Prawo spółdzielcze: "Likwidacja, a upadłość spółdzielni"

LIKWIDACJA A UPADŁOŚĆ SPÓŁDZIELNI

Spółdzielnia jest dobrowolnym i samorządnym zrzeszeniem o nieograniczonej liczbie członków i zmiennym funduszu udziałowym. Prowadzi działalność gospodarczą w ramach uprawnień ustawowych i statutowych.
Spółdzielnia w każdym czasie może się podzielić lub połączyć z inną spółdzielnią. Spółdzielnia przestaje istnieć wówczas, gdy zostaje wykreślona z rejestru przedsiębiorców. Może to nastąpić w wypadku:
• połączenia z inną spółdzielnią,
• likwidacji spółdzielni,
• upadłości spółdzielni.
„Połączenie spółdzielni następuje w wyniku uchwał podjętych przez zgromadzenia łączących się spółdzielni.”
Spółdzielnia, tak jaki inni przedsiębiorcy, może ulec likwidacji i w ten sposób zakończyć byt jako osoba prawna.
Likwidacja to zakończenie działalności gospodarczej przez podmiot gospodarczy w wyniku niespełniania przez niego pewnych określonych uwarunkowań funkcjonowania. Przejście spółdzielni w stan likwidacji powodują rozmaite okoliczności.
Upadłość jest to ogłoszenie przez sąd niewypłacalności dłużnika (np. spółdzielni) oraz wszczęcie egzekucji jego majątku. Sąd wyznacza syndyka masy upadłościowej, który pod nadzorem sądu upłynnia masę majątkową i zaspokaja wierzycieli.
Spółdzielnia przechodzi w stan likwidacji (art. 113 1):
1. 1. Z mocy samego prawa:
• z upływem okresu, na który, w myśl statutu, spółdzielnię utworzono,
• wskutek zmniejszenia się liczby członków poniżej wskazanej w statucie lub w ustawie,
• jeżeli spółdzielnia w terminie jednego roku nie zwiększy liczby członków do wymaganej wielkości.
1. Wskutek zgodnych uchwał walnych zgromadzeń zapadłych większością 3/4 głosów oddanych na dwóch kolejno po sobie następujących walnych zgromadzeniach, w odstępie co najmniej dwóch tygodni (tzw. likwidacja dobrowolna).
2. Uchwałę o postawieniu spółdzielni w stan likwidacji może podjąć właściwy związek rewizyjny, jeżeli zajdą przesłanki określone w art. 114 i 115 Prawa spółdzielczego. Przesłankami tymi są:
• działalność spółdzielni wykazująca rażące i uporczywe naruszenia prawa lub postanowień statutu,
• zarejestrowanie spółdzielni z naruszeniem prawa,
• nierozpoczęcie działalności gospodarczej w ciągu roku od rejestracji lub zaniechanie takiej działalności co najmniej przez rok.
1. Do likwidacji dochodzi również w razie upadłości spółdzielni.
Dwa pierwsze punkty dotyczą likwidacji spółdzielni z powodów nie naruszających statusu jej samodzielności. Spółdzielnia może przed upływem roku od dnia podjęcia drugiej uchwały przez walne zgromadzenie przywrócić swoją działalność na podstawie uchwały walnego zgromadzenia podjętej ponownie większością 3/4 głosów. Jeśli uchwała ta zostanie podjęta w ustawowym terminie, zarząd lub likwidator powinni zgłosić ją niezwłocznie do rejestru, dołączając odpis protokołu walnego zgromadzenia.
Przypadek zmniejszania się liczby członków spółdzielni jest przesłanką, która musi być trwała, tzn. trwająca dłużej niż jeden rok, by można było stwierdzić jej zaistnienie. Odzyskanie starych bądź pozyskanie w tym terminie nowych członków do wymaganej wielkości zapobiega omawianemu tu skutkowi. Wymagana ustawowo minimalna liczba członków spółdzielni to: w stosunku do osób fizycznych – dziesięć, a w stosunku do osób prawnych – trzy.
