a następnie nanosi się na nią farbę, którą przyjmą tylko tłuste (zarysowane) fragmenty. Na pokrytej farbą kamiennej płytce kładzie się papier i za pomocą specjalnej prasy robi odbitki. Stosując technikę litograficzną można uzyskać różne efekty, zależnie od tego, czy rysunek na płytce kamiennej wykona się kredką litograficzną czy tuszem, którym można rysować używając pędzla lub pióra. Istnieje także litografia barwna, którą powszechnie stosowano do drukowania plakatów.


Albrecht Drer "Melancholia", Graphische Sammlung Albertina, Wiedeń

4.Miedzioryt to najstarsza technika druku wklęsłego, która została wynaleziona przez złotników w XV wieku. Stosując tę technikę, rysunek lekko zarysowuje się igłą na płytce miedzianej, najczęściej zagruntowanej - linie są wtedy wyraźnie widoczne. Następnie rysunek żłobi się rylcami, płytkę poleruje, lekko podgrzewa, pokrywa farbą i starannie wyciera, tak że farba pozostaje już tylko w wyżłobionych zagłębieniach. Wzór z płytki odbija się pod specjalną prasą na lekko wilgotnym papierze. Farba na odbitce tworzy lekkie wypukłości. W technice tej można stosować cienkie, misterne, niemal jubilerskie kreski, dlatego miedzioryt często przypominać może rysunek piórem. Mimo dużej wytrzymałości miedzi, po wykonaniu wielu odbitek rysunek staje się nieco mniej wyraźny.
Miedzioryt (dawne nazwy sztych, kopersztych, łac. cuprum - miedź, niem. Kupferstich) to technika graficzna wklęsła, najstarsza technika graficzna na metalu, stosowana już w XV wieku. Wywodzi się prawdopodobnie z próbnych odbitek otrzymywanych przy stosowaniu techniki niella.
Rysunek wykonuje się rylcem na wypolerowanej płycie miedzianej, z tym że najpierw wycinane są ogólne kontury, później wypełniane modelunkiem. Płytę pokrywa się farbą, po czym usuwa się jej nadmiar tak, że farba pozostaje jedynie w wyżłobionych rowkach. Następnie pod dużym ciśnieniem odbija się rycinę. Odbitka z takiej matrycy charakteryzuje się cienką ostro zakończoną kreską i nazywana jest również miedziorytem. W XVI - XVIII w. ryciny miedziorytnicze pełniły funkcję ilustracji książkowej oraz planszy kartograficznej. Specjalnym rodzajem miedziorytu jest miedzioryt punktowany, który powstaje przez zastosowanie zamiast rylca, punc o jednym lub kilku ostrych końcach.
Najbardziej znani mistrzowie miedziorytu to Mistrz Kart do Gry, Mistrz E. S., Mistrz Księgi Domowej, Martin Schongauer, Albrecht Drer, Andrea Mantegna, Antonio del Pollaiuolo, Lucas van Leyden, Hendrick Goltzius, A. Bosse
5. Mezzotinta [medzotinta] (wł. mezzotinto od mezzo ‘średni’ + tinta ‘farba’) szt. technika graficzna polegająca na uzyskiwaniu miękkich półtonów przez polerowanie tych powierzchni płyty miedzianej lub stalowej, które na odbitce mają być jasne; sztuka czarna; także odbitka wykonana tą techniką.
6.Staloryt - technika graficzna wklęsłodrukowa, w której matrycę wykonuje się rylcem na płycie stalowej. Pozwala uzyskać wiele precyzyjnych odbitek, dlatego jest wykorzystywana do druku banknotów i znaczków pocztowych. Staloryt wprowadził C. Heath ok. 1820.

7.Suchoryt, sucha igła - technika graficzna metalowa, należąca do technik wklęsłych. W suchorycie rysunek wykonuje się ostrą stalową igłą bezpośrednio na metalowej płycie (z reguły miedzianej) i bez użycia kwasu do trawienia. Igła żłobi rysunek, a po bokach powstałych bruzd zostają drobne, nietrwałe wiórki metalu, które podczas odbijania zatrzymują farbę dając efekt miękkiej i rozmytej linii. Stosowany jako technika pomocnicza od XVI w., a jako technika samodzielna od XIX w.
Serigrafia, czyli druk sitowy, to technika bardzo często


Schemat techniki druku sitowego

stosowana w reklamie i przemyśle. Wzór nanosi się na rozpiętą na ramie jedwabną siatkę, a następnie drukuje, przecierając farbę przez siatkę. Tam gdzie oka siatki zostały zaklejone, farba nie przedostanie się i podłożony pod nią papier pozostanie biały. Przypomina to trochę sposób malowania przez szablon. Jednak na odbitce sitodrukowej czasami można odróżnić punkciki - oka siatki (tzw. raster). Ten sposób drukowania nie wymaga odwracania stron rysunku na negatywie. Technikę tę stosuje się często do drukowania wzorów na koszulkach.