Formy ochrony przyrody w Polsce.

Człowiek swoją działalnością wyrządza ogromne szkody w śro-dowisku, w którym żyje. Zanieczyszczenia powietrza przez różne gazy i pyły wydobywające się z urządzeń przemysłowych, a także przez gazy spalinowe samochodów, jest ogromnie szkodliwe nie tylko dla ludzi, ale również dla roślin i zwierząt. Zanieczyszczanie wód, rzek i jezior ściekami przemysłowymi i komunalnymi powoduje masową zagładę ryb, innych zwierząt wodnych, a także roślin; stąd w niektórych rzekach i jeziorach nie ma ryb ani innych organizmów. Pod wpływem szkodliwej działalności człowieka ogromnie niekorzystne zmiany zachodzą w glebie. Zatrucie gleby różnymi odpadami przemysłowymi oraz nadmierne jej odwodnienie (przez niewłaściwą meliorację) jest przyczyną niszczenia szaty roślinnej na dużych przestrzeniach. Niekorzystne zmiany powstają również w krajobra-zie. Hałdy różnych wysypisk (przemysłowych, kopalnianych, komunal-nych), wyrobiska kopalń z cuchnącą wodą, pustynie wokół zakładów przemysłowych – to krajobraz przekształcony przez człowieka. Ale to nie wszystko. O naszej bytności pośród pięknej przyrody często świadczą połamane gałęzie drzew, wycięte litery w pniach, zniszczona trawa, stosy butelek czy puszek po konserwach, różnych innych śmieci itd. A ileż to razy płonie las od niewłaściwie roznieconego ognia czy rzuconego niedo-pałka papierosa? Naturalnej zieleni jest coraz mniej, a i w przyszłości z pewnością sytuacja nie ulegnie poprawie, gdyż rozbudowujące się miasta, osiedla i zakłady przemysłowe zajmują coraz większe powierzchnie. A przecież rośliny, zwierzęta, rzeki, jeziora, góry, jednym słowem – cała przyroda, która nas otacza, to nasz wspólny dom. Pamiętajmy więc, że chroniąc przyrodę przed zniszczeniem chronimy środowisko, w którym żyjemy. Musimy działać tak, by ocalić od zagłady co cenniejsze i piękniej-sze fragmenty naszej przyrody. Musimy chronić także obiekty przyrodnicze cenne z naukowego punktu widzenia, w których badania ujawniają nam, jakie prawa rządzą przyrodą, by funkcjonowała ona jak najlepiej, z jak największą korzyścią dla środowiska. Dlatego powinniśmy chronić nie tylko poszczególne gatunki roślin i zwierząt, ale również całe ich zespoły i to razem z otaczającym je odpowiednio dużym fragmentem przestrzeni. W Polsce i na całym świecie wprowadzane są odpowiednie ustawy i zarządze-nia, które otaczają prawną ochroną niektóre elementy przyrody. W naszym kraju obowiązuje „Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska” z dnia 31.01.1980 oraz „Ustawa o ochronie przyrody” z dnia 16.10.1991.
W Polsce ochronę przyrody realizuje się m. in. przez :

 Ochronę gatunkową roślin i zwierząt;
 Ochronę pomników przyrody;
 Tworzenie rezerwatów;
 Tworzenie parków narodowych;
 Tworzenie parków krajobrazowych;
 Wyznaczanie obszarów chronionego krajobrazu.



Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt, to działalność z zakresu ochrony przyrody, która na podstawie odpowiednich przepisów praw-nych zmierza do zapewnienia trwałego zachowania gatunków roślin i zwierząt, występujących w przyrodzie w stanie dzikim.
Ochroną gatunkową obejmowane są gatunki: rzadkie (endemity, relikty), zagrożone wyginięciem w wyniku zmian środowiska spowodowanych działalnością człowieka lub wyniszczeniem bezpośrednio przez niego samego, odgrywające ważną rolę w funkcjonowaniu ekosystemów, a wykazujące tendencję zmniejszania się ich liczebności, szczególnie cen-ne dla nauki, a także znajdujące się (w danym kraju) na granicy swojego zasięgu.
W odniesieniu do objętych ochroną gatunkową zwierząt zabrania się:
1) zabijania, preparowania, płoszenia, odłowu i przetrzymywania w niewoli,
2) umyślnego niszczenia ich gniazd, nor, legowisk i żeremi,
3) niszczenia jaj, osobników młodocianych i innych form rozwojowych (szczególnie kijanek, larw, poczwarek i piskląt),
4) fotografowania i filmowania w okresie rozrodu i wychowu młodych w ich ostojach i miejscach rozrodu,.
5) wszelkich form handlu żywymi lub martwymi osobnikami,
6) wwożenia lub wywożenia poza granice kraju,
W stosunku do roślin znajdujących się pod ochroną ścisłą (całkowitą) obowiązuje zakaz: umyślnego niszczenia, zrywania, ścinania oraz pozy-skiwania z naturalnych miejsc występowania, a także zakaz handlu, przenoszenia i wywożenia za granicę zarówno w stanie świeżym, jak i suszonym.
W przypadku roślin objętych ochroną częściową możliwe jest ich pozy-skanie w określonych ilościach i miejscach, m.in. dla celów leczniczych i gospodarczych. Organem nadającym status prawny ochrony gatunko-wej jest minister ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa w porozumieniu z ministrem rolnictwa i gospodarki żywnościowej.
W skali globalnej ochroną gatunkową zajmuje się Stała Komisja do spraw Ginących Roślin i Zwierząt (Survival Service Commission) przy IUCN.

Pomnik przyrody, objęty ochroną prawną twór przyrody żywej (pomnik przyrody ożywionej) lub nieożywionej (pomnik przyrody nie-ożywionej) bądź ich zespoły, charakteryzujące się niepowtarzalnymi wartościami naukowymi, krajobrazowymi, historyczno-pamiątkowymi, kulturowymi lub estetycznymi.
Do pomników przyrody zalicza się m.in.: okazałe, zabytkowe drzewa i ich skupiska, parki, aleje, głazy narzutowe, ciekawe formy skalne, jaski-nie, źródła, wywierzyska, wodospady. W Polsce istnieje obecnie 23 529 pomników przyrody (według stanu na 31 XII 1994).

Rezerwat to obszar objęty prawną ochroną dla zachowania ekosystemów naturalnych lub półnaturalnych mających istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych lub krajobrazo-wych. Wyróżnia się rezerwaty: ścisłe (wykluczenie jakiejkolwiek inge-rencji człowieka) i częściowe (dopuszczone pewne zabiegi gospodar-cze). Dla zachowania półnaturalnej roślinności rezerwatu przyrody wprowadza się zasady czynnej ochrony przyrody. Ze względu na przedmiot ochrony wyróżnia się rezerwaty: faunistyczne, florystyczne, leśne, krajobrazowe, torfowiskowe, wodne, przyrody nieożywionej, stepowe i słonoroślowe.
Wokół rezerwatu przyrody może być utworzona strefa ochronna (otulina). Pierwszym leśnym rezerwatem przyrody na świecie jest zało-żony w 1826 rezerwat cisowy w Wierzchlesie w Borach Tucholskich.

Park narodowy to obszar objęty ochroną prawną, zachowany w stanie naturalnym lub niewiele zmieniony przez działalność gospodarczą człowieka, charakteryzujący się nieprzeciętnymi wartościami nauko-wymi oraz wyjątkowymi walorami przyrodniczymi, krajobrazowymi, społecznymi, kulturowymi i wychowawczymi, na którym ochronie podlegają wszystkie elementy przyrody. Park narodowy stanowi naj-wyższą formę ochrony przyrody.