Na mocy decyzji najwyższego organu spółdzielni, likwidacja jest możliwa w sytuacji podjęcia zgodnych uchwał przez kolejno po sobie następujących dwóch walnych zgromadzeniach, zapadłych większością 3/4 głosów, przy obecności co najmniej 50% uprawnionych do głosowania, w odstępie co najmniej dwóch tygodni. Jednak wejście spółdzielni w stan likwidacji wcale nie musi oznaczać, że funkcjonowanie spółdzielni zakończy się wykreśleniem spółdzielni z Krajowego Rejestru Sądowego, co oznacza ustanie jej bytu prawnego. Art. 117. Prawa spółdzielczego mówi, że spółdzielnia postawiona w stan likwidacji może połączyć się z inną spółdzielnią według zasad przewidzianych w art. 96-102. Warunkiem połączenia się spółdzielni postawionej w stan likwidacji z inną spółdzielnią jest przywrócenie działalności tej spółdzielni przed upływem roku od dnia podjęcia uchwały walnego zgromadzenia o likwidacji. Przywrócenie działalności może nastąpić na podstawie uchwały walnego zgromadzenia podjętej większością 3/4 głosów (art. 116 1).
Zarząd spółdzielni ma obowiązek zgłosić do rejestru fakt otwarcia likwidacji spółdzielni i zawiadomić o tym właściwy związek rewizyjny. Jeżeli zarząd nie zrobi tego w określonym terminie wynoszącym dwa tygodnie, zgłoszenia do rejestru dokonuje związek rewizyjny, w którym spółdzielnia jest zrzeszona. Uprawnienia związku rewizyjnego łagodzi art. 114 2 ustawy Prawo spółdzielcze, który stanowi, że uchwałę związku rewizyjnego dotyczącą postawienia spółdzielni w stan likwidacji można zaskarżyć do sądu. „Jeżeli spółdzielnia nie rozpoczęła działalności w ciągu roku od dnia jej zarejestrowania i nie ma majątku, może ulec wykreśleniu z Krajowego Rejestru Sądowego na wniosek związku rewizyjnego” (art. 115).
W stosunku do spółdzielni niezrzeszonych, funkcje związku rewizyjnego wykonuje Krajowa Rada Spółdzielcza (art. 259 3).
Jeżeli uchwała związku rewizyjnego nie zostanie zaskarżona w ustawowym terminie lub nie uprawomocni się orzeczenie oddalające powództwo albo umarzające postępowanie w sprawie, związek rewizyjny zgłasza wniosek do rejestru o przeprowadzenie procesu likwidacyjnego.
Aby spółdzielnia mogła przejść w stan likwidacji musi być przeprowadzone postępowanie likwidacyjne. Postępowanie takie przeprowadza likwidator, który jest powoływany uchwałą walnego zgromadzenia, podjętą większością głosów w obecności przynajmniej połowy uprawnionych, chyba że statut spółdzielni stanowi inaczej.
Likwidatora w szczególnych sytuacjach może także wyznaczyć związek rewizyjny, który zawiera z nim umowę, działając w imieniu likwidowanej spółdzielni. Likwidator działa według przepisów właściwych dla zarządu (z odpowiednimi modyfikacjami), jednak jego status jest odmienny, ponieważ jest on przedstawicielem ustawowym, a nie organem osoby prawnej.
Likwidatorem może być osoba fizyczna nie będąca członkiem spółdzielni, jak i osoba prawna. Mogą nim być członkowie ostatniego zarządu spółdzielni, ale także osoby, nie będące członkami likwidowanej spółdzielni. W statucie mogą być zawarte specjalne wymagania, dotyczące na przykład wykształcenia, praktyki, stażu pracy itp., którym powinien odpowiadać kandydat na likwidatora. Po powołaniu likwidatora spółdzielnia reprezentowana przez radę nadzorczą zawiera z nim umowę o wykonanie czynności likwidacyjnych.
