Grecja - Charakterystyka igrzysk i teatru. Narysować i scharakteryzować style architektoniczne. Scharakteryzuj szkoły filozoficzne i ich przedstawicieli.

1) Charakterystyka igrzysk i teatru
2) Narysować i scharakteryzować style architektoniczne
3) Scharakteryzuj szkoły filozoficzne i ich przedstawicieli

Charakterystyka Igrzysk Olimpijskich

Olimpijskie igrzyska, najważniejsze igrzyska w systemie helleńskiej agonistyki (współzawodnictwa), odbywające się w 4-letnim cyklu olimpiady, organizowane ku czci Zeusa w Olimpii, od której wzięły swoją nazwę. Igrzyskami w Olimpii zainteresowane były wszystkie polis greckie. W zawodach uczestniczyli tylko mężczyźni, kobietom nie wolno było nawet zasiadać na widowni. Mężczyźni nie mieli żadnych strojów. Byli nadzy. Na czas trwania igrzysk oraz na czas przyjazdu zawodników i widzów, zawieszano działania wojenne pomiędzy państwami-miastami i zawierano pokój boży. Pierwsi do Olimpii przybywali zawodnicy na kilka tygodni przed igrzyskami, aby pod czujnym okiem trenera i sędziów (tu należy dodać, że sędziowie byli wybierani losowo) ćwiczyli do poszczególnych konkurencji. Na kilka dni przed olimpiadą przybywali goście ze wszystkich polis greckich. Przybywali również i kupcy z wielu stron świata chcąc wykorzystać tak wielkie skupisko ludzi dla własnych interesów. W przerwach igrzysk olimpijskich odbywały się liczne konkursy dla recytatorów i poetów, którzy mogli pokazać swoje umiejętności przed ogromną publicznością.

Pierwsze zanotowane przez Greków igrzyska odbyły się w 776 p.n.e., ale ich faktyczny początek jest o wiele wcześniejszy. Pierwszym zanotowanym zwycięzcą był Korojbos z Elidy, który zwyciężył w biegu na 1 stadion (192 m). W 394 n.e. edykt cesarza rzymskiego Teodozjusza I Wielkiego położył kres igrzyskom olimpijskim jako pogańskiej manifestacji.. Przewrócono je dopiero w 1896 roku n.e. Odtąd nie odbyły się tylko trzy razy: w 1916 roku z powodu I wojny światowej, w 1940 i w 1944 z powodu II wojny światowej. Na czas trwania igrzysk oraz na czas przyjazdu zawodników i widzów, zawieszano działania wojenne pomiędzy państwami-miastami i zawierano pokój boży (ekechejria). Pierwsi do Olimpii przybywali zawodnicy na kilka tygodni przed igrzyskami, aby pod czujnym okiem trenera i sędziów (tu należy dodać, że sędziowie byli wybierani losowo) ćwiczyli do poszczególnych konkurencji. Na kilka dni przed olimpiadą przybywali goście ze wszystkich polis greckich. Przybywali również i kupcy z wielu stron świata chcąc wykorzystać tak wielkie skupisko ludzi dla własnych interesów. W przerwach igrzysk olimpijskich odbywały się liczne konkursy dla recytatorów i poetów, którzy mogli pokazać swoje umiejętności przed ogromną publicznością.

Program igrzysk olimpijskich składał się m.in. z takich konkurencji, jak: dromos (bieg krótki), diaulos (bieg podwójny), dolichos (bieg długodystansowy), pentathlon (pięciobój), pygme (walka na pięści), pale (zapasy), pankration (skrzyżowanie zapasów z boksem), hoplites (bieg w zbroi), wyścigi rydwanów, wyścigi konne, zawody trębaczy i heroldów. Zwycięzcy otrzymywali wieniec oliwny.

