Grafika

PODSTAWOWE POJĘCIA

Grafika, jedna z podstawowych dziedzin plastycznych, w której właściwym dziełem sztuki jest odbitka z płyty graficznej, dającej możliwość powielania na papierze lub tkaninie. W odróżnieniu od malarstwa operującego plamą barwną, u jego podstaw leży kreska i stopniowanie walorów. Grafik zazwyczaj opanowuje proces powstawania odbitki czyli ryciny, od powstania projektu przez dobór techniki, formę druku i wykonania odbitek. Ich liczba zależy od autora i może podlegać numeracji. Jest to wówczas grafika warsztatowa, inaczej artystyczna lub autorska.
Podstawę grafiki użytkowej (projektowej, stosowanej), stanowi płyta sporządzona metodami fotochemicznymi wg projektu artysty forma drukarska np. klisza, pozwalająca na powielanie odbitek w dużych nakładach. Podstawowy podział technik graficznych wyróżnia techniki wypukłe np. drzeworyt, linoryt, metaloryt oraz wkłęsłe np. miedzioryt, staloryt, mezzotinta a z technik trawionych akwaforta, akwatinta, miękki werniks. Do technik płaskich należą litografia, algrafia, cynkografia. Odrębną technikę druku stanowi sitodruk (seligrafia).
Najstarsze grafiki wywodzą się ze sztuki odciskania pieczęci na tkaninach, glinie i wosku. W starożytnych Chinach odbitki z kamieniorytów sporządzano w okresie Han (200 p.n.e. - 400 p.n.e.). W Europie grafika rozpowszechniła się w poł. w. XIV w postaci drzeworytów i miedziorytów, osiągając wyżyny artystyczne w 2. poł. w. XV. W XVII w. dużą popularność zdobyły techniki kwasorytnicze, np. akwaforta, w której celowali włoscy malarze manierystyczni oraz Holendrzy z Rembrandtem na czele. We Flandrii epoki baroku rozwój miedziorytu był związany ze szkołą P.P. Rubensa. Francja zaczęła przodować w XVIII w., kiedy to obok grafiki książkowej i reprodukcyjnej rozwinęli działalność mistrzowie wykonujący samoistne ryciny wg własnych projektów.
Grafika w klasycznej postaci jest sztuką czarno-białą operującą szeroką skalą odcieni. Barwne ryciny można uzyskać we wszystkich technikach przez częściowe nakładanie koloru na formę bądź oddzielne kolorowe fragmenty z osobnych płyt odbijać kolejno na jednej rycinie.

