Osiągnięcia kultury średniowiecza w Europie i Polsce

Kultura w średniowieczu rozwijała się na dwóch podstawowych wzorcach. Były to wzorce świętych (najczęściej ascetów) oraz rycerstwo. Szczególny rozwój kultury i oświaty zaczął się dopiero pod koniec tej epoki, dopiero między XIII-XIV w., gdy jako początek przyjmujemy 476 r., kiedy to upadło cesarstwo zachodniorzymskie. Tak więc trwało ono około 1000 lat i stąd się wzięła lekceważąca nazwa tych czasów tłumaczona jako ?wieki średnie?. Jest to epoka przejściowa ze świetności starożytności, jej filozofów, poetów i nauki od czasów nowożytnej kultury. To twórcy renesansu nazwali tak owe czasy wypominając swoim poprzednikom dodanie światłych ksiąg antyku do ksiąg zakazanych, przez co ludzie stali się zacofani i pogrążeni w niewiedzy o świecie ich otaczającym. Średniowieczna kultura rozwijała się powolnie, a w dużej mierze naradza się we Francji głównie dzięki benedyktyńskiemu mnichowi Pawłowi Diakonowi. W tzw. Okresie karolińskim pojawiło się w europie bardzo dużo źródeł piśmiennych np. roczniki Fudajskie mówiące o koronacji Karola Wielkiego i traktacie w Verdun 843r. Mnisi i klasztory stały się ośrodkami nauki i religii zarazem szybko zyskując poparcie wśród ludności. Karol Wielki stworzył korzystną atmosferę dla kościoła w swoim państwie przez co kultura rozkwitła tam bardzo szybko. W wyniku tego powstaje Literatura o charakterze religijnym w dramacie, prozie i liryce.
Jak wcześniej wspomniałam również ważne w kształtowaniu kultury tamtych czasów było rycerstwo. Pierwsi rycerze pojawili się w państwie franków. Mieli oni stanowić podstawę obrony wiary chrześcijańskiej przed Saracenami co miało dobrą sławę wśród pospólstwa. Potem nastały bardzo ciężkie czasy dla rycerstwa które nazywano rozbójnikami i grabieżcami. Dopiero w X w. rozpoczął się proces odnowy stwarzając ideał rycerza chrześcijańskiego. Rycerstwo od tej pory ściśle związało się z kościołem. Tak więc podstawowe cechy rycerza Bóg i honor były wzorcem dla wielu w europie. Bycie rycerzem wiązało się z zaszczytami, dumą i z zapewnieniem dobrobytu materialnego. Pod koniec wczesnego średniowiecza w europie jeszcze zostały zorganizowane wyprawy (krucjaty) przeciwko Turkom w obronie wiary. I zakładane nawet były zakony krzyżackie w których zamieszkiwali zakonnicy spełniający funkcję wojowników.
Kultura, nauka, sztuka, a także filozofia w epoce Średniowiecza były takie same w całej Europie. Wpływała na to jednolitość językowa (językiem kultury, nauki i literatury pozostawała łacina), a także religijna (dominacja chrześcijaństwa, papież władający w Państwie Kościelnym). Próbowano też ustanowić wspólną władzę świecką poprzez wskrzeszenie cesarstwa w postaci Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Łacina pozostała przez długi okres jedynym językiem, w którym tworzono dzieła literackie czy naukowe. Języki narodowe jako narzędzie tworzenia pojawiły się dopiero w schyłkowym średniowieczu, by w pełni rozwinąć się w następnej epoce. By uczestniczyć w średniowiecznym życiu kulturalnym i naukowym, należało łacinę znać. Z początku uważano, iż języki narodowe nie są na tyle doskonałe i precyzyjne, by oddać wszystkie emocje i stany i by służyć do naukowych dysput. Z czasem jednak, mimo rozwoju języków narodowych, od łaciny nie odchodzono, bowiem była już ona powszechnie znana. W Polsce po łacinie powstały m.in. kroniki Galla Anonima z XII w. oraz kroniki Kadłubka z XIII w. Rozwój języka polskiego nastąpił wraz z przyjęciem chrztu, kiedy to na Polskę i nasz język zaczęła wpływać łacina.
Taka jednolitość zrodziła uniwersalizm, wspierany również przez nauczanie scholastyczne. Scholastyka była taką metodą nauczania, która kładła nacisk na rozumowe udowodnienie wszelkich prawd, także religijnych. W tym dążeniu korzystano obficie z dorobku myśli starożytnej. Analizowano nie tyle zagadnienia świata, co opracowania tego zagadnienia przez starożytnych mistrzów filozofii.