Czynności należące do podstawowych obowiązków likwidatora:
• zgłoszenie do rejestru wniosku o wpisanie otwarcia likwidacji spółdzielni, jeżeli nie zostało to jeszcze dokonane i zawiadomienie o tym związku rewizyjnego, w którym spółdzielnia jest zrzeszona oraz Krajowej Rady Spółdzielczej,
• powiadomienie banków finansujących spółdzielnię oraz organów finansowych o otwarciu likwidacji spółdzielni,
• ogłoszenie w Monitorze Spółdzielczym zawiadomienia o otwarciu likwidacji spółdzielni i wezwanie wierzycieli do zgłoszenia wierzytelności w terminie trzech miesięcy od dnia tego ogłoszenia,
• przystąpienie do sporządzenia sprawozdania finansowego na dzień otwarcia likwidacji oraz listy zobowiązań spółdzielni,
• sporządzenie planu finansowego likwidacji i planu zaspokojenia zobowiązań.
„Jeśli likwidator odmawia zaspokojenia niektórych ze zgłoszonych wierzytelności, powinien zawiadomić o tym wierzyciela pisemnie w ciągu czterech tygodni od dnia zgłoszenia wierzytelności (art.124 1)” . W tym okresie bieg przedawnienia lub terminu zawitego ulega zawieszeniu, chyba że likwidator na piśmie uzna zgłoszoną wierzytelność, co przerywa bieg przedawnienia oraz terminu zawitego.
Należności przypadające od spółdzielni zaspokaja się w następującej kolejności:
1. koszty prowadzenia likwidacji,
2. należności ze stosunku pracy oraz te, którym przepisy prawa przyznają taką samą ochronę jak należnościom ze stosunku pracy, a ponadto odszkodowanie z tytułu uszkodzenia ciała, wywołania rozstroju zdrowia lub pozbawienia życia, w tym również odszkodowanie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
3. podatki i inne należności, do których stosuje się przepisy o należnościach podatkowych, oraz należności z tytułu kredytów bankowych,
4. inne należności.
Ustanowiona wyżej kolejność zaspokajania poszczególnych grup należności jest bezwzględnie obowiązująca.
Należności sporne lub jeszcze niewymagalne wymagają złożenia do depozytu sądowego. Z kwot pozostałych po spłaceniu wszystkich należności i po złożeniu do depozytu sądowego sum całkowicie zabezpieczających należności sporne lub niewymagalne dokonuje się stosunkowej wypłaty udziałów. Wypłaty tej nie można jednak dokonać przed upływem sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia, wzywającego wierzycieli (art. 125 3).
Oświadczenie woli za likwidowaną spółdzielnię likwidator może złożyć jednoosobowo lub może ustanowić w tym celu dwóch pełnomocników. Likwidator nie może zawierać nowych transakcji, chyba że jest to konieczne do przeprowadzenia likwidacji spółdzielni. Organ, który powołał likwidatora może nałożyć pod tym względem różne ograniczenia.
„Po zakończeniu likwidacji likwidator przedstawia walnemu zgromadzeniu do zatwierdzenia sprawozdanie finansowe na dzień zakończenia likwidacji.” W przypadku kiedy walne zgromadzenie nie może być zwołane z poważnych trudności, likwidator powinien przedstawić sprawozdanie finansowe do zatwierdzenia związkowi rewizyjnemu, w którym spółdzielnia jest zrzeszona. Związek rewizyjny ma w takim przypadku obowiązek zatwierdzić wspomniane sprawozdanie. Wniosek o wykreślenie spółdzielni z rejestru oraz przekazanie ksiąg i dokumentów zlikwidowanej spółdzielni do przechowania, likwidator zgłasza do rejestru po zatwierdzeniu sprawozdania finansowego na dzień zakończenia likwidacji. Wykreślenie, a jednocześnie ogłoszenie o tym fakcie ogłasza sąd.
