Formy ochrony środowiska w Polsce

Ochrona przyrody to zachowanie, restytuowanie i właściwe użytkowanie zasobów przyrody i jej tworów ożywionych i nieożywionych , których utrzymanie leży w interesie społeczeństwa ze względów narodowych, naukowych, rekreacyjnych, krajoznawczych. Wyróżniamy następujące formy ochrony przyrody:
Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt
Rezerwaty
Pomniki przyrody
Parki narodowe
Parki krajoznawcze
Obszary chronionego krajobrazu

Park narodowy to chroniony obszar przyrody o powierzchni powyżej 1000 ha, obejmujący jeden lub wiele ekosystemów wcale lub niewiele przekształconych przez człowieka. Przedstawia on szczególną wartość naukową, wychowawczą, rekreacyjną i krajoznawczą. Parki narodowe zajmują w Polsce 243,6 tyś. ha , co stanowi 0,78 % powierzchni całego kraju znacznie poniżej średniej europejskiej . Wyróżnia się w nich dwa rodzaje ochrony :
1. ścisłą , eliminującą całkowicie ingerencje człowieka
2. częściową , dopuszczającą jedynie celową ingerencję zmierzającą do przywrócenia naturalnego stanu .
Obecnie w Polsce istnieje 19 parków narodowych, a projektuje się powołanie: Magurskiego, Mazurskiego, Narwiańskiego, Tucholskiego, Suwalskiego i Jurajskiego

Rezerwat przyrody to obszar (mniejszy niż park narodowy) objęty ochroną, której obiektem może być cała przyroda bądź poszczególne jej składniki lub zespoły flory i fauny. Rozróżniamy rezerwaty ścisłe i częściowe. Ze względu na przedmiot ochrony dzieli się je na leśne, florystyczne, faunistyczne, łąkowe, stepowe, wodne, krajobrazowe, słonoroślowe, przyrody nieożywionej. Największy w Polsce jest rezerwat krajobrazowy nad Gopłem o 12684 ha. W 1991 r. w Polsce było około 0,4% powierzchni kraju

Pomniki przyrody to cenne obiekty przyrody ożywionej i martwej, takie jak:
okazałe zabytkowe drzewa np. „Dąb Królewski” w Puszczy Niepołomickiej, „Wiąz Jagiełły” w Porębie Wielkiej, „Lipa Kochanowskiego”, „Dąb Jagiełły” w Puszczy Białowieskiej,
głazy narzutowe, np. Trygłów i Dwunastu Apostołów na wybrzeżu,
skały, np.: Maczuga Herkulesa w Ojcowie, Organy Wielisławskie w Złotoryi
jaskinie, np.: Raj, Piekło,
aleje, np.: aleja lipowa w Rzucewie k. Pucka
skupienia drzew, np. rezerwat cisów w Borach Tucholskich, skupisko dębów w Rogalinie
Obecnie w Polsce istnieje około 20 tyś pomników przyrody.

Parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu to tereny o dużych walorach przyrodniczych, turystyczno-wypoczynkowych i zdrowotno-sanitarnych. W 1991 r. istniały w Polsce 74 parki krajobrazowe i 226obszarów chronionego krajobrazu. Obecnie zajmują one razem około 20% powierzchni kraju.

Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt dotyczy bardzo rzadkich zwierząt i roślin zagrożonych wyginięciem (ochrona całkowita) lub posiadających istotne znaczenie dla gospodarki i przyrody (ochrona częściowa)
Do roślin będących pod całkowitą ochroną należą m.in.: paproć długosz królewski, widłaki, rosiczki, sasanki, mikołajek nadmorski, kosodrzewina, lilia złotogłów, dziewięćsił, goryczki, krokus, szarotka, miłek wiosenny, tojad, przebiśnieg, zawilce, cis, limba.
Chronionymi zwierzętami są m.in.: modliszka, kozioróg dębosz, trzmiele, motyle niepylaki biegacze; jesiotr zachodni; wszystkie ropuchy, kumaki, traszki; wszystkie gady; sowy, orły, dzięcioły, sikory, jaskółki , skowronki; ryjówki, żbik, nietoperze, niedźwiedź brunatny, żubr, kozica, norka, kuna, bóbr, susły.
W coraz większym zakresie wykorzystywane są nowoczesne metody ochrony gatunkowej (ochrona czynna i kompleksowa). Służy temu restytucja gatunków, np. żubra, czy też aktywna ochrona bobra, orła i innych ptaków drapieżnych.
Ponad zadania, jakie stawia sobie ochrona przyrody, wykracza idea ochrony środowiska, zmierzająca do pogorszenia gospodarki z rozwojem ekologicznym otaczającego świata, tzn. prowadzenia działalności człowieka w harmonii z przyrodą. Realizując tę ideę powinno się uznawać nadrzędność ekologicznego gospodarowania, które nie tylko nie może być zakłócane przez ciągły rozwój cywilizacyjny i wzrost technicyzacji gospodarki, ale powinno te dwa elementy planowo wykorzystywać dla dobra przyrody, naszego naturalnego środowiska.
Ma temu służyć oparcie gospodarki na ekorozwoju, czyli prowadzenie wszelkiej działalności gospodarczej w harmonii z przyrodą i tak, aby nie spowodować w środowisku przyrodniczym zmian nieodwracalnych. Muszą być zatem przestrzegane następujące zasady ekorozwoju:
praworządność, polega na konsekwentnym przestrzeganiu prawa ekologicznego ;
likwidacja zanieczyszczeń u źródła, zakładające działania ukierunkowane na unikanie „wytwarzania” zanieczyszczeń, na odzysk energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz ich gospodarcze wykorzystywanie;
uspołecznienia, polegająca na stworzeniu instytucjonalnych i prawnych warunków do udziału jednostek, grup społecznych i organizacji pozarządowych w całym procesie ochrony i kształtowania środowiska;
maksymalnego wykorzystania mechanizmów rynkowych, mająca za podstawę
ekonomizacje działań gospodarczych na rzecz środowiska (np. pobieranie opłat za użytkowanie środowiska i wspieranie nimi innej działalności proekologicznej);
„ zanieczyszczający płaci” – zasada ta wprowadza pełną odpowiedzialność (w tym materialną) jednostek gospodarczych lub osób fizycznych za skutki zanieczyszczenia i spowodowanie innych zagrożeń środowiska;
regionalizacji polityki ekologicznej, która zakłada rozszerzanie uprawnień samorządu terytorialnego i terenowej administracji do ustalenia regionalnych opłat i wymogów ekologicznych wobec jednostek gospodarczych działających w danym regionie. Dotyczy to również ogólnego zarządzania ochroną środowiska obszarów danego regionu;
wspólnego rozwiązywania problemów ochrony środowiska przez społeczność międzynarodową zakładająca, że zanieczyszczenia środowiska nie znają granic;
etapowania i wyboru priorytetów, przyjmująca etapowe rozwiązania problemów polityki ekologicznej z uwzględnieniem zagadnień priorytetowych.

Wykaz parków narodowych istniejących w Polsce
Parki Rok utworzenia Ogólna powierzchnia (w ha)
Białowieski * 1947 5348
Świętokrzyski 1950 5910
Babiogórski * 1945 1734
Pieniński 1954 2231
Tatrzański 1954 21164
Ojcowski 1956 1592
Wielkopolski 1957 5059
Kampinoski 1959 35699
Karkonoski * 1959 5262
Woliński 1960 5001
Słowiński * 1966 18789
Bieszczadzki * 1973 27064
Roztoczański 1974 7905
Gorczański 1980 6494
Wigierski 1988 14956
Drawieński 1990 8725
Poleski 1990 4907
Biebrzański 1993 59223
Gór Stołowych 1993 6280
*Uznany przez UNESCO za światowy rezerwat biosfery