Wojny Polskie w wieku XVII

Wiek XVII okazał się dla Polski sprawdzianem możliwości politycznych i militarnych. Wydarzenia odbywające się w tym wieku miały ogromny wpływ na dalszą historię Rzeczpospolitej, zmieniły ją diametralnie, z wielkiej potęgi jaką była pod koniec XVI wieku przeobraziła się w przeciągu 100 lat w państwo nie potrafiące podnieść się z kryzysu.
Praca ta ma na celu opisanie tych wydarzeń jak i ich skutków, które miały tak wielki wpływ na Rzeczpospolitą w wieku XVII. Będą to wojny z Rosją, Szwecją i Imperium Osmańskim oraz powstanie Chmielnickiego na Ukrainie.

Wydarzeniem otwierającym przedział czasowy tej pracy będzie elekcja Zygmunta III Wazy na króla Rzeczpospolitej w roku 1587, rozpoczynająca konflikty ze Szwecją. Przedział czasowy zamykać będzie podpisanie rozejmu z Turcją w Karłowicach w roku 1699, kończące konflikty Turcji z Polską w wieku XVII. Więc przedział ten trwać będzie 112 lat.

SYTUACJA RZECZPOSPOLITEJ NA PRZEŁOMIE XVII WIEKU

Polska u schyłku XVI wieku była niewątpliwie wielką potęgą europejską. Znajdowała się na drugim miejscu, po Rosji, pod względem powierzchniowym- miała ponad 800 tys. km2 powierzchni. Liczba jej mieszkańców wynosiła ok.. 8 milionów, z czego 10% stanowiła szlachta.

Przełom XVI i XVII wieku dał Polsce wiele możliwości działania na polu polityki zewnętrznej. Odpowiednio wykorzystany mógł zaowocować zażegnaniem wielu konfliktów, stworzeniem nowych przymierzy, zagarnięciem wielu ziem czyli wzmocnieniem pozycji Polski w Europie.

Komfortowa pozycja Polski polegała na:
1) osłabieniu Rosji, która na początku tego wieku borykała się z bezkrólewiem, końcem dynastii, wewnętrznymi walkami o władzę a co za tym idzie była słaba, rozbita i nie miała możliwości podejmowania szybkich decyzji;
2) trudnościach wewnętrznych państwa Habsburgów austriackich polegających na niezadowoleniu kontrreformacyjnych Czech i Węgrów z nacisków ze strony reformacyjnej Austrii, doprowadzających do wojny 30-letniej, poważnie osłabiającej Habsburgów;
3) państwo osmańskie nie było już tak wielkim mocarstwem, częste zmiany na tronie i rewolucje odbiły się na potędze Turcji, prowadziła ona wojnę z Austrią, co znacznie osłabiała ją i jej wroga, lennicy Turcji dążyli do uniezależnienia się, dużą samodzielność zyskał Chanat Krymski i książęta siedmiogrodzcy.

Ponadto dziedzic korony szwedzkiej- Zygmunt III Waza- staje się królem Polskim, daje to możliwość stworzenia unii personalnej ze Szwecją.

Polska ma wielki potencjał militarny w postaci Kozaków Zaporowskich, który odpowiednio wykorzystany może umocnić siłę militarną Rzeczpospolitej.
Polska ze swoim ustrojem osłabiającym władzę królewską i dającym wiele przywilejów szlachcie, przy jednoczesnym nie hamowaniu możliwości militarnych i politycznych mogła ułatwić pozyskiwanie sojuszników, na zasadach unii takiej jak z Litwą. Główna przeszkodą do wykorzystania tych możliwości była pokojowa postawa szlachty, oraz rozłam w działaniach politycznych króla i szlachty, co osłabiało możliwości dyplomatyczne Polski.

KOZACZYZNA, POWSTANIE CHMIELNICKIEGO I RUCH KOSTKI NAPIERSKIEGO- NAJWIĘKSZE PROBLEMY WEWNĘTRZNE POLSKI W XVII WIEKU

Wystąpienie Chmielnickiego stało się największym problemem wewnętrznym Polski w XVII w., które zepchnęło w cień wszystkie pozostałe. Wydarzenie to rozpoczęło długotrwały kryzys wewnętrzny Polski. Problem kozaczyzny powodował także pogorszenie stosunków i wojny z Krymem i pośrednio z Rosją. Jak inne konflikty XVII w. stanie się przyczyną upadku znaczenia polski w Europie, a więc przyczyni się do rozbiorów w wieku XVIII.

Aby dobrze zrozumieć powody wystąpienia kozaków musimy się cofnąć się do wieku XVI i wyjaśnić kim właściwie byli i dlaczego tak bardzo zagrażali Polsce Kozacy.
Kozakami nazywano ludność naddnieprzańską, zajmując się łowiectwem i rybołówstwem, a także rozbojami i napadaniem na przygraniczne wioski tatarskie. Z czasem ta ludność zaczęła się zajmować uprawą roli. W celach obronnych przyjęła swoistą formę wojskową z podziałem na pułki, których dowództwo mieściło się na Siczy. Nie uznawali oni zwierzchności feudalnej, uznawali tylko przywódców wybieranych ze swojego grona. Skład społeczny Kozaków był różnorodny: podstawą byli Rosjanie, Ukraińcy, Białorusini, Polacy i Wołosi, zarówno chłopi, mieszczanie czy szlachta. Ich liczba stale wzrastała a w połowie wieku XVII wynosiła aż kilkadziesiąt tysięcy. Opanowali sztukę fortyfikacji, charakteryzowali się bitnością, byli dobrze obeznani ze sztuką wojenną, byli bardzo cenioną siłą szczególnie piechota. Nie tolerowali zupełnie jakiejkolwiek formy ucisku. Mieli bliski kontakt z ludnością wiejską więc ich powstania miały charakter ruchów społecznych.

