Rola środków masowego przekazu we współczesnym świecie.
Środki masowego przekazu tworzą podstawę systemu komunikowania się w kulturze masowej i w wysokim stopniu określają jej charakter. W XIX i XX wieku nastąpił niezwykły rozwój mass mediów. Już w XIX w. zaczęła się rozwijać prasa, w latach 20-tych. XX w. rozwinął się film, w latach 30-tych. radio, a w 50-tych. telewizja. Rozwojowi technologii komunikowania sprzyjały niejednokrotnie wynalazki niesłychanie od potrzeb komunikacyjnych odległe. Wynalazek prasy do wina okazał się zasadniczy dla Johannesa Gutenberga, odkrycie zjawisk związanych z elektrycznością (indukcji elektrycznej, elektromagnetyzmu, wszelkiego rodzaju elektrycznych źródeł światła - od łuku elektrycznego i żarówki Edisona po laser - a także zjawiska półprzewodnictwa itd.) uruchomiło w końcu XIX wieku istną lawinę wynalazków w sferze mediów.
Z drugiej strony wynalazkom medialnym sprzyjały zjawiska w rozmaitych sferach życia społecznego: rozwój bankowości, nasilenie rozmaitych - niekiedy gwałtownych i budzących grozę - niepokojów społecznych i politycznych wywołały zapotrzebowanie na bardzo szybką informację, której nie mogły zapewnić systemy komunikacji wykorzystujące gołębie pocztowe (tak startowała w latach 40. XIX w. pierwsza agencja prasowa Havasa), czy wolno poruszające się statki żaglowe lub, w końcu, parowe.
W Polsce z powodów politycznych i ustrojowych rozwój środków masowego przekazu podlegał innym mechanizmom niż w krajach zachodnich. Chociaż początki polskich środków masowego przekazu sięgają okresu międzywojennego, zwłaszcza gdy chodzi o prasę, próg umasowienia np. radia został przekroczony dopiero po wojnie, a telewizji w połowie lat 60.
Dziś mass media stały się nieodłączną częścią rzeczywistości. Ta wszechobecność ma wpływ na jednostki i określone społeczności, nie tylko organizując życie, ale prowadząc też do powstawania zmian w sferze intelektualnej, emocjonalnej i społecznej. Termin mass media powstał w USA w latach 40., określając masowy charakter produkcji i odbioru przekazu, a także jego stereotypowość, schematyzm, oraz łatwą dostępność połączoną ze skłonnością do uproszczeń. Do środków masowego przekazu zalicza się: wysokonakładową prasę, radio, telewizję, fonografię (płyty, kasety), szeroko rozpowszechnione filmy i wideokasety oraz wydawane w dużych nakładach publikacje książkowe. Środki masowego przekazu związane są z kulturą masową.
Nikt współcześnie nie wątpi, że media wpływają na rozwój i postępowanie człowieka, a także zbiorowości społecznych. Technologie medialne potrafiły sprzyjać lub wręcz wywoływać zjawiska społeczne, polityczne, religijne. Niewątpliwie to wynalazek druku przyśpieszył ujawnienie się i błyskawiczny rozwój Reformacji, zaś o roli radia czy filmu w okresie I i II wojny światowej wiedzą prawie wszyscy. Niesłychanie zaawansowane techniki komunikacji w końcu XX wieku zmieniły oblicze świata tak dalece, że dziś trudno nawet znaleźć granice między prawdą, a realnością taką, jaką widzą media. Dlatego m.in. współcześni teoretycy komunikowania mówią, że znaleźliśmy się w epoce „symulacji” świata.
