Polityka państw zaborczych wobec Polski i Polaków
W 1795 roku Polska znika z map Europy. Na mocy traktatu ustanawiającego III rozbiór Polski doszło do całkowitego wchłonięcia resztek państwa polskiego przez Austrię, Rosję oraz Prusy, które usprawiedliwiały aneksję Królestwa Polskiego ?wewnętrznym rozkładem państwa?. Jak zauważa Józef Andrzej Gierowski ?Przez rozbiory doszło do zatracenia jedynie polskiej państwowości, lecz nie zatracono polskiej świadomości narodowej?. Stało się jasne, że Polacy będą starali się odzyskać niepodległość lub uzyskać co najmniej rozszerzoną autonomię.
W 1815 roku car Rosji dał Królestwu Polskiemu bardzo liberalną jak na tamte czasy konstytucję, której jednak nie przestrzegał, była ona łamana nagminnie przez władze carskie. W 1831 roku po klęsce powstania listopadowego rozpoczęły się okres masowych aresztowań i egzekucji najwydatniej świadczy o tym obraz Polaków w ?Dziadach cz.3? Adama Mickiewicza. Gdzie Polacy występują w roli mesjaszy uciśnionych i zniewolonych ludów. W wyniku klęski powstania listopadowego większość polskiej inteligencji udała się na emigrację tzw. ?Wielka emigracja? wśród emigrantów znalazło się wiele znamienitych osobistości np. ks. Adam Czartoryski, Józef Bem, Juliusz Słowacki. Masowe branki (przymuszanie do służby w wojsku carskim) należało do codzienności. Efektem powstania listopadowego była również budowa cytadeli warszawskiej, w której wykonywano egzekucje na polskich działaczach niepodległościowych. Od początku rosyjskiego panowania w centralnej i wschodniej Polsce przeprowadzano rusyfikację ludności cywilnej. Do szkół wprowadzano język rosyjski jako wykładowy, zakazywano mówienia w języku ojczystym, zlikwidowano polską walutę w miejsce rubli i kopiejek rosyjskich. W mniejszym stopniu przeprowadzano akcje propagandowe, które polegały na oddziaływaniu w sferze psychiki ludności Polskiej. Starano się wprowadzić nowy (rosyjski) porządek burząc dotychczasowy (polski) porządek.
Dlatego też, kiedy Polacy mieszkający w zaborze austriackim dowiedzieli się, że w Wiedniu rozpoczęła się już Wiosna Ludów i wzniecono rewolucję, zaczęli domagać się większych praw: uwłaszczenia chłopów, ograniczenia cenzury, zwołania sejmu i spolszczenia urzędów oraz szkół. Zaczęły tworzyć się Gwardie Narodowe. Rewolucjoniści polscy sami nawet zamierzali ogłosić zniesienie pańszczyzny. Gdy dowiedział się o tym gubernator Galicji 22 kwietnia 1848 roku nadał Galicji dekret uwłaszczeniowy w imieniu cesarza (bez wcześniejszego porozumienia z cesarzem). Chłopi galicyjscy dostali, więc ziemie na własność.
Po klęsce powstania styczniowego (1863-1864r.) znacznie nasila się i rozbudowuję się represja w zaborze rosyjskim. Pierwszym krokiem w celu niszczenia resztek polskości były aresztowania i zsyłki na Syberię. Wywieziono ok. 40 tysięcy osób. W 1874r. zniesiono urząd i całą administrację podporządkowana generalnemu gubernatorowi zależnego od Petersburga. Nastąpiło rozwiązanie Banku Polskiego, wprowadzono stan wojenny, który obowiązywał do XX w. Kraj został podzielony na 10 guberni. Wprowadzono rusyfikację. Administracja była urzędem dla Rosjan, a w szkołach panował język rosyjski. Urzędowym językiem był również tylko język rosyjski. Uniwersytet Warszawski dostał nazwę Rosyjskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Kościół katolicki stał się całkowicie podporządkowany Petersburgowi. Represje gospodarcze nasiliły się na ziemiach włączonych do Rosji. Był zakaz nabywania ziemi przez Polaków i brak dostępu do urzędów.
Germanizacja w zaborze pruskim wyglądała równie ostro. W latach 1872-1879 trwała walka o kulturę tak zwane ?kulturkampf?. Zostały wywołane represję kanclerza Ottona Bismarcka wobec kościoła katolickiego. Duchowni musieli zdawać egzaminy z filozofii, historii i literatury niemieckiej. Zaczęto zamykać seminaria duchowe m.in. w Poznaniu. Wydano tzn. ?prawa majowe?, dzięki którym państwo uzyskało wpływ na obsadę stanowisk kościelnych. Zaczęto walczyć z Polskością w myśl hasła ?hausrotten?(wykorzenianie). Przede wszystkim chodziło o zniesienie nazwy Wielkie Księstwo Poznańskie i wprowadzenie nowej o nazwie Prowincja Poznań. Powstały tzw. ?komisje kolonizacyjne?, które wykupywały majątki polskie i organizowały osadnictwo niemieckie. Germanizacja nazw i administracji oraz zniesienie języka polskiego w szkołach. Na ziemiach polskich represjonistycznie zaczęła działać Hakata. Była to niemiecka, nacjonalistyczna organizacja antypolska, założona w 1894 w Poznaniu przez Hennemanna, Kennemanna i Tiedemanna. Oficjalna nazwa brzmiała Niemieckie Stowarzyszenie Kresów Wschodnich. Działania organizacji popierał cesarz Wilhelm II i O. Bismarck. Hakata dążyła do wytępienia polskości na ziemiach zaboru pruskiego poprzez zakrojoną na szeroką skalę propagandę antypolską, inicjowanie i popieranie poczynań rządu zmierzających do ustawowego zakazu używania języka polskiego w szkołach, urzędach, a nawet na zebraniach legalnych organizacji, na których Polacy nie stanowili zdecydowanej większości uczestników.