Powierzchnia parku nie może być mniejsza niż 1000 ha, z wyjątkiem pojedynczych wysp. W jego obrębie wydziela się obszary objęte ochro-ną ścisłą, które są wyłączone całkowicie spod ingerencji człowieka, oraz obszary objęte ochroną częściową, gdzie świadomie prowadzi się go-spodarkę zmierzającą do przywrócenia stanu naturalnego, stosując za-biegi pielęgnacyjne i hodowlane. Wokół parku narodowego wyznaczona zostaje otulina.
Celem utworzenia parku narodowego jest:
1) poznanie i zachowanie całości systemów przyrodniczych danego ob-szaru, razem z warunkami jego funkcjonowania,
2) odtworzenie zdegradowanych lub zupełnie zanikłych ogniw rodzimej przyrody,
3) służenie badaniom naukowym,
4) udostępnienie dla turystyki poznawczej oraz edukacji

W Polsce park narodowy tworzony jest na mocy rozporządzenia Rady Ministrów. Obecnie istnieją (wg stanu na 1 VII 1996) 22 (23., Mazurski, jest projektowany) parki narodowe o łącznej powierzchni 2816 km2: Babiogórski, Białowieski, Biebrzański, Bieszczadzki, Borów Tuchol-skich, Drawieński, Gorczański, Gór Stołowych (Stołowogórski), Kampinoski, Karkonoski, Magurski, Narwiański, Ojcowski, Pieniński, Poleski, Roztoczański, Słowiński, Świętokrzyski, Tatrzański, Wielkopolski, Wigierski i Woliński.

Park krajobrazowy, obszar objęty ochroną prawną ze względu na wyjątkowe wartości jego środowiska przyrodniczego lub wysokie walory estetyczno-widokowe, kulturowe, historyczne lub turystyczne. Celem jego utworzenia jest zachowanie, popularyzacja oraz udostępnie-nie tych wartości, w warunkach racjonalnej gospodarki człowieka.
W granicach parku krajobrazowego dozwolona jest gospodarcza eksplo-atacja gruntów rolnych, lasów lub innych nieruchomości, a także wyko-rzystanie turystyczne - z wyłączeniem turystyki motorowej - na planie wyznaczonej sieci szlaków. Wokół każdego parku może być również utworzona otulina. Park krajobrazowy tworzony jest na mocy rozporzą-dzenia wojewody.
W Polsce istnieje obecnie 96 parków krajobrazowych (wg stanu na 31 XII 1994), o łącznej powierzchni 1860,5 tys. ha. Do największych nale-żą parki krajobrazowe: Puszczy Knyszyńskiej, Pogórza Przemyskiego, Popradzki i Mazurski.

Obszary chronionego krajobrazu wyznacza się w każdym województwie. Na tych terenach przewiduje się zwiększenie lesistości i liczby zbiorników wodnych oraz usuwanie zakładów produkcyjnych za-nieczyszczających środowisko przyrodnicze.
Rezerwaty biosfery są to przyrodniczo najcenniejsze tereny, któ-re zachowały charakter naturalny i są typowe dla dużych obszarów Zie-mi. Na świecie wyróżniono 117 rezerwatów biosfery, a w Polsce przy-znano taką nazwę 6 parkom narodowym – Białowieskiemu, Babiogór-skiemu, Bieszczadzkiemu, Karkonoskiemu, Słowińskiemu i Tatrzań-skiemu oraz rezerwatowi łabędzi niemych na jeziorze Łuknajo.
Ochrona przyrody to jednak nie tylko zachowanie ginących ga-tunków roślin i zwierząt oraz naturalnych fragmentów przyrody. Przez przyrodę obiektów możemy:
 Powiększyć stan posiadania dziko żyjących zwierząt i zielonej szaty roślinnej będącej bardzo ważnym składnikiem biosfery;
 Zyskujemy miejsca, gdzie możemy wypoczywać i podziwiać piękno nieskażonej natury;
 Zabezpieczamy niezwykle cenne obiekty do badań naukowych.



ŹRÓDŁO:

 „Podręcznik do klasy szóstej szkoły podstawowej”- S. Frejlak, B. Ko-szewska, M. i Z. Podbielkowscy, T. Zabłocka; wyd. WSiP
 internet : www.wiem.onet.pl