Drukowanie, proces wielokrotnego sporządzania na danym podłożu (papierze, tekturze, folii metalowej lub z tworzywa sztucznego) odbitek tekstu i ilustracji wykonywany przy użyciu maszyn drukarskich z formy drukarskiej powleczonej farbami drukarskimi. Najwcześniejsza metoda drukowania polegała na odbijaniu tekstu i ilustracji wyciętych - analogicznie jak drzeworyt - w drewnianej płycie (tzw. książka blokowa). Techniką tą drukowano teksty w Chinach i Japonii w VIII-IX w. Około 1450 niemiecki drukarz J. Gutenberg do drukowania użył wypukłych czcionek wielokrotnego użytku, z których ręcznie zestawiał tekst tworząc tzw. skład i odbijał go za pomocą prasy przykładając bezpośrednio do kart papieru. Pomysł ten zdominował techniki drukowania do XIX w. włącznie i nadal jest stosowany w technikach drukowania wypukłego.
W zależności od tego, które fragmenty formy drukarskiej są elementami drukującymi (tj. w zależności od wzajemnego położenia drukujących i niedrukujących części czcionek) wyróżnia się trzy podstawowe techniki: drukowanie wypukłe, drukowanie płaskie i drukowanie wklęsłe. Odrębną techniką drukowania jest sitodruk, w którym formą drukarską jest napięta na ramę gęsta siatka, a elementami drukującymi są oczka przepuszczające farbę. W technice drukowania wypukłego elementem przyjmującym farbę i drukującym są wypukłe (tj. wystające ponad poziom formy drukarskiej) części czcionek, klisz, stereotypów itp., natomiast partie niedrukujące leżą poniżej nich. Techniki drukowania wypukłego są obecnie w poligrafii szeroko wykorzystywane, a do najbardziej rozpowszechnionych należą fleksografia, typografia i typooffset. Z artystycznych technik graficznych należą tu np. drzeworyt, gipsoryt, linoryt i metaloryt. W technice drukowania płaskiego elementy drukujące znajdują się w zasadzie na tej samej płaszczyźnie, co nie drukująca powierzchnia formy drukarskiej. W technice tej wykorzystuje się zjawisko przyjmowania farby przez natłuszczone specjalnym preparatem fragmenty powierzchni formy i odpychania farby przez fragmenty nienatłuszczone. Powierzchnią taką jest z reguły cynkowa lub aluminiowa blacha, a także płyta kamienna. Do technik drukowania płaskiego zalicza się światłodruk (zw. heliotypią lub fototypią) i często stosowany offset, a w grafice algrafię, cynkografię i litografię. W technice drukowania wklęsłego miejsca drukujące znajdują się na formie drukarskiej poniżej poziomu miejsc niedrukujących. Elementami drukującymi są tu powstałe mechanicznie lub przez wytrawienie zagłębienia na metalowym cylindrze lub płaskiej płycie. W zagłębieniach tych zatrzymuje się farba (jej nadmiar jest zgarniany z powierzchni cylindra lub płyty specjalnym nożem), która następnie zostaje przeniesiona na podłoże. Technikami drukowania wklęsłego są (wyszła już z użycia) heliograwiura i powszechna obecnie rotograwiura. Należy tu także wiele artystycznych technik graficznych, np. akwaforta, akwatinta, ceratoryt, fluoroforta, mezzotinta, miedzioryt, miękki werniks, staloryt, suchoryt i in.
Szereg podziałów drukowania idzie za klasyfikacją maszyn drukarskich. I tak wyróżnia się rodzaje drukowania: w zależności od postaci papieru (lub innego rodzaju podłoża) drukowania arkuszowe (wykonywane na pociętych arkuszach) i drukowania zwojowe (gdzie podłożem jest odwijana z rolki wstęga papieru); drukowania jednostronne (na jednej stronie podłoża) i dwustronne (na obu jego stronach). Biorąc pod uwagę kształt formy drukarskiej wyróżnia się drukowanie płaskie (wykonywane przy pomocy płaskiej formy drukarskiej) i drukowanie rotacyjne (w którym giętka polimerowa lub metalowa forma drukarska jest półokrągła lub cylindryczna, np. klisza fotopolimerowa, płyta offsetowa lub cylinder rotograwiurowy). Ze względu na sposób przenoszenia obrazu wyróżnia się drukowanie bezpośrednie (gdzie odbitka jest wykonana bezpośrednio przez formę stykającą się z podłożem) i drukowanie pośrednie, w którym odbitkę uzyskuje się dzięki pomocniczej formie pośredniej (np. tzw. cylinder pośredni w technice offsetu), na którą jest przenoszony obraz z formy-matki. Rozróżnia się drukowanie jednokolorowe (wykonywane z formy drukarskiej pokrytej jednym kolorem), drukowanie wielokolorowe (uzyskiwane przy pomocy wielu form, z których każda przenosi inną barwę) oraz drukowanie wielobarwne (wykorzystujące zjawisko uzyskiwania wszystkich barw pochodnych przez nałożenie na siebie w druku trzech barw podstawowych, uzupełnionych jeszcze o czarną barwę w celu osiągnięcia większej plastyki). W technice drukowania wielobarwnego reprodukowany obraz rozkłada się - metodą fotomechaniczną lub elektroniczną (przy użyciu filtrów optycznych o barwach dopełniających) - zazwyczaj na trzy barwy podstawowe (żółtą, czerwoną i niebieską), otrzymując negatywowe wyciągi poszczególnych barw. Np. dla wykonania wyciągu barwy czerwonej stosuje się filtr zielony, dla barwy niebieskiej - pomarańczowy, żółtej - niebieski. Filtry te przepuszczają barwę sobie tylko właściwą (np. filtr niebieski przepuszcza tylko barwę niebieską) i zatrzymują pozostałe barwy, przez co np. w przypadku filtru niebieskiego miejsca na negatywie odpowiadające barwie żółtej będą w jakimś stopniu przezroczyste (barwa żółta zostanie “wytłumiona”). Następnie z wyciągów tych wykonuje się oddzielne dla każdej barwy formy drukarskie i drukuje na podłożu, z reguły w kolejności: żółta, czerwona, niebieska, czarna. Dla niektórych technik drukowania wyciągi są nadto rastrowane (raster). Technika drukowania wielobarwnego z kilku form była znana już w XV-XVI w. Nowoczesna, oparta na fotograficznych wyciągach barwnych technika drukowania wielobarwnego opiera się na teorii barw angielskiego fizyka J.C. Maxwella. Odbitki wielobarwne można uzyskiwać za pomocą różnych technik, np. offsetu, rotograwiury, sitodruku, typografii, typooffsetu itp.