W Polsce pierwsze utwory napisane w całości po polsku zaczęły powstawać w XIV wieku (patrz: Zabytki języka polskiego). Język średniowiecznych zabytków literatury polskiej ujawnia proces kształtowania się polszczyzny wyłaniającej się z dialektów ? początkowo różnice dialektalne były spore, z czasem ukształtował się polski język ogólny, literacki.
W Polsce pierwsze biblioteki powstawały przy szkołach, a potem uniwersytetach. Jedna z pierwszych bibliotek powstała przy Akademii Krakowskiej, założonej w 1364 roku przez Kazimierza Wielkiego, jednak szybko podupadła. Największe znaczenie miała biblioteka Collegium Maius w Krakowie, stając się trzonem Biblioteki Jagiellońskiej.
Średniowiecze to czas rozwoju szkół i uniwersytetów. System szkolny, który powstał w czasach Karola Wielkiego, nie był co prawda powszechny, ale pozwalał zdobywać wiedzę przynajmniej dzieciom lepiej urodzonych. Edukacja początkowa obejmowała czytanie i pisanie po łacinie, liczenie, katechezę i śpiew i była prowadzona w szkołach parafialnych.
W większych miastach na podobieństwo rzemieślniczych cechów powstawały związki (korporacje) mistrzów i uczniów, które dały początek szkołom wyższym, które nazywano początkowo studium generale, a potem universitas. Uniwersytety posiadały pewnego rodzaju autonomię, np. wyłączne prawo nadawania stopni naukowych i nauczania w całym świecie chrześcijańskim. Dysponowały także niezależnością prawną od władz miejskich. W XII-XIII wieku powstała większość najsławniejszych uniwersytetów europejskich.
Aby móc studiować wybraną przez siebie naukę, należało najpierw studiować przez trzy lata artes liberales (sztuki wyzwolone), czyli nauki przeznaczone tylko dla ludzi wolnych (a nie niewolników). Artes liberales tworzyły nauki stanowiące trivium i quatrivium ? gramatyka, retoryka, logika, arytmetyka, muzyka, astronomia, geometria.
Na uniwersytetach istniały cztery wydziały ? sztuk wyzwolonych (czyli artes liberales), teologii, medycyny oraz prawa.
Wiek XIII jest okresem wielkiego rozkwitu i szczytem kultury Średniowiecznej. Okres ten nazywany jest czasem tzw. protorenesansem. W tym czasie odkryte zostają pisma Arystotelesa oraz dzieła filozofów arabskich oraz żydowskich. Uniwersytety powstają ze szkół przykatedralnych. Pierwszy uniwersytet powstał ok. 1200 roku w Bolonii ? wykładano na nim tylko prawo. Jako drugi założono uniwersytet w Paryżu, gdzie wykładano tylko filozofię i teologię. Jako trzeci powstał uniwersytet oxfordzki. Od XIII wieku na uniwersytetach zaczęło się koncentrować życie kulturowe i społeczne. W taki sposób kształtowała się idea uniwersytetu jako wspólnoty duchowej i ideowej studentów i wykładowców. Na ówczesnych uczelniach istniały dwie możliwości prowadzenia wykładu ? tzw. lectio (czyli wykład), który polegał na czytaniu księgi przez wykładowcę oraz na jej komentowaniu. Uczenie się polegało na bardzo uważnym słuchaniu i zapamiętywaniu. W powszechnym użyciu była ?Księga sentencji? Piotra Lombarda, która stanowiła kompendium wiedzy teologicznej i filozoficznej. Drugim sposobem nauczania były tzw. dysputy, czyli dyskusje wykładowcy i studentów na podane wcześniej tematy. Pierwszym polskim naukowcem z tytułem magistra był Wincenty Kadłubek.
Książka w średniowieczu miała niezwykłą wartość, można by nawet rzec, iż odnoszono się do niej z czcią, a nawet uważano ją za rodzaj świętości. Taka mentalność ludzi w ich stosunku mogła się wziąć z czysto materialnych przyczyn. Książki były niejednokrotnie bardzo bogato, pięknie zdobione w skórzane oprawy, wysadzane kamieniami. Pojawiały się w nich miniatury, inicjały, bordiury, strony pokrywano ozdobami roślinnymi, motywami zwierzęcymi lub małymi kompozycjami. Kopiowanie tekstów rękopiśmiennych traktowano jak zaszczyt, a żeby to się stało trzeba było posiadać wielki talent.
Z biegiem czasu zaczęły powstawać książki codziennego użytku, były to przede wszystkim modlitewniki i inne nie pisane w łacinie. W XIV wieku można było odnaleźć czytelników wśród szlachty, mieszczan, kupców czy urzędników. Potrzebowali oni książek fachowych, ale także tych, które umilały im wypoczynek i budziły wyobraźnię. Wpłynęło to na rozwój literatury w językach narodowych.