Powstawanie dynamicznej siły społecznej i militarnej, niezależnie od Rzeczpospolitej stanowiło duży i ciężki do rozwikłania problem dla państwa polskiego. Polska nie chciała działań radykalnych- ani nadanie im praw szlacheckich ani całkowitej likwidacji ponieważ byli oni dobrą zaporą chroniącą przed Turcją a nadanie im praw szlacheckich godziła w honor polskich magnatów, i uniemożliwiłaby zagarnięcie tamtejszych ziemi przez nich. Niestety jednak nadanie im szlachectwa było by najlepszym rozwiązaniem- Polska zyskałaby nowe perspektywy polityczne, wzmocniła się militarnie co podniosło by prestiż w Europie i obronność kraju. Szlachta wybrała inną drogę. Usiłowała ona podporządkować sobie kozaków i rozbić ich wewnętrznie. A ich walory wojenne wykorzystać, stworzono rejestr kozacki, zarejestrowani kozacy otrzymywali rząd, cieszyli się wolnością osobistą. Ograniczony rejestr okazał się zbyt mały. W roku 1591 wybuchło pierwsze powstanie pod dowództwem Kosińskiego, zostało krwawo stłumione. Ale w roku 1594 na nowo się odrodziło, obejmując także obszary białoruskie. W roku 1596 hetman Żółkiewski opanował je. Niepowodzenia Kozaków jedynie chwilowo rozwiązało problem. Kozacy opowiedzieli się za prawosławiem, stali się jego wiernym obrońcą. Na tym tle doszło do wystąpień kozaków w latach 20 XVII w. Zakończyła je słynna „noc Tarasowa” w 1630 r. kiedy to kozacy przystąpili do rozbicia oddziałów kwarcianych. Powstańców rozbił hetman Koniecpolski. Po tym powstaniu podniesiono rejestr kozacki.

Szlachta kozacka podjęła próbę znalezienia się w Rzeczpospolitej i poprosiła o pozwolenie dania swojego kandydata na elekta, zostało to odrzucone z pogardą. Było to posunięcie niesłuszne gdyż był to wyraźny gest Kozaków- próby współpracy z Polską. W roku 1635 na domiar złego doszło do założenia ograniczeń swobody kozackiej, zmniejszono rejestr oraz zbudowano twierdzę Kudak mającą kontrolować Ukrainę. Poczynania te odbiły się w latach 1637-38 w postaci wystąpień kozackich. Polska nie pozostała bez odzewu zmniejszono jeszcze rejestr, odebrano ziemie Kozakom na rzecz polskich magnatów, a kozaków kazała zamienić w poddanych. Kozacy na wieść o tym stworzyli spontaniczne wystąpienie, szybko stłumione przez Polskę. Posunięcie te pozwoliło Polakom na kilkuletni spokój z kozakami, w czasie którego nie robiono nic dla załagodzenia sporu.

Tak rozwijała się sytuacja z kozakami do roku 1648- powstania Chmielnickiego bardziej zawiłego i skomplikowanego, którym teraz się zajmę. Powstanie Chmielnickiego było ukazaniem niemożności poradzenia sobie Rzeczpospolitej z problemami wewnętrznymi, jej słabą i nieumiejętnie prowadzoną polityką. Powstanie chmielnickiego przybrało formę ruchu społeczno-wyzwoleńczego, dającego upust wielowiekowym konfliktom i represją ze strony polskiej, mającemu na celu stworzenie niezależnego państwa. Duży wpływ na powstanie miały także represje wobec prawosławia, narzucanie chrześcijaństwa i unii. Ukraina „dorosła” do prowadzenia samodzielnego życia politycznego i chciała się odłączyć od Polski. W powstaniu wzięły udział wszystkie warstwy społeczne. Bezpośrednią przyczyną momentu w którym zaczęło się powstanie było szykowanie się wojsk Władysława IV do walki z Turkami, co dawało dużą szansę na sukces powstania. Na czele powstania stanął Bohdan Chmielnicki pisarz wojska zaporoskiego. Doznał on krzywdy osobistej o magnata polskiego i nie uzyskał on sprawiedliwości. Rozgoryczony tym i represjami wobec Kozaków zdecydował się stanąć na czele powstania. Przez umiejętność politykowania uzyskał on wsparcie Krymu. Powstanie zaczęło się bitwami pod Żółtymi Wodami i Korsuniem (16 i 26 maja 1648 r.) połączone wojska tatarsko- kozackie rozgromiły armię królewską. Hetmani polscy dostali się do niewoli, powstanie zwiększał swój rozmiar. Śmierć Władysława IV pogorszyła sprawę bezkrólewiem, i brakiem godnego następcy. Szlachta polska nie wiedząc jak rozprawić się z Kozakami, pod naciskiem magnatów mających tamte tereny we władaniu, nie chcąc ich utracić, wybrała siłowe rozwiązanie sprawy. Sejm konwokacyjny podjął decyzję o odtworzeniu armii konwokacyjnej. Wojska te, wraz z pospolitym ruszeniem, starły się z nieprzyjacielem pod Piławicami (23 IX 1648), lecz po pierwszym starciu na wieść o nadciągającej odsieczy tatarskiej polskie wojska rozpierzchły się- znając bezlitosność i barbarzyństwo tatarów- wykazując się tchórzostwem. To pozwoliło rozprzestrzenić się powstaniu na Wołyń i Białoruś. W międzyczasie wybrano na króla popieranego przez Chmielnickiego Jana Kazimierza, który nie cieszył się poparciem i autorytetem wśród szlachty, a także nie był on wybitnym wojownikiem i strategiem a takiego potrzebowała Polska. Jan Kazimierz podjął rozmowy z Chmielnickimi, który wycofał się na Ukrainę. Pozyskał on tam poparcie magnaterii ukraińskiej i zaczął się zbroić do roku 1649, kiedy to wznowił wojnę. Wojska polskie broniąc Wołynia zamknęły się w twierdzy Zbaraż. W tym czasie zdołano zawiązać ugodę z chanem sprzyjającemu do tej pory Chmielnickiemu, więc pozbawić go sojusznika i zmusić do zawarcia ugody. Został przełamany strach przed armią kozacko-tatarską. Ugoda zwana Zborowską dała Chmielnickiemu władzę hetmańską, tereny Ukrainy, podwyższono rejestr kozacki, jednocześnie pozwolono powrócić szlachcie polskiej do swoich majątków, a także dano Ukrainie wolność religijną, zostało zawarte przymierze z chanatem. Z powodu trudności w spełnianiu warunków pokoju przygotowywano się do dalszej wojny.

Chmielnicki zyskał poparcie Tatarów, próbował także wzniecić globalny bunt przeciw władzy szlacheckiej w Polsce. Nie spowodowało spodziewanego efektu, jedynym który wystąpił był Aleksander Kostka Napierski, oficer wojsk koronnych. Kierował on powstaniem na Podhalu, które zostało szybko stłumione. Powstanie miało także miejsce w Wielkopolsce, również szybko stłumione. Epizod ten jest warty wspomnienia ponieważ pokazuje stosunek chłopów do szlachty- nie zgadzali się na coraz to większe represje wobec nich.

