Renesans w Polsce i jego Architektura
Renesans w Polsce - za panowania dynastii Jagiellonów Polska stała się potęgą liczącą się na Wschodzie i na Zachodzie. Humanizm zaczął przenikać do różnych dziedzin życia społecznego. Zawarcie związku małżeńskiego króla Zygmunta Starego z Boną Sforzą, przyczyniło się do rozpowszechnienia w Polsce kultury Włoch. Polskie odrodzenie obejmuje II połowę XV wieku do I polowy XVII wieku. Akademia Krakowska przechodziła swój wielki rozkwit w dobie renesansu. Kraków był najważniejszym ośrodkiem kultury. Działalność rozpoczęli Jan z Ludziska, wykładowca Akademii Krakowskiej; Jakub, syn Parkosza z Żórawicy, rektor Akademii, pierwszy polski językoznawca; Jan Długosz, historyk; Filip Kallimach, doradca polityczny Kazimierza Jagiellończyka; Konrad Celtis, założyciel stowarzyszenia naukowo- literackiego w Krakowie. W 1543 roku zostaje obwieszczona teoria heliocentryczna Mikołaja Kopernika. Elementem polityki kulturalnej był w XV wieku mecenat. Królowie wspierali najwybitniejszych. Zygmunt Stary ofiarował Rejowi wieś Temerowce. Król wspierał też Klemensa Janickiego, Kochanowskiego wspierali biskupi Filip Padniewski i Piotr Myszkowski oraz magnaci- Firlejowie i Radziwiłłowie. Jan Zamoyski założył i wspierał finansowo Akademię Zamoyską, pomagał Szymonowi Szymonowicowi. Rozwijały się szkoły parafialne, kolegiackie, katedralne. Nowoczesne gimnazja humanistyczne założyli luteranie w Gdańsku i w Toruniu. W 1519 roku Jan Lubrański założył kolegium w Poznaniu, w którym uczył Klemens Janicki. Jezuici założyli drugą w Polsce Akademię o uprawnieniach akademickich- Akademię Wileńską. Jej pierwszym rektorem był Piotr Skarga. Około 1500 roku działalność w Polsce rozpoczął Franciszek Florentczyk, który podjął się przebudowy częściowo spalonego zamku królewskiego na Wawelu. Na zlecenie biskupa- poety Andrzeja Krzyckiego zbudowano katedrę w Płocku. Działa w Polsce znany malarz niemiecki Hans Suss. Najsłynniejszym polskim rzeźbiarzem tego okresu był Jan Michałowicz z Urzędowa, jego autorstwa są nagrobki biskupów Andrzeja Zebrzydowskiego i Filipa Padniewskiego. U schyłku renesansu ważnym wydarzeniem z zakresu architektury jest budowa Zamościa. W czasach odrodzenia powstało kilka kościołów, m. in. kościół Dominikanów w Lublinie. Wśród zamków powstałych w tym okresie można wymienić zamek w Krasiczynie. Najwybitniejsze osiągnięcia to przebudowany zamek na Wawelu i kaplica Zygmuntowska. Renesans polski to czas spokoju, prężnej gospodarki, rozwoju oświaty. Ówczesna Polska była potęgą w Europie. Renesans był okresem rozkwitu kultury polskiej. Państwo polsko-litewskie było duże i silne, a wpływy włoskie, które nasiły się wraz ze ślubem Zygmunta I Starego z Boną Sforzą, przyczyniły się do rozkwitu malarstwa, architektury, sztuki kulinarnej. Do Polski przybyli sławni poeci i myśliciele: Włoch Filip Kallimach (Filippo Buonaccorsi), Niemiec Konrad Celtis. W roku 1488 (niektóre źródła podają 1489) powstało pierwsze w Europie towarzystwo literackie - Nadwiślańskie Bractwo Literackie. Jego członkami zostali Celtis, profesorowie Akademii Krakowskiej, dworzanie, studenci. Polska stała się azylem tolerancji religijnej, powstały dzieła Reja i Kochanowskiego, Akademia Krakowska stała się jednym z ważniejszych ośrodków naukowych Europy. W późniejszych latach powstały również kolejne uniwersytety: 1544 w Królewcu, 1579 w Wilnie i 1594 w Zamościu.
ARCHITEKTURA RENESANSU W POLSCE
Na dwór Jagiellonów pierwsze idee renesansu przeniknęły pod koniec XV wieku. Już w 1470 r. osiedlił się w Krakowie włoski humanista Kallimach (Filippo Buonacorsi), który przebywał na królewskim dworze jako nauczyciel syna Kazimierza Jagiellończyka Jana Olbrachta. Propagatorami humanizmu byli także polscy dyplomaci, którzy zetknęli się z nowymi prądami na europejskich dworach oraz młodzież studiująca na uniwersytetach w Italii. Zygmunt I w latach 1498 - 1501 przebywał na węgierskim dworze swojego brata Władysława Jagiellończyka, gdzie poznał nowe idee. Po objęciu tronu w Polsce (1506) Zygmunt I sprowadził z Włoch artystów. Wpływy włoskie stały się jeszcze bardziej widoczne po ślubie Zygmunta z Boną. Początkowo tradycje średniowiecza i nowe prądy współistniały ze sobą przenikając się nawzajem. Mecenat - przede wszystkim dworu oraz naśladujących króla magnatów, dostojników kościelnych i bogatych mieszczan, a także rozkwit państwa - to czynniki sprzyjające rozwojowi nauki i sztuki. W rozwoju renesansu Polska wyprzedziła Francję i Niemcy.
W architekturze polskiej renesans dzieli się na trzy okresy:
• okres I - 1500 - 1550, nazywany także włoskim; powstające obiekty są zazwyczaj dziełem włoskich artystów pochodzących przede wszystkim z Florencji
• okres II - 1550 - 1600, czas upowszechnienia stylu, początki manieryzmu i uleganie wpływom niderlandzki
• okres III - 1600 - 1650, manieryzm, pojawienie się elementów baroku