Renesans - charakterystyka epoki.

ODRODZENIE ? NOWA EPOKA, NOWE IDEAŁY
1. Nazwa epoki
- Odrodzenie = renesans ? z francuskiego `renaissance` (re ` znów` `na nowo` la naissance `narodziny`)
- Renesans to epoka w dziejach kultury europejskiej następująca po średniowieczu, której nazwa oznacza
a) odrodzenie kultury starożytnej Grecji i Rzymu
b) odrodzenie się ludzkości, podniesienie się jej na wyższy poziom; odrodzenie duchowe człowieka nie skrępowanego już ideologią średniowiecza
2. Czas trwania
a) Włochy (kolebka renesansu) XIV ? XV wiek
b) Polska i inne kraje ? od końca XV wieku po koniec wieku XVI
3. Podłoże polityczno ? społeczne zmian kulturalnych:
a) kryzys papiestwa: Konflikt króla Francji, Filipa IV Pięknego, z papieżem, Bonifacym VIII, spowodował podporządkowanie papiestwa cesarstwu francuskiemu. Od pontyfikatu Klemensa V siedzibą papieży był przez 70 lat Awinion, a ich politycznymi opiekunami królowie francuscy. Papiestwo przestało być liczącą się na Zachodzie siłą polityczną. W Anglii, Francji, w miastach ? państwach włoskich władze świeckie ograniczyły kościelny wymiar sprawiedliwości, przejmowały kontrolę nad mianowaniem biskupów, próbowały narzucić Kościołowi podatki. Upadek moralnego autorytetu papiestwa pogłębiały jeszcze nadużycia w całym Kościele. Świadom tego, papież Grzegorz XI za namową wielkiej mistyczki włoskiej, Katarzyny ze Sieny, postanowił wrócić do Rzymu. Jego śmierć w 1378 roku doprowadziła jednak do schizmy. Wytworzyła się taka sytuacja, że część kolegium kardynalskiego wybierającego papieży związała się z Rzymem, natomiast kardynałowie, głównie francuscy, przeprowadzali nadal konklawe w Awinionie.
b) Szybki rozwój miast. Powstają silne i bogate centra życia niezależne od arystokracji, szlachty i Kościoła, w których rodzi się zapotrzebowanie na dobra kulturalne. (Bogacenie się dzięki handlowi ze wschodem, rozwój rzemiosła i przemysłu, rozwój domów maklerskich)
c) Powstawanie zjednoczonych państw. Po okresie rozbicia dzielnicowego następuje scalenie m.in. Hiszpanii, Francji, Szwajcarii, Polski. Również Włochy dążą do zjednoczenia narodowego. Proces integracji sprzyjał rozwojowi narodowej kultury i piśmiennictwa.
d) Odkrycia geograficzne. K. Kolumb (1451 ? 1506), który w 1492 roku dotarł do Ameryki, Vasco da Gama (1469 ? 1524), Ferdynand Magellan (1480 ? 1521)- to podróżnicy i odkrywcy ?Nowego Świata?. Rewolucję w pojmowaniu świata i kosmosu przyniosło wielkie dzieło Mikołaja Kopernika (1473 1543) ?O obrotach sfer niebieskich?, kładące kres wyobrażeniom o geocentrycznej naturze wszechświata.
e) Wynalezienie druku przez Jana Gutenberga (1394 ? 1468), który w około 1450 wynalazł ruchomą metalową czcionkę, która pozwalała szybko ułożyć matrycę strony tekstu i odbić ją w wielu egzemplarzach.
f) Mecenat. Materialna i duchowa opieka nad wybitnymi twórcami, sprawowana przez dwory możnowładców świeckich i duchownych, stwarzała naturalne możliwości rozwojowi kultury. Była także ogromną szansą artystycznego awansu dla uzdolnionych twórców, pochodzących z niższych warstw społecznych (np. biskup Andrzej Krzycki był mecenasem Klemensa Janickiego) Mecenat renesansowy pozostawił po sobie wielkie dzieła. Florencja rodu Medyceuszów czy Kraków Jagiellonów są tego jednoznacznymi dowodami.
4. Humanizm jako główny prąd umysłowy renesansu ( łacińskie Humanitas ? człowieczeństwo, Humanus ? ludzki Homo ? człowiek)
Jest to główny prąd umysłowy renesansu, który w centrum zainteresowania nauki i sztuki stawia człowieka.
Z humanizmem łączy się pojęcie antropocentryzmu ? oznacza ono usytuowanie człowieka (anthropos) w centrum świata.
Humaniści szukali odpowiedzi na pytanie : kim i jaki jest człowiek. Głosili potrzebę poznania i formowania indywidualnej osobowości człowieka, potrzebę studiowania siebie, swych wewnętrznych przeżyć, potrzebę kształcenia się na świetnych wzorach stworzonych w starożytności.
Naczelne hasło humanizmu brzmi:
Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce.
Są to słowa rzymskiego poety Terencjusza spopularyzowane w Europie przez Erazma z Rotterdamu.
5. Wpływ reformacji na kształtowanie postaw ludzi renesansu:
Reformacja ? ruch społeczno ? religijny zmierzający do odnowy Kościoła.
ŚREDNIOWIECZE ODRODZENIE
W centrum zainteresowania nauki i sztuki - Bóg W centrum zainteresowania nauki i sztuki - człowiek
Religijny charakter kultury Świecki charakter kultury
Dewiza średniowiecza: ?z prochu powstałeś i w proch się obrócisz? Dewiza odrodzenia: ?Człowiekiem jestem i nic co ludzi nie jest mi obce?
Celem człowieka jest osiągnięcie życia wiecznego Pełne wykorzystanie życia ziemskiego
Ideał ascety Nowy model człowieka:
- korzystanie z wszystkich radości i rozkoszy życia (radość życia)
- pasja poznawcza (chęć poznania świata, człowieka)
- chęć zmiany, ulepszania świata
- swobodny rozwój osobowości, niehamowany więzami religijnymi, rozwój twórczych zdolności człowieka
- zainteresowania kulturą antyczną (znajomość łaciny, greki, hebrajskiego, pism starożytnych filozofów i twórczości starożytnych poetów)
- silne poczucie więzi z przyrodą, naturalnym środowiskiem człowieka
* całkowite zaprzeczenie ascety
* człowiek renesansu ? chce wszystko wiedzieć
Autorytet Biblii Hasło swobodnego rozwoju nauki
Autorytet papiestwa Upadek autorytetu papiestwa, reformacja
TEOCENTRYZM ANTROPOCENTRYZM
SZTUKA:
W szczytowym okresie renesansu tworzyli najwięksi geniusze tego okresu:
- Leonardo da Vinci (1452- 1520)
to najwybitniejszy przedstawiciel włoskiego renesansu, był malarzem, rzeźbiarzem, rysownikiem, lekarzem, astronomem, matematykiem, konstruktorem i wynalazcą. Wszechstronność i geniusz pozwalają określać go jako ?człowieka uniwersalnego?.
Najsłynniejsze dzieła malarskie to:
- ?Ostatnia wieczerza?
- ?Mona Lisa?
- ?Madonna w grocie skalistej?
- ?Św. Anna Samotrzecia?
Jest również autorem pracy: ?Traktat o malarstwie?
Jako wynalazca zaprojektował maszynę latającą oraz łódź podwodną
- Michał Anioł (1475- 1564)
włoski rzeźbiarz, architekt i poeta.
Najsłynniejsze rzeźby :
- ?Dawid?
- ?Pieta? (Matka Boska trzymająca zdjętego z krzyża Jezusa)
- ?Pijany Bachus?
- ?Mojżesz?
Wielki mistrz fresków w Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie m.in. ?Sądu Ostatecznego?. Autor obrazu ?Święta Rodzina?, zajmującego kluczowe miejsce w europejskiej sztuce XVI wieku.
- Tycjan (1485- 1576)
włoski malarz, zasłynął jako kolorysta i portrecista. Przedstawiał tematykę sakralną i mitologiczną.
Najsłynniejsze obrazy:
- ?Wniebowzięcie?
- ?Madonna rodziny Pasaro?
- ?Koronowanie cierniem?
- ?Wenus z Urbino?
- Rafael (1483 ?1520)
Włoski malarz, mistrz wizerunków Madonny
Najsłynniejsze dzieła:
- ?Madonna Sykstyńska?
- ?Madonna di Foligno?
- ?Szkoła ateńska?
- ?Dysputa o Najświętszym Sakramencie?
- Albrecht Durer (1471 ?1528)
Niemiecki malarz, grafik. Uważany za jednego z prekursorów sztuki nowożytnej, mistrz wizjonerskiej tematyki apokaliptycznej.
Najsłynniejsze dzieła:
- ?Rycerz, Śmierć, Diabeł? ? ?Sztychy mistrzowskie?
- ?Św. Hieronim w celi?
- ?Melancholia?
- ?Droga na kalwarię? cykle
- ?Złożenie Chrystusa do grobu? rysunkowe
6. Myśliciele europejscy doby renesansu:
a) Erazm z Rotterdamu ? przedstawiciel ireneizmu. Głosił on, że człowiek z natury jest dobry, zło zaś pochodzi z niewiedzy. Znanym jego dziełem jest ?Pochwała głupoty?
b) Niccolo Machiacelli ? autor książki zatytułowanej ?Książę?. Formułuje doktrynę polityczną, zalecającą fałsz, podstęp, przemoc, brak skrupułów, jeśli tylko są potrzebne interesom kraju. Dobro publiczne, państwo to ideał, który pozwala, aby ?cel uświęcał środki?. Władca musi być lwem i lisem, prócz siły i odwagi potrzebna jest mu chytrość i przebiegłość.
c) Tomasz Morusa ? autor ?Utopii?. Przedstawiał on w tym dziele idealny ustrój na wyspie Utopii, gdzie panuje życie zgodne z naturą, równość między ludźmi, a pieniądze nie są potrzebne.
