OBWE

(OSCE - Organization for Security and Co-operation in Europe) http://www.osce.org
Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) jest w rozumieniu rozdziału VIII Karty Narodów Zjednoczonych organizacją regionalną. Skupia 56 państw-uczestników o równym statusie.
Celem OBWE jest umacnianie bezpieczeństwa i współpracy na obszarze działania w trzech wymiarach bezpieczeństwa: >polityczno-wojskowym, >gospodarczo-ekologicznym, >ludzkim.
Decyzje w ramach OBWE podejmowane są w oparciu o zasadę konsensusu. Deklaracje i decyzje OBWE mają charakter polityczny i nie są prawnie wiążące. OBWE ściśle współpracuje z innymi organizacjami międzynarodowymi m.in. ONZ, Radą Europy, Unią Europejską. Bliskie kontakty szczególnego rodzaju utrzymuje z 5 państwami azjatyckimi: Afganistan, Japonia, Korea, Mongolia, Tajlandia oraz 6 śródziemnomorskimi: Algieria, Egipt, Izrael, Jordania, Maroko, Tunezja (są to tzw. Partners for Co-operation).
Początki OBWE sięgają lat 1970-tych i utworzenia Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy
w Europie (KBWE) – forum dialogu i negocjacji pomiędzy Wschodem i Zachodem. Rezultatem dwuletnich spotkań KBWE prowadzonych w Genewie i Helsinkach było przyjęcie 01.08.1975 r. Aktu Końcowego spotkania w Helsinkach. Zawierał on szereg zobowiązań o charakterze politycznym, wojskowym i ekonomicznym oraz ustalał zasady którymi powinny się kierować państwa zarówno w kontaktach między sobą, jak i w odniesieniu do swoich obywateli. Do roku 1990 KBWE funkcjonowała na zasadzie spotkań i konferencji, w ramach których poszerzano istniejące zobowiązania oraz dokonywano przeglądu ich implementacji. Paryska Karta Nowej Europy odnotowując przemiany mające miejsce w Europie, wskazała na KBWE jako gwaranta umacniania bezpieczeństwa i współpracy po roku 1989. W rezultacie doszło do wzrostu znaczenia KBWE, co wiązało się m. in. z poszerzeniem zakresu działalności oraz powołaniem stałych instytucji takich jak Sekretariat, Biuro ds. Wyborów, Centrum Zapobiegania Konfliktom. Na mocy decyzji podjętej w czasie szczytu w Budapeszcie w 1994 r., uznającej zmianę charakteru działalności, KBWE została przekształcona w OBWE (od 1995 r.).
Budżet OBWE na rok 2006: 168,2 miliony EUR. Polska składka wynosi ok.1,4 % ogólnego budżetu OBWE. Pracownicy: 3400 osób (ok. 2900 w ramach 19 misji terenowych). Instytucje: Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka, Wysoki Komisarz OBWE ds. Mniejszości Narodowych, Przedstawiciel OBWE ds. Wolności Mediów, Zgromadzenie Parlamentarne OBWE. Przewodnictwo OBWE: 2006 – Belgia, 2007 – Hiszpania.
Obszary działalności OBWE
Wymiar polityczno-wojskowy
Podstawowym instrumentem wymiaru polityczno-wojskowego jest Forum Współpracy w dziedzinie Bezpieczeństwa, które zajmuje się takimi kwestiami jak środki budowy zaufania i bezpieczeństwa (Confidence and Security Building Measures - CSBMs), kodeks zachowań w polityczno-wojskowych aspektach bezpieczeństwa, regionalne porozumienia kontroli zbrojeń.


Głównym celem Forum Współpracy w dziedzinie Bezpieczeństwa (Forum for Security Co-operation - FSC) jest:
a) negocjowanie porozumień o kontroli zbrojeń, rozbrojeniu oraz o środkach budowy zaufania i bezpieczeństwa,
b) regularne konsultacje i współpraca w dziedzinach związanych z bezpieczeństwem,
c) redukcja ryzyka powstawania konfliktów,
d) monitorowanie implementacji porozumień.
Większość dokumentów i zobowiązań związanych z wojskowymi aspektami dotyczy OBWE jako całości i wszystkich państw uczestniczących. Jednakże, niektóre z dokumentów, o kluczowym znaczeniu dla bezpieczeństwa europejskiego, zostały przyjęte i są ważne tylko w niektórych państwach OBWE. Są to Traktat o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie (CFE) oraz Traktat o Otwartych Przestworzach. Kwestiami związanymi z implementacją tych dokumentów zajmują się odpowiednio Wspólna Grupa Konsultacyjna (JSG) oraz Grupa Konsultacyjna Traktatu Otwartych Przestworzy (OSCC).