W tym samym czasie wojska koronne oraz pospolite ruszenie jechało naprzeciw wojskom Chmielnickiego. Decydująca bitwa miała miejsce pod Beresteczkiem. Pomimo przewagi liczebnej wrogów Polska wygrała bitwę ale do ostatecznej likwidacji Kozaków nie doszło. Chmielnicki próbował zdobyć Mołdawię poprzez wżenienie jego syna z córką tamtejszego władcy. Udało mu się to, lecz nie cieszył się tym długo-jego syn zginął w spisku. Tymczasem nieudolnie prowadzone przez króla Polski wojska zamknęły się w twierdzy pod Żwańcem. Wszedł tam znowu w ugodę z hanem powtarzając warunki Zborowskiej. Okazało się że żadna ze stron nie jest zdolna do ostatecznego zwycięstwa. Chmielnicki zaczął szukać nowego sprzymierzeńca- znalazł go w Rosji z którą Kozaków łączyła tradycja, religia i korzenie. Niepowodzenia Polski zachęciły cara Aleksego Michajłowicza, i w roku 1654 zrealizowano przymierze w Perejasławie. Wkrótce na Ukrainę i Białoruś wstąpiły wojska ruskie. Konflikt z Kozakami przerodził się w wojnę polsko-rosyjską o której pisze w innym dziale. W roku 1655 Chmielnicki wznowi wyprawę na Rzeczpospolitą, która nie okazała się sukcesem, był zmuszony uznać Jana Kazimierza królem, do końca życia Chmielnicki spiskował przeciw Polsce, zmarł w 1657 r.. Jego dzieło kontynuował Jan Wychowski, doprowadził on do podpisania ugody w Hadziczu 16 września 1658 r.. polska zrozumiała swoje błędy polityczne i stworzyła „Księstwo Ruskie” dając kozakom praw podobne prawa jak Litwie, uznając prawosławie za równe katolicyzmowi, lecz ludność „księstwa” była niezadowolona i po zrzeczeniu się buławy przez Wychowskiego władzę objął syn chmielnickiego, odnawiając ugodę w Perejasławie. Do ostatecznego rozstrzygnięcia doszło w 1660 r. Rosjanie dwukrotnie próbowali podbić Ukrainę i zdobyć Kraków, wojska pod dowództwem Czarnieckiego zniweczyły plany Rosji. Nowy hetman musiał uznać zwierzchnictwo Jana Kazimierza. Pomimo to Ukraina prowadziła oddzielną politykę, próbując odnowić przymierze z Turcją. W roku 1667 na mocy pokoju polsko-rosyjskiego Ukraina zostaje podzielona na część rosyjską- lewy brzeg Dniepru i Zaporoże.

Jak widzimy sprawa kozacka stała się nie tylko problemem wewnętrznym Polski ale także międzynarodowym. Wrogi stosunek Kozaków do Polaków i nieudolność Polski w rozwiązaniu sprawy z nimi ułatwiała interwencje zewnętrzne. Kozacy byli wykorzystywani przez inne państwa. Polegało to na pomocy Kozakom a co za tym idzie osłabianiu Rzeczpospolitej od wewnątrz. W ten sposób działali najwcześniej Habsburgowie, potem Rosjanie, Turcy, Tatarzy. Konflikty z kozakami rozpoczęły długi kryzys wewnętrzny w Polsce, to zmniejszało jej możliwości polityczne, prestiż w europie, ale przede wszystkim polityka polska musiała zmienić charakter na defensywną. Skutkiem tych wojen było także otwarcie Rosji drogi do odzyskania swoich ziem i podboju Polski. Konflikty te pokazują nam nieudolność i głupotę polityki wewnętrznej- polska zamiast wykorzystać siłę kozacką skierowała ją przeciw sobie. Jest to skutkiem zbyt dużej władzy, ksenofobii, nieumiejętności myślenia przyszłościowego i egoizmu szlachty polskiej.

WOJNY POLSKO-SZWEDZKIE W XVII WIEKU

Pierwszymi wojnami jakie opiszę będą to wojny polsko-szwedzkie XVII w., które są ważną częścią historii Polski, mającą duży wpływ na jej przyszłość, stają się jedną z przyczyn przyszłego osłabienia polski a więc pośrednio przyczyniły się do rozbiorów.

Aby lepiej opisać przebieg tych wojen podzieliłem go na dwie części:
a). od roku 1600-1655- od rozpoczęcia pierwszych działań zbrojnych do zerwania rozejmu przez Szwedów,
b). od roku 1655-1660- od zerwania rozejmu do pokoju w Oliwie („potop szwedzki”)
Podział ten wynika z tego iż przerwanie rozejmu w roku 1655 ma inne podłoże niż pierwszy konflikt z 1600 r. i wyraźnie oddziela się 20-letnią przerwą.

Przebieg konfliktów polsko-szwedzkich w latach 1600-1655

W roku 1587 elekcyjnym królem Rzeczpospolitej zostaje Zygmunt III Waza- następca tronu szwedzkiego. Polska ma nadzieję stworzyć unię personalną, rozwinąć handel ze Szwecją. Główna przeszkodą do tego było przekonanie szwedzkiej szlachty iż Zygmunt- wychowany pod wpływem niemieckim, katolik, sympatyk kontrreformacji, faworyzujący katolicyzm- zechce na powrót wprowadzić katolicyzm w protestanckiej Szwecji. W 1594 r. zostaje koronowany na króla Szwecji, oddaje władzę stryjowi na czas pobytu w Polsce. Dowiadując się iż w Szwecji tworzy się opozycja skierowana przeciw niemu, z jego stryjem na czele, podejmuje próbę zbrojnego rozwiązania problemu. Nic nie wskórał, został zdetronizowany w 1598, a jego stryj Karol Sudermański niedługo potem staje się królem Szwecji. Zaraz po zdetronizowaniu Zygmunta Karol podbija lojalną Zygmuntowi Finlandię i wkracza do Estonii. Tak zaczynają się trwające 60 lat konflikty ze Szwecją.

W 1600 r. Zygmunt w odpowiedzi na zajęcie „jego” ziem zdecydował wcielić się Estonię do rzeczpospolitej. Jego deklaracja królewska nie wystarczała, potrzebna była zdecydowana akcja wojskowa, lecz główne siły polskie szły na Mołdawię. Szybka akcja ofensywna Karola oraz sprzyjanie tamtejszej ludności Szwedom z przyczyn religijnych przyczyniły się do opanowania w tym samym roku prawie całych Inflantów po Dźwinę. Zatrzymano ich dopiero w 1601 r. obroną Kokenhanzen, i z pomocą odsieczy zepchnięcie wroga z jego pozycji. Do roku 1604 polska „oczyściła” Inflanty i utrzymała je do 1611 r. w którym to roku został podpisany rozejm.

Z tego pierwszego starcia polska wyszła „obronną ręką”, lecz została pokazana słabość polski a mianowicie- nieumiejętność walki na kilku frontach.