ODRODZENIE JAKO EPOKA WIELKICH INDYWIDUALNOŚCI
1. Dante Alighieri ? poeta z pogranicza dwóch epok. Urodził się w 1265 roku we Florencji, w ubogiej rodzinie szlacheckiej. Studiował we Florencji i Bolonii zdobywając wszechstronną i gruntowną wiedzę. Brał udział w życiu społecznym swojego miasta. Należał do stronnictwa dążącego do zapewnienie Florencji niezależności wobec papiestwa. Przebywający w Rzymie Dante został skazany na wygnanie, a tą karę wkrótce zamieniono na karę śmierci przez spalenie na stosie. Rozpoczął okres tułaczki, mieszkał w Weronie, Toskanii, Paryżu. Ostatnie lata życia spędził w Rawennie i tam został pochowany w 1321 roku.
Największym dziełem Dantego jest ?Boska komedia?. Utwór składa się z 3 części:
? Piekło
? Czyściec
? Raj
Przedstawia wędrówkę poety po zaświatach. Przewodnikiem po piekle i czyśćcu jest starożytny poeta rzymski Wergiliusz, a po raju ukochana Dantego, Beatrycze. Dantejskie piekło ma kształt olbrzymiego leja, którego wylot sięga wnętrza Ziemi. Poszczególne kategorie grzeszników rozmieszczone są na coraz węższych kręgach, a na samym dnie znajduje się Lucyfer. Potępieńcy cierpią najrozmaitsze męki, pilnują ich diabły i mitologiczne potwory.
Dantejski czyściec przedstawiony jest jako góra wynurzająca się z morza. Grzesznicy przebywają na opasających ją tarasach. Oni również znoszą cierpienia, lecz po odbyciu pokuty wstąpić mają do nieba. Na szczycie czyśćcowej góry znajduje się raj. Tam też znajduje się siedziba świętych i Boga.
Wymowa utworu:
Dante symbolizuje człowieka, który zszedł z drogi cnoty i sam nie potrafi na nią wrócić. Przychodzi mu z pomocą starożytny poeta, symbol mądrości ludzkiej. W piekle Dante nabiera świadomości złego i dobrego, w czyśćcu wyzbywa się złych skłonności, w raju osiąga szczyty świętości. To co przeżywa w raju ma charakter dydaktyczno- moralizatorski, jest równocześnie zapowiedzią nowej epoki. Występuje w niej wiele postaci historycznych. Pojawia się w niej motyw walk papiestwa i cesarstwa. Ukazany jest kryzys polityczny i moralny ówczesnego społeczeństwa. Utwór pisany jest w języku włoskim.
TWÓRCY WŁOSCY I FRANCUSCY.
Francesco Petrarca (1304- 1374) i Giovanni Boccacio (1313- 1375) zafascynowani tradycją antyczną, pisali po łacinie, ale obaj także stworzyli arcydzieła w języku włoskim ? i to one właśnie przyniosły im sławę.
Petrarca wiódł życie humanisty; jako duchowny był dyplomatą papieskim, czynnie uczestniczącym w ówczesnym życiu politycznym. Twórczość łacińskojęzyczna utorowała mu drogę do najwyższego wyróżnienia ? uwieńczenia laurem na rzymskim Kapitolu.
Pamięć potomnych zyskał jednak jako autor zbioru poezji miłosnej ?Il canzoniere?, napisanej w języku włoskim. Petrarca swe sonety kierował do ukochanej Laury. Stworzył poetycki język mówienia o miłości, jej objawach: płaczu, śmiechu, ogniu, lodzie, bladości, biciu serca, uniesieniu i udręce, szczęściu i rozpaczy, pożądaniu i duchowej kontemplacji.
Wielkiego uczucia i towarzyszących mu wyznań poetyckich nie przerwała nawet śmierć ukochanej. Sonety, które pisał Petrarca w latach 1330- 1365, zebrał w dwóch zbiorach : ?Wierszach ku czci Laury żywej? i ?Wierszach ku czci Laury umarłej?.
Giovanni Boccaccio poświęcił życie literaturze. Pozostawił ogromny dorobek, na który składają się poematy epickie, powieści miłosne (romanse) oraz wiersze. Zafascynowany twórczością Dantego, napisał biografię ?Żywot Dantego? oraz komentarz do jego ?Piekła?. Najpełniej talent Boccaccia objawił się w prozie, a jego największym dziełem jest po włosku napisany ?Dekameron?, zawierający ?sto nowel, opowiedzianych przez siedem białogłów i trzech młodzieńców?. Bawią się oni tymi opowiadaniami w willi, nieopodal Florencji, w której schronili się w obawie przed zarazą szalejącą w mieście. Codziennie każda z osób przedstawia jedną historię. ?Dekameron? jest dziełem w pełni renesansowym. Przedstawia ludzkie charaktery, obyczaje, pokazuje życie w różnych jego przejawach: błahych i tragicznych, komicznych i smutnych. Nie unika tematyki erotycznej. Boccaccio znakomicie kreśli sylwetki bohaterów, odsłaniając złożoną naturę człowieka. Zarazem ?Dekameron? jest dziełem o mistrzowskiej kompozycji, która ma ramowy charakter: pierwsze opowiadanie przedstawia bohaterów chroniących się przed zarazą, ostatnie natomiast opisuje ich szczęśliwy powrót do Florencji.
Boccacia nazywa się twórcą nowożytnej nowelistyki, gdyż ?Dekameron? jest zbiorem nowel skonstruowanych według reguł tego gatunku. Cechuje je ogromna zwartość kompozycyjna, skupiająca na ogół akcję wokół jednego motywu ? często umieszczonego w tytule, pojawiającego się potem w każdej fabule. Opisy i komentarze są bardzo zredukowane. Szczególne mistrzostwo osiągnął pisarz w noweli ?Sokół?. Od jej tytułu teorię dotyczącą budowy noweli nazwano sokolą teorią,
Literaturze francuskiego renesansu rozgłos przyniosła twórczość Pierre`a Ronsarda (1524 ?1585). Nazywany księciem poetów, był przywódcą Plejady ? renesansowej szkoły literackiej, nawiązującej do tradycji kultury antycznej. Ronsard uprawiał gatunki wywodzące się z literatury greckiej i rzymskiej: odę, hymn, epopeję, a z literatury włoskiej przejął sonet. I właśnie dwa zbiory sonetów: ?Do Marii? i ?Na śmierć Marii? ugruntowały jego sławę. Był poetą opiewającym subtelne doznania miłosne i erotyczne. Podobnie jak w wierszach Petrarki, również w jego lirykach dominują uczuciowość i emocjonalizm.
POCZĄTKI RENESANSU W POLSCE
1. Trzy okresy rozwoju polskiego odrodzenia:
a) pierwszy okres: druga połowa XV wieku (K. Jagiellończyk)
? idee renesansu ujawniają się przede wszystkim w nauce i literaturze publicystycznej o tematyce społecznej
b) drugi okres: pierwsza połowa XVI wieku (Zygmunt Stary)
? stopniowy rozwój literatury pięknej
c) trzeci okres: druga połowa XVI wieku (Z. August, S. Batory)
? era Kochanowskiego
2. Rozwój Akademii Krakowskiej, która staje się jedną z najlepszych uczelni w Europie. Założona przez K. Wielkiego w 1364 roku, odnowiona i zreformowana przez K. Jagiellończyka.
3. Przybycie do Polski humanistów z Zachodu
a) Filip Buonaccorsi ? zwany Kallimachem- Włoch, ścigany przez papieża za udział w spisku skierowany przeciw papieżowi. Został nauczycielem synów K. Jagillończyka i jego doradcą; jest autorem wielu wierszy łacińskich odznaczających się wytworną artystyczną formą i głoszące nowe humanistyczne ideały; był również założycielem pierwszego w Polsce stowarzyszenia naukowo- literackiego.
b) Konrad Celtis- Niemiec, który wprowadził do literatury polskiej nowe, świeckie tematy. Był założycielem drugiego stowarzyszenia literackiego zwanego Stowarzyszenie Nadwiślańskie.
4. Klemens Janicki i jego elegia ?O sobie samym do potomności?
? Biografia:
W wieku 5 lat został wysłany do szkoły. Pokochał literaturę, jednak musiał zrezygnować ze szkoły, ponieważ jego ojciec nie miał pieniędzy. Z pomocą przyszedł mu biskup Krzycki, który zaprosił go na swój dwór, jednak niespodziewanie szybko zmarł. Przygarnął go Kmita, który wysłał go do Rzymu. Klemens zachorował i musiał wrócić do kraju.
? Elegia VII ?O sobie samym dla potomnych? jest testamentem poetyckim. Cechy: opis życia, ostatnia wola, pisany ze świadomością nadchodzącej śmierci.
? Przesłanie: zachęcanie do rozwijania się, dokształcania
5. ?Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem?
? Tytuł: 3 osoby rozmawiające o przygodach swoich i innych
Pan- szlachta
Wójt- chłop
Pleban- duchowny
Rozmawiają o życiu codziennym.