Negatyw, o odwróconej skali tonalnej - miejsca jasne odpowiadają miejscom ciemnym obiektu, a miejsca ciemne - jasnym.
Klisza, w poligrafii, płyta metalowa (np. cynkowa, miedziana, mosiężna) lub z tworzywa sztucznego zawierająca obraz oryginału odtworzony, metodą grawerowania, trawienia lub wymywania, w postaci wypukłych drukujących elementów kreskowych lub rastrowych, wykorzystywana do uzyskiwania reprodukcji.
Drukarska forma, forma drukowa, zestaw elementów drukujących bądź ich układ na cylindrze lub płycie, będący lustrzanym odbiciem tekstu lub ilustracji i służący do przenoszenia farby drukarskiej na podłoże (z reguły papier, rzadziej tkaninę, tekturę, folię metalową lub z tworzywa sztucznego itp.) za pomocą różnych metod drukowania. Forma drukarska z reguły odpowiada jednostronnie zadrukowanemu arkuszowi papieru formatu A1 (tj. jednemu arkuszowi drukarskiemu). Formy drukarskie mogą być przeznaczone do drukowania wypukłego, wklęsłego, płaskiego lub sitowego. Do drukowania wypukłego może służyć umocowany w ramie tzw. skład, tj. zestaw czcionek, justunku, linii i ozdobników (powstały w wyniku składania ręcznego, mechanicznego lub automatycznego), klisza (tj. płyta z wytworzonymi w sposób fotochemiczny elementami drukującymi) lub wtórna forma drukarska zw. stereotypem. Do drukowania płaskiego (offset) wykorzystywana jest płyta (najczęściej cynkowa lub aluminiowa) z utworzonymi w wyniku chemicznej obróbki jej powierzchni płaskimi elementami drukującymi. Do drukowania wklęsłego używane są metalowe płyty lub cylindry z uzyskanymi chemicznie lub za pomocą ręcznego rytowania wklęsłymi elementami drukującymi. Natomiast do drukowania sitowego służy umocowana w ramce jedwabna lub plastikowa siatka z przepuszczającymi farbę drobniutkimi oczkami.
Obecnie formy drukarskie wykonuje się przy użyciu komputerów. Etapem wstępnym jest użycie jakiegoś programu komputerowego zw. edytorem tekstu. Program taki po zapisaniu (lub wprowadzeniu za pomocą skanera) na dysku komputera tekstu i ilustracji umożliwia ich dowolne przetwarzanie (np. dobór kroju i stopnia czcionki, format kolumny, justowanie itp.) zgodnie z zasadami edytorstwa i poligrafii. Utworzone strony przyszłej publikacji są zapisywane i przechowywane w postaci cyfrowej na dysku komputera, a następnie za pośrednictwem naświetlarki lub specjalnego formowego skanera zapisywane (przez naświetlanie lub grawerowanie) na pełniących funkcje form drukarskich nośniku fotograficznym lub metalowej płycie, które zamocowane w maszynie drukarskiej posłużą do wykonania odbitek.