W czasie trwania rozejmu z 1611 r. przewaga militarna przeszła do rąk do Szwedów- nowy król Gustaw Adolf zarządził modernizację armii, a sam był wielkim wodzem i strategiem. Polska prowadziła wojny z Rosją i Turcją, była bardzo osłabiona. I w roku 1621 Szwedzi atakują Rygię. Pomimo oporu kapituluje. Inflanty zdobywają Szwedzi. Polska traci wiele ważnych portów, oraz przeprawę dająca dostęp do Inflant- to utrudnia ich odbicie. W 1622 r. zostaje podpisany rozejm w Mitawie- Polska odzyskuje wsch. części Inflantów. nie na długo iż w 1625 po wygaśnięciu rozejmu znowu je tracą. W 1626 r. znowu zostaje podpisany rozejm- dał on Gustawowi czas na przygotowanie nowego ataku. Tego samego jeszcze roku niespodziewanie zaatakowali docierając aż do Malborka i Elbląga. Ich głównym celem był Gdańsk, nie udało im się go zdobyć. Zaskoczone obrotem sprawy wojsko polskie, chcąc odwrócić uwagę Szwedów od Gdańska ustalają bitwę na otwartym polu- przegrywają, czego główną przyczyną była nowoczesna broń palna oraz strategia zmodernizowanego wojska szwedzkiego. Szwecja staje się realnym zagrożeniem dla bytu Polski, tylko modernizacja armii i zdecydowana akcja wojskowa może uratować sytuację. Zostają ustalone podatki na cele wojskowe, a Stanisław Koniecpolski staje się przywódcą wojska walczącego ze Szwedami. Dopasował on strategię do możliwości wojska, co zaowocowało chwilowymi sukcesami wojska polskiego- niedopuszczeniem do zdobycia Gdańska i odbiciem kilku miast. Następnego roku armia szwedzka, która mocno osadziła się w Prusach Królewskich, zdobywa Brodnicę, lecz szanse na zdobycie Gdańska były nikłe. Spowodowało to zmianę strategii Szwecji, zablokowała Polsce handel morski, chcąc wykończyć ją ekonomicznie. Polska zmuszona była ustalić wysokie podatki oraz sprowadzić armię sojuszniczą- Austryjaków. Dzięki sojusznikom udało się doprowadzić do odwrotu najeźdźcy. Polska była zbyt słaba by ostatecznie zakończyć sprawę ze Szwedami, a także za sprawą nacisków zewnętrznych zmuszona była do ustanowienia w roku 1629 niekorzystnego dla polski 6-letniego rozejmu w Altmarku. Na którego mocy prawie wszystkie porty finlandzkie zostały szwedzkie, nałożono także cła na handel z Gdańska. Na domiar złego Szwedzi opanowali polską flotę. Do roku 1635 obyło się bez konfliktów i w tym także roku został podpisany, już przez nowego króla polskiego- Władysława III, 26-letni rozejm w Sztumskiej Wsi. Polska na mocy rozejmu odzyskała porty Prus Królewskich, a cło za handel zostało zniesione.

Przebieg konfliktów polsko-szwedzkich w latach 1655-1660

W 1655 Polskę nieoczekiwanie z zaskoczenia i podstępnie zaatakowała Szwecja pod dowództwem Karola X Gustawa. Zaskoczenie polaków było wielkie ponieważ rozejm upływał w 1661 a Szwecja nie miała podstaw do złamania go. Podstęp polegał na zaatakowaniu polski podczas gdy prowadziła wojnę z Rosją a w kraju trwał konflikt wewnętrzny- powstanie Chmielnickiego.

Co zachęciło Karola do złamania rozejmu? Na ten temat istnieje wiele spekulacji. Jedną z nich jest teoria iż państwo szwedzkie miało trudności z utrzymaniem armii przyzwyczajonej żyć z podbitego kraju. Inną z teorii jest chęć przeszkodzenia w dotarcia Rosji do Bałtyku( Rosja odniosła sukcesy w wojnach na Litwie gdzie do Bałtyku już niedaleko) którego brzegi Szwedzi próbowali zdobyć, co dało by im pełną władzę nad nim, a Rosja mogła stać się poważnym przeciwnikiem. Zachęciło ją także osłabienie Polski. Lecz główną przyczyną była tworząca się w Polsce opozycja magnacka, niezadowolona próbami umocnień władzy królewskiej oraz nieudolnością króla Kazimierza w prowadzeniu wojny na wschodzie. Pośrednikiem pomiędzy szlachtą a Karolem był banita, skłócony z królem. Zapewnili go oni że po wkroczeniu do polski nie spotka się z oporem z ich strony. Nie było to spowodowane nienawiścią do króla lecz chęcią do zespolenia polski i odzyskania terenów litewskich i ukraińskich, oraz zachowania przywilejów przez szlachtę, nawet za cenę oddania korony Karolowi.

W dniu 25 lipca armia szwedzka wkroczyła do Polski. Początkowo obietnice szlachty się ziściły. Szwecja bez większych kłopotów, poza kilkoma pospolitymi ruszeniami i wystąpieniem króla polskiego w bitwie pod żarnowcami, opanowała prawie wszystkie tereny polskie. Podpisała także unię z Litwą. Większość szlachty i wojska oddała się Karolowi. Król musiał uciekać. Lecz taki stan nie trwał długo nieprzestrzeganie prawa, grabieże i stosunek Szwedów do polaków zmienił sytuację. Zaczęły się tworzyć armie powstańcze, na terenie całej Polski, ludności wiejskiej i mieszczańskiej do której dołączała się stopniowo szlachta. Za przykładem poszło wiele miast i dygnitarzy, Jan Kazimierz pod wrażeniem oporu Polski powrócił do kraju i wezwał wszystkich do walki ze Szwedami. Niemałe znaczenie miała obrona Jasnej Góry która zwiększyła morale powstańców i dała nowe powody- religijne- do walki. W 1656 Szwedom zaczęła się palić ziemia pod nogami, szlachta która wcześniej przysięgała wiernoś Karolowi odstępowała od niego. Strategia polska opierała się na walce partyzanckiej. Ważną rolę, w kierowaniu walką niezorganizowanym wojskiem polskim, odegrał Czarniecki. W tym samym roku została odbita ziemia polska aż po Warszawę. Armia polska z pomocą czambuł tatarskich zaczęła odbijać pomorze zachodnie. Podpisanie rozejmu z Rosją w 1656 r. i Rosyjska akcja przeciw Szwedom ułatwiła Polsce oczyszczanie Litwy. Aktem niemocy Karola była decyzja o rozbiorze polski, co miało zapobiec utraceniu jeszcze zajmowanego przez niego Pomorza. Do rozbiorów nie doszło (właściwie zostały odłożone o ponad 100 lat) lecz wojska siedmiogrodzkie (część Polski która domagała się niezależności) w początkach 1657 weszły do Polski, domagając się swojej części z podziału. Sytuacją gdy Siedmiogród stałby się silny zaniepokojona była Austria, czuła zagrożenie z jego strony, wysłała Polsce swoje wojsko. Siedmiogród został pokonany i na nowo wcielony do Polski. Plan osłabienia polski rozbiorami nie powiódł się, Karol Gustaw coraz bardziej się pogrążał, musiał oddać Kraków. Przymierze z rzeczpospolitą zawarła Dania, a współdziałająca ze Szwecją Brandenburgia odwróciła się od niej w 1657 r.. Zawiązała z polską przymierze, na niekorzystnych warunkach dla polski- miała się stać po wypędzeniu niezależną od Polski, oraz zagarnąć ziemie aż po Elbląg. W roku 1658 polska walczyła, z powodzeniem, pod dowództwem Czarneckiego w Dani. Wynikało to ze złamania pokoju przez Szwedów zawartego z Duńczykami, na pomoc którym ruszyli razem z Austrią i Brandenburgią. Polska szczególnie wyróżniła się tam w bitwie pod Nyborgiem, zakończoną klęską Szwedów. W tej sytuacji Szwedzi zmuszeni byli do zawarcia pokoju. Ustalono go w Oliwie 3 maja 1660 r.. Był on korzystny dla Polski, nie wprowadzono istotnych zmian granicznych, pozostawiając Polsce Kurlandię i południowo-wschodnią część Inflant.