Dzień 1 - Zawodnicy udawali się przed posąg Zeusa, który znajdował się w jego świątyni. Był to jedne z siedmiu cudów świata. Wykonał go grecki rzeźbiarz Fidiasz z kości słoniowej, złota i drogich kamieni szlachetnych. Posąg mierzy 12 m, a Nike umieszczona na prawej ręce Zeusa wzrostem przypomina dorosłego człowieka. Tak więc zawodnicy składali ofiary bogu oraz przysięgali walczyć zgodnie z obowiązującym regulaminem zawodów. Jeśli któryś z zawodników złamałby obietnicę, czekał go niemiły los. Oprócz gniewu bożego i hańby wśród ludu, musiał postawić obok świątyni Zeusa posąg z brązu z wyrytym swoim imieniem i nazwiskiem. Była to pamiątka po nim dla potomnych. Poza tym w pierwszym dniu odbywała się również prezentacja olimpijczyków (każde polis miało swojego reprezentanta). Zapalano znicz olimpijski - symbol igrzysk.

Dzień 2 - Był poświęcony na zmagania sportowe młodzieży od 14 do 17 lat.

Dzień 3 - 4 - Rozpoczynały się właściwie igrzyska. Brali w nich udział młodzi mężczyźni powyżej 17-ego roku życia. Początkowo konkurencją olimpijską był tylko bieg na około 200 metrów. Z czasem doszły jeszcze cztery pozostałe konkurencje tworząc razem pięciobój. Na znak sędziowskiego "Idźcie!" zawodnicy biegli jak najszybciej do mety. W późniejszych czasach poszły również bieg na dłuższe niż 200 m dystanse. Wielkim utrudnieniem dla biegaczy była niepraktyczna bieżnia, która nie miała kształtu elipsy jak dzisiaj, tylko była to zwykła prosta, wiec zawodnicy musieli się zatrzymywać, odwracać i biec dalej. Dość oryginalne ułatwienie wymyślili sobie skoczkowie w dal. Żeby przeskoczyć jak najdłuższy odcinek, trzymali w dłoniach ciężarki z metalu lub kamienia. Ważną dyscypliną był rzut oszczepem, do której przygotowania czynili wszyscy żołnierze, gdyż oszczep był także rodzajem broni Greków. Odbywał się również rzut dyskiem. Zwyciężał zawsze tylko jeden Grek - zwycięzca zapasów, który stawał się równocześnie zwycięzcą całego pięcioboju. Z niecierpliwością oczekiwano również na wyścigi rydwanów: wozów zaprzężonych w dwa lub cztery konie. Zawody te były wspaniałe do podziwiania, jednak bardzo niebezpieczne do uprawiania, gdyż konie często nie zatrzymywały się na mecie i rozpędzone biegły "w siną dal" albo też zderzały się ze sobą na trasie. Jednakże woźnica, jak i właściciel zaprzęgu zyskiwali wielką sławę. Konie naturalnie też.

Dzień 5 - Był to dzień poświęcony nagradzaniu zwycięzcy. Otrzymywał on wieniec laurowy z gałązek drzewa oliwnego, specjalnego - poświęconego Zeusowi. Nikt nie śmiał nigdy zerwać sam gałęzi z owego drzewa, czynił to dopiero chłopczyk piątego dnia igrzysk. Ale był także wymóg: chłopczyk musiał mieć oboje rodziców żywych. Poza tym zwycięzca, jak i miasto z którego pochodził, zyskiwał sławę na wszystkie greckie polis. Na jego cześć poeci pisali liczne poematy chwalebne. Miał mnóstwo przywilejów: najbardziej korzystnym było zwolnienie od płacenia podatków.

Teatr Grecki

Teatr grecki – wywodzi się z tradycji obrzędów religijnych, zwłaszcza związanych z obchodami ku czci Dionizosa. Widowiska te musiały być łatwo dostępne dla ludności, pierwsze sztuki wystawiano, więc na wytyczonym u stóp wzgórza placu zwanym orchestra, a na jego środku ustawiano ołtarz (thymele). Początkowo orchestra miała kształt zbliżony do prostokąta, koła albo elipsy, ostatecznie przyjął się kształt koła. Na placu (orchestrze) występował chór i odbywały się popisy taneczne, widzowie zasiadali na zboczu góry, początkowo bezpośrednio na ziemi, później na drewnianych ławkach. Tak powstała widownia w kształcie dużego (większego od półkola) wycinka koła, czyli theatron.