Obowiązujący obecnie Traktat o Ograniczeniu Zbrojeń Konwencjonalnych w Europie (Conventional Armed Forces in Europe – CFE) jest zbiorem prawnych instrumentów, które ustanawiają równowagę w uzbrojeniu konwencjonalnym w Europie. Został podpisany w Paryżu, 19 listopada 1990 r. Nowy traktat (tzw. zaadoptowany), podpisany przy okazji szczytu OBWE w Stambule w 1999 r. został ratyfikowany dotychczas tylko przez 4 państwa (Rosję, Ukrainę, Białoruś, Kazachstan).
Zaadoptowany Traktat CFE stanowi przede wszystkim wielostronne zobowiązanie poszczególnych państw – stron Traktatu – do nieprzekraczania ustalonych niskich limitów posiadanego uzbrojenia. Traktat ustanawia ponadto reżim wymiany informacji, wzmocniony o system weryfikacji.
Wymiar ludzki
Pojęcie wymiaru ludzkiego wprowadzono oficjalnie w 1989 r. w Dokumencie Końcowym konferencji przeglądowej KBWE w Wiedniu, w którym zdefiniowano je jako „zobowiązania (...) dot. poszanowania wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności, kontaktów międzyludzkich i innych zagadnień humanitarnych”. Wynika to z koncepcji wszechstronnego bezpieczeństwa OBWE, która wiąże utrzymanie pokoju i stabilności na kontynencie europejskim z przestrzeganiem przez wszystkie państwa praw człowieka i podstawowych wolności.
Państwa OBWE zobowiązały się do przestrzegania wielu politycznie wiążących decyzji związanych z wymiarem ludzkim Organizacji. Od 1990 r. rozwinęły specjalne instytucje i mechanizmy promujące respektowanie zobowiązań. Główną instytucją, która zajmuje się monitorowaniem zobowiązań OBWE z zakresu wymiaru ludzkiego a także która służy pomocą państwom członkowskim w ich realizacji jest Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka, z siedzibą w Warszawie (Office for Democratic Institutions and Human Rights - ODIHR).
Innymi agendami zajmującymi się prawami człowieka są: Wysoki Komisarz do spraw Mniejszości Narodowych (będący jednocześnie instrumentem dyplomacji prewencyjnej) i Przedstawiciel OBWE do spraw Wolności Mediów. Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka zostało ustanowione, na mocy postanowień Karty Paryskiej Nowej Europy, w roku 1990 jako Biuro Wolnych Wyborów. Jego początkowym zadaniem było ułatwianie kontaktów i wymiany informacji dotyczącej wyborów, które odbywają się na obszarze OBWE. W 1992 r. podczas Spotkania Ministerialnego w Pradze rozszerzono znacznie mandat Biura zmieniając jednocześnie jego nazwę na obecną.
Działalność ODIHR można podzielić na dwa podstawowe nurty:
- wybory – organizacja, przeprowadzanie i nadzorowanie wyborów, pomoc techniczna i prawna, przegląd i reforma legislacji wyborczej, szkolenia członków komisji wyborczych oraz obserwatorów krajowych i międzynarodowych;
- demokratyzacja – przegląd i reforma krajowych legislacji, pomoc w budowie instytucji demokratycznych, jak np. rzecznika praw obywatelskich, realizacja programów promujących społeczeństwo obywatelskie, działania na rzecz wzmocnienia niezależności mediów (warsztaty i szkolenia dla dziennikarzy), wspieranie organizacji pozarządowych, szkolenia funkcjonariuszy policji i służby granicznej, upowszechnianie w językach narodowych wiedzy o prawach człowieka (radiowe i telewizyjne programy, publikacje), programy integracji społecznej.
ODIHR jest największą instytucją międzynarodową mającą swoją siedzibę w Polsce. Obecnie do wymienionych działań należy dołączyć aktywność Biura w zakresie promocji tolerancji i walki z dyskryminacją, promocji praw kobiet, zwalczania handlu ludźmi oraz szeroko pojętego wymiaru ludzkiego bezpieczeństwa, szczególnie na obszarze b. ZSRR i Bałkanów. Obecnie Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka zatrudnia ok. 140 pracowników, w tym 70 obywateli polskich.
