Charakterystyka filozofii Starożytnej Grecji.

Filozofia narodziła się w Grecji i w starożytności nie była uprawiana w żadnych innych krajach. Jedynie Rzymianie kontynuowali osiągnięcia Greków. Sami nie dodali jednak istotnych nowości. W Grecji rozważania filozoficzne rozpoczęły się w VII w. p.n.e., a rozkwit przypadł na IV w. p.n.e. Pierwotnie filozofowie zajmowali się zagadnieniami przyrodniczymi. Później skierowali się ku zagadnieniom humanistycznym i etycznym. Jednym z ważniejszych problemów filozofii greckiej z punktu widzenia historii literatury jest próba ustalenia czym jest dobro, cnota, szczęście oraz odpowiedź na pytanie, jak ludzie powinni żyć, by uzyskać te wartości. Najwybitniejsi przedstawiciele filozofii greckiej:

Sokrates - żył w latach 469-399 p.n.e. w Atenach, gdzie działał głównie jako nauczyciel. Pod koniec życia został oskarżony o bezbożnictwo i demoralizację młodzieży. W więzieniu popełnił samobójstwo. Nie zostawił po sobie żadnych pism, ponieważ twierdził, że jedynie w rozmowie można przekazywać wiedzę. Cnota to wartości moralne, takie jak: sprawiedliwość, odwaga, panowanie nad sobą.

Arystoteles - żył od 384 do 322 roku p.n.e. Był uczniem Platona. Arystoteles uważał, że najwyższym dobrem jest szczęście rozumiane nie jako doznawanie przyjemności, lecz jako rozumne i cnotliwe życie. Arystoteles chciał ustalić, czym jest dobro, nie na drodze rozważań teoretycznych, lecz poprzez badanie zachowań ludzkich. Cnota jest to umiejętność zachowywania środka, umiaru między skrajnościami, np. męstwo jest środkiem między tchórzostwem a zuchwalstwem. Cnoty dzielą się na cnoty etyczne związane z życiem praktycznym (hojność, męstwo).

Platon - żył w latach 427-347 p.n.e., głównie w Atenach. Był uczniem Sokratesa. W gaju Akademosa założył szkołę, nazwaną później Akademią. Wybrał tę formę, by jak najbardziej upodobnić przekaz pisany do rozmowy ustnej, którą cenił najwyżej.

Cnota dla Platona była harmonijnym połączeniem mądrości, męstwa, panowania nad sobą i sprawiedliwości. Dobro dzielił na idealne, stojące wyżej w hierarchii, i realne. Dobra realne, np. piękno ciało, są jednak konieczne jako szczebel do uzyskania dóbr idealnych. Platon stworzył również projekt idealnego państwa.

Ustrój nie powinien ulegać zmianom. Obywatele nie mogą dążyć do dobra na własną rękę, lecz działać wspólne. Państwo musi być oparte na wiedzy, ponieważ żeby czynić dobro, trzeba je znać. Do państwa mogą należeć tylko ci, którzy są mu przydatni. Oprócz filozofów potrzebni są żołnierze i rzemieślnicy, zorganizowani w oddzielne grupy. Państwo powinno być stanowe i hierarchiczne.Celem państwa nie jest zapewnienie obywatelom przyjemności ani dóbr doczesnych, ale dążenie do idealnego celu, czyli dobra.

Stoicyzm - kierunek ten został zapoczątkowany przez Zenona z Kition ok. 300 r. p.n.e. Stoicy głosili, że jest tylko jeden byt - materia. Zatem dusza, jeśli istnieje, również jest materialna. Zaprzeczali tym samym istnieniu świata niematerialnego, duchowego. Świat jest celowy i racjonalny, można go więc poznawać rozumowo. Ulega ciągłym przemianom. Najpierw rozwija się, później ginie, potem znów odradza się i rozwija.

Największym dobrem i szczęściem jest cnota.