W Atenach sztuki teatralne były wystawiane także na agorze, na prowizorycznie wzniesionych konstrukcjach drewnianych. Jednak w roku 490 p.n.e. (część źródeł podaje rok 499 p.n.e.) doszło do katastrofy – drewniana konstrukcja trybun załamała się i śmierć poniosło wiele osób. Najprawdopodobniej to wydarzenie zdecydowało o przeniesieniu widowisk w stałe miejsce, w okolice świątyni Dionizosa na południowym stoku akropolis. Wraz ze wz rostem liczby aktorów występujących na scenie i wzbogacania akcji przedstawień, niezbędne stało się pomieszczenie, w którym aktorzy mogli zmieniać stroje. Problem rozwiązano poprzez wybudowanie około roku 465 p.n.e. przy orchestrze, naprzeciw theatronu, budynku zwanego skene – inicjatorem tego przedsięwzięcia był Ajschylos. Skene szybko zaczęła służyć nie tylko jako garderoba, ale też jako tło do rozgrywanych przedstawień. W ścianie budynku umieszczono troje drzwi, przez które wychodzili aktorzy. Środkowe, najważniejsze służyły głównym postaciom (np. królowi) a boczne innym bohaterom dramatu. Z czasem przybyło bohaterów akcji, aktorzy przenieśli się z orchestry na proskeon. W okresie klasycznym, około 425 p.n.e., rozpoczęto budowę teatru kamiennego, w miejscu istniejącego od czasów Pizystrata teatru z drewna. Budowa przebiegała etapami, a ukończono ją około 338 p.n.e. (lub 326 p.n.e.). Nowy teatr mógł pomieścić około 17 000 widzów (praktycznie aż do 30 000). Theatron o szerokości 100 m i wysokości 90 m, oparto o stok skały, na którym zbudowano z 78 stopni, wysokich na 33 cm każdy, podzielonych na trzy części dwoma szerokimi przejściami (diazomata) biegnącymi po łuku. Najniższa część obejmowała 17 rzędów stopni, środkowa i najwyższa po 32 stopnie. Poruszanie się ułatwiało 7 przejść ze stopniami biegnącymi promieniście (kerkides). Na środku pierwszego rzędu umieszczono wykuty w kamieniu tron dla kapłana Dionizosa. Skene (o wymiarach 46,5 x 6,5 m) przybrała formę budowli o prostokątnej elewacji z dwoma wąskimi, wysuniętymi skrzydłami (paraskenionami) obejmującymi proskeon. Pomiędzy nimi a theatronem powstały przejścia zwane parodosami. Z przejść tych korzystał chór. Na ścianie skene, pomiędzy drzwiami umieszczano obrazy, tzw. pinakes, które służyły jako dekoracja. Orchesta miała średnicę 24 m. Na zewnątrz teatru wybudowano portyk, który służył widzom jako schronienie przed słońcem lub deszczem.

Teatr Dionizosa stał się wzorem dla innych teatrów budowanych w Grecji w okresie klasycznym. Najlepiej zachowanym teatrem greckim jest zbudowany około 330 p.n.e. teatr w Epidauros. Teatr zaprojektował Poliklet Młodszy. Widownia, rozmieszczona w 52 rzędach mogła pomieścić około 14 000 widzów.

Architektoniczne porządki (styl)

Porządki architektoniczne - to określone kierunki stylistyczne, według których konstruuje się budowle. Ich składniki (kolumny z bazą, trzonem i głowicą, belkowanie, dekoracje) są wzajemnie powiązane według ściśle określonych reguł i proporcji ustalonych na podstawie specjalnej jednostki miary zwanej modułem. Podstawowymi porządkami architektonicznymi (zwanymi także stylami architektonicznymi) wykształciły się w starożytnej Grecji i są to: porządek dorycki, joński i koryncki; ich odmianami są porządki toskański i kompozytowy. Najłatwiej jest je rozpoznać po kształtach głowic kolumn (kapitel).

