Reformacja.

Reformacja przeszła przez znaczną część Eur. Zach. niby huragan wywierając wpływ nie tylko na życie religijne, lecz także zmieniając układy społeczne i polityczne. Żaden inny ruch od czasów wczesnego chrześcijaństwa nie był tak powszechny, głęboki i nie przyniósł tak trwałych zmian. Miała ona cechy zarówno procesu ewolucyjnego, jak i rewolucji. Papiestwo nadmiernie upolitycznione, stało się ośrodkiem rozbudowanej biurokracji, instytucją zeświecczoną. Schizma Zach. podzieliła Kościół i dopiero po soborze w Konstancji udało się przywrócić mu jedność. W tej sytuacji papieże byli zmuszeni odbudować autorytet i wzmocnić finanse, co czasami prowadziło do nadużyć i kolidowało z reputacją osób duchownych. Kościół późnego średniowiecza był instytucją zdrową i skutecznie działającą, budzącą szacunek i oddanie wśród większości wyznawców. Bez względu na pojawiające się żądania zreformowania organizacji kościelnej, dla większości społeczeństwa pozostawał kluczem do wieczności, obiecanego raju. Ten system wiary miała obalić reformacja. Pod koniec średniowiecza wystąpiły wydarzenie, które zwiastowały nadejście zmian. Wielki sobór obradujący nad jeziorem Bodeńskim uchwalił „Sacrosancta” w 1415, gdzie pisano, że rozporządzenia soboru powszechnego mają wyższość nad władzą papieską, tak naprawdę osłabił ją. U schyłku wieków średnich władza papieska ulegała dalszym ograniczeniom. Papież coraz bardziej odczuwał potrzebę poparcia panujących książąt. Zaczęły pojawiać się ruchy reformatorskie w samym Kościele. W niektórych diecezjach prałaci postulowali reformy, które miały wpłynąć na poprawę moralna duchownych. Niektóre zakony zmierzały do odnowy pierwotnej reguły życia monastycznego. Jednak największe znaczenie miał nowy ruch religijny, którego celem było ukształtowanie indywidualnej pobożności świeckich, znany jako devotio moderna. Pod koniec średniowiecza miały miejsce 2 wypadki zakwestionowania władzy kościelnej- w Anglii przez Johna Wycliffe’a i w Czechach przez Jana Husa. Reformacja nie była dziełem jednego człowieka, lecz myślicieli tworzących idee, które tchnęły w nią życie. W przyszłych mistrzach, Lutrze, Zwinglim i Kalwinie, reformacja znalazła generałów, którzy opracowali strategie, rozbudzili entuzjazm i zapewnili przywództwo czekającym wojskom. Obciążeni należnościami na rzecz Kościoła i niezadowoleni z kleru, chętnie słuchali kaznodziejów, którzy otwierali przed nimi „nową wizję” życia opartego na Biblii oraz przekonywali do innego spojrzenia na życie doczesne i wieczne.