Epikureizm - założycielem tej szkoły był Epikur z Samos (341-270). Celem życia według epikurejczyków jest osiągnięcie szczęścia, które polega na doznawaniu przyjemności (hedonizm). Do szczęścia wystarcza brak cierpienia. Przyjemność może być wewnętrzna (odczuwanie radości z życia pozbawionego cierpień) i zewnętrzna (zaspokajanie różnych potrzeb).

Sceptycyzm - twórcą tego nurtu był Pirron, żyjący na przełomie IV i III w. p.n.e. Stwierdził on, że człowiek nie jest zdolny do rozstrzygania kwestii filozoficznych. Szczęście i spokój ducha może mu zapewnić tylko powściągliwość i powstrzymanie się od wygłaszania sądów. Sceptycy odrzucali sądy naukowe.

Cynicy - założycielem szkoły był Antystenes z Aten, a najsłynniejszym przedstawicielem Diogenes z Synopy. Najważniejszym celem w życiu jest cnota. Wszystko inne, również wiedza, jest obojętne. Dzięki cnocie można uzyskać szczęście. Dobra materialne nie są do tego potrzebne.

Literatura

W rozwoju literatury greckiej można wyróżnić cztery okresy:

- okres archaiczny (od czasów najdawniejszych do początków Vw.p.n.e) Najstarszym ośrodkiem życia kulturalnego były wówczas jońskie i eolskie kolonie na wybrzeżach Azji Mniejszej, tam prawdopodobnie powstały w VIII w. dwie epopeje przypisywane Homerowi-Iliada i Odyseja, zabytki epiki bohaterskiej nawiązujące do twórczości aojdów, w VII w jej epigonami, byli poeci cykliczni, obok ich utworów pojawiły się parodie eposu bohaterskiego. Liryka obejmująca elegię wojenną np. Tyrtajos, Solon, patriotyczną np. Solon i Teognis, miłosną np. Mimnernos, oraz w liryce chóralnej- hymny, treny, dytyramby.

Na drugą połowę VI w przypadają początki dramatu - tragedia, komedia, dramat satyryczny. Również w tym wieku powstała proza literacka.

- okres klasyczny lub inaczej zwany attycki (V i IV w p.n.e.)

Ośrodkiem literatury greckiej stały się Ateny pod rządami Peryklesa (złoty wiek). Działali tu wówczas filozofowie jońscy np. Demokryt,
Sokrates i sofiści, (którzy przyczynili się do rozwoju sztuki dyskusji, logiki, retoryki - sztuki pięknego, logicznego mówienia i wyrażania uczuć) i nauki o języku. Główne miejsce w literaturze zajęła tragedia np. Sofokles, Eurypides obok niej znalazła się komedia polityczna zwana komedią starą np. Arystofanes.

- okres hellenistyczny lub inaczej nazywany aleksandryjski (330-30 p.n.e.) w którym kultura grecka i język grecki rozpowszechniły się na całym Bliskim Wschodzie (hellenizm). Literaturę tego okresu cech*je nastrój sentymentalny, rodzajowość i bogactwo małych form literatury np. idylla.

- okres rzymski (30r. p.n.e.-529r n.e) Ośrodkiem świata stał się Rzym, Grecja stała się podrzędną prowincją rzymską - achają. Poezja I i II w uzyskała niewielki dorobek w zakresie epigramu- krótkiego napisu nagrobkowego. Prozę natomiast wzbogacił romans przygodowy i paserski (Logos). Rozwijała się filologia czyli komentarze do klasyków greckich i gramatyka. Pojawiły się geograficzne dzieła Klaudiusza Ptolemeusza, retoryka ograniczała się do deklamacji na tematy fikcyjne.