Media pełnią olbrzymią rolę społeczną są ważnym i nieustannie rozwijającym się sektorem życia zbiorowego, rodzajem działalności gospodarczej (niekiedy mówi się o „przemyśle informacyjnym”, „przemyśle rozrywkowym” lub show businessie). Dostarczają pracy różnym kategoriom specjalistów, wytwarzają poszukiwane produkty kulturalne. Są wielkimi instytucjami, które wykształciły swe wewnętrzne zasady działania, a zarazem są powiązane z wieloma innymi instytucjami. Media to jeden z instrumentów władzy społecznej, narzędzie kontroli, zarządzania społecznego, mobilizacji i pobudzania innowacyjności, która może być substytutem siły fizycznej lub zalet materialnych. Środki masowe stanowią forum, na którym sprawy powszechne – zarówno narodowe, jak i międzynarodowe – mogą być publicznie prezentowane i roztrząsane. Stymulują rozwój kultury, zarówno w jej aspekcie symbolicznym, artystycznym jak obyczajowym i normatywnym, promują nowe tendencje, np. w sztuce, modzie i obyczajach. Media stały się dominującym źródłem kształtowania indywidualnej wyobraźni szerokich rzesz odbiorców, a to znaczy praktycznie całego społeczeństwa.
Środki masowego przekazu są także potężna bronią używaną przez wiele środowisk, nie tylko przez władzę, do kierowania i kształtowania opinii publicznej. Opinia publiczna to poglądy, nastawienia, oceny i sądy, dotyczące aktualnego i określonego przedmiotu lub określonej osoby i jej sposobu zachowania się, formułowane i przekazywane sobie przez członków publiczności, skupionej wokół osądzanej wartości lub osoby. Znaczenie opinii publicznej polega na tym, że dysponuje ona sankcjami, a przez to powoduje reakcje grup i środowisk na zachowanie się np. danej osoby w sytuacjach uznawanych za ważne dla grupy czy środowiska. Łatwo się domyślić, dlaczego więc tak często wykorzystuje się środki masowego przekazu do kształtowania tej opinii, której twórcami mogą być m.in.: osoby aktywne społecznie, instytucje zajmujące się przekazem informacji, mające szerokie dojście do grup społecznych (agencje prasowe gazety, telewizja, radio).
Kinematografia od powstania, wykorzystywana była w celach propagandowych. Przykładem mogą być totalitaryzmy: niemiecki i sowiecki, które w doskonały sposób za pomocą tego źródła kształtował, w zależności od potrzeby opinię publiczną. Zresztą tak samo postępowały inne państwa podczas I i II wojny światowej. I choć niewątpliwie środki masowego przekazu mają możliwość przekazywania informacji na szeroką skalę, dają możliwość dokładnego informowania, a więc posiadają niezaprzeczalnie aspekty pozytywne. To jednak potencjał ten nie jest wykorzystywany gdyż nie przynosi tyle korzyści, nie daje możliwości ukształtowania opinii na swoje potrzeby. Jak widać na przykładzie historii mass media są jedynie środkami masowej kontroli nad społeczeństwem, a nader widoczne jest to w czasach wojen.
Dodatkową korzyścią w kreowaniu opinii za pomocą mediów, jest umacnianie stereotypów za pomocą na przykład reklam. Wpajanie stereotypu kobiety kury domowej jest widoczne na 2/3 reklam. To kobieta zajmuje się domem od wyjścia mężczyzny do pracy, aż do jego powrotu. To ona przygotowuje mu obiad korzystając z najlepszych zup błyskawicznych. Ona pierze jego koszulę w proszku lepszym od innych i na dodatek najtańszym! To kobieta sprząta dom tocząc batalię z tysiącami bakterii, opiekuje się dziećmi, robi zakupy dba o zdrowie całej rodziny...i co najważniejsze pomimo to nadal ma czas na przeczytanie swojego ulubionego pisma rodzinnego...które jeszcze ją umacnia w tej postawie. Dzięki środkom masowego przekazu wiemy już wszystko na temat naszych powinności. Wiemy również, że „prawdziwy mężczyzna” to tylko ten, który „męsko” pachnie, „męsko” się ubiera, ma „męski” samochód.