Konflikty szwedzkie w XVII w. były katastrofalne w skutkach dla Polski. Zakończyły się ogromnymi stratami kulturalnymi- utratą, kradzieżą, zniszczeniem wielu obiektów i przedmiotów kultury. Utratą ludności Polski. Upadkiem gospodarczym- wyludnieniem i zniszczenie wielu wsi i miast. Przez wojnę Polska utraciła tereny Brandenburgii, która stała się niezależna. Ale obok tego utraciła także znacznie więcej- pozycję między narodową i znaczenie na morzu bałtyckim. Ucierpiała też tolerancja religijna- zaczęły się prześladowania i niechęć do reformacji spowodowana protestancką wiarą pokonanego wroga oraz sprzyjanie nadmorskich terenów Szwecji z powodu wiary. Ale przede wszystkim Polska nie wykorzystała sytuacji i nie umocniła swojej pozycji a wszystkie słabe strony ustroju polskiego zostały ujawnione.

PRÓBA PODPORZĄDKOWANIA MOSKWY I KONFLIKTY POLSKO-ROSYJSKIE W XVII WIEKU

Interwencja w Rosji na początku XVIII w. dała Polsce możliwość stania się wielką potęgą, rozprawienia się ze Szwedami, zagarnięcia wielu ziem i otwarcia nowych możliwości politycznych. Niestety polska nie wykorzystała tej wielkiej szansy, pogarszając tylko stosunki pomiędzy Rosją a Polską. W tym dziale postaram się przedstawić przebieg próby podporządkowania Rosji Polsce a także jej skutkami i wojnami z Rosją w XVII w.

Aby lepiej przybliżyć i ułatwić zrozumienie interwencji polskiej w Rosji trzeba cofnąć się do polityki rosyjskiej Stefana Batorego. Król który był z pochodzenia Węgrem chciał wyzwolić Węgry spod panowania tureckiego, co miałby zrealizować z pomocą ligi państw chrześcijańskich. Okazało się jednak że państwa zachodnie mają dość kłopotów żeby angażować się w „świętą wojnę”. Tak więc król Batory szukał sprzymierzeńca w Rosji. Chciał osadzić się na tronie i stworzyć unię, popierał go papież, Moskwa pod przymusem zewnętrznym zgodziła się. Niestety Batory tego nie dożył. Kiedy na tronie zasiadł następca Batorego- Zygmunt III, a sytuacja na północy wydawała się opanowana, Zamoyski podjął się realizować plany batoriańskie, przy okazji krzyżując plany Habsburgom. Polska angażując się w walkę o dawną Dację nic nie zyskała oprócz pokrzyżowania planów Habsburgom i pogorszenia stosunków z nimi. Szlachta doszła do wniosku, że bez zależnego Polsce sojusznika i zwiększenia potencjału militarnego nie ma możliwości realizacji dalekosiężnych planów. Szwecja z najbardziej prawdopodobnego sojusznika stała się wrogiem, niechęć do proniemieckich Habsburgów otwierały możliwość zrealizowania planów osadzenia polaka na tronie i podporządkowania sobie Rosji.

Śmierć Iwana IV i jego syna- zakończyła ich dynastię. Władzę objął Borys Godunow, któremu sprzeciwiała się większość społeczeństwa rosyjskiego. To dał szansę na obsadzenie tronu przez Polaka lub stworzenia unii. Wysłano poselstwo które miało na celu stworzenie unii z Rosją na podobnych zasadach co unia lubelskiej. Lecz panujący car rokujący ze Szwedami odprawił poselstwo. Polska podstępnie wykorzystując pogłoskę szerzącą się w Rosji o ocaleniu brata zmarłego syna Iwana. Pojawił się rzekomy dziedzic- Dymitr Samozwaniec , zyskał on poparcie szlachty i króla polskiego. Wkroczył on na czele armii polskiej do Moskwy w roku 1604. i w 1605 r. został carem Rosji. Lecz w roku 1606 z powodu polityki nie zgadzającej się z oczekiwaniami społeczeństwa zaczęło się powstanie, Dymitr zginął. Carem został Wasyl Szujski. Polska powtórzyła manewr i znalazła Dymitra Samozwańca II, polska oblężała Moskwę. Szujski w zamian za ziemie zyskał pomoc Szwecji. W roku 1609 doprowadził do przymierz przeciw Dymitrowi i Polsce. Umocnił on swoją władzę i obalił Dymitra. Rzeczpospolita z powodu interwencji szweckiej wystąpiła przeciw Rosji. Nie doszło do wojny tylko jeszcze tego samego roku doszło do podpisania trzyletniego rozejmu. Na rozpoczęcie wojny najbardziej nalegał Zygmunt III, widząc w Rosji środek do odzyskania korony Szwecji. Wystąpił on z pretensjami o tron carski. Zygmunt III bez zdecydowanego poparcia szlachty rozpoczął wojnę oblegając Smoleńsk. Po sukcesie rozbicia odsieczy szwedzko-rosyjskiej Rosjanie zgodzili zdetronizować Szujskiego i osadzić na tronie syna Zygmunta III, Zygmunt nie wykorzystał szansy i odrzucił propozycję chcąc korony dla siebie. Szwedzi w tej sytuacji dali swojego kandydata na cara. Wywołało to pospolite ruszenie w Rosji przeciw najeźdźcą, kreml z załogą polską został oblężony. W 1611 zdobyto Smoleńsk, lecz kreml musiał skapitulować próbowano zgodzić się na dawne warunki i osadzić syna Zygmunta III na tron, lecz bojarowie nie chcieli się zgodzić. Na cara w 1613 r. wybrano Michała Fiedorowicza Romanowa. Polska nie była w stanie prowadzić skutecznej kampanii w Rosji, która na domiar złego w 1617 r. zawarła pokój ze Szwedami. W roku 1617 armia polska zdecydowała po raz ostatni spróbować zdobyć Moskwę. Wyprawa się nie powiodła, doprowadziła do podpisania pokoju w Deulinie stycznia 1619 r. na mocy którego zyskała smoleńszczyznę i ziemie czernichowską i siewierską.