Drukarskie farby, farby drukowe, farby używane w procesie drukowania do przenoszenia tekstu lub obrazu z formy drukarskiej na podłoże. Farby drukarskie składają się z pigmentu, spoiwa (którym jest z reguły pokost lub żywica, rzadko woda) i domieszek pełniących funkcje utrwalacza, wypełniacza itp. Skład farby drukarskiej (a zatem i jej właściwości, np. lepkość, intensywność, ziarnistość, trwałość, czas schnięcia) jest zależny od metody drukowania i rodzaju podłoża (np. określonego gatunku papieru, tektury, folii, tkaniny itp.). Np. do druku wypukłego i płaskiego używa się gęstych farb schnących w wyniku reakcji utleniania, do druku wklęsłego - farb wysychających przez parowanie, a do druku na celofanie farb szybkoschnących.
W zależności od metody drukowania wyróżnia się cztery rodzaje farby drukarskiej: wypukłodrukowe, płaskodrukowe, wklęsłodrukowe i sitodrukowe. Biorąc pod uwagę przeznaczenie farby drukarskie dzieli się na akcydensowe, dziełowe, ilustracyjne, gazetowe itp. Najczęściej używanym rodzajem farby drukarskiej jest czerń drukarska. Do druku barwnego używa się zestawów farb drukarskich, składających się z farby żółtej, czerwonej, niebieskiej i czarnej, których kombinacja pozwala na uzyskanie wszystkich innych barw.
DRUK WYPUKŁY

Drukowanie wypukłe, druk wypukły, technika drukowania z formy drukowej, w której elementy drukujące są wyżej niż elementy niedrukujące, farba pokrywa tylko wypukłe miejsca formy drukowej. Podstawowymi metodami drukowania wypukłego są: typografia, typooffset i fleksografia.