? Utwór zaczyna się od apostrofy ? zwrotu do czytelników. Zachęca do czytania tekstu.
1. apostrofa:
? Pan zwraca się do Wójta, pyta o księdza, skarży się.
- Tytuł utworu przekazuje, że będą rozmawiać tu 3 osoby, trzy warstwy społeczne, treścią rozmowy będą sprawy codzienne.
? Pseudonim Reja- Ambroży Korczbok Rożek
? Utwór rozpoczyna się apostrofą skierowaną do czytelnika. Zawiera ona zaproszenie do przeczytania, ponieważ są w utworze rzeczy wesołe, a także wiadomości na temat ludzkich spraw.
? Rozpoczyna Pan i zwraca się do Wójta. Krytykuje Plebana za niedbałe odprawianie nabożeństw, nie ma porannej mszy, bo ksiądz śpi.
? Wójt mówi, że ludzi są prości i wierzą w to, co ksiądz mówi im na kazaniach. Jeżeli oddadzą dziesięcinę i przygotują bogatą kolędę to będą w niebie.
? Wójt oskarża księdza o chciwość, wyzyskiwanie chłopów.
? Ksiądz nie jest zachwycony tą krytyką i chciałby zatkać chłopu usta. Mówi, że chce dla nich jak najlepiej, daje im rady, za które muszą płacić.
? Pan mówi, że postawa, którą przyjmuje Pleban nie jest godna księdza. Potwierdza, że ksiądz jest chciwy i często szuka zysku dla siebie. Mówi o nadmiernie rozwiniętym kulcie świętych, żeby uprosić łaskę trzeba dać ofiarę, a tą zabiera ksiądz. Mówi, że na odpustach, czyli święcie religijnym jest jarmark i zabawa....
? Wniosek : Utwór Reja dowodzi, że między stanami istnieje ostry konflikt. Stanem, który jest w najgorszej sytuacji są chłopi wykorzystywani przez oba pozostałe stany. Duchowieństwo jest najsurowiej krytykowane. Zarzuca się mu chciwość, wyzyskiwanie chłopów.
? Utwór ma charakter satyryczny, ponieważ krytykuje i ośmiesza niewłaściwe zachowania ludzi. Utwór ten jest dialogiem, nie jest to gatunek nowy, ponieważ był znany już w średniowieczu np.? Rozmowa Mistrza Polikarpa za Śmiercią?- tu była tematyka religijna a w utworze Reja jest tematyka świecka. W średniowiecznych dialogach pojawiały się postacie nadprzyrodzone np. Śmierć, a w utworze Reja są postacie prawdziwe. W utworze Reja pojawia się ostry atak na duchowieństwo.
UTWORY ŚREDNIOWIECZNE UTWORY RENESANSOWE ? M. REJ
-dialog -dialog
- tematyka religijna -tematyka świecka
- postaci nierealne - postaci realne
-krytyka duchowieństwa
-charakter dydaktyczno-moralizatorki -charakter dydaktyczno-moralizatorski
-w języku polskim-tendencja epoki
ŚWIAT WARTOŚCI ZIEMIAŃSKICH W UTWORZE MIKOŁAJA REJA ?ŻYWOT CZŁOWIEKA POCZCIWEGO?
Dwory magnackie w okresie renesansu stały się ośrodkiem kulturalnym.
- Utwór Reja to proza dydaktyczna, moralizatorka. W okresie odrodzenia wielkim powodzeniem cieszyły się utwory, w których autorzy próbowali podać wzory ludzi godnych naśladowania. Jednym z takich utworów był ?Dworzanin Polski? Łukasza Górnickiego, który próbował przeszczepić na dwór polski ideał dwornego kawalera, o wysokim poziomie intelektualnym i moralnym. Rej sięgnął po materiał do swojego dzieła przede wszystkim do otaczającego życia, zwłaszcza do życia własnej klasy społecznej i przedstawił ideał ?poczciwego?, czyli uczciwego szlachcica. Dzieło składa się z ksiąg. Pierwsza mówi o młodości szlachcica, druga poświęcona jest wiekowi średniemu, trzecia mówi o starości.
- W pierwszej księdze Rej kładzie nacisk na moralna stronę wychowania, na wyrabianie sprawności fizycznej, natomiast nie przywiązuje większej wagi do kształcenia umysłu. Uważa, że wystarczają te wiadomości, tóre dostarcza odpowiednia lektura. Potrzebny jest wyjazd za granicę. Po powrocie młody szlachcic powinien odbyć praktykę na dworze wielkopolskim lub w wojsku. Później powrócić na wieś.
- W księdze drugiej Rej pisze, że szlachcic powinien się ożenić z panną równą sobie majątkiem i stanem. Powinien dobrze gospodarować, ale nie może zapomnieć o obowiązkach wobec ojczyzny. Najlepiej zaś służy ojczyźnie ten, kto piastuje godność posła ziemskiego. Innych stanów nie poleca. Wymienia szereg cech, które powinien posiadać szlachcic oraz krytykuje wady, takie jak chciwość, pycha , życie nad stan, pijaństwo, duma, prywata. Kto chce być prawdziwym szlachcicem ten powinien zwalczać wszelkie złe namiętności, a pielęgnować cnoty, a wówczas nie ominie go największa na świecie nagroda ? sława.
- Myślą przewodnią księgi trzeciej jest stwierdzenie: starość nie jest nieszczęściem, bo i ona ma swoje powaby, a człowiek cnotliwy nie potrzebuje lękać się śmierci.
Rok dzieli się na pory roku, a w każdej z nich człowieka może spotkać inna przyjemność:
-Wiosna: praca w ogródku, sadzenie drzewek zdrobnienia ?zachęta do życia na wsi
? Rej potrafi się cieszyć drobnymi chwilami życia codziennego. Nie czekać na wielkie szczęście- dostrzegać to małe, korzystać z każdego dnia. Wieś to miejsce spokoju, ciszy, szczęścia. W całym utworze są też nowe treści: miłość przyrody, pochwała życia.
ZNACZENIE TWÓRCZOŚCI MIKOŁAJA REJA DLA ROZWOJU LITERATURY NARODOWEJ W POLSCE.
? M. Rej świadomie pisał po polsku będąc zwolennikiem literatury tworzonej w języku narodowym
? W jego twórczości dostrzegamy nowe, świeckie elementy, takie jak:
? miłość przyrody
? umiłowanie Ziemi
? pochwała życia i jego radości
? Mikołaj Rej pragnie być nauczycielem społeczeństwa. Daje swoim współczesnym wzorce osobowe, krytykuje wady.
? Jako człowiek renesansu nie jest obojętny wobec ludzkiego cierpienia i krzywdy. W ?Krótkiej rozprawie? staje zdecydowanie w obronie chłopa, pokazując, że jest on wyzyskiwany i przez Panów i przez Księży
? Gatunki uprawiane przez Reja
? dialog satyryczny ?Krótka rozprawa?
? proza dydaktyczna ?Żywot człowieka....?
? krótkie wiersze o zacięciu satyrycznym ?Figliki?
JAN KOCHANOWSKI ? RENESANSOWY PISARZ ? HUMANISTA
Fraszka ?do gór i lasów?
? był studentem
? zwiedził Francję. Niemcy, Włochy
? był rycerzem
? był dworzaninem
? otrzymał probostwo
? porównywał się do Proteusa, który miał dar przemieniania się w różne postaci, zwierzęta i przedmioty
? zastanawiał się nas życiem, wiedział, że starość nadejdzie; chwytaj czas ?carpe diem?
? zaczyna apostrofą do gór i lasów, jest człowiekiem żyjącym w zgodzie z naturą
? charakter: epika, fraszka narracyjna
Jest to fraszka autobiograficzna, czyli taka, w której Kochanowski opisuje swoje
życie.
Fraszka zaczyna się od apostrofy, która świadczy o tym, że kochał przyrodę. Natura przypomina Kochanowskiemu okres dzieciństwa, kiedy był beztroski, swobodny, radosny, szczęśliwy.
Opis życia:
? wspomina podróże (Sybilijne lochy ? groty pod Neapolem gdzie mieszkała legendarna wieszczka Sybilla)
? był studentem, rycerzem, dworzaninem, pełnił funkcję proboszcza
? porównuje się do Proteusa
? kończy mówiąc, że nadejdzie starość, w związku z tym łapie każdą chwilę, chce wykorzystać każdy dzień.
Jest to biografia człowieka renesansu, ponieważ:
? aktywny stosunek do życia
? zna wartość wiedzy, kształci się
? jest ciekawy świata
? jest humanistą (zna mitologię, epikureizm)
? wrażliwy na piękno przyrody
1530-1584 ERA KOCHANOWSKIEGO
1. Dzieciństwo
Wywodził się z zamożnej szlachty osiadłej w północnej małopolsce; urodził się w Sycynie, niedaleko Radomia.
2. Studia i podróże
1544 ? wpis w poczet słuchaczy Akademii Krakowskiej, gdzie prawdopodobnie przebywał 3 lata, brak informacji o 4 następnych latach
1551-1552 ? pobyt w Królewcu, studia na Uniwersytecie założonym przez księcia Albrechta
1552-1555 ? pierwszy pobyt we Włoszech. Pierwsze 2 lata studiuje na Uniwersytecie w Padwie, w 3 roku zwiedzał środkowe i południowe Włochy (Wenecja, Rzym, Neapol); studiował języki starożytne, literaturę starożytną. Zetknął się też z narodową poezją włoską.