Sposób i czas przechowywania ksiąg, dokumentów i pozostałych materiałów po zlikwidowanej spółdzielni zostały określone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 kwietnia 1995 roku w sprawie sposobu i czasu przechowywania ksiąg i dokumentów zlikwidowanych spółdzielni oraz organizacji społecznych (Dz.U. Nr 47, poz. 248).” W momencie wykreślenia z rejestru spółdzielnia przestaje istnieć w sensie prawnym, czyli traci osobowość.
Likwidator nie może być członkiem spółdzielni. Może być w każdej chwili odwołany przez organ, który go wyznaczył, , jednak organ ten obowiązany jest równocześnie wyznaczyć na jego miejsce inną osobę.
Z dniem wpisania otwarcia likwidacji spółdzielni do rejestru wygasają wszystkie wcześniej udzielone pełnomocnictwa podlegające wpisowi do rejestru ale nie oznacza to że spółdzielnia jako osoba prawna przestaje istnieć. Jednak zmianie ulega jej cel, ponieważ po przejściu spółdzielni w stan likwidacji nie ma ona na celu, jak dotychczas, prowadzenia działalności gospodarczej w interesie członków (art. 1 Prawa spółdzielczego), ale w tym stanie zmierza do zakończenia swojej działalności. W tym celu spółdzielnia upłynnia swój majątek, dokonując tego w drodze sprzedaży, następnie zaspokaja swoich wierzycieli, którzy muszą zostać wezwani do zgłaszania swoich należności. Spółdzielnia jest obowiązana dokonać wypłaty udziałów oraz rozdzielić pozostały majątek.
„W okresie likwidacji spółdzielni przestaje działać jej zarząd (...). Nadal jednak działają jej organy: walne zgromadzenie i rada nadzorcza.” Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, członkowie spółdzielni nadal zachowują swoje prawa i obowiązki.
Spółdzielnia, która jest w likwidacji może zachować dotychczasową nazwę z dodaniem wyrazów „w likwidacji” (art. 121 1).
Za zakończenie procesu likwidacji uważa się wykreślenie spółdzielni z rejestru sądowego, które oznacza między innymi utratę przez nią statusu przedsiębiorcy.
Spółdzielnia może być postawiona także w stan upadłości (art. 130 1). Ogłoszenie upadłości spółdzielni następuje w razie jej niewypłacalności, gdy spółdzielnia nie może wywiązywać się ze swoich zobowiązań pieniężnych, a więc wtedy, gdy według bilansu spółdzielni ogólna wartość jej aktywów nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich jej zobowiązań. Zarząd w takiej sytuacji powinien niezwłocznie zwołać obrady walnego zgromadzenie, gdzie zamieszcza sprawę dalszego istnienia spółdzielni. „Pomimo niewypłacalności spółdzielni, walne zgromadzenie może podjąć uchwałę o dalszym istnieniu spółdzielni, jeżeli wskaże środki umożliwiające wyjście jej ze stanu niewypłacalności.”.7
Jednak prawo spółdzielcze robi istotne zastrzeżenia co do możliwości dalszej działalności niewypłacalnej spółdzielni. Wierzyciele spółdzielni mają bowiem środek do ochrony, jeśli uważają że zagrożone są ich roszczenia przeciwko spółdzielni. Mają oni możliwość zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, w wypadku zgłoszenia go choćby przez jednego z wierzycieli, sąd może zarządzić postawienie spółdzielni w stan upadłości pomimo uchwały walnego zgromadzenia o dalszym jej istnieniu.
Walne zgromadzenie może podjąć uchwałę o postawieniu spółdzielni w stan likwidacji, jeżeli spółdzielnia nie posiada środków na zaspokojenie wszystkich swoich wierzycieli, a jej członkom na walnym zgromadzeniu nie uda się wykazać jakichkolwiek metod pozyskania tych środków. W przypadku powzięcia uchwały o postawieniu spółdzielni w stan likwidacji, zarząd ma obowiązek niezwłocznie zgłosić do sądu wniosek o ogłoszenie upadłości. Natomiast jeżeli stan niewypłacalności spółdzielni ujawniony zostanie dopiero podczas postępowania likwidacyjnego, zobowiązanie zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości przypada na likwidatora, który powinien uczynić to niezwłocznie po stwierdzeniu niewypłacalności.