Interwencja w Rosji okazała się błędnym założeniem. Wymogi Rosji były inne niż oczekiwali Polacy, proponując im unię podobną do lubelskiej, a także różnice kulturalno-religijne i polityczne utrudniały unię. Polska pomimo dwu sytuacji kiedy korona była pewna (car Dymitr Samozwaniec, propozycja do obsadzenia tronu synem Zygmunta III) nie wykorzystała ich, pokazali nieumiejętność dostosowania się do innych. Polacy jedyne co „zyskali” to pogorszenie się stosunków Rosją, groźbę odwetu i ziemie na wschodzie, o małym znaczeniu dla Polski.

W roku 1654 Chmielnicki walczący o wolność Ukrainy i Kozaków ( opis tej walki na str. 5 ) zawarł przymierze z Rosją przeciw Polsce. Tak zaczyna się po prawie 30-letniej przerwie nowy konflikt z Rosją.
Tego samego roku wojska rosyjskie weszły do na Litwę, przeobrażając konflikt wewnętrzny z Ukrainą w zewnętrzny konflikt z Rosją. Zamiarem Rosji było wcielenie Ukrainy do Rosji i odebranie obszarów zagarniętych przez Polskę na mocy pokoju w Deulinie. Polska nie mając zamiaru oddać tych ziem sprzymierzyli się z Tatarami i Turcją. Armia polska z sojusznikami odnosi z zwycięstwo nad połączoną armią Rosji i Kozaków pod Ochmatowem. Lecz to nie zakończyło rozgrywki z Rosją w wojnach ukraińskich dużą część swoich wojsk utraciło Wielkie Księstwo Litewskie. Litwa stanęła otworem dla Rosji. I już w 1656 r. wojska carskie były w Wilnie. Unia polsko-litewska była zagrożona a klęski w wojnie ze Szwedami nie pozwalały odbić tych terenów. W roku 1656 w Niemży został podpisany rozejm. Ta faza wojny zakończyła się niepowodzeniem dla Polski.

Wojna z Rosją rozgorzała na nowo kiedy to odnowiono przymierze z Kozakami w 1660 r.. Rosja dwa razy próbuje podbić Ukrainę i Kraków. Ich plany krzyżuje Czarnecki. W roku 1661 odbija on również Wilno. Na Wołyniu połączone siły polsko-tatarskie rozgromiły armię Wasyla. Poniesione klęski zmniejszyły możliwości ofensywne Rosji. Polska odbiera większość zagarniętych ziem Litwy. Dochodzi do podziału Litwy na część uznającą władzę polską i uznającą ugodę perejasławską. Jan Kazimierz zdobył się na jeszcze jedną wyprawę w głąb Rosji, która niczego nie zmieniła. Sojusz z tatarami i Turcją się pogarszał- porta chciała zagarnąć dla siebie Ukrainę. W obliczu walki z Wielką Portą polska zawarła w Andruszewicach rozejm w 1667 r.. Położył on kres wojną z Rosją na długi czas, otwierając możliwości współpracy. Na mocy traktatu Polska oddała ziemie zdobyte w 1619 r., Ukraina została podzielona. Tak zakończyła się ekspansja Polski na wschód.

Skutkiem wojen polsko-rosyjsko-kozackich było ostateczne rozstrzygnięcie problemy ukraińskiego, oraz podpisanie pokoju, który zaowocuje wieloletnim pokojem a później przymierzem przeciw Turcji. Utracone ziemie nie były cenne dla Polski, lecz oddanie ziem pokazywało słabość Polski i zmniejszało jej prestiż. Wojna ta nadwyrężyła siły Rzeczpospolitej, znacznie ją osłabiając.

WOJNY RZECZPOSPOLITEJ Z IMPERIUM OSMAŃSKIM W XVII WIEKU

Wojny z Turcją która była wielką potęgą europejską XVII wieku były bardzo ryzykowne ze względu na osłabienie Polski, szczególnie w drugiej połowie XVII wieku. Źle prowadzona polityka Jana III Sobieskiego pod koniec wojen spowodowała brak większych korzyści z tej wojny i obniżenie pozycji Rzeczpospolitej w europie. Przyczyniła się do upadku władzy królewskiej, oraz pogłębienia kryzysu gospodarczego.

Szczególną zasługę w doprowadzeniu do wojny i pogorszenia stosunków z południowo-wschodnimi sąsiadami Rzeczpospolitej miały nieustanne i obustronne napady, Kozaków na ziemie tatarskie i tureckie a Turków i Tatarów na Ukrainę, szczególnie w latach 1616-1620. Sytuację pogarszały także interwencje polskich magnatów w Mołdawii i Siedmiogrodzie, mające na celu podporządkowanie sobie tych terenów, do tego stopnia że doszło do interwencji tureckiej, zakończonej traktatem w Buszy (1617) o nie mieszaniu się Polski w sprawy Mołdawii i Siedmiogrodów. Na szczęście ten konflikt nie zaczął regularnej wojny. Zapoczątkowało ją jednak spalenie Warny przez Kozaków w roku 1620.

