Rady Kochanowskiego w Pieśniach.
Jak żyć ma człowiek? Kto, komu, jakich i jak udziela rad w „Pieśni XI” i w innych pieśniach Jana Kochanowskiego? Wykorzystaj w wypracowaniu stosowne konteksty filozoficzne i historyczno-literackie.
Pieśni Jana Kochanowskiego to wiersze patriotyczne, obyczajowe, miłosne i refleksyjne (o treści filozoficznej) przesiąknięte ideami XVI – wiecznego humanizmu.
Podmiotem lirycznym w „Pieśni XI” jest poeta-filozof, poeta-mędrzec (poeta doctrus). Odbiorcą wiersza może być każdy człowiek cnotliwy, który pragnie korzystać w życia, „wieczny wygnaniec”, jak nazywa go Kochanowski. Refleksyjna „Pieśń XI” jest rodzajem liryki perswazyjnej, w której autor przekonywująco, ale niezbyt natrętnie, udziela rad na dobre i wygodne życie.
Poeta sugeruje zachowanie spokoju i równowagi w każdej sytuacji. Nawiązuje w ten sposób do filozofii stoickiej („Stateczny umysł pamiętaj zachować”). Podpowiada, że warto być optymistą, bo tylko wtedy jesteśmy gotowi korzystać z życia w pełni i cieszyć się tym, co przynosi los. Mówi, że należy spędzać czas z przyjaciółmi oraz znajomymi na zabawach i ucztach, przy winie i suto zastawionym stole (nakłania do filozofii epikurejskiej – „Każ stół gotować w jaworowym cieniu, Każ wino nosić, póki beczka leje,”).
Kolejną podpowiedzią poety na temat, jak żyć, jest nieprzywiązywanie się do rzeczy materialnych życia doczesnego, ponieważ kiedyś będziemy musieli i tak pozostawić je swoim następcom. Trzeba pamiętać, że wobec śmierci wszyscy są równi. Nie ma znaczenia, czy ktoś jest bogaczem czy żebrakiem („Bądź się kto zacnym rodził i bogatym, Bądź niewolnikiem: u śmierci nic na tym;”). Śmierć zrówna wszystkich, dlatego należy pamiętać, że w życiu ważne są dobra duchowe i cnoty, ponieważ one nie przeminą. Należy żyć w harmonii z naturą i cieszyć się z możliwości obcowania z przyrodą. Kochanowski za pomocą swoich rad chce uczynić życie człowieka szczęśliwym. Poprzez kontrastowe zestawienie filozofii stoickiej i epikureistycznej szuka złotego środka, przepisu na życie, dzięki któremu człowiek może osiągnąć pełnię człowieczeństwa i być zadowolonym.
W „Pieśni XI” Jan Kochanowski przekonując czytelnika do swoich poglądów, posługuje się impresywnym stylem tekstu. Nakłania odbiorcę do określonej postawy poprzez dawanie rad i przekonującą argumentację. Namawia do korzystania z przyjemności życia („Tu przy cieknącym przezornym strumieniu Każ stół gotować w jaworowym cieniu, Każ wino nosić, póki beczka leje,), uzasadniając tę postawę stwierdzeniem, że życie jest zbyt krótkie, aby poświęcić je na co innego.
Język „ojca poezji polskiej”, jak nazywa się Kochanowskiego, jest bogaty i subtelny, o czym świadczy wielość i różnorodność środków stylistycznych:
apostrofy („człowiecze cnotliwy”),
paralele („Choć wszystek twój wiek będzie frasobliwy, Chocia też czasem, siedzą z przyjacioły”),
wyliczenia
tryb rozkazujący („odkładaj!”)
kontrastowe zestawienia („Jeśli cię pocznie nieszczęście frasować […] Kiedy się szczęście z tobą imię bratać.”),
złote myśli („Przy dobrym trunku trawisz dzień wesoły”),
epitety („stateczny umysł”),
personifikacje („wiek służy”, „Kiedy się szczęście z tobą imie bratać.”),
powtórzenia („Postąpisz z włości drogo zapłaconych, Postąpisz z dworu i gmachów złoconych”)
Kochanowski w innych pieśniach przytacza podobne rady i przekonuje do nich w podobny sposób. Radzi, aby żyć beztrosko, bawić się i ucztować, ponieważ przyszłość nie jest znana i nie warto o nią się troszczyć. Należy zadowolić się tym, co już zdobyliśmy i posiadamy. Nie stawiać przed sobą wygórowanych i zbyt ambitnych celów. Nie zastanawiać się nad nieuchronną śmiercią i nie zamartwiać (śmierć jest nieunikniona), zachowywać spokój. Poeta twierdzi, że życie według jego zasad zapewni odbiorcy równowagę, szczęście i harmonię wewnętrzną.
Podmiot liryczny, czyli poeta-mędrzec w „Pieści XI” radzi człowiekowi cnotliwemu jak żyć, aby być szczęśliwym. Poprzez zestawienie filozofii stoickiej i epikureistycznej poeta odnajduje złoty środek, czyli przepis na życie. Zaleca zachowywać spokój, ale także ucztować i bawić się, żyć beztrosko. Mówi, że spotkania z przyjaciółmi, kontakt z przyrodą i równowaga duchowa pozwoli nam osiągnąć pełnię szczęścia.
Pieśń napisana jest impresywnym stylem, wykorzystującym wiele środków stylistycznych, za pomocą których podmiot liryczny nakłania i przekonuje odbiorcę do swoich racji, odpowiednio je argumentując. Utwór cechuje się rytmicznością oraz śpiewnością, co między innymi jest efektem 11-zgłoskowego wiersza oraz rymów żeńskich parzystych.
„Pieśń XI” jest radą na życie sformułowaną przez Jana Kochanowskiego. Radą, którą możemy odnaleźć także w innych pieśniach poety. Dzięki niej człowiek może osiągnąć pełnię szczęścia, o której marzy od wieków.