Najsłynniejsi twórcy literatury:
- Sofokles - 496 - 406 p.n.e. tragediopisarz
- Eurypides - 480 – 407 p.n.e. tragediopisarz
- Ajschylos - 526 - 456 p.n.e. poeta, tragediopisarz
- Symonides - VI w. p.n.e. autor pieśni chóralnych i epigramatów
- Anakreont - VI w. p.n.e. piewca wina i miłości, twórca anakreontyku – utworu literackiego opisującego uroki życia
- Tyrtajos - VII w. p.n.e. poeta bojownik
- Safona - VII/VI w. p.n.e. poetka z wyspy Lesbos
- Homer - IX/VIII w. p.n.e. najprawdopodobniej twórca eposu i patron literatury greckiej

Sztuka

Wyróżniamy cztery okresy sztuki greckiej:

1. okres archaiczny - rozpoczyna się okresem sztuki geometrycznej od IX do VIII w. p.n.e. Reprezentują go: ceramika malowana w różnorodne wzory geometryczne (amfory, kratery, dipylońskie wazy),W kontakcie z bliskim wschodem powstał w VII w. p.n.e. w ceramice styl orientalizujący, bogaty w wschodnie motywy roślinne i zwierzęce. W końcu VII w. p.n.e. na potrzeby świątyni powstała monumentalna rzeźba w kamieniu (poros, marmur). Pojawiły się szkoły rzeźb np. na Eginie.

2. okres klasyczny - V-IV w. p.n.e w tym okresie rozwinęła się rzeźba oddająca ruch, monumentalne malarstwo ścienne, czerwonofigurowe malarstwo wazowe w stylu swobodnym, rzeźbiono figury w brązie i w kamieniu. W drugiej połowie V w. p.n.e. pod rządami Peryklesa stały się głównym ośrodkiem sztuki działali tu najwybitniejsi architekci, rzeźbiarze i malarze. W V w. p.n.e. powstał tzw. styl mokrych szat. W późnoklasycznym stylu czwartego wieku pojawiły się w rzeźbie nowe tematy- akt kobiecy i miękki modelunek postaci. W malarstwie pojawiła się nowa tematyka bp. Sceny rodzajowe, martwa natura.

3. okres hellenizmu - 330-30 r. p.n.e. sztuka tego okresu cechowała się bogactwem tematów, nastąpił Rozkwit urbanistyki- nowe miasta otaczano murami i wyposażano je w monumentalne budowle świeckie np. biblioteki teatry, portyki- rodzaj ganku lub obejścia kolumnowego stanowiącego wejściową część budynku. Rozwijało się też budownictwo sakralne np. ołtarze. W budownictwie mieszkalnym pojawił się dom z mozaiką.

4. Okres rzymski - ostatnia faza antycznej sztuki greckiej nie wniósł do niej żadnej nowości

TEATR

Teatr grecki narodził sie z przedstawień religijnych na cześć boga Dionizosa, organizowanych w czasie świąt zwanych Dionizjami. Pierwotnie podczas Dionizji występował chór satyrów pod przewodnictwem koryfeusza, który intonował pieśń wykonywaną następnie przez śpiewaków.

Poszczególni dramatopisarze greccy nie tylko pisali sztuki, ale również mieli zasługi w rozwijaniu formy przedstawień. Tespis w VI w. p.n.e. wprowadził pierwszego aktora i zbudował skene. Ajschylos na przełomie VI i V w. p.n.e. wprowadził drugiego aktora, zastosował
prolog, opisy i opowiadania. W V w. p.n.e. Sofokles wprowadził trzeciego aktora. Również w V w. p.n.e. Eurypides zastosował monolog przedstawiający psychiczne przeżycia bohatera, a także wprowadził postaci kobiece. Jest forma ustroju państwowego zapoczątkowana w Atenach w IV w. p.n.e. przez reformy Solona, a następnie Klejstenesa, osiągnęła swoją pełnię w V w. p.n.e. Opierała się na możliwości udziału w we władzach polis wszystkich wolnych obywateli. Najwyższą władzę w państwie ateńskim tworzyło Zgromadzenie Ludowe- eklezja, w którym prawo udziału miał każdy obywatel posiadający pełnię praw, po skończeniu 20 roku życia.