1555-1556 ? powrót do kraju, pobyt na dworze księcia Albrechta, od którego otrzymuje zasiłek i ponownie wyjeżdża do Włoch
1556-1558 ? pobyt we Włoszech, w Padwie
1558-1559 ? pobyt we Francji : w Paryżu zbliżył się do poetów z koła literackiego Plejada, na którego czele stał Piotr Ronsard, grupa ta stawiała sobie za cel twórczość w języku narodowym; przykład poetów francuskich umocnił go w wyniesionym z Włoch przekonaniu, że poeta ma obowiązek tworzenia w języku narodowym
1559 ? powrót do kraju przez Niemcy
3. Kochanowski ? dworzanin 1559-1569
a) pobyt na dworze marszałka Jana Firleja
b) pobyt na dworach biskupów Filipa Padniewskiego i Piotra Myszkowskiego ( ten ostatni ofiarował mu 2 probostwa: w Poznaniu i w Zwoleniu, które przynosiły poecie spore dochody)
c) pobyt na dworze królewskim ? funkcja sekretarza króla Zygmunta Augusta
4. Zerwanie z dworem i osiedlenie się na wsi w Czarnolesie (1570)
5. Śmierć poety w Lublinie w 1584 roku (prochy poety spoczęły w Zwoleniu w kościele parafialnym)
RENESANSOWY CHARAKTER FRASZEK JANA KOCHANOWSKIEGO
FRASZKA ? (dworzanka, facecja) krótki, okolicznościowy, najczęściej żartobliwy utwór, w którym poeta wypowiada swoje myśli, czasem wesołe, czasem poważne, żartował z przyjaciół i samego siebie, komponował dowcipy, żarty, anegdoty; utwór często zakończony puentą. Nazwa pochodzi z frasca (wł.) dosłownie ? gałązka, a przenośnie drobiazg, żarcik, figielek
?DO FRASZEK?
? jest to utwór autotematyczny, bo tematem fraszki są rozważania o fraszkach
? nieopłacone ? bezcenne, dla Kochanowskiego fraszki są bardzo ważne
? wdzięczne ? ulubiony gatunek literacki
? jest to rodzaj pamiętnika, zapisuje w nich swoje przeżycia, myśli, uczucia, bez względu na to czy los jest dla niego przychylny, czy nie
? mówi, że jest tak wielkie bogactwo myśli i przeżyć, że można się tak samo zgubić jak w labiryncie
? odwołanie się do mitu
?
?O ŻYWOCIE LUDZKIM?
? fraszka filozoficzna
? fraszki ?rzeczy małe, błahe
? nasze myśli i czyny są mało warte, bo nie możemy być niczego pewni
? wszystko jest nietrwałe
? zacność itp. wartości, o które ludzie zabiegają szybko przeminą
? porównanie życia do przedstawienia, a nas os porównuje do losu kukiełki, którą po przedstawieniu chowa się do worka
?DO MIKOŁAJA FIRLEJA?
? nadanie formy apostrofy skierowanej do M. Firleja
? wszeteczny ? rozpustny, nierozważny
? zapowiada, że w jego fraszkach mogą być treści frywolne
? poeta musi być rozważny, a utwór może być frywolny
?o KAPELANIE?
? królowa chciała iść na mszę, jednak księdza nie było, bo pił zjawił się rano prosto z ?libacji? i królowej
? fraszka satyryczna
? charakter :dramat
?NA NABOŻNĄ?
? tylko 2 wersy
? szydzi z jej nadgorliwości
? śmieje się z dewotki ? przesadnie demonstrującą swoją religijność
?O KAZNODZIEI?
? ksiądz nie do końca przestrzegał celibatu
? żył nie do końca tak jak nauczał
? za kazania mu płacono
? kaznodzieja jest chciwy
? za żadne pieniądze nie żyłby tak jak naucza
? fraszka satyryczna, wyśmiewa obłudę kaznodziei i chciwość
RENESANSOWY CHARAKTER FRASZEK
1. Wszystkie fraszki dotyczą człowieka, różnych aspektów życia
2. Fraszki cechuje różnorodność tematyki i nastrojów
3. Kochanowski głosi we fraszkach filozofię epikurejską
4. Fraszki pokazują nowego renesansowego człowieka (?Do gór i lasów?)
5. Fraszki odwołują się do mitologii
6. Krytyka duchowieństwa
7. Miłość do natury
8. Krytyka ludzkich wad i przywar
9. Pisane po polsku
POSTAWA FILOZOFICZNA JANA KOCHANOWSKIEGO W PIEŚNIACH
PIEŚŃ IX
(Chcemy sobie być radzi)
? rozpoczyna się od pokazania sposobu na to jak dobrze się bawić przy winie i muzyce
? powinniśmy się dobrze bawić, bo nie wiemy co czeka nas jutro
? rozsądnie postępować z tym co się ma, rozsądnie korzystać
? nasz los jest w rękach Fortuny
? Fortuna jest zmienna
? Ten, który jest kimś może spaść na dno i odwrotnie
? Nie da się wytłumaczyć tego co na świecie się dzieje, bezradność człowieka wobec losu
? Pewne jest tylko to, że Bóg nam zaplanował życie
? Szczęście i nieszczęście należy znosić z wewnętrzną równowagą
? Należy cieszyć się z tego co się ma, bo to nie jest wieczne
? Być człowiekiem cnotliwym i uczciwym
? Żeglarz na statku spotyka burzę i zaczyna modlić się aby bogactwa jego przetrwały według Kochanowskiego powinien opuścić statek i ratować siebie a nie bogactwa
? Żeglarzem jest każdy z nas, żegluga jest życiem, burza jest nieszczęściem, w okresie kiedy Fortuna się odwróci musimy się martwić o życie, najcenniejszą wartość jaką mamy
JEST TO PIEŚŃ FILOZOFICZNA, PONIEWAŻ KOCHANOWSKI SNUJE ROZWAŻANIA NA TEMAT ŻCIA LUDZKIEGO.
ZWIĄZKI PIEŚNI Z FILOZOFIĄ HORACEGO
1
? u Horacego w ?Aequam memento? podmiot liryczny udziela rad, aby zarówno w szczęściu jak i w nieszczęściu zachować spokój ducha
? u Kochanowskiego w ?Pieśni IX? w szóstej zwrotce mowa jest o tym, że jedynym wyjściem jest spokojne przyjmowanie szczęścia i nieszczęścia
2
? u Horacego podmiot liryczny mówi, że należy korzystać z życia.
? W pierwszej zwrotce ?Pieśni IX? Kochanowskiego napisane jest, że powinniśmy się dobrze bawić, ponieważ nie wiemy co nas czeka jutro
3
? w ?Aequam memento? mowa jest o tym, że każdy musi odejść pozostawiając swój majątek i dobra materialne
? Kochanowski pisze o żeglarzu, który powinien pozostawić bogactwa i ratować życie
IDEAŁ CZŁOWIEKA I OBYWATELA ZAPREZENTOWANY W ?PIEŚNIACH? JANA KOCHANOWSKIEGO
PIEŚŃ XIX
(Pieśń o sławie)
? przypomina czytelnikom o tym, że po śmierci ich ciało przestaje istnieć, a pozostać może tylko dobre imię, dobra sława
? trzeba sobie uświadomić, że to dobra sława ma większą wartość niż dobra materialne
? Bóg odróżnił nas od zwierząt dając nam rozum i mowę
? Powinniśmy z tych darów korzystać i nie zachowywać się nierozumnie
? Człowiekiem nie jest ten który nie zna umiaru w jedzeniu i piciu
? Celem człowieka powinno być zdobycie dobrej sławy
Zarówno W ?Pieśni XXIV? jak i w ?Exegi monumentum? mowa jest o tym, że człowiek może pozostawić po sobie coś, co sprawi, że będzie on wieczny.
?Pieśń o sławie?
? każdy człowiek świadomy śmierci powinien wybrać wartości, które są najważniejsze i powinniśmy dbać o to by dobrze nas wspominano
? wygrywa ten, co oddaje życie za dobrą sławę, a przegrywa ten, który za życia nie stara się jej zdobyć
?Pieśń XXIV i ?Exegi monumentum?
? ta pieśń i ?Exegi monumentum? mówią o sławie
? Kochanowski pisze, że jest nieśmiertelny i śmiertelny. Śmiertelne jest ciało, nieśmiertelna jest sława i poezja
? ?Nie umrę ani mię czarnymi Styks niewesoła zamknie odnogami swymi? ? motyw non omnis moriar
? poeta opisuje swoją przemianę w łabędzia, ptaka, który jest symbolem poezji (metafora, zwrotka3)
? w kolejnych 2 zwrotkach poeta mówi o sławie, którą jest pewien, że zdobędzie. Mówi, że wzbije się jak Ikar, i że jego sława obejmie cały świat (Rosja, Rzym, Włochy...)
? Ostatnia zwrotka: nie życzy sobie żeby na jego pogrzebie była żałoba, ponieważ on tak naprawdę nie umarł. Umarło tylko jego ciało.
Porównanie:
? non omnis moriar
? sława poetycka
PIEŚŃ: najstarszy i najbardziej powszechny gatunek poezji lirycznej związany z muzyką. Już w starożytności związek ten uległ rozluźnieniu i doprowadził do ukształtowania pieśni jako samodzielnej formy literackiej. Pieśń to utwór o różnorodnej tematyce, wyrażający różnorodne przeżycia, refleksje, posługujący się rozmaitymi środkami językowymi, charakteryzujący się budową stroficzną.