Drzeworyt, technika graficzna druku wypukłego i nazwa odbitki uzyskanej tą techniką. Rysunek wykonuje się wprost na gładkiej powierzchni klocka lub nałożonej nań warstwie gruntu. Następnie metalowymi dłutami, rylcami lub nożami wybiera się tło rysunku (które nie drukując na odbitce pozostanie białe), na klocku zaś pozostaje wypukły rysunek, który zatrzymując farbę będzie elementem drukującym. Przygotowaną formę powleka się farbą (często czarną) i ręcznie odbija bezpośrednio na kartach papieru otrzymując rysunek na białym tle.
Ze względu na sposób cięcia drewna podczas wykonywania rysunku wzdłuż lub w poprzek słojów wyróżnia się odpowiednio: drzeworyt wzdłużny, zw. langowym (wykonywany w drewnie miękkim, np. jabłoń, orzech, grusza, w którym tło wybiera się gł. wzdłuż słojów), i drzeworyt poprzeczny, zw. sztorcowym (wykonywany w drewnie twardym np. bukszpan czy wiśnia, pozwalającym na cięcia w poprzek słojów), wynaleziony u schyłku XVIII w. przez angielskiego grafika T. Bewicka. Drzeworyt poprzeczny zyskał wielką popularność, gdyż - oprócz trwałości pozwalającej na większą ilość odbitek - umożliwiając cięcie w różnych kierunkach pozwalał na uzyskanie precyzyjnego rysunku, zróżnicowanej kreski i subtelnych tonów.
Drzeworyt jest najstarszą po kamieniorycie techniką graficzną. W Chinach był stosowany do drukowania tkanin od V w. n.e. Wielką rolę drzeworyt odegrał w sztuce Dalekiego Wschodu (Korea, Chiny od czasów dynastii Tang), gdzie wiązał się z wynalezieniem papieru. W technice drzeworyt wykorzystywano do ilustrowania książek tzw. książki blokowe, w których całe stronice (zawierające jednocześnie tekst i ilustracje) były wycinane i odbijane z jednej deski (klocka). W Japonii mistrzami drzeworytu byli m.in. Hiskikawa Moronobu, Suzuki Harunobu, Katsushika Hokusai, Utagawa Hiroshige i Utamaro Kitagawa, którzy wykonywali portrety, pejzaże, sceny rodzajowe, teatralne i z życia kobiet. W Europie drzeworyt wszedł w użycie u schyłku XIV w. po upowszechnieniu umiejętności wytwarzania papieru, a najstarsze zachowane drzeworyty pochodzą z ok. 1400 z terenu Francji i Niemiec. Były to wykonywane w opactwach pojedyncze obrazki ze scenami religijnymi. Początkowo europejscy drzeworytnicy posługiwali się rysunkiem konturowym i zaznaczali tylko niezbędne szczegóły (twarz, strój). W poł. XV w. zaczęto w celu wydobycia plastyki stosować cieniowanie równoległymi kreskami (tzw. szrafowanie). O popularności drzeworytu u schyłku średniowiecza w Europie świadczy powstanie zawodu drzeworytnika-rzemieślnika, wycinającego w klocku rysunek wykonany przez artystę. W XV-XVI w. drzeworyt był uprawiany m.in. przez A. Altdorfera, Jacopa de Barbari, H. Burgkmaira, Ugo da Carpi, L. Cranacha st., H. Holbeina mł., Lucasa van Leyden. Najwybitniejszą indywidualnością był w tym czasie A. Drer, który posługiwał się niezwykle urozmaiconą, precyzyjną kreską (Apokalipsa 1498, Pasja Chrystusa 1498-1510, Życie Marii 1501-1511).
Od poł. XVI w. drzeworyt rozwijał się również w Polsce. Drzeworyt powszechnie wykorzystywano do ilustrowania książek, których ilość narastała w związku z rozwojem drukarstwa. W okresie tym techniką drzeworytu ilustrowano książki religijne, przyrodnicze, geograficzne, opowiadania moralizatorskie i historyczne, kalendarze, wzorniki ornamentów, portrety, widoki miast, karty do gry, kopiowano obrazy, wykonywano druki ulotne o charakterze religijnym, politycznym, satyrycznym itp. Poza odbijanym z jednego klocka i najbardziej rozpowszechnionym drzeworytem czarno-białym powstały w XVI w. inne typy drzeworytu: białoryt (w którym wgłębiony rysunek jest biały, a tło ciemne, uprawiany m.in. przez U. Graffa), drzeworyt barwny (w którym poszczególne barwy są odbijane z różnych klocków) i drzeworyt chiaroscuro (w znaczeniu 2.), zwany też światłocieniowym.
Głównymi ośrodkami rozwoju drzeworytnictwa były Niemcy, Niderlandy, Francja, a we Włoszech Wenecja i Florencja. W XVII-XVIII w. drzeworyt został wyparty przez graficzne techniki metalowe (akwaforta, miedzioryt), a jednocześnie dzięki względnej łatwości wykonania upowszechnił się w sztuce ludowej, w której przetrwał do XX w. U schyłku XVIII w. w związku z wynalazkiem drzeworytu poprzecznego, dającego nowe możliwości techniczne, nastąpiło ponowne zainteresowanie techniką drzeworytu. W XIX w. drzeworyt był techniką powszechnie używaną do ilustrowania czasopism (w Polsce np. Tygodnika Ilustrowanego i Kłosów), a u jego schyłku został wyparty przez autotypię. Często wykonywano humorystyczne i satyryczne drzeworyty o tematyce obyczajowej oraz reprodukcje malarstwa. W XIX w. drzeworyt uprawiali m.in. G. Dor, P. Gavarni i A. Menzel. U schyłku XIX w. pod wpływem drzeworytu japońskiego następuje renesans drzeworytu artystycznego (np. P. Gauguin, E. Munch). Jednocześnie następuje zmiana zasobu używanych środków formalnych i odejście od drobiazgowej kreski na rzecz kontrastowych zestawień czarnych i białych płaszczyzn. W początkach XX w. także niemieccy ekspresjoniści dostrzegli wyrazowe możliwości drzeworytu. W XX w. drzeworyt uprawiali m.in. E. Nolde, E.L. Kirchner, F. Marc, K. Kollwitz, F. Valloton i M.C. Escher. W Polsce w XX-leciu międzywojennym drzeworytnicy założyli własną grupę Ryt. Do najwybitniejszych polskich drzeworytników należeli E. Bartłomiejczyk, T. Cieślewski syn, S. Ostoja-Chrostowski, T. Kulisiewicz, W. Skoczylas i in. Drzeworyt jest techniką stosowana w grafice do dziś.