Wymiar ekonomiczny
Problematyka gospodarcza i ochrony środowiska zawsze stanowiły część agendy OBWE, odzwierciedlając kompleksowe podejście Organizacji do bezpieczeństwa. W Akcie Helsińskim z 1975 r. państwa uczestniczące wyraziły przekonanie, że wysiłki w celu rozwoju współpracy w dziedzinie handlu, przemysłu, nauki i technologii, środowiska naturalnego i innych dziedzin aktywności gospodarczej, przyczyniają się do wzmocnienia pokoju i bezpieczeństwa w Europie i na świecie.
Przełomem dla problematyki gospodarczej i ochrony środowiska w OBWE była konferencja nt. współpracy gospodarczej w Bonn w 1990 r. W przyjętym podczas konferencji dokumencie państwa uczestniczące potwierdziły zobowiązania do przestrzegania zasad gospodarki rynkowej. Ze względu na fakt, że w coraz większej liczbie państw członkowskich miały miejsce reformy gospodarcze, zaczęły one szukać sposobów wzmocnienia zainteresowania OBWE sprawami transformacji gospodarczej oraz rozwojem gospodarki wolnorynkowej jako czynnika sprzyjającego budowaniu demokracji. W tym celu państwa te zadecydowały o corocznych spotkaniach poświęconych gospodarce i ochronie środowiska w ramach Forum Ekonomicznego. Odbywa się ono w Pradze i ma za zadanie m.in. przegląd realizacji zobowiązań państw w wymiarze ekonomicznym, pobudzanie dialogu gospodarczego między państwami, zachęcanie do współpracy z międzynarodowymi organizacjami gospodarczymi.
Utworzenie stanowiska Koordynatora OBWE ds. Ekonomicznych i Ochrony Środowiska w 1997 r. miało również służyć, zwróceniu uwagi na ważność problematyki gospodarczej i ochrony środowiska oraz sposoby identyfikacji zagrożeń, dla bezpieczeństwa wynikających z problemów ekonomicznych, społecznych i ochrony środowiska.
W 2003 r. w Maastricht został przyjęty Strategiczny dokument OBWE dla wymiaru ekonomicznego i ochrony środowiska – uzupełniający Dokument Boński z 1990 r. Koncentruje się on na rozwoju współpracy między krajami, podkreśla wagę wspierania zasad dobrego rządzenia, zapewniania zrównoważonego rozwoju oraz znaczenie ochrony środowiska naturalnego.


Instytucje OBWE
Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka
http://www.osce.org/odihr
Posiada siedzibę w Warszawie. Zajmuje się promowaniem praw człowieka, demokracji i rządów prawa. Organizuje doroczne Spotkania Przeglądowe (Human Dimension Implementation Meeting - HDIM) w Warszawie oraz seminaria ekspertów dotyczące zobowiązań przyjętych w ramach tzw. „ludzkiego wymiaru” OBWE. Koordynuje obserwację wyborów, zapewnia ekspertyzy i szkolenia dotyczące zagadnień konstytucyjnych i prawnych. Obecnym dyrektorem Biura jest Austriak, Christian Strohal.
Forum Ekonomiczne
http://www.osce.org/eea
Zostało powołane w 1992 roku w Pradze podczas obrad Rady Ministerialnej. Koordynator OBWE do spraw Ekonomicznych i Środowiskowych oraz Forum Ekonomiczne organizują konferencje i seminaria, zajmują się promowaniem norm i standardów. Funkcję Koordynatora w lipcu 2006 roku objął Belg Bernard Snoy (w latach 2002-2005 pełnił ją Polak M. Święcicki).
Przedstawiciel OBWE ds. Wolności Mediów
http://www.osce.org/fom
Zajmuje się sprawami związanymi z przestrzeganiem standardów międzynarodowych w zakresie wolności środków masowego przekazu w państwach OBWE. Od 10 marca 2004 r. funkcję tę przez trzy kolejne lata pełni Węgier Miklos Haraszti.
Wysoki Komisarz do spraw Mniejszości Narodowych
http://www.osce.org/hcnm
Posiada siedzibę w Hadze. Zajmuje się monitorowaniem sytuacji, wczesnym ostrzeganiem o pojawiających się zagrożeniach dla stabilności wewnętrznej państw OBWE oraz relacji między państwami Organizacji, a także podejmowanie działań zmierzających do redukcji napięć. Obecnie funkcję Wysokiego Komisarza sprawuje Szwed Rolf Ekeus.