PORZĄDEK DORYCKI - Jest najstarszym porządkiem, ukształtował się w okresie archaicznym (VII-VI wiek p.n.e.) w związku z przejściem od pierwotnego budownictwa z gliny, drewna i trzciny do architektury kamiennej. Cechują go ciężkie proporcje, surowość i monumentalność. Kolumny są grube w stosunku do wysokości i odległości między nimi. Często więc określa się go jako męski. Kolumna dorycka nie ma bazy (2) (stoi bezpośrednio na stylobacie (1) - najwyższym stopniu podbudowy świątyni), a jej trzon (3) (zwężający się ku górze) jest lekko wybrzuszony po środku (entazis). Głowica (kapitel) (4) składa się z poduszki (echinus) przykrytej kwadratową płytą - abakusem. Na abakusie kolumny spoczywa dolna, gładka część belkowania - architraw (5), nad którą znajduje się część środkowa - fryz (6). Fryz dorycki składa się z naprzemiennie występujących tryglifów ( z pionowymi żłobieniami) i metop - często pokrytych płaskorzeźbami. Górną część belkowania stanowi gzyms (7) zakończony często rynną. Porządek dorycki rozpowszechniony był głównie na greckim stałym lądzie i w koloniach Wielkiej Grecji (południowa Italia, Sycylia), np. Partenon na Akropolu w Atenach, świątynia Ateny na Eginie, świątynia Zeusa w Olimpii, świątynia Posejdona w Paestum. Ze względu na trudności w stosowaniu porządku doryckiego we wielkich budowlach od okresu hellenistycznego zaniechano jego stosowania. Odmianą porządku doryckiego był wykształcony w Italii porządek toskański, w którym kolumny miały bazy oraz gładkie trzony (bez kanelur).

PORZĄDEK JOŃSKI - Powstał w tym samym okresie co dorycki, na terenie Azji Mniejszej (Jonia), skąd rozprzestrzenił się na wyspy greckie i teren Attyki (np. świątynia Nike Apteros i Erechtejon na Akropolu w Atenach, świątynia Apollina w Didymach koło Miletu w Azji Mniejszej, świątynia Apollina w Pergamonie). Cechuje go lekkość proporcji, smukłość formy i dekoracyjność. Kolumny jońskie są smuklejsze od doryckich stąd też stosuje się ich więcej. Styl joński określany jest często jako kobiecy. Kolumna stoi na profilowanej bazie (2), a jej trzon jest również lekko wybrzuszony po środku - ale mniej niż w kolumnie doryckiej. Pionowe żłobkowania trzonu (kanelury) są gęstsze i drobniejsze niż w kolumnie doryckiej. Również zwężenie górnej części trzonu kolumny jest mniej wyraźne. Głowica (4) kolumny posiada charakterystyczne woluty w kształcie zwiniętych liści. Przypomina to trochę rogi baranie. Belkowanie składa się z kilkustopniowego architrawu (5), rzeźbionego fryzu (6) - biegnącego wokół całego budynku (bez podziału na tryglify i metopy) oraz gzymsu (7). Styl joński dominował głównie w miejscu swego powstania (Azja Mniejsza) ale też spotykany był na Sycylii, w Italii czy na ateńskim Akropolu. Czasem też budowano świątynie doryckie, które miały joński wystrój wnętrza (świątynia Apollina w Bassaj czy Ateny w Paestum).

PORZĄDEK KORYNCKI - Wykształcił się na przełomie V i IV wieku p.n.e. w Atenach, a rozwinął się w okresie panowania rzymskiego. Jest wzbogaconą, bardziej dekoracyjną odmianą porządku jońskiego; główna różnica polega na innym ukształtowaniu głowicy kolumny; ta ma zazwyczaj formę kosza, z którego wychylają się stylizowane liście akantu (np. ateńska Wieża Wiatrów, pomnik Lizykratesa, świątynia Apollina w Milecie). Dekoracyjna forma głowicy korynckiej podlegała ciągłym przemianom, w Rzymie uzupełniono ją w narożach 4 wolutami, co dało tzw. porządek kompozytowy. Trzon (3) i podstawa (2) kolumny korynckiej są podobne do jońskich, zupełnie inna jest jednak głowica (4). Ma ona kształt kosza okolonego rzędami liści akantu (barszcz zwyczajny), z małymi wolutami przypominającymi jońskie. Być może taki wyraźny element roślinny jest nawiązaniem do drzewa i gaju, związanych z genezą świątyni greckiej. Kilkuwarstwowe belkowanie (5,6,7) świątyni korynckiej niekiedy pozbawione jest rzeźbienia. Porządek koryncki określany jest czasem jako dziewczęcy.