Jedno z przełomowych wydarzeń miało miejsce w wigilie Wszystkich Świętych 1517, kiedy to Luter ogłosił w Moguncji 95 tez potępiających przyznawanie odpustów. Prawdopodobnie przywiesił je na drzwiach kościoła zamkowego w Witenberdze, Wraz z ogłoszeniem sławnych tez rozpętała się burza. Dominikanie, rywale augustianów poinformowali o tym wydarzeniu Stolice Apostolską, Luter wezwany do Rzymu, aby to wyjaśnił, ale przy poparciu elektora saskiego udobruchał papieża. Zaskakujące jest tempo, w jakim reformacja rozprzestrzeniła się i to nie tylko w Niemczech, ale także poza granicami. W znacznej mierze przyczyniło się do tego ogłoszenie jego pism drukiem. 15-06-1520 papież Leon X ogłosił bullę Exsurge Domine, w której potępił 41 zdań zawartych w tezach Lutra. Luter wrzucił bulle papieską wraz z księgami pisma kanonicznego do ogniska w Wittemberdze. Bulla opublikowana jednak w całych Niemczech i Luter musiał stawić czoło reakcji cesarza Karola V. Jednakże po ponad 30latach zwalczania luteranizmu Karol V poniósł klęskę. Szybkie rozprzestrzenianie reformacji na ziemiach niemieckich było niezaprzeczalne. Reformacja w Niemczech doprowadziła do podziałów politycznych, które zwiastowały użycie siły, albowiem książęta zaczęli budować ligi zbrojne w celu obrony swych interesów. Nauki Lutra szybko przekroczyły granice Niemiec. Do Anglii trafiły dzięki kupcom niemieckim, lecz kardynał Thomas Wolscy rozkazał spalić wszystkie książki luterańskie. Angielska reformacja ostatecznie obrała inny kierunek, mimo że arcybiskup Cranner przejął wiele z idei Lutra. W Anglii purytanizm stawał się coraz silniejszy, malało natomiast znaczenie religii rzymskokatolickiej. Katolicyzm dominował tylko w niektórych częściach kraju. Katolików podtrzymywali na duchu tzw. księżą misjonarze. Na upadek katolicyzmu miało wpływ zarówno potępienie Elżbiety przez papieża, jak i poparcie, które udzielili Marii królowej Szkocji. Katolicyzmu nie można było zdelegalizować, ale pod groźbą kary pieniężnej katolikom nakazano uczestnictwo w nabożeństwach, księża misjonarze mogli być skazani nawet na śmierć. Purytanizm stał się poważną siłą w życiu religijnym Anglii. Po około 70 latach zmiennych losów angielska reformacja zakończyła się pełnym sukcesem i nie było już możliwości odwrotu od niej. We Francji pierwsi reformatorzy studiowali i przejmowali idee zawarte w traktatach Lutra. Reformacja, która dotarła do Niderlandów, z pewnością miała charakter luterański. Jednak oprócz Niemiec tylko w Skandynawii luteranizm zakorzenił się na stałe. Przyczyniły się do tego 3 czynniki: propagowanie tu luteranizmu przez ewangelików, często szkolonych w Wittenberdze, schyłek katolicyzmu rzymskiego krajach północnej Europy oraz materialne zainteresowanie tamtejszych królów i możnowładców w szerzeniu reform. W Danii czołowym przedstawicielem Luteranizmu był Hans Tausen, syn chłopa i były zakonnik, który studiował w Wittenberdze, a następnie powrócił do Jutlandii, aby szerzyć zreformowaną religię. Po wyjściu z więzienia został kapelanem króla duńskiego Fryderyka I. Zgromadzenie Narodowe, które zebrało się w Kopenhadze 1529, zatwierdziło reformy i sformułowało protestanckie wyznanie wiary. Poparcie udzielone przez króla skłoniło możnowładców do przeciwstawienia się duchowieństwu i zapewniło zwycięstwo luteranizmu. Sukces został utrwalony wraz z przyjęciem augsburskiego wyznania wiary w 1530. W Szwecji wydarzenia potoczyły się podobnie. Na początku XVI w. Szwecja, Dania, Norwegia, Finlandia i Islandia tworzyły wspólną konfederację pod berłem króla duńskiego, ale za Chrystiana III unia ta zwana kalmarską zaczęła się rozpadać. Szwedzki magnat Gustaw Waza wywalczył niezależność kraju. Aby zdobyć poparcie możnowładców i podreperował zubożały skarbiec królewski, Waza już jako Gustaw I postanowił zająć bogactwa Kościoła szwedzkiego. Do pracy przystąpili kaznodzieje protestanccy. Olaf Petri, syn kowala, który studiował w Wittenberdze, został kanclerzem królewskim oraz wykonawca przemian doktrynalnych, jego brat Laurenti, przełożył na szwedzki „Nowy Testament”. Na zjeździe szwedzkiego sejmu zwołanym przez Wazę w 1527, zostały zniesione klasztory, a ich dobra skonfiskowano na rzecz Korony i możnowładców. Przyszłość reformacji W Szwecji wisiała na włosku, ponieważ nowy król Jan III usiłował, zresztą na próżno, doprowadzić do zawarcia kompromisu między zwalczającymi się wyznaniami. W czasie 30-letniej wojny król Szwecji Gustaw Adolf stał się głównym przywódcą protestantyzmu występującym przeciw siłom katolickim. Na przestrzeni lat wiele kantonów szwajcarskich przeszło na wiarę protestancką, głównie pod wpływem idei Zwingliego i dzieł Lutra. Wpływ Zwingliego na reformację jest niezaprzeczalny. Zwinglianizm, który dał początek różnym nurtom w protestantyzmie i odegrał istotna rolę doprowadzając do reformacji w Szwajcarii, nie był ideologią, jak się wydaje, wystarczająco rozwiniętą, aby dać początek nowemu Kościołowi. Dlatego został nieuchronnie wchłonięty prze inny, lepiej zorganizowany i bardziej dogmatyczny system, który został stworzony przez kolejnego geniusza reformacji Jana Kalwina z Genewy. Na mocy traktów Consensus Tigurinus Zurych przyjął naukę Kalwina dotyczącą sakramentów.

Reformacja stanowiła dla społeczeństw Europy rewolucyjny wstrząs. Była ruchem religijnym, który miał na celu umocnić władzę, a nie krytykować czy atakować. Reformacja zburzyła przynajmniej niektóre tradycyjne podstawy wiary. Już nie dla wszystkich chrześcijan papież był zastępcom Chrystusa, protestanccy karykaturzyści przedstawiali go jako antychrysta. Zakwestionowano rolę mediacyjną księży, albowiem według reformatorów przestali oni pełnić rolę spowiedników, spowiedników podczas odprawiania mszy nie dostarczali wierzącym ciała i krwi Chrystusa. Zniknęły liczne rekwizyty, którymi Kościół w przeszłości posługiwał się, aby zmniejszyć wśród wiernych niepewność egzystencji. Odeszły w niepamięć modły za zmarłych, które miały złagodzić ich cierpienie w czyśćcu. Wierni byli teraz w pewnym sensie sami odpowiedzialni za swe zbawienie, które zależało do własnej wiary i Biblii. Wystrój Kościołów protestanckich podkreśl to- zniknęły figury ze zdobionych przegród oddzielających prezbiterium od reszty świątyni, usunięto kropielnice ze święcona wodą, freski zamalowano albo zniszczono, krucyfiksy zastąpiona krzyżami. Reformacja pod wieloma względami zmieniła charakter społeczeństwa- wprowadził do niego nowe elementy(nowa klasa zawodowych duchownych). Kobiety odgrywały znaczną rolę w rozwoju reformacji, będąc orędowniczkami i protektorkami idei reformacyjnych.

Reformacja europejska była pozytywnym ruchem, przyczyniającym się do powstania kontrreformacji, która między innymi dzięki jezuitom i soborowi trydenckiemu wpłynęła na nowy kształt Kościoła katolickiego i tchnęła weń nowe życie. Dała też początek nowemu życiu duchownemu opartemu na Piśmie Świętym. W 1638 William Chilingworth zauważył:” Biblia jest jedyną religią protestantów”. Stworzyła ona świadomość relacji między człowiekiem, a Bogiem,przekazując odpowiedzialność za własne zbawienie samemu człowiekowi. Zapoczątkowała zmiany społeczne i religijne, które nawet z upływem czasu, mimo iż coraz bardziej słabną, są nadal odczuwalne we wszystkich miejscach świata.