?TRENY? JANA KOCHANOWSKIEGO LIRYCZNYM AMIĘTNIKIEM CIERPIENIA OJCA
POCZĄTEK ?TRENU XII?
?Żaden ociec podobno barziej nie miłował
Dziecięcia, żaden barziej nad mnie nie żałował
A też ledwe się kiedy dziecię urodziło,
Co by łaski rodziców swych tak godne było.?
DEDYKACJA POETY
?Orszuli Kochanowskiej, wdzięcznej, ucieszonej, niepospolitej dziecinie, która cnót wszystkich i dzielności panieńskich początki wielkie pokazawszy, nagle, nieodpowiednie, w niedoszłym wieku swoim, z wielkim a nieznośnym rodziców swych żalem zgasła, Jan Kochanowski, niefortunny ociec, swojej najmilszej dziewce z łzami napisał.
Nie masz cię Orszulo moja!?
W 1577 roku umiera brat poety, Kasper. W 1578 lub 1579 umiera trzydziestomiesięczna Urszulka, a niedługo po niej druga córka poety Hanna. Najboleśniej odczuł poeta śmierć Urszulki, brata pożegnał mową, Hannie napisał czterowersowe epitafium, Urszulce poświęcił cykl 19 Trenów.
?TREN I?
? wzywa do swojego domu żale, lamenty, skargi, frasunki, po to aby pomogły mu opłakiwać śmierć Urszulki
? nagromadził synonimy, żeby podkreślić swój żal
? śmierć Urszulki zabrała mu cała radość życia
? śmierć ? nie pobożna ? niesprawiedliwa, ponieważ zabrała życie małemu dziecku, Bóg jest sprawiedliwy i daje ludziom życie
? rozbudowane porównanie
smok ? śmierć
matka próbuje ratować małe słowiki, ale nie uda się jej, bo sama też jest zagrożona przez smoka
? nie da się obronić przed śmiercią, nie da się uciec
? refleksja natury filozoficznej; opłakiwanie jest częścią życia, jesteśmy bezradni wobec losu, całe życie błądzimy, poszukujemy właściwej postawy, płacz, żal jest jego częścią
? czy poddać się rozpaczy, czy próbować się przeciwstawić ? pytanie retoryczne, jak człowiek powinien się zachować
?TREN VIII?
? otwartość córki
? umiejętność rozweselania
? przywiązanie do rodziców
?TREN XII?
? posłuszeństwo
? przyzwoitość
? skromność
? pobożność
? pracowitość
?TREN V?
? porównanie do oliwki: wątłość, delikatność Urszulki
?TREN VI?
? Kochanowski nazywa Urszulkę Safoną, widzi w niej początki talentu literackiego, chęć przekazania jej swojego dorobku literackiego
KRYZYS ŚWATOPOGLĄDU CZŁOWIEKA RENESANSU W ?TRENACH? JANA KOCHANOWSKIEGO
?TREN IX?
? filozofia stoicka (lęk przed śmiercią, nie ważna są sprawy materialne)
? podstawowym elementem filozofii stoickiej jest zachowanie równowagi
? Kochanowski przyznaje się, że całe życie spędził na tym, żeby zachować równowagę w każdej sytuacji
? Ta sama postawa pojawia się w ?Pieśniach?
? Kryzys postawy filozoficznej, którą próbował przez lata zbudować
?TREN X?
? zbudowany jest z pytań retorycznych
? Kochanowski szuka Urszulki w:
niebie, raju
na wyspach szczęśliwych
w Hadesie
pyta czy reinkarnowała w słowika
w czyśćcu
? Kochanowski nie wie gdzie jest Urszulka, w którym z zaświatów
? Zastanawia się czy istnieje życie pozagrobowe
? Jego wiara przeżywa kryzys
? Prosi Urszulkę o zlitowanie nad nim, prosi o ujrzenie Urszulki pod jakąkolwiek postacią
?TREN XI?
? Ani pobożność ani dobroć nie ratuje od nieszczęścia i zła
?Kogo kiedy pobożność jego ratowała?
Kogo dobroć przypadku złego uchowała??
? ?Fraszka cnota!? powiedział Brutus porażony?- Cezar był dobrym człowiekiem i tak nie uchroniło go to przed śmiercią. Życie cnotliwe to fraszka, rzecz błaha.
? Los człowieka zależy od fatum. Który nie patrzy na to czy ktoś jest dobry czy zły
? Wątpi w wartość bycia prawym człowiekiem
? Człowiek przekonany jest o potędze swojego rozumu, usiłuje poznać, przewidzieć to co nas spotka
? Śmiertelnik nie może poznać przyszłości
? Człowiek może sobie tylko pomarzyć
? Kochanowski stwierdza, że nie tylko stracił Urszulkę, radość życia, ale też rozsądek
?TREN XVIII?
? Zwraca się do Boga. Gdy jesteśmy szczęśliwi zapominamy o Bogu
? Nie zwracamy uwagi na to, że to Bóg daje nam szczęście, które może jednak szybko minąć, gdy zapominamy o tym, że otrzymujemy je od Boga
? Kochanowski prosi Boga o kontrolę nad szczęściem, mówi, że ludzie mogą zatracić się w beztrosce. Będziemy pamiętać o Bogu przynajmniej wtedy, gdy cierpi
? Prosi Boga, aby karał ludzi surowo, ale z wyrozumiałością. Porównał ich do śniegu w obliczu słońca
? Podkreślenie surowości Boga, nieszczęście to dla ludzi największa kara
? Bóg od zawsze był surowy, jednak nigdy nie wzgardził człowiekiem, który przeciwstawiał się Mu, który w Niego zwątpił, ale się nawrócił
? Kochanowski pokazuje Bogu swoje grzechy, ale miłosierdzie Boga jest większe. Prosi o litość
Kochanowski uświadamia sobie, że wszystko zależne jest od Boga. Kryzys wiary udało mu się pokonać.
?TREN XIX?
? Ma formę snu. We śnie przychodzi do Kochanowskiego jego nieżyjąca matka z Urszulką na ręku i zapewnia go, że jego córka jest teraz szczęśliwa. Pada w tym trenie bardzo ważne zdanie, napomnienie, które brzmi :?A ludzkie przygody ludzie noś?. Ludzkie sprawy, w tym i przemijanie życia, odchodzenie najbliższych znoś po ludzku, z godnością.
Z ?Trenów? wynika, że postawa filozoficzna Kochanowskiego uległa pewnej modyfikacji. Poeta uważa, że człowiek rozumny w każdej sytuacji postępuje inaczej tzn. raduje się szczęściem, rozpacza w nieszczęściu, ale ugodzony nawet najcięższym losem powinien zachować się godnie i mądrze. Tragizm i pesymizm chwili obecnej nie wykluczają nadzieje na lepszą przyszłość.
WYBRANE ZAGADNIENIA KOMPOZYCJI ?TRENÓW? JANA KOCHANOWSKIEGO
TREN ? jest jednym z najstarszych gatunków poezji żałobnej, ukształtowany w starożytnej Grecji, jest to pieśń lamentacyjna, wyrażająca żal z powodu czyjeś śmierci, rozpamiętująca myśli i czyny zmarłego oraz zawierająca pochwałę jego zalet i zasług. Pisana na zamówienie, poświęcona wielkim, sławnym ludziom.
1. Poetyka renesansu domagała się od poetów czerpania wzorów z dorobku literackiego starożytności. Starożytny tren zawierał kilka stałych elementów:
? pochwała cnót i zalet zmarłego (tren V,VI,XII)
? wielkość poniesionej straty (tren VI,XII)
? demonstracja żalu (tren VII,VIII,IX,X,XI)
? pocieszenie (tren XII-XIX)
? napomnienie, pouczenie (tren XIX)
Elementy te odnajdujemy w całym cyklu trenów Jana Kochanowskiego.
Tren starożytny poświęcony był wielkiej, sławnej osobie, a Kochanowski pisze cykl utworów poświęconych dziecku. To tłumaczy pewne wyolbrzymienie (hiperbolizacja) cech Urszulki, aby mogła stać się bohaterką utworów poetyckich.
Tren starożytny często pisany był na zamówienie, a jego autor nie znał osoby zmarłej. Treny Kochanowskiego są wyrazem prawdziwych uczuć, cechuje je realizm psychologiczny.
2. Gradacja uczuć w ?Trenach?.
GRADACJA - stopniowanie, ułożenie czegoś wg kolejności, zwykle wg nasilającej się cechy
Kolejność trenów nie jest przypadkowa, obrazuje narastanie rozpaczy, wewnętrznego napięcia.
3. Stylistyka trenów
Treny pisane są pięknym stylem poetyckim, czyli obfitującym w różnego rodzaju środki stylistyczne, takie jak:
? przenośnia
? porównania (homeryckie np. ?Tren V?)
? epitety
? zdrobnienia
? pytania retoryczne
? synonimy
? apostrofy
? wołacze
? wykrzyknienia
Za pomocą tych środków Kochanowski wyraża własne uczucia, oddziaływuje na wyobraźnię czytelnika, budzi w nim określone uczucia.
TROSKA O PRZYSZŁOŚĆ OJCZYZNY WYRAŻONA W ?ODPRAWIE POSŁÓW GRECKICH? JANA KOCHANOWKSIEGO.
Utwór Kochanowskiego miał uświetnić ślub Jana Zamoyskiego z Krystyną Radzieiłłówną w 1577 roku, a drukiem rok później.