frottage [frotaż] (fr. ‘froterowanie’) szt. technika odwzorowywania powierzchni przedmiotu przez przyłożenie do niej papieru i tarcie po nim rysikiem ołówka; wcierka.

Typografia, druk typograficzny, technika drukowania wypukłego polegająca na drukowaniu bezpośrednim, przy wykorzystaniu formy drukowej w postaci składu, klisz lub stereotypu.

Typooffset, letterset, technika drukarska, pochodna druku wypukłego, w której formę drukową lub jej elementy stanowią klisze przystosowane do pośredniego drukowania rotacyjnego.

Fleksografia, druk fleksograficzny, druk anilinowy, jedna z metod drukowania wypukłego. Fleksografia polega na rotacyjnym drukowaniu przy użyciu stereotypu, wykonanego z gumy lub tworzywa sztucznego, oraz szybko schnących farb wodno-spirytusowych.
Fleksografia stosowana jest do drukowania na papierach, jak również na niektórych tworzywach sztucznych (głównie wielokolorowych opakowaniach).


DRUK WKLĘSŁY


Drukowanie wklęsłe, druk wklęsły, wklęsłodruk, technika drukowania, w której drukują elementy zagłębione, wklęsłe, czyli położone niżej niż elementy niedrukujące, znajdujące się na górnej powierzchni formy drukowej.
Odmianami drukowania wklęsłego są m.in.: miedzioryt, heliograwiura, rotograwiura.


Miedzioryt, technika graficzna druku wklęsłego, również odbitka wykonana tą metodą. Na gładko wypolerowanej i zagruntowanej powierzchni płyty miedzianej wykonuje się rysunek za pomocą metalowych rylców, następnie szlifuje się płytę węglem drzewnym, lekko podgrzewa i wciera farbę w wycięte bruzdy. Po usunięciu farby z gładkiej partii płyty odbija się rysunek na wilgotnym papierze pod prasą. Z płyty można wykonać kilkaset odbitek.
Miedzioryt charakteryzuje się delikatną, prawie kaligraficzną, ostrą kreską. Jest to najstarsza technika graficzna w metalu, stosowana już w XV w. (prawdopodobnie rozwinęła się z technik złotniczych). Rozkwit sztuki miedziorytu przypada na 2. poł. XV i XVI w. (A. Mantegna, A. Drer). W XVII w. zdobył popularność warsztat miedziorytniczy czynny w kręgu P.P. Rubensa. Obok artystów pracujących indywidualnie powstawały pracownie rytownicze, w których wykonywano plansze wg rysunków znanych artystów.
Istnieją też specjalne rodzaje miedziorytu: 1) miedzioryt barwny powstał ok. 1710, ryciny odbija się za pomocą trzech płyt przy użyciu kolorów podstawowych (niebieskiego, czerwonego, żółtego), można w ten sposób otrzymać pełną gamę barw. 2) miedzioryt punktowy powstaje przez zastosowanie zamiast rylca metalowych punc (puncowanie), którymi wybija się w płycie drobne punkciki. Ich mniejsze lub większe zagęszczenie tworzy modelunek o bardzo delikatnych konturach. Technika ta znana jest od XVI w., rozwinęła się szczególnie w Anglii.

