System emerytalny i rentowy w Polsce

Emerytura (zwana dawniej rentą starczą) ? świadczenie pieniężne mające służyć jako zabezpieczenie bytu na starość dla osób, które ze względu na wiek nie posiadają już zdolności do pracy zarobkowej (jako pracownicy, przedsiębiorcy, rolnicy i in.) albo utraciły ją w znacznym stopniu oraz nie dysponują innymi źródłami dochodu gwarantującymi możliwość utrzymania się. Podstawową cechą świadczenia emerytalnego jest brak jego ekwiwalentności w stosunku do wartości składek z tytułu ubezpieczenia społecznego płaconych przez czas aktywności zawodowej.
W Polsce państwowa emerytura przysługuje osobom, które osiągnęły wiek emerytalny i mają udokumentowany wymagany okres zatrudnienia (dotyczy tylko tzw. starej emerytury, a więc osób, które urodziły się przed 1949 r.; w nowym systemie staż pracy jest nieistotny, wymagany jest natomiast odpowiedni poziom indywidualnego konta ubezpieczonego. Innymi słowy ? emerytura zależy od wysokości kapitału zgromadzonego przez całe życie)
W Polsce wiek emerytalny wynosi obecnie 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn.
Polski system emerytalny dzieli się na tzw. 3 filary:
? I filar ? ZUS,
? II filar ? OFE (Otwarty Fundusz Emerytalny),
? III filar ? np. IKE (Indywidualne Konto Emerytalne).
O ile I i II filar są obowiązkowe, to III filar jest dobrowolny.
I filar
Emerytura z I filaru opiera się na systemie repartycyjnym, który ma charakter umowy pokoleniowej. Oznacza to, że wypłacane emerytury finansowane są ze składek osób aktualnie pracujących. System ten działa sprawnie tylko wtedy, gdy zasilające system składki pracowników wpływają w wysokości wystarczającej na wypłatę świadczeń dla obecnych emerytów. Za obowiązkowe składki ZUS w wysokości 19,52% (w przypadku posiadania II filaru 12,22%) wynagrodzenia brutto nabywane są uprawnienia emerytalne, które nie są dziedziczone.
Generalnie roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym roku kalendarzowym nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy. W 2004 r. było to 68 700 złotych.
II filar
W tzw. II filarze wybieramy fundusz emerytalny inwestujący środki przekazywane co miesiąc przez ZUS ze składki na I filar emerytalny (19,52%) w wysokości 7,3% wynagrodzenia brutto na indywidualny rachunek. Jest to realny kapitał, który pracuje na przyszłą emeryturę. Wpłacane w II filarze składki są zwolnione z podatku dochodowego i podlegają dziedziczeniu.


III filar
Tzw. III filar systemu ubezpieczeń społecznych obejmuje pracownicze programy emerytalne (PPE) oraz indywidualne konta emerytalne (IKE).
PPE są formą zorganizowanego, grupowego, systematycznego oszczędzania na przyszłą emeryturę. Składki uczestników programu są naliczane i odprowadzane przez pracodawcę do wybranej instytucji finansowej, które zajmują się gromadzeniem i zarządzaniem tymi środkami. Sam pracowniczy program emerytalny jest tylko umową (zespołem umów) określającą wzajemne zobowiązania pracodawcy i pracowników w związku z prowadzeniem przez pracodawcę programu.