Kochanowski odwołał się do mitu o wojnie trojańskiej. Wybrał epizod, w którym do Troi przybyli posłowie greccy z żądaniem wydania Heleny. Posłużył mu do zaprezentowania różnych postaw obywatelskich. Aleksander ? obnosi się swoim egoizmem, Antenor ? jest odpowiedzialny
Rozmowa Antenora z Aleksandrem
? monolog Antenora ? przypomnienie o konflikcie, opowiada o sytuacji, charakterystyka Aleksandra: przekupuje posłów, jest nieuczciwy, zdaje sobie sprawę, że jest winny, ma na względzie własne dobro; charakterystyka Antenora: jest uczciwy, ceni prawdę i sprawiedliwość, honorowy, na pierwszym miejscu jest dobro ojczyzny, a nie jego własne
? dialog Aleksandra z Antenorem ? Aleksander powołuje się na swoją przyjaźń z Antenorem, ten odmawia pomocy, bo ta sprawa jest nieuczciwa i na zgubę państwa
ALEKSANDER ANTENOR
NIEUCZCIWY UCZCIWY
NIEHONOROWY HONOROWY
EGOISTYCZNY OPIEKUŃCZY
NIEODPOWIEDZIALNY ODPOWIEDZIALNY
KRÓTKOWZROCZNY DALEKOWZROCZNY
WYKORZYSTUJE WŁASNĄ POZYCJĘ
STASIMON I (?BY ROZUM BYŁ PRZY MŁODOŚCI?)
? ta pieśń mówi o postawach ludzi młodych
? młodość i rozsądek nie idą w parze, ludzi młodzi postępują nierozważnie
? dogadzają swoim żądzom
? tracą zdrowie, sławę, dobre imię, majętności, przyczyniają się do upadku ojczyzny
? nie można mieć młodości i mądrości, rozwaga przychodzi z wiekiem
? za rozwagę płacimy młodością
STASIMON II (?WY, KTÓRZY POSPOLITĄ RZECZĄ WŁADACIE?)
? do ludzi rządzących, stojących na czele państwa
? władcy mają na uwadze ludzkie życie
? panują nad ludźmi, ale oni też są pilnowani
? Pan nie jest przekupny, nie ukryje się przed nim winy
? Władcy nie rządzą dla siebie, ale dla narodu, powinni mieć na uwadze jego dobro
? Zajmują zaszczytne miejsce na ziemi
? Przewinienia władców niszczą miasta i olbrzymie cesarstwa
? Decydują o osach ludzkich, stanowią prawo ludzkie, reprezentują ludzką sprawiedliwość; sprawują najwyższą władzę nad ludźmi, ich obowiązkiem jest opieka nad ludźmi
? Prywata, kierowanie się własnym interesem, własnym dobrem; ,muszą kierować się dobrem narodu a nie prywatą
?Z którego macie nie tak swe własne rzeczy,
Jako wszystek ludzki mieć rodzaj na pieczy?
? Będą musieli rozliczyć się przed Bogiem ze swoich uczynków
? Bóg ocenia obiektywnie, nie patrzy na pochodzenie, nawet za najmniejsze przewinienie i tak zostanie się ukaranym
? Bóg to najwyższa sprawiedliwość
? Ludzka sprawiedliwość jest niedoskonała
? Jeżeli zwykły człowiek grzeszy to krzywdzi tyko siebie, a rządzący grzesząc krzywdzą cały naród
KRÓL PRIAM:
? boi się wziąć na siebie odpowiedzialność
? mógł nie zwoływać rady
? jest władcą słabym, niezdecydowanym
? powinien przewidzieć skutki decyzji
ALEKSANDER:
? powołuje się na to, że wziął to co obiecali mu bogowie
? nie rozumie, że postępuje egoistycznie, kieruje się prywatą
IKETAON (POSEŁ):
? demagog, przekupiony przez Aleksandra
? powołuje się na dawne spory z Grekami
? człowiek, który za pieniądze poprze wszystkich i wszystko
ANTENOR:
? ocenia Aleksandra: potępia publicznie to co zrobił Aleksander
? udziela rady królowi (oddać Helenę)
? przestrzega przed wojną
? konsekwencją czynu Aleksandra będzie upadek ojczyzny
? nie wolno Aleksandrowi swojego szczęścia przedkładać nad dobro narodu
? jeżeli Aleksander powołuje się na opiekę Wenus, to musi pamiętać, że ma przeciw sobie Herę i Atenę
Helena pozostaje w Troi.
MONOLOG ULISSESA (ODYSEUSZ)
? wg niego Troja jest państwem, w którym nie przestrzega się prawa, nie ma w niej sprawiedliwości, za to kwitnie przekupstwo (upadek państwa)
? społeczeństwo trojańskie ? brak przewidywania
? młodzi ludzie są szkodliwi dla Troi, nie znają cnoty i wstydu, psują innych ludzi, są niezdolni do walki, leniwi, są słabymi przeciwnikami, porównanie do wieprza, wygodnictwo, lekkomyślność
MONOLOG KASANDRY (SIOSTRA PARYSA)
? jest dręczona przez proroctwa, w które nikt nie wierzy
? zmieniła się, nie jest sobą, jest zagubiona
? widzi Troję w ciemnych barwach, przestrzega przed atakiem Greków
? przewiduje śmierć swojego brata Hektora, którego ciało trzeba będzie wykupić
? ostrzega, że zostaną zaatakowani w nocy
? mówi, że matka będzie bardzo rozpaczać po śmierci swoich dzieci
? widzi co się stanie z Troją, przestrzega przed koniem trojańskim
? jest uważana za obłąkaną
? pod osobą Kasandry może kryć się poeta, pisarz
Kochanowski posługuje się kostiumem mitologicznym. Pod Troją kryje się bliska jemu Polska.
? epoka nakazywała odwołanie do mitologii, starożytności
? wady społeczeństwa trojańskiego dotyczą społeczeństwa polskiego
nieuczciwość szlachty
przekupstwo
prywata
lekkomyślność
nieprzestrzeganie prawa
? rada królewska = sejm
(Rzeczpospolita, głosowanie poprzez większość głosów, nazwy urzędów: starostowie, rotmistrz ? świadczą o tym , że Kochanowskiemu chodziło o Polskę)
? Kochanowski obawia się, że będzie potraktowany jak Kasandra
? pierwszy polski dramat
CZY KOCHANOWSKI WZOROWAŁ SIĘ NA DRAMACIE ANTYCZNYM (BUDOWĄ, ZASADĄ TRZECH JEDNOŚCI, ROLĄ CHÓRU)
- ograniczona ilość aktorów (3 na scenie)
- podział sztuki na epejsodiony i stasimony
- zasada trzech jedności :czas (zaczyna się rano, kończy wieczorem), miejsce (przed pałacem króla Priama), akcja (rada posłów obraduje w sali)
- Różnice: brak fatum, bohaterowie nie zostali postawieni w sytuacji bez wyjścia
PROLOG ? monolog Antenora
PARODOS - brak
EPEISODION I ? rozmowa Antenora z Aleksandrem
STASIMON I ? ?By rozum był przy młodości?
EXODOS ? rozmowa Heleny z Panią
STASIMON II - ?Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie?
EPEISODION III ? rozmowa Heleny z posłem
EPEISODION IV ? rozmowa Ulissesa z Menelausem
STASIMON III ? ?O białoskrzydła morska pływaczko?
EPEISODION V ? rozmowa Antenora z Priamusem i monolog Kasandry
EPILOG ? Antenor, Priamus, Rotmistrz, Więzień
EXODOS ? brak
Wniosek: Kochanowski wzoruje się na budowie dramatu antycznego
CHÓR:
- pełnił rolę ?żywej kurtyny?, czyli dzielił sztukę na akty
- komentował przebieg akcji
- oceniał postępowanie bohaterów
- wygłaszał prawdy filozoficzne i moralne
NARODOWY I HUMANISTYCZNY CHARAKTER POEZJI JANA KOCHANOWSKIEGO
1. W jaki sposób przeciwstawił się Jan Kochanowski ideologii i piśmiennictwu średniowiecznemu? W czym przejawia się humanistyczny charakter jego twórczości?
2. W czym wyraził się patriotyzm poety, troska o dobro i bezpieczeństwo państwa polskiego?
Ad. 1
Jakie rodzaje pieśni i fraszek możemy wyróżnić z uwagi na ich treść? Z jaką skalą nastrojów spotykamy się w pieśniach i fraszkach? Jaką filozofię życia głosił w pieśniach i fraszkach?
1. Występują: fraszka autobiograficzna ?Do gór i lasów?, filozoficzna ?O żywocie ludzkim?, satyryczna ?Do Mikołaja Firleja?, refleksyjna, patriotyczna, miłosna, biesiadna
pieśni filozoficzna ?Pieśń IX Chcemy być radzi?, miłosne, patriotyczne, religijne, żałobne
2. Fraszki : rozważania filozoficzne, żartobliwe. W pieśniach dominowała pozytywna siła i wesołość. Po śmierci Urszulki jego dzieła zaczęły być smutne i przygnębiające
3. Filozofia jaką wyraża Jan Kochanowski w swoich utworach miała charakter horacjański. Odwołał się do założeń dwóch starożytnych szkół filozoficznych :stoicyzmu i epikureizmu. Stoicyzm pieśni wyraża się w przekonaniu, iż celem człowieka jest szczęście, rozumiane jako życie zgodne z zasadami cnoty.
Poeta pragnie boskiego błogosławieństwa, a przemijającym sławie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartości stoików: cnotę, zdrowie, czyste sumienie, spokojną starość (?Na zdrowie?)