Szkoły filozoficzne - charakterystyka

Z Grecją nieodłącznie związane są początki filozofii europejskiej. To w Grecji pojawiły się w VI w. p.n.e. pierwsze poglądy stricte filozoficzne (Tales z Miletu, Anaksymander, Pitagoras, Zenon z Elei), a następnie w IV w. p.n.e. szkoły filozoficzne:

CYNIZM - w ostentacyjny sposób odrzucali reguły obowiązujące w zwykłym życiu, w szczególnej pogardzie mając bogactwo i materialny dostatek. Człowiek powinien stać się całkowicie samowystarczalny. Wszystko, co wynika z natury, jest dobre i powinno być czynione bez wstydu; zgodnie z tą teorią należałoby na przykład zaakceptować publiczną defekację czy cudzołóstwo. Kobiety i mężczyźni mieli całkowitą wolność w zaspokajaniu potrzeb seksualnych. Przede wszystkim jednak cynicy gardzili dostatkiem i wygodnym życiem.Najważniejsi starożytni cynicy greccy wywodzą swe poglądy od Sokratesa. Antystenes z Aten, pierwszy z cyników, był jego uczniem. Inni znani cynicy to legendarny Diogenes z Synopy, Krates z Teb i jego żona Hipparchia.

SOFIŚCI - nauczyciele, którzy oferowali bardziej sformalizowaną edukację młodym ludziom pragnącym rozwijać umiejętność publicznego przemawiania i argumentowania z powodu ich talentów oratorskich i umiejętności posługiwania się przekonywającymi argumentami podczas filozoficznych debat, nazywano sofistami, czyli "mądrymi".Wielu tradycyjnie myślących ludzi nienawidziło sofistów, a nawet obawiało się ich, ponieważ zagrażali ich politycznym wpływom. Szukali tu uczniów skłonnych do płacenia wygórowanych sum, jakich sofiści żądali za swoje nauki. Bogata młodzież gromadziła się na olśniewających pokazach, podczas których ci wędrowni nauczyciele demonstrowali swoje umiejętności przekonującego przemawiania, które, jak sami twierdzili, byli w stanie przekazać swoim uczniom. Sofiści oferowali właśnie to, czego każdy ambitny młody człowiek chciał się nauczyć, ponieważ najcenniejszą umiejętnością w demokratycznych Atenach była sztuka przekonywania współobywateli w debatach na zgromadzeniu, w radzie lub w sądzie. Dla tych, którzy nie chcieli bądź nie potrafili opanować nowej retorycznej umiejętności, sofiści za słoną zapłatą układali mowy, które kupujący następnie wygłaszali jako swoje własne. W kulturze ustnej, jaką była kultura starożytnej Grecji, przykładano ogromną wagę do umiejętności przekonywania, co sprawiło, że sofiści zaczęli wydawać się wielu ludziom niebezpiecznymi postaciami - ich działalność przyczyniała się do zwiększenia znaczenia retoryki i stanowiła potencjalne zagrożenie dla politycznych i społecznych tradycji.Byli to wędrowni nauczyciele nie mający własnej szkoły filozoficznej.

CYRENAICY - szkoła filozoficzna założona przez Arystypa z Cyreny, istniała w IV wieku do pierwszej połowy III wieku p.n.e. Cyrenaicy sprowadzali filozofię do problematyki etycznej. Głosili hedonizm w skrajnym ujęciu, uznając przyjemność za jedyne dobro, przykrość za jedyne zło. Ich postawa życiowa charakteryzowała się dążeniem do przyjemności. Utożsamiali oni dobro z cieleśnie odczuwaną przyjemnością. W teorii poznania uznawali względność wszelkiej wiedzy (subiektywizm). Zakładali, że to co istnieje, jest poznawane lub wartościowane, w jakiś sposób uzależnione jest od podmiotu (pojmowanego indywidualnie lub gatunkowo). Uznawali możliwość sprowadzenia każdego sądu do indywidualnej oceny, a świata zewnętrznego- do świadomości, jaką o nim posiada podmiot. Przedstawicielami tej szkoły byli: Antypater, Hegezjasz Peisitanos i Teodor Ateista.