Johann Gutenberg w 1455 roku wydrukował pierwszą książkę, Biblię ? arcydzieło sztuki typograficznej. Był to wielki przełom dla średniowiecznych książek, gdyż stały się one powszechnie dostępne. Datę tą również się kojarzy ze wstąpieniem świata do nowej epoki. Pierwsze biblioteki średniowieczne powstawały V i VI wieku i z początku były one ulokowane głównie przy zakonach klasztornych, a ich organizację określała reguła zakonna (np. reguła św. Benedykta). Typy książek były zawarte wokół trzech zagadnień:
? Pismo święte i komentarze do niego,
? Pisma Ojców Kościoła i inne dzieła teologiczne,
? Literatura świecka zawierająca dzieła matematyczne, przyrodnicze, medyczne, filozoficzne, historyczne i prawnicze.
Co do sztuki w kulturze średniowiecza za najlepszy sposób na pokazanie symbolów wiary i Boga uznano rzeźbę i malarstwo. Zwiększały one wrażliwość na sztukę u każdego, nawet chłopa, który uczęszczał do kościoła. Dzięki temu powiększyło się również zainteresowanie szkołami przyklasztornymi.
Nie zapomniano również o muzyce. Pieśni i inne utwory świetnie się nadawały do kultu Kościoła, a tworzono głównie na poszczególne modlitwy i w zależności od pory dnia. Formą tą charakteryzowały się chorały gregoriańskie. Też zauważalny jest bujny rozkwit muzyki organowej ? organum. Wielki ośrodek rozwoje tej formy to Notre Dame. Pierwsze, choć malutkie kroczki stawia muzyka świecka promowana przez trubadurów i truwerów, czyli wędrownych muzyków śpiewających lekkie pieśni o życiu codziennym niekiedy sprośne oparte na melodiach ludowych.
Z zakończeniem starożytności, zakończył się również kult teatru. W kolejnej epoce były to przeważnie drobne przedstawienia na uroczystości kalendarza liturgicznego tj. np. Niedziela Palmowa, Wielkanoc. Podobnie jak i wcześniej używano masek i kostiumów, wszystko było usytuowane, a aktorami mogli być wyłącznie mężczyźni.
Przez gwałtowny rozkwit średniowiecza kultura fizyczna i sport zostały zaniedbane przez ludzi, a wręcz Kościół głosił, że dbanie o rozwój fizyczny ciała i o jego piękno jest rzeczą grzeszną. Zdrowie duszy a nie ciała było w surowej ideologii chrześcijańskiej rzeczą najważniejszą. Lecz pomimo tego długą tradycję miały wyścigi rydwanów, jeszcze za czasów Bizancjum. Woźnice różnych stajni z wyścigowymi końmi różnili się kolorem ubrań, dlatego cała ludność stolicy podzielona była na obozy - jedni sprzyjali ?zielonym?, inni ?niebieskim?. Przypomina to dzisiejsze kibicowanie klubom sportowym. Podobne temu, ale trochę później bo dopiero podczas rozkwitu stanu rycerskiego największą rozrywką były turnieje rycerskie. Były planowane z wielką dokładnością i w kilka miesięcy wcześniej. Najbardziej atrakcyjnym punktem turnieju była walka dwu przeciwnych ugrupowań. Byli to rycerze na koniach. W takich walkach często zdarzały się wypadki śmiertelne. Mniej niebezpieczne były walki dwu rycerzy, z których każdy chciał ugodzić przeciwnika kopią w głowę lub tułów. Walki rycerskie w niektórych krajach w okresie średniowiecza odbywały się również na wodzie, w łodziach zazwyczaj pięcioosobowych. Wówczas sympatie sportowe miały także znaczenie polityczne. Ale także zwykli ludzie potrzebowali ruchu i dlatego uprawiali biegi, pływanie i polowanie. Popularna była gra w piłkę, kości, żeglarstwo i rybołówstwo.
Okres wczesnego średniowiecza w europie przyniósł wiele osiągnięć i pozwolił zażegnać kryzys spowodowany splądrowaniem Rzymu. Chrześcijaństwo nowa religia monoteistyczna była głównym motorem napędowym kultury w europie. Moim zdaniem okres ten może nie przyniósł ogromnych osiągnięć w dziedzinach techniki jednak był to ogromna rewolucja mentalności Europejczyków. Wczesne średniowiecze nakreśliło późniejszy kształt kulturalny europy, zmieniając w sposób diametralny jej wcześniejszy wygląd.