Przerażający jest fakt, iż przekazy medialne w coraz większym stopniu nasycone są obrazami przemocy, które najsilniej oddziaływają na dzieci. Można je spotkać już w „kreskówkach”, w filmach, w programach informacyjnych, w grach komputerowych. Według badań prowadzonych wśród młodzieży amerykańskiej obliczono, że przeciętny dwunastolatek zdążył obejrzeć w ciągu swego życia na ekranie telewizyjnym ponad 100 000 aktów agresji. Oczywiście należy brać pod uwagę fakt, że dzieci z natury agresywne preferować będą filmy ze scenami przemocy, niemniej jednak eksperymenty wskazują, że nawet dzieci nieagresywne w wyniku oglądania aktów przemocy przez dłuższy czas, zaczęły prezentować zachowania agresywne. Zgadza się to z poglądami behawiorystów twierdzących, że okrucieństwo przekazywane na ekranie wchodzi w skład procesu uczenia się i staje się wzorem zachowań. Długotrwały i intensywny kontakt z przesyconymi przemocą mass mediami prowadzi do stopniowego odwrażliwienia odbiorcy, zanika odraza i przerażenie na widok scen ociekających krwią, maleje współczucie dla ofiary, rodzi się przyzwolenie na obecność agresji i akceptacja użycia jej „w razie potrzeby”. Brutalne sceny rozgrywające się w wirtualnej rzeczywistości rodzą psychiczny dystans, prowadząc do tego, iż widz w sytuacji rzeczywistej nie potrafi odczuć grozy sytuacji. Najnowsze badania amerykańskich naukowców stwierdzają, że dzieci które w nadmiarze oglądają telewizję nie są wolne, są przywiązane do aktualnej chwili i w dłuższej perspektywie będą zaniedbywać relacje i kontakty z innymi. Wyobcowują się ze wspólnoty i stają się samotni. Badania te również wykazały, że nadmierni konsumenci telewizji posiadają gorszy wzrok i mocniej rozwiniętą prawą półkulę mózgową, co oznacza, że mniej oddają się refleksyjnemu myśleniu i analizowaniu. Naukowcy twierdzą również, że np. przyczyn agresywnych zachowań młodzieży należy szukać m. in. w destrukcyjnym wpływie telewizji, która wyświetla wiele filmów pełnych przemocy, a programy telewizyjne zbyt często podają gotowe instrukcje dla wszelkiego rodzaju psychopatów.
Środki masowego przekazu są często atakowane za obniżanie poziomu kultury, a nawet propagowanie złego smaku i trywialnych treści. Ich wpływ na wszystkie dziedziny życia (szczególnie politycznego) jest ogromny. Jednak pełnią również pożyteczną rolę narzędzi najszerszej edukacji społecznej i kulturalnej. Trudno nie zauważyć niewątpliwie destrukcyjnego wpływu telewizji na dzieci i młodzież jednak nie można pominąć również zasług, radia czy prasy w krzewieniu oświaty. Również nie wszystko w telewizji jest „złe”. Programy przyrodnicze pozwalają nam ujrzeć rzeczy, których inaczej moglibyśmy nigdy nie zobaczyć: Precyzyjny i wdzięczny lot kolibra „płynącego” w powietrzu na filmie w zwolnionym tempie bądź też odtwarzany w przyśpieszonym tempie oryginalny taniec klombu kwiatów, wybuchających ziemi feerią barw. Możemy też obejrzeć relacje z wydarzeń kulturalnych, takich jak widowiska baletowe, koncerny symfoniczne i opery, a oprócz tego spektakle teatralnie, filmy i inne programy- jedne po prostu głębokie i wnikliwe, drugie po prostu zabawne. Nadawanych jest też wiele programów oświatowych. Telewizja może, więc być po prostu miłą i pouczająca rozrywką, jeśli tylko właściwie się z niej korzysta, potrafi się dokonywać wyborów i w rozsądny sposób poświęcać na nią czas. Nie zmienia to jednak faktu, że zarówno telewizja, radio czy prasa mają ogromny wpływ na życie każdego z nas.