?MAKBET?
Banko ? silny psychicznie, nie przywiązywał wagi do przepowiedni, ostrzegał przyjaciela
Makbet ? słaby, nie umiał się oprzeć, jest w nim ambicja bycia wielkim,
Lady Makbet ? chce żeby marzenia męża się spełniły, popełnia błąd, kochając męża popycha go na niewłaściwą drogę, jak będzie królem będzie szczęśliwy
Zabójstwo Dunkana pociągnie za sobą konsekwencje. Makbet wie o tym. Argumenty przeciw zbrodni:
- jest jego krewnym
- jest jego wasalem
- jest jego gospodarzem, powinien go ochraniać
- Dunkan był sprawiedliwy, uczciwy, dobry władca, dobry człowiek, nie zasłużył sobie na to
Makbet przyznaje się do tego, że ambicja zmusza go do zabicia (wygórowana ambicja)
Rozmowa Makbeta z żona:
- Makbet prosi o to, żeby nie zabijać Dunkana
- Został obdarzony zaszczytem, powiększył swoją sławę, to co mają zrobić jest nie godne rycerza
- Lady Makbet podbija ambicję męża, zarzuca mu tchórzostwo
- Makbet ulega namowom żony, decyduje się zabić króla
II Monolog Makbeta Akt II Scena I
- ma przywidzenia (sztylet)
- widzi zakrwawiony sztylet przed zabójstwem
- bardzo przeżywa, sumienie się odzywa, jest za słaby żeby się sprzeciwić Lady Makbet
Akt II Scena II
- Makbet po zabójstwie jest przerażony
- Mówi, że słyszy głos, że nigdy już nie zaśnie, wie, że teraz codziennie będzie go gryzło sumienie
- Po wyjściu od Dunkana trzyma sztylet
- Nie jest w stanie wrócić do komnaty Dunkana
- Nigdy nie zmyje śladów zabójstwa
- Zabił pokojowców króla ze strachu, chciał ukryć swój czyn
Makbet przypomina sobie, że jest Banko, który ma być ojcem królów, nasyła na niego zabójców. Obawa o utratę trony.
Scena IV
- nie ma gdzie usiąść, na jego miejscu siedzi duch Banko
- kolejne wyrzuty sumienia
Chce zabić Makdufa, ale nie może go dosięgnąć, więc zabija jego rodzinę.
Chęć zemsty. Nie ma wyrzutów sumienia. Jest zły, ponieważ nie może zabić Makdufa.
Akt IV Scena III
Malkolm mówi o Makbecie:
?Ten krwawy tyran, na którego wzmiankę język drętwieje, uchodził był dawniej za cnotliwego?
Makbet jest:
- tyranem
- bezlitosny
- zdrajca
- złym władcą
- straszliwie zły, gorszy od szatana
- ? To prawda, że on jest krwawy, gwałtowny, złośliwy, fałszywy, chytry, drapieżny, wszeteczny, pełen wszelkiego rodzaju ochydy noszącej znaną nazwę, ale moja rozpusta nie ma granic?
- ?Nieszczęsny narodzie, pod krwawym berłem niecnego przybysza jęczący?
Szkocja jest grobowcem, ludzie rozpaczają, ludzie sprawiedliwi umierają bez przyczyny
Makbet jako król:
- bezwzględny
- niesprawiedliwy
- terror
- zabija swoich przeciwników
- despota
- tyran
- zaślepiony żądzą władzy, dla niej gotowy jest zrobić wszystko
Szekspir pokazał co może zrobić z człowiekiem żądza władzy, wygurowana, niezdrowa ambicja. Makbet chciał być królem, ponieważ chciał siedzieć na tronie. Objął tron, żeby zaspokoić swoją ambicję. Władza stała się celem sama w sobie. Władza powinna być środkiem do służenia społeczeństwu.
Utwór Szekspira jest stadium psychologicznym bohatera. Makbet miał wybór, nie musiał zabijać. Jest to dramat wyboru.
?MAKBET? TRAGEDIA NOWOŻYTNA
1. Budowa dramatu szekspirowskiego
a) zerwanie z zasadami budowy dramatu klasycznego (podział na akty i sceny)
b) zerwanie z zasadą trzech jedności
c) wprowadzenie scen zbiorowych, a nawet wypełnionych tłumem
d) wprowadzenie postaci z ludu
e) wprowadzenie świata fantastycznego i powierzenie mu ważnych funkcji w utworze
f) łączenie scen tragicznych i komicznych
g) zastąpienie wątków mitologicznych wątkiem historycznym
h) wprowadzenie przyrody i powierzenie jest ważnej funkcji w utworze (przyroda jest ściśle dopasowana do tego co dzieje się w świecie ludzkim np. burza, która towarzyszy zabójstwu króla, czy ponury, ciemny dzień po zbrodni) Obrazy przyrody wytwarzają odpowiedni nastrój, podkreślają tragizm wydarzeń, czyli stają się środkiem ekspresji
2. Szekspirowska koncepcja losów ludzkich
W literaturze antycznej obowiązywała fatalistyczna koncepcja losów ludzkich, czyli los człowieka uzależniony był od fatum, wobec którego człowiek był bezsilny. Szekspir w swoim dramacie pokazał, że losy człowieka kształtowane są przez czynniki zewnętrzne, obiektywne (symbolizują je czarownice) oraz przez czynniki subiektywne, wewnętrzne, tkwiące w człowieku (w przypadku Makbeta jest to wygurowana ambicja)
3. Bohater szekspirowski
a) działa pod wpływem bardzo silnych uczuć, namiętności, w afekcie
b) postać dynamiczna (przechodzi ewolucje, zmienia swe zasady, charakter)
c) często przeżywa wewnętrzny konflikt, toczy się w nim walka wewnętrzna, ścierają się różne, kłócące się cechy
d) człowiek nieprzeciętny zarówno w dobrym jak i złym
MOTYW OJCZYZNY ? OKRĘTU W ?KAZANIACH SEJMOWYCH?
PIOTRA SKARGI
(CECHY STYLU RETORYCZNEGO)
Piotr Skarga urodził się w 1536 roku w Grójcu koło Warszawy w średniozamożnej rodzinie mieszczańskiej. Studiował na Akademii Krakowskiej. Przez pewien czas przebywał na dworze kasztelana Tęczyńskiego jako wychowawca jego synów. W 1562 roku został księdzem, a w 1568 wyjechał do Rzymu gdzie wstąpił do zakonu Jezuitów. Po powrocie do kraju pracował jako organizator szkół jezuickich. W 1578 roku został rektorem na Akademii w Wilnie, a 10 lat później został nadwornym kaznodzieją królewskim i na tym stanowisku pozostał prawie do końca życia. Zmarł w 1612 roku.
?Kazania Sejmowe? powstały w 1597. Dzieło składa się z 8 rozdziałów kazań, które nigdy nie zostały wygłoszone.
RETORYKA to sztuka pięknego mówienia, sztuka wymowy, sztuka argumentacji, czyli perswazji, uczy przekonywania i pięknego wysławiania się. Retoryka wiąże się ze stylistyką, która zajmuje się wyborem środków językowych zwanych też środkami stylistycznymi albo tropami. Powstała w starożytności (Cyceron, Demostenes)
Teksty o charakterze retorycznym pełnią trzy funkcje:
1. Funkcja informacyjno ? pouczająca skierowana do sfery intelektu odbiorcy (mówca uczy, informuje, udowadnia coś)
2. Funkcja zniewalająca odnosi się do woli słuchacza, aby go nakłonić, przymusić, zachęcić (dzięki tej funkcji odbiorca może zmienić pierwotne zdanie czy poprzednią decyzję)
3. Funkcja estetyczna polega na odwołaniu się do uczuć odbiorcy
?Kazanie wtóre? jest najbardziej znanym kazaniem.
W ?O miłości ku Ojczyźnie i o pierwszej chorobie Rzeczpospolitej, która jest z nieżyczliwości ku Ojczyźnie? Skarga nazwał ojczyznę matką, porównał ojczyznę do organizmu biologicznego i znalazł 6 chorób, na które cierpi Rzeczpospolita. Skierował to do posłów, którzy powinni być lekarzami i uzdrowić kraj
1. choroba ? nieżyczliwość ludzka ku Rzeczpospolitej, chciwość domowego łakomstwa = prywata
2. choroba ? niezgody i rozterki sąsiedzkie = brak porozumienia, brak jedności, zgody narodowej
3. choroba ? naruszenie religii katolickiej i przysada heretyckiej zarazy = mowa o luteranach itp., nieprzestrzeganie zasad wiary i odstępstwa od niej
4. choroba ? dostojności królewskiej i władzy osłabienie = osłabienie autorytetu króla i władzy królewskiej
5. choroba ? niesprawiedliwe prawo
6. choroba ? grzechy i złości jawne, które się przeciw Panu Bogu podniosły i pomsty od niego wołają = upadek moralny społeczeństwa, nieprzestrzeganie przykazań
Kazanie poświęcona jest prywacie. Zostaje poprzedzone mottem, które pochodzi z Biblii. Mówi on o nakazie, który zostawił Chrystus, czyli o miłowaniu bliźniego, życia w zgodzie, spokoju. Sięgnięcie do Biblii ma wzmocnić argumentację. Biblia była autorytetem. Odwołanie się do Mojżesza, posłowie jako przywódcy powinni zachowywać się tak jak on, muszą zabiegać o dobro całego narodu, muszą go bronić.