Zgromadzenie Parlamentarne OBWE
http://www.osce.org/pc
Powstało w 1992 r. w ramach prowadzonej instytucjonalizacji procesu KBWE i zainicjowało uzupełnienie płaszczyzn dialogu pomiędzy państwami o wymiar parlamentarny. Członkami Zgromadzenia są parlamentarzyści z państw uczestniczących w pracach Organizacji, wyznaczeni przez swoje parlamenty narodowe do stałych delegacji ZP OBWE.
Zadania Zgromadzenia to m.in.: ocena realizacji celów OBWE, debata nad sprawami podnoszonymi w czasie spotkań Rady Ministerialnej oraz w czasie szczytów szefów państw i rządów, rozwijanie i wspieranie mechanizmów służących zapobieganiu i rozwiązywaniu konfliktów, wspieranie procesów budowy i umacniania instytucji demokratycznych w państwach członkowskich. Sesje Zgromadzenia odbywają się dwa razy w roku. Sesja letnia jest najważniejszym spotkaniem Zgromadzenia, podczas którego przyjmowana jest deklaracja końcowa i rezolucje.
Jedną z istotnych form działania ZP OBWE jest udział jej członków w międzynarodowych misjach obserwacyjnych podczas wyborów (współpracuje w tym zakresie z Biurem Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka).

Aktualny stan i perspektywy współpracy na forum OBWE
W dniach 4-5 grudnia 2006 roku, w Brukseli, odbyła się XIV Sesja Rady Ministerialnej OBWE. Stronę polską reprezentowała na spotkaniu Minister Spraw Zagranicznych Pani Anna Fotyga.
Szefowie dyplomacji państw członkowskich przedstawili podczas Sesji stanowiska swoich państw w kwestiach, które leżą w sferze aktywności Organizacji, a do których należą: współpraca polityczno-wojskowa, ekonomiczna i problematyka praw człowieka.
Minister A. Fotyga szczególnie zaakcentowała rolę Organizacji w promocji demokracji i umacnianiu rządów prawa, podkreślając poparcie Polski dla działań warszawskiego Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka (ODIHR). Wysoko oceniła przygotowany przez tę Instytucję, krytyczny, raport nt. wdrażania przez państwa członkowskie postanowień z dziedziny tzw. wymiaru ludzkiego. Ponawiając poparcie Polski dla terytorialnej integralności Gruzji i Mołdawii zwróciła uwagę na potrzebę zintensyfikowania zabiegów na rzecz rozwiązywania tzw. zamrożonych konfliktów. W tym kontekście, przypomniała znaczenie Traktatu CFE i konieczność wypełnienia związanych z tym porozumieniem tzw. zobowiązań stambulskich. Pani Minister wskazała na zasadność podejmowania na forum OBWE, podobnie jak dzieje się to w ramach UE i NATO, dyskusji w sprawach bezpieczeństwa energetycznego.
Rada Ministerialna przyjęła szereg decyzji. W sferze zwalczania terroryzmu, m.in. w sprawie przeciwdziałania wykorzystania internetu dla celów terrorystycznych oraz nt. wsparcia i promocji międzynarodowych instrumentów prawnych dot. zwalczania terroryzmu. W „wymiarze ludzkim” OBWE, m.in. w sprawie zwalczania handlu ludźmi, w sprawie zwalczania nietolerancji i dyskryminacji oraz promowania wzajemnego zrozumienia, nt. pogłębienia współpracy mediów oraz w sprawie zwalczania seksualnego wykorzystywania dzieci. W „wymiarze ekonomicznym” OBWE, m.in. w sprawie współpracy dotyczącej transportu oraz w sprawie bezpieczeństwa energetycznego. W kwestii reformy OBWE, m.in. w sprawie poprawy procesu konsultacji oraz dalszego wzmocnienia efektywności struktur wykonawczych OBWE. W „wymiarze polityczno-wojskowym” OBWE, m.in. w sprawie zwalczania nielegalnego obrotu bronią strzelecką i lekką.
Ministrom nie udało się uzgodnić tekstu deklaracji politycznej, w której powinna była znaleźć się ocena stanu współpracy na forum OBWE, w tym wypełniania przez państwa członkowskie przyjętych na siebie zobowiązań oraz, która miała nakreślić kierunki przyszłego zaangażowania Organizacji w umacnianie bezpieczeństwa europejskiego.
W czasie brukselskiej Sesji Pani Minister A. Fotyga odbyła szereg spotkań dwustronnych, w tym z dyrektorem ODIHR oraz szefami dyplomacji Czech, Mołdawii i Hiszpanii, która w styczniu 2007 roku obejmie Przewodnictwo w OBWE.