Heliograwiura, fotograwiura, jedna z dawnych metod techniki druku wklęsłego polegająca na kopiowaniu reprodukowanego obrazu fotograficznego na tzw. papierze pigmentowym, z którego przenoszono kopię na płytę miedzianą, po wywołaniu i wytrawieniu płyty otrzymywano formę drukową.

Rotograwiura, technika drukowania wklęsłego, w której forma drukowa ma postać cylindra miedzianego o powierzchni wytrawionej. Stosowany głównie do drukowania czasopism wielobarwnych, ilustracji itp.

Staloryt, technika graficzna wklęsłodrukowa, w której matrycę wykonuje się rylcem na płycie stalowej. Pozwala uzyskać wiele precyzyjnych odbitek, dlatego jest wykorzystywana do druku banknotów i znaczków pocztowych. Staloryt wprowadził C. Heath ok. 1820.

Puncowanie1) metoda cyzelowania wyrobów metalowych polegająca na wybijaniu deseniu składającego się z punktów, gwiazdek, kółek itp. za pomocą stalowego narzędzia - tzw. puncy. Puncowanie stosuje się też przy obróbce płyty graficznej miedziorytu punktowego.

Suchoryt, sucha igła,
1) technika graficzna metalowa, należąca do technik wklęsłych. W suchorycie rysunek wykonuje się ostrą stalową igłą bezpośrednio na metalowej płycie (z reguły miedzianej) i bez użycia kwasu do trawienia. Igła żłobi rysunek, a po bokach powstałych bruzd zostają drobne, nietrwałe wiórki metalu, które podczas odbijania zatrzymują farbę dając efekt miękkiej i rozmytej linii. Stosowany jako technika pomocnicza od XVI w., a jako technika samodzielna od XIX w.

mezzotinta [medzotinta] (wł. mezzotinto od mezzo ‘średni’ + tinta ‘farba’) szt. technika graficzna polegająca na uzyskiwaniu miękkich półtonów przez polerowanie tych powierzchni płyty miedzianej lub stalowej, które na odbitce mają być jasne; sztuka czarna; także odbitka wykonana tą techniką.

Akwaforta,
1) Technika graficzna wklęsła, polegająca na trawieniu w kwasie azotowym rysunku wykonanego stalową igłą na płycie miedzianej pokrytej werniksem. Igła, usuwając werniks, odsłania powierzchnię płyty, która po wytrawieniu zatrzymuje farbę w powstałych rysach. Od głębokości rysy zależna jest grubość kreski na rycinie. Pierwsze akwaforty pochodzą z początku XVI w., szczyt rozwoju tej techniki przypadł na XVII w., a od początku XX w. nastąpił jej renesans. Uprawiali ją m.in.: A. Drer, Rembrandt, J. Callot, G.B. Piranesi, F. Goya, a w Polsce J.P. Norblin, M. Płoński, J. Pankiewicz i J. Mehoffer.

Akwatinta,
1) Technika graficzna wklęsła, w której trawi się płaszczyznę płyty pokrytej ziarenkami werniksu. Kwas azotowy trawi miejsca na płycie nie pokryte werniksem, a przez powtarzanie nakładania werniksu i trawienia poszczególnym miejscom płyty nadaje się ciemniejsze tony. Akwatinta daje efekt plam o różnym natężeniu i przypomina lawowany rysunek (lawowanie), często łączona jest z akwafortą. Technikę akwatinty wynalazł około 1768 francuski grafik (sztycharz) J.B. Le Prince. Mistrzem akwatinty był F. Goya. Stosowana w grafice do dziś.