Odwołanie się do przykazania ?Czcij ojca swego i matkę swoja?. Nakaz miłości ojczyzny pochodzi od Boga. Wszystko co mamy zawdzięczamy ojczyźnie, dlatego powinniśmy ją kochać i szanować.
Korzyści jakie szlachta otrzymała od ojczyzny:
- władza królewska
- potężne, wielkie państwo
- wolność
- bogactwo, dostatek
- poczucie bezpieczeństwa
Szlachta nie odpłaca Rzeczpospolitej dobrem za dobro. Traci swój majątek na własne przyjemności, a powinna wg Skargi przeznaczać na kościoły, na obronę kraju, na budowanie zamków obronnych. Szlachta nie wypełnia swoich obowiązków, nie dba o bezpieczeństwo Rzeczpospolitej.
Ojczyzna ? okręt
Poprzez tą metaforę Skarga chce powiedzieć, że ojczyzna jest okrętem, na którym wszyscy płyniemy. Jeżeli nie będziemy o niego dbać, zatykać dziur, wylewać wody to on utonie a my razem z nim.
Występują :
- metafory (ojczyzna ? matka, okręt)
- porównania
- pytania retoryczne
- wykrzyknienia
-
?KTO OJCZYŹNIE SWEJ SŁUŻY, SAM SOBIE SŁUŻY?
Skarga chce całkowitej bezinteresowności, niezależnie od tego czy jest nam dobrze czy źle. Jest to tekst retoryczny, bo:
- Skarga chce pouczyć o traktowaniu Polski (1 zasada)
- Chce nakłonić odbiorcę do służenia Polsce (2 zasada)
- Porównuje ojczyznę do matki (3 zasada)
POSTULATY ODNOWIENIA ŻYCIA POLITYCZNEGO I SPOŁECZNEGO W POLSCE ZAWARTE W DZIELE
ANDRZEJA FRYCZA MODRZEJEWSKIEGO.
Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego renesansu. Publicysta, reformator. W rozprawie ?Łaski, czyli o karze za mężobójstwo? (1543) zajął się problemem niesprawiedliwego prawa. Za to samo przewinienie w Polsce inną karę otrzymywał szlachcic, a inną chłop. Za zabójstwo szlachcica szlachcic płacił grzywnę podczas gdy plebejusz otrzymywał karę śmierci. Modrzewski domagał się równego prawa dla wszystkich obywateli. Największym jego dziełem jest ?O poprawie Rzeczpospolitej? (1551), dzieło składa się z pięciu ksiąg. Pierwsza mówi ?O obyczajach?, druga ?O prawach?, trzecia ?O wojnie? (Modrzewski potępiał wszelkie wojny, a przede wszystkim te zaborcze, dopuszczał jedynie wojny obronne, przedstawiał ogromne straty jakie przynosi wojna, a za największe uważał nie starty materialne czy utratę życia lecz stratę moralną. Proponował powołanie międzynarodowej organizacji, która zajmowałaby się pokojowym rozwiązywaniem wszystkich sporów pomiędzy krajami), czwarta księga ?O kościele? i piąta ?O szkole? nie pojawiły się w pierwszym wydaniu. W księdze ?O szkole? Modrzewski starał się pokazać, podkreślić wartość wykształcenia. Andrzej Modrzewski, podobnie jak jego duchowy patron Erazm z Rotterdamu, był wyznawcą irenizmu.
Główne postulaty Modrzewskiego:
1. Wszyscy obywatele powinni być równi wobec prawa
2. Wszyscy obywatele (również chłopi) powinni brać udział w wyborze króla
3. Wojna jest rzeczą złą ? państwa powinny współistnieć pokojowo
4. Szkoła wymaga reform i nakładów finansowych
5. Człowiek jest z natury dobry, można zaufać jego naturze
6. Państwo powinno być rządzone sprawnie, sprawiedliwie i surowo ? króla powinny wspomagać grupy światłych obywateli
7. Powinna obowiązywać tolerancja religijna
REALIZM ?ŻEŃCÓW? SZYMONA SZYMONOWICA
RUSTYKALNY (łac. Rusticus ?wiejski) nurt rustykalny w literaturze to nurt wiejski. Utwory mówią o wsi (Mikołaj Rej ?Żywot człowieka poczciwego?, ?Krótka rozprawa?, Jan Kochanowski ?Pieśń świętojańska o sobótce?) wyidealizowany wizerunek życia na wsi. Arkadia ? symbol szczęścia. Utwory mówiące o wsi wywodzą się ze starożytności (Idylla, bukolika, ekloga. Twórcami tych utworów byli Teokryt z Syrakuz (Grek), żyjący w III w. p.n.e. oraz Wergiliusz (Rzymianin) żyjący w I w. p.n.e. Utwór o wsi przedstawiający życie na wsi w sposób aprobatyczny, czyli w sposób pochwalający, akceptujący. Był to utwór idealizujący obraz życia wsi, dominował w nim nastrój pogodny, radość, spokój. Polskim odpowiednikiem starożytnej idylli jest sielanka, która wywodzi się od słowa `sioło`, czyli wieś i twórcą tego słowa był Szymon Szymonowic.
Sielanka powstała w staroż. Grecji i Rzymie kiedy zaczęły się pojawiać coraz większe różnice między światem społecznym a światem natury. Towarzyszyła temu wzmożona tęsknota za światem idealnym, który by ową jedność zachowywał. Wyobraźnia poetów poszukiwała szczęśliwych osób i szczęśliwych krain. Taką krainą miała być Arkadia. Świat ludzki w miarę rozwoju stawał się światem niedoskonałym. Nadzieja na odnalezienie takiej krainy nie opuszczała człowieka renesansu. Wyrażała się właśnie idealizacją wsi i ziemiańskiego sposobu życia. Taką sielankę nazywamy sielanką konwencjonalną, (konwencja ? umowa) sielanka umowna, pisana zgodnie z schematami.
Czy sielanka ?Żeńcy? jest sielanką konwencjonalną?
?Żeńcy? nie są sielanką konwencjonalną, ponieważ miejsce beztroskich pasterzy zajmują spracowane wiejskie kobiety. Utwór ten wyraźnie pokazuje konflikt między starostą a chłopem bezwzględnie pędzonym do pracy.
?Żeńcy? są sielanką realistyczną, ponieważ pokazuje prawdziwy obraz życia wiejskiego. Jest to dialog miedzy dwoma chłopkami pańszczźnianymi (Oluchny i Pietruchy), które pracują na polu pana pilnowane przez starostę. Rozmawiają o tym jak są przez niego traktowane. Pracują ciężko bez względu na pogodę, nie mają przerwy nawet w najcięższe upały, są głodne, bite przez starostę, który jest okrutny, pogania je i zmusza do pracy. Pietrucha umie z nim postępować, jest przebiegła. Śpiewa o słońcu i o staroście, porównuje ich. Pieśń zbudowana jest na zasadzie kontrastu. Zestawiony został starosta ze słońcem, które jest uosobieniem tego co dobre, jest naturalnym regulatorem pracy na wsi. Starosta chciałby przedłużyć dzień, czas pracy. Chciałby zlikwidować południowy wypoczynek. Pietrucha kończąc pieśń życzy staroście pięknej żony, ponieważ wie, że jest on w pobliżu.
Starosta chciałby wszystko zrobić na raz, natomiast słońce to ład, porządek. Słońce daje od siebie odpocząć, a starosta zawsze jest zły i zawsze pogania ich do pracy. Słońce jest jasne, ale czasem przykrywają je chmury, ale wiatr szybko je rozgania. Starosta zawsze jest zły.
SIELANKA KONWENCJONALNA ?ŻEŃCY?
1.Temat: odświętne życie wsi 1.Temat: codzienny trud pracy chłopa
2. Bohater: rolnicy, pasterze, rybacy 2. Bohater: chłop pańszczyźniany
3. Zajęcia bohaterów: zabawy, żarty, śpiewanie pieśni, kłótnie zakochanych o dziewczyny 3. Zajęcia bohaterów: ciężka praca na polu
4. Sposób przedstawienia świata: bezkonfliktowy, wyidealizowany 4. Sposób przedstawienia świata: ostro zarysowany konflikt między chłopem a służbą dworską, realistyczny obraz wsi
5. Nastrój: pogodny 5. Nastrój: zmienny, często ponury
6. Cel sielanki: pochwała życia wiejskiego na łonie natury 6. Cel sielanki: ukazanie prawdziwego życia na wsi
7. Język: elegancki, często wykwintny 7. Język: prosty, dosadny, wyrażenia gwarowe
Szymon Szymonowic pochodził z warstwy mieszczańskiej z Lwowa. Studiował we Francji i w Belgii, gdzie zdobył gruntowne wykształcenie humanistyczne. Władał doskonale łaciną i greką. Mecenasem Szymonowica był hetman Jan Zamoyski. Szymonowic pomagał mu w organizowaniu Akademii w Zamościu. Organizuje drukarnię akademicką i ma stały nadzór nad pracą uczelni. Zamoyski troszczył się o byt materialny Szymonowica ? ofiarował mu majątek ziemski, uzyskał dla niego nobilitację (nadania szlachectwa), czyni go opiekunem i nauczycielem swojego syna. Po śmierci Zamoyskiego Szymonowic zerwał kontakty z Zamościem i zajął się działalnością poetycką.
ZADUMA NAD MARNOŚCIĄ I NIETRWAŁOŚCIĄ ŻYCIA W SONETACH MIKOŁAJA SĘPA SARZYŃSKIEGO
Sonet IV ?O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, świate