W odpowiedzi na wypowiedzianą wojnę Stanisław żółkiewski przerzucił swoje wojska do Mołdawii skąd miał zamiar zmierzyć się z wrogami, został pobity i sam zginął. Polska stanęła otworem. Wejście wrogów do Polski odwlekła niezgoda pomiędzy wodzami Tatarów i Turków. Nie na długo, lecz na tyle długo aby dać czas Polakom przygotować obronę. Kiedy połączone oddziały turecko-tatarskie dotarły do twierdzy w Chocimiu, pomimo swojej przewagi, napotkały się na silny opór i twierdza pod dowództwem Chodkiewicza zdołała przetrwać co zniweczyło plany podboju Polski. W dniu 9 października roku 1621 pod murami Chocimia zostaje podpisany układ pokojowy, przywracający dawne stosunki, zobowiązujący obydwie strony do powstrzymywania ataków i ustalając granicę na Dniestrze.
Pomimo pacyfikacji stosunków z Turcją i Tatarami ciągle dochodziło do napadów na Polskę, a nawet do próby rozpoczęcia wojny przez rozochoconego rosyjską propagandą wodza tureckiego, która się nie powiodła i w roku 1635 ponownie spisano umowę pokojową.

W późniejszym okresie doszło nawet do prób podporządkowania sobie Krymu przez Polskę jak na przykład wyprawa Koniecpolskiego i Wiśniowieckiego w 1647 r. w głąb imperium. Próbowano powołać Ligę Świętą skierowaną przeciw imperium, okazało się jednak że wojna trzydziestoletnia zbyt nadwyrężyła państwa zachodnie, które nie miały wszczynać nowej „świętej wojny” z tak potężnym imperium. Próbowano również pobudzić ludy bałkańskie do powstania. Niestety nie doszły do skutku.

Pierwsza połowa XVII w. pomimo dużej aktywności Polski na terenach południowo-wschodnich nie przyniosła Rzeczpospolitej żadnych korzyści. Nie udało się zahamować napadów tatarskich i stworzyć ogólnoeuropejskiej wyprawy na Krym, konflikty te jedynie pogorszyły i tak złe stosunki z Portą, jak nazywano w Polsce imperium osmańskie.

W 1667 roku chan krymski wszedł w porozumienie z hetmanem kozackim, który uznał się lennikiem Turcji i wezwał na pomoc Tatarów, mając nadzieję ratować jedność Ukrainy, która mogła być podzielona w traktacie polsko-rosyjskim na dwie części. Pierwsze połączone oddziały kozacko-tureckie zaatakowały Polskę, która to zbagatelizowała, lecz kiedy weszli w głąb Polski spotkali się z silnym oporem. Turcy odnowili traktat pokojowy z Polską a hetman ukraiński Doroszenko uznał jej zwierzchnictwo.

W tym samym czasie w Polsce wybrano nowego króla- Michała Korybuta Wiśniowieckiego.

Po nieudanej próbie zbrojnego wywalczenia wolności Ukrainy Doroszenko próbował porozumieć się z Polską i wywalczyć, na drodze pokojowej, autonomię Ukrainie. Polacy odmówili i obrażony Doroszenko znów zwrócił się o pomoc do Turków i Tatarów. Prośba ta zbiegła się z zakończeniem Weneckiej wojny z Portą, na czele której stał wojowniczy Mehmed IV, co pozwoliło w 1669 roku wypowiedzieć wojnę Rzeczpospolitej, wykorzystując do tego cały potencjał militarny. W lecie 1672 roku 200 tysięczna armia weszła do Polski, rozdartej wówczas walkami o władzę. Turcy szybko uporali się z największą twierdzą południowo-wschodnich rubieży Rzeczpospolitej- Kamieńcem Podolskim i zaczęli rozlewać się po południowych terenach Polski, która ze względu na zbyt mała armię i chaos związany z walką o władzę nie mogła skutecznie stawić oporu. Doszło do podpisania pokoju 18 września 1672 roku w Buczaczu, który zakładał oddać całe województwo podolskie i nakładał haracz na Polskę, więc nie był on korzystny dla niej.

Szlachta polska uchwaliła podatki na armię i w 1673 r. hetman Sobieski zaatakował najsilniejszy pododdział turecki. Wkraczając do Mołdawii zaskoczył przeciwnika i po ciężkich walkach starł na proch swoich wrogów. Nie wykorzystano w pełni sukcesu tej operacji iż oddziały litewskie po śmierci Wiśniowiekiego odmówiły dalszej rozprawy z Turcją. Zwycięskie oddziały musiały wycofać się pod naporem Turków z zajętych ziem.

Jan III Sobieski w 1674 roku został królem polskim, kontynuował on walkę z Turcją. Do walki przyłączyła się także Rosja, która została zaatakowana przez Turcję. Następny rok przyniósł Polakom, pod dowództwem króla, sukcesy w walce. Sukcesy te i sukcesy Rosjan zmusiły Turków do wycofana się do Mołdawii.
W roku 1676 miało miejsce wtargnięcie dużej armii tureckiej do Polski, która została pokonana w Żurawnie przez Jana III Sobieskiego. Tego samego roku i w tym samym miejscu doszło do podpisania rozejmu.
Postanawiał on że Podole wraz z Kamieńcem dalej pozostaje pod władaniem Turcji, zwalniał także Polskę z haraczu. Nie był to rozejm mający dać Polsce długotrwałego zażegnania.

Polityka zagraniczna Jana III Sobieskiego

Mimo iż jest to temat nieco odbiegający od mojego wypracowania warto tu wspomnieć o polityce zewnętrznej Jana III. Po wojnie trzydziestoletniej i traktacie pirenejskim potęgą europejską stała się Francja. Próbując zdobyć hegemonię w europie chciała pozyskać sobie silnych sojuszników, wśród nich była Polska. Polska szlachta była jednak związana z Wiedniem, wrogim Francji, więc pozyskanie przyjaźni polskiej było trudne do zrealizowania. Jan Sobieski należał do obozu pro-francuskiego, chcąc zacieśnić przyjaźń z Francją po swojej elekcji podpisał tajny pakt z Francją. W którym to król francuski zobowiązał się płacić Polsce za pomoc w walce z Brandenburgią i Austrią oraz oddać Prusy Książęce jako zapłatę za te wojny. Wojna nie doszła do skutku ponieważ Brandenburgia i Austria płaciły przeciwnikom króla za wszczynanie różnych intryg przeciw niemu, co całkowicie pokrzyżowało plany króla.

W odpowiedzi na pakt króla polskiego z francuskim Rosja i Austria zawarła traktat przeciw polityce Jana III Sobieskiego oraz ograniczania wolności szlacheckich w Polsce. Wystąpienie broniące ustrój polski miały na celu utrzymanie osłabienia Rzeczpospolitej.

Doszło także do podpisania tajnego paktu z sojusznikami Francji- Szwedami- na mocy której Jan III zezwolił na przemarsz wojską szwedzkim przez Polskę i zaproponował pomoc w walce z Prusami, w zamian za prawa do Prus Książęcych. Niestety ta operacja zakończyła się fiaskiem.