Druk płaski

Drukowanie płaskie, druk płaski, technika drukowania, w której zarówno miejsca drukujące, jak i niedrukujące elementy formy znajdują się na jednej płaszczyźnie. Rozróżnia się dwa rodzaje drukowania płaskiego: bezpośrednie - odbitkę uzyskuje się przez dociśnięcie papieru do formy, którą jest kamień litograficzny, płyta cynkowa lub aluminiowa, oraz pośrednie - offset.
Podstawowymi metodami drukowania płaskiego są: offset, litografia i światłodruk.

Offset, druk offsetowy, technika drukowania płaskiego, w której farba drukarska przenoszona jest z formy drukowej (płyty metalowej pokrytej warstwą światłoczułą) na podłoże za pośrednictwem cylindra pokrytego warstwą gumy.
Reprodukowany obraz przenosi się na formę drukową metodą fotochemiczną lub elektrostatyczną. Elementom drukującym formy nadawane są właściwości oleofilne (przyjmują farbę, a nie przyjmują wody), elementom niedrukującym - właściwości hydrofilne (przyjmują wodę, a nie przyjmują farby).
Forma drukowa zakładana jest na cylinder formowy maszyny offsetowej, z którym stykają się walce wodne i farbowe. Odbitka z formy drukowej powstaje na pokrytym gumą cylindrze pośrednim, z którego odciśnięta zostaje na zadrukowywany materiał (np. papier, blachę, tworzywo sztuczne).
Techniką offsetową drukuje się jedno- i wielobarwne książki, czasopisma, plakaty, mapy, opakowania itp., a ostatnio również wielkonakładowe dzienniki.

Litografia, technika graficzna druku płaskiego, w której rysunek przeznaczony do odbicia wykonuje się w kamieniu litograficznym. Także odbitka wykonana tą techniką.
Zasada litografii oparta jest na właściwości wody i tłuszczu: cały kamień po wykonaniu rysunku (tłustą farbą, specjalną kredką lub tuszem) poddaje się działaniu słabego kwasu azotowego, który spływając z tłustej powierzchni zabezpiecza miejsca niezarysowane przed przyleganiem farby drukarskiej.
Następnie po przemyciu wodą powierzchnię kamienia gumuje się (rozcieńczona guma arabska pełni rolę utrwalacza), po wysuszeniu całość zmywa się terpentyną i wodą, wreszcie nanosi się farbę drukarską, która przylega do kamienia tylko w miejscach, gdzie wykonano rysunek, i wykonuje się odbitkę.
Technikę litografii wynalazł ok. 1796 A. Senefelder. Pierwsze litografie stosowano do powielania pisma. Jako technika artystyczna rozpowszechniła się w 1. połowie XIX w.

Światłodruk, fototypia, bezrastrowa technika druku płaskiego bezpośredniego. Jako formy drukujące wykorzystuje się w światłodruku płyty szklane pokryte żelatyną uczuloną dwuchromianem potasowym lub amonowym.
Po naświetleniu negatywem płytę poddaje się kąpieli w wodzie, w której spływają miejsca nie naświetlone, a pozostały relief żelatynowy stanowi obraz pozytywowy służący jako forma drukująca. Do otrzymania światłodruku wielobarwnego stosuje się kilka wyciągów barwnych na kilku płytach.

DRUK SITOWY

Drukowanie sitowe, sitodruk, technika drukowania stanowiąca uzupełnienie trzech podstawowych technik, polegająca na ręcznym lub mechanicznym przeciskaniu farby za pomocą rakla przez formę drukową sporządzoną na specjalnym sicie.
Przeciskana farba przechodzi, przez tę część oczek sita, które odpowiadają odwzorowywanemu obrazowi, bezpośrednio na podłoże (papier, drewno, skórę, gumę, szkło, wyroby tekstylne, metale, tworzywa sztuczne).
Rozróżnia się dwa typy drukowania sitowego: kontaktowy i bezkontaktowy. Drukowanie sitowe stosowane do zadrukowywania wyrobów włókienniczych nosi nazwę filmdruku, a stosowane w grafice artystycznej - serigrafii.

by Komi