Po okresie hellenistyczno-rzymskim (stoicyzm, epikureizm, sceptycyzm).

STOICYZM - Stoicy zalecali ludziom nieco inną drogę postępowania, nie nakazując im całkowicie izolować się od świata. Nazwa tego kierunku wywodzi się od ateńskiego Malowanego Portyku (po grecku Stoa Poikile), gdzie toczono filozoficzne dyskusje. Założycielem szkoły był Zenon z Kition na Cyprze (około 333-262 p.n.e.). Stoicy uważali, że celem życia człowieka powinno być dążenie do cnoty. Cnota - mówili - to harmonia z uniwersalną naturą, siłą boskiej opatrzności ukrytą pod postacią Losu i kierującą wszelkim istnieniem. Rozum i doświadczenie pomagają nam odkryć drogę do tej harmonii, która wymaga cnót "doskonałych": sprawiedliwości, odwagi i umiaru. Stoicy wierzyli, że to los jest odpowiedzialny za wszystko, co w życiu się zdarza. Czy ludzie mają w takim razie prawdziwie wolną wolę? Rozważywszy dokładnie ten fundamentalny problem, stoicy doszli do konkluzji, że celowe ludzkie działanie ma istotne znaczenie. Zwolennik stoickiej filozofii powinien podejmować działania skierowane przeciw złu, uczestnicząc na przykład w życiu politycznym. Natura, sama w sobie dobra, nie zapobiega występowaniu zła, ponieważ, gdyby było inaczej, cnota nie miałaby znaczenia. W życiu ważne jest zatem dążenie do dobra, a nie jego skutki. Stoik powinien też wystrzegać się żądz i gniewu oraz znosić cierpienie i smutek w milczeniu - czyli przyjąć postawę określaną dziś mianem "stoickiej". Dzięki wytrwałości i samokontroli stoik osiągał spokój. Nie powinniśmy obawiać się śmierci, ponieważ - jak twierdzili stoicy - będziemy żyć jeszcze nieskończoną ilość razy, a za każdym razem nasze życie będzie identyczne z obecnym. Wszystko będzie się powtarzać w świecie co pewien czas niszczonym ogniem i odradzającym się znów po pożarze.

EPIKUREIZM - wziął nazwę od imienia założyciela szkoły, Epikura (341-271 p.n.e.), który spotykał się ze swoimi zwolennikami w domu otoczonym zielonym ogrodem (stąd wywodzi się nazwa "Ogród", którą nadano jego nieformalnej szkole). Epikur uważał, że istota ludzka powinna dążyć do przyjemności, przez którą rozumiał jednak nie to, co na ogół kojarzy się z tym słowem. Twierdził, że prawdziwa przyjemność polega na braku cierpienia; być szczęśliwym to znaczy być wolnym od bólu i codziennych niepokojów, namiętności i pragnień. Tylko spokojne życie w kręgu przyjaciół, z dala od trosk tego świata, może zapewnić spokój umysłu. Ludzie powinni przede wszystkim wyzbyć się lęku przed śmiercią - nauczał Epikur. Ponieważ cała materia składa się z mikroskopijnych atomów pozostających w przypadkowym ruchu - pogląd ten głosili przed Epikurem Demokryt i Leukippos - śmierć nie jest niczym innym niż bezbolesnym rozpadem atomów składających się na ludzkie ciało.

SCEPTYCYZM – sceptycy podobnie jak epikurejczycy, dążyli do osiągnięcia stanu wewnętrznego spokoju, ich rozumowanie opierało się jednak na zupełnie innych przesłankach. Rozwijając doktrynę stworzoną przez Pyrrona z peloponeskiej Elidy (około 360-270 p.n.e.), sceptycy doszli do wniosku, że niemożliwa jest pewna wiedza o czymkolwiek, ponieważ ludzkie zmysły dostarczają sprzecznych informacji o świecie. Nasza wiedza - twierdzili - zależy całkowicie od tego, czym rzeczy wydają się być, powinniśmy więc powstrzymać się od formułowania sądów o ich rzeczywistej naturze.