Hakata popierała wszelkie formy walki ekonomicznej z ludnością polską, działalność Komisji Kolonizacyjnej oraz decyzje rządu o wywłaszczeniu Polaków. W 1896 przeniosła swą siedzibę do Berlina. Prowadziła antypolską politykę aż do rozwiązania w 1934.
Od 1901r. do 1908r. zostało stworzone ?pruskie ustawodnictwo wyjątkowe? kanclerza Bilowa. Wprowadził on nauczanie religii w języku niemieckim. Nakaz uzyskania zezwolenia na postawienie domu. Ustawa, która nie weszła w życie o wywłaszczeniu Polaków. Podczas zgromadzeń publicznych należało używać języka niemieckiego.
Różnice w polityce państw zaborczych wynikają już z samego ustroju politycznego w nim panujących. Należy zaznaczyć fakt, iż Austro- Węgry były monarchią dualistyczną, a ziemie tworzące część austriacką to federacyjne i autonomiczne prowincje, które stanowiła również m.in. Galicja. Ten region charakteryzował się dość dużą swobodą w odróżnieniu od zaboru pruskiego i rosyjskiego jednak ciągła bieda oraz brak przemysłu czyniły z tych ziem mało znaczące terytorium monarchii Habsburgów. Z kolei Prusy po zjednoczeniu dążyły do scentralizowania państwa stąd też chciano zasymilować ludność Polską z Niemcami. Natomiast Rosja Romanowów przejawiała tendencje imperialistyczne, co prowadziło do tego, iż stopień uzależnienia i ingerencji władz carskich w działania powiązanej z nią unią personalną Królestwa Polskiego prowadził do eskalacji konfliktów.
Pragnę zauważyć, że wszelkie próby wynarodowienia Polaków zakończyły się niepowodzeniem. Przez 123 lata Polska istniała w świadomości Polaków przez co działania mające na celu zrusyfikować bądź zgermanizować Polaków spełzły na niczym. Przykładem są przede wszystkim powstania jakie miały miejsce przez okres niewolniczy, ale także działalność społeczeństwa. Społeczeństwo polskie stawiało na pracę organiczną. Uważali oni, że państwo należy wzmocnić poprzez oświatę i gospodarkę. Konieczny był rozwój szkolnictwa i tajne nauczanie oraz rozwój handlu. Toczono walkę o polską literaturę, malarstwo i szkolnictwo. W czasie 123 lat powstały niezapomniane utwory, które z wielką pasją czytamy do dziś. Miedzy innymi są to utwory wielkich wieszczy polskich takich jak Adam Mickiewicz i jego epopeja narodowa ?Pan Tadeusz? stworzona ?ku pokrzepieniu serc?. Juliusz Słowacki ?Kordian? i Zygmunt Krasiński ?Nie - Boska komedia?. ?Nie rzucim ziemi skąd nasz rób, nie damy pogrześc mowy?, a tak swój utwór ?Rota? pisała Maria Konopnicka. Występowała również w społeczeństwie idea pracy organicznej. Wielką postacią walki z germanizacją w zaborze pruskim jest Michał Drzymała. Polski chłop z Poznańskiego, w latach 1904?1909 prowadził spór z administracją Królestwa Prus o pozwolenie na budowę domu. Jego symboliczny wóz Drzymały przeszedł do historii jako symbol walki z germanizacją.
Bibliografia:
1) ?Historia 2 poziom rozszerzony?, Bogumiła Burda, Bohdan Halczak, Roman Józefiak, Anna Roszak, Małgorzata Szymczak; wyd. Operon, Gdynia 2005.
2)Robert Śniegocki, Historia od kongresu wiedeńskiego do I wojny światowej.
3)Józef Andrzej Gierowski, Historia Polski od 1505-1764, tom II, Warszawa 1983.
4)?Historia Polski? z serii kompendium wiedzy dla całej rodziny rozdział Rozbiory, pod red. Joanny Dowigałło - Tyszki, wyd. De Agostini.
Copyrigt by Guru i Przygi. Wszlekie prawa zastrzeżone. Kopiowanie części bądź całości bez zgody autorów surowo zabronione.
Brodnica, 13.11.2008 r.