PPE nie jest zatem instytucją finansową - środki w ramach programu trafiają do już istniejących instytucji finansowych, działających według właściwych sobie zasad - zakładu ubezpieczeń, funduszu inwestycyjnego lub są zarządzane przez zarządzającego zagranicznego. Wyjątkiem jest pracowniczy fundusz emerytalny (PFE), który jest podmiotem tworzonym specjalnie dla gromadzenia środków z w ramach PPE, zwykle tworzony jest wspólnie dla kilku programów. PFE jest zarządzany przez wyłącznie w tym celu tworzone Pracownicze Towarzystwo Emerytalne - analogicznie jak w przypadku OFE i zarządzających nimi PTE. W tym wypadku mamy do czynienia z instytucją finansową powołaną specjalnie do obsługi PPE.
Indywidualne konta emerytalne
Ustawa o IKE umożliwia gromadzenie środków na dodatkową emeryturę. Dochody z tytułu oszczędzania na IKE są zwolnione od podatku od dochodów kapitałowych w wysokości 19%, tzw. podatku Belki, czyli zryczałtowanego podatku dochodowego od osób fizycznych, o którym mowa w art. 30a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.), pod warunkiem dokonania wypłaty po osiągnieciu wieku emerytalnego. Wysokość wpłat na IKE ograniczona jest do 1,5-krotności średniego miesięcznego wynagrodzenia brutto rocznie.
Renta
? świadczenie pieniężne usankcjonowane czasową lub stałą niezdolnością do wykonywania pracy zawodowej wypłacane w ramach systemu ubezpieczeń społecznych.
? świadczenie pieniężne uzyskiwane przez członków rodziny w związku ze śmiercią jednego z członków rodziny tzw. renta rodzinna. Świadczenie to może przysługiwać zarówno dzieciom jak i współmałżonkom zmarłego. Renta rodzinna wypłacana jest również z systemu ubezpieczeń społecznych.
? stały dochód uzyskiwany przez rentiera od kapitału państwowego.
Renta rodzinna - renta przysługująca członkom rodziny osoby zmarłej po jej śmierci.
W polskim systemie ubezpieczeń społecznych renta rodzinna przysługuje wówczas, gdy ubezpieczona osoba zmarła miała w chwili śmierci prawo do emerytury lub świadczeń przedemerytalnych. Spełnione muszą być także inne warunki:
1. wdowa (lub wdowiec) otrzymać może rentę rodzinną (nazywaną czasami rentą wdowią) po zmarłym współmałżonku[1], jeśli w chwili jego śmierci miała ukończone 50 lat lub była niezdolna do pracy; uprawnienie do renty rodzinnej przysługuje także wdowom (i wdowcom) przed 50. rokiem życia i zdolnym do pracy, jeśli wychowują co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa[2] uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym małżonku; istnieje także możliwość przyznania okresowej renty wdowiej wówczas, gdy współmałżonek ubezpieczonej osoby zmarłej nie spełnia żadnego z wymienionych tu warunków, ale nie posiada niezbędnych źródeł utrzymania[3], nie dłużej jednak niż przez dwa lata od śmierci małżonka;
2. dzieci własne ubezpieczonej osoby zmarłej oraz dzieci drugiego małżonka tej osoby, a także dzieci przysposobione mogą uzyskać rentę rodzinną (zwaną czasem rentą sierocą)[4] do ukończenia 16. roku życia (lub 25. roku życia - jeśli się uczą);
3. wnuki oraz rodzeństwo ubezpieczonej osoby zmarłej mogą otrzymać rentę rodzinną[5] na zasadach analogicznych, jak dzieci własne, jeśli co najmniej przez rok przed śmiercią tej osoby zostały przyjęte przez nią na wychowanie, a rodzice nie mogą im zapewnić utrzymania, bądź - jeśli nie żyją - brak uprawnień do renty po tych rodzicach;
4. rodzice ubezpieczonej osoby zmarłej także mogą otrzymać rentę rodzinną, o ile spełniają opisane w punkcie 1. warunki dotyczące wieku, niezdolności do pracy lub wychowywania małoletnich.
Wyliczana jest jedna łączna renta rodzinna dla wszystkich uprawnionych członków rodziny ubezpieczonej osoby zmarłej, i w razie konieczności dzielona jest równo pomiędzy wszystkich uprawnionych. Wyliczenia dokonuje się w procentach od kwoty świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu. Jeśli jest tylko jedna osoba uprawniona, to otrzymać może 85% kwoty tego świadczenia, dwie osoby otrzymać mogą 90%, a trzy oraz więcej - 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu.
Najniższa renta rodzinna od 1 marca 2006 wynosi 597,46 zł, a dodatek dla sieroty zupełnej 287,93 zł.