Likwidacja prowadzona jest przez syndyka masy upadłościowej pod nadzorem sądu, który obowiązany jest wystąpić do sądu niezwłocznie po stwierdzeniu niewypłacalności spółdzielni.
Syndykiem może być osoba fizyczna posiadająca odpowiednią licencję.8 Zasady i tryb wydawania licencji określa odpowiednia ustawa.
Zadania należące do syndyka masy upadłościowej:
• przejęcie całego majątku upadłej spółdzielni, zarządzanie nim i dokonanie jego likwidacji – upadła spółdzielnia traci możliwość rozporządzania całym swoim majątkiem,
• sporządzenie inwentarza majątku,
• sporządzenie listy wierzytelności,
• likwidacja majątku, tzn. jego spieniężenie,
• podział funduszy między wierzycieli w odpowiedniej kolejności.
Sąd, na wniosek wierzyciela, który zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości spółdzielni, może zarządzić postawienie jej w stan upadłości pomimo uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni o jej dalszym istnieniu.
Zarząd spółdzielni lub likwidator sporządza sprawozdanie finansowe, z którego wynika wielkość majątku spółdzielni, która zaprzestała swej działalności. Jeżeli nie wystarcza środków na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego, a wierzyciele nie wyrażą zgody na ich pokrycie sąd na wniosek wierzycieli lub Krajowej Rady Spółdzielczej zarządza wykreślenie spółdzielni z Krajowego Rejestru Sądowego bez przeprowadzania takiego postępowania. O podjęciu takiej decyzji zawiadamia on wierzycieli, jak i Krajową Radę Spółdzielczą.
Postawienie spółdzielni w stan upadłości otwiera postępowanie upadłościowe – po jego zakończeniu następuje skreślenie spółdzielni z rejestru.
Podczas postępowania upadłościowego stosuje się przepisy o organach spółdzielni, jeżeli z przepisów prawa upadłościowego nie wynika inaczej.
„Po ogłoszeniu upadłości, jeżeli zażąda tego syndyk masy upadłościowej, członkowie spółdzielni mają obowiązek niezwłocznego uiszczenia niewypłaconej jeszcze części udziału.”9
Według art. 137 Prawa spółdzielczego w nieuregulowanych sprawach znajdujących się w tej ustawie do postępowania upadłościowego stosuje się odpowiednio przepisy Prawa upadłościowego. A według art. 134 tejże ustawy, stosuje się je również do organów spółdzielni.
Po ukończeniu postępowania upadłościowego syndyk obowiązany jest zgłosić do sądu rejestrowego wniosek o wykreślenie spółdzielni z rejestru.
Likwidacja i upadłość to dwa odrębne pojęcia, znajdujące się w ustawie z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz.U. Z 2003 r. Nr 188, poz. 1848, ze zm.), które różnią się między sobą między innymi pod względem przyczyn ogłoszenia upadłości i przechodzenia spółdzielni w stan likwidacji, osób prowadzących i będących odpowiedzialnymi za te postępowania, a także przebiegiem czy skutkami tych postępowań. Pomimo takich różnic, pojęcia te łączy fakt, iż poza kilkoma wyjątkowymi sytuacjami mają one podobny cel - rozwiązanie spółdzielni, jak i jej organów z mocy prawa.


WIADOMOŚĆ OD AUTORA: POLECAM TEKST W WERSJI ZAPISANEJ W ZAŁĄCZNIKU, PONIEWAŻ JEST BARDZIEJ PRZEJRZYSTY I SĄ W NIM PRZYPISY, KTÓRYCH TUTAJ BRAK (system nie wczytał?)