Wszystkie te niepowodzenia i niechęć szlachty do Francji spowodowały że Jan III Sobieski musiał odstąpić od swojej ambitnej polityki zagranicznej mającej na celu wzmocnić pozycję Rzeczpospolitej i odzyskać Prusy Książęce, za pomocą sojuszu z Francją.

Odsiecz wiedeńska i Liga Antyturecka

Gdy polityka pro-francuska i chęć odzyskania ziem nadbałtyckich spełzła na niczym priorytet u Jana III Sobieskiego zyskała sprawa odzyskania ziemi południowo-wschodnich i podporządkowania sobie Mołdawii. Inaczej mówiąc ostatecznego rozprawienia się z Portą. Starał się on stworzyć ligę przeciwturecką, tak jak poprzednie próby stworzenia takiego przedsięwzięcia, nie zyskała ona aprobaty państw zachodnich.

W tym samym czasie Mehmed IV skończył wojnę z Rosją i planował wystąpić przeciw Austrii. Sobieski stanął przed dylematem czy pomóc Austrii, przeciw której wystąpił czy pozostawić ją samej sobie. Wygrała ta pierwsza iż uznał on że złączone siły polsko-austryjackie zdołają pokonać Turcję. Po rozprawieniu się z opozycją (którą na ironię był pro-francuski obóz, do którego on sam należał) 1 kwietnia 1683 podpisał on sojusz z Austrią przeciw Turcji.

Już w lipcu wielka armia Kary Mustafy obległa Wiedeń i król Sobieski podążył na odsiecz. Siły polsko-austryjackie w połączeniu z artylerią i szybką i zdecydowaną akcją ofensywną rozbiły armię Mustafy zmuszając ją do ucieczki.

Postanowiono ścigać dalej wojska tureckie+, okazało się jednak że armia turecka przegrupowała się i dopiero po ciężkich walkach wypędzili Turków z północnych Węgier. Otwarła się tym samym przed Sobieskim możliwość opanowania na rzecz polski Siedmiogrodów, lecz to przekreśliło by sojusz z Habsburgami i doprowadziło do wojny- Polska nie miała na to sił.

Tak więc w roku 1684 Polska przystąpiła do Ligi Świętej, za pośrednictwem i aprobatą papieża. Był to szybko i niestarannie przygotowany sojusz, zmieniający na niekorzyść Polsce układ sił jej sąsiadów. Przystąpienie do Ligi odwróciło uwagę Rzeczpospolitej o możliwości zagarnięci zdobytych ziem.

Odsiecz wiedeńska z całą pewnością podniosła prestiż Polski w europie, ale za razem król który był w stanie euforii po zwycięstwie zamiast korzystać z dogodnej sytuacji i zagarnąć nowe ziemie i odzyskać Kamieniec wstąpił do Świętej Ligi, związującej Polsce ręce.

Po nieudanych i bezsensownych walkach w Mołdawii, pod presją papiestwa Polska zdecydowała się na zawarcie wieczystego pokoju z Rosją w roku 1686 w Moskwie. W zamian Rosja żądała potwierdzenia traktatu andruszowskiego, o nienaruszalności rosyjskich nabytków, wolności prawosławia w Polsce oraz o możliwości interweniowania Rosji w interesie ludności prawosławnej, co ułatwiło jej późniejsze interwencje w rzeczpospolitej.

Sobieski zdecydował się na rozstrzygającą akcję, przez jednoczesny atak Polski na księstwa naddunajskie, Austrii na Węgry a Wenecji na Grecję. Niestety współdziałanie to nie doszło do skutku i Polska nie zrealizowała swoich zamiarów wojennych, zarządzając 2 września 1866 roku odwrót pod Falczynem. Jest to data końca potęgi staropolskiego oręża i koniec sławy Jana III Sobieskiego. Następne lata walki nie przyniosły żadnych znaczących sukcesów Rzeczpospolitej. Nie pomogła nawet pomoc armia sojusznicza Rosji. Szlachta oraz magnateria zaczynała być niezadowolona z wojny, uważając ją za realizowanie prywatnych planów króla. Porta przedstawiła Polsce możliwość zawarcia pokoju. Król Jan III nie był zdolny do podjęcia decyzji. Jego polityka wahała się pomiędzy Francją a Austrią, podpisał nawet prywatny traktat z Francją dający mu wiele obietnic pod warunkiem podporządkowania sobie tronu polskiego przez Francję. Kres temu położyła śmierć Jana III Sobieskiego w roku 1696 i objęcie tronu przez Augusta II, który próbował walczyć z Turcją, lecz bez sukcesów. Ostatecznie w roku 1699 w Karłowicach zostaje podpisany rozejm z Turcją, oddający Polsce Podole i ziemie utracone w Buczaczu.

Skutki wojen z Turcją były dla Rzeczpospolitej ujemne. Uniemożliwiły Polsce interwencje w wydarzeniach środkowoeuropejskich, które zmieniły rozkład sił, a które mogły dać Polsce wiele korzyści. Nadwyrężyły znacząco skarb państwa, system wojskowy i gospodarkę polską. Zwiększyły również niechęć magnaterii wobec króla, co zapoczątkowało okres tzw. Polski Magnackiej, przyczyniając się do upadku potęgi polskiej w XVIII w. Wojna ta pokazała również to iż wojsko Polskie i strategia potrzebowała gruntownej modernizacji.

PODSUMOWANIE

Skutki wojen prowadzonych przez Polskę w XVII wieku i nieumiejętnie sprawowana władza w państwie skończyły się kryzysem gospodarczym, militarnym i polityczny oraz zmniejszenie się ziem z 990 000 km kwadratowych w 1634 do ok. 700 tys. pod koniec XVII wieku.

Liczba ludności polski pod koniec XVII spadła o ok. 40%. Niektóre miasta a szczególnie wsie zostały częściowo lub całkowicie zniszczone przez garbujące wojska nieprzyjacielskie, do tego stopnia że w latach 1655-1660 60% mieszkań miejskich było opuszczonych bądź zniszczonych. Zmniejszenie się liczby ludności i wyludnienie lub zniszczenie wsi i miast spowodowało kryzys gospodarczy- 60% ziem stało odłogiem. Pobudzenie gospodarcze w Niemczech po wojnie 30-letniej i potrzeby armii polskiej pogłębiały ten kryzys. Powodował on głód i epidemie a to z kolei powodowało niezadowolenie ludności które uwidacznia się np. jako bunt Kostki Napierskiego na podhalu.

Na odbudowę zniszczeń wojennych nie było stać ubogiej szlachty, na czym korzystali magnaci, zagarniając ich ziemie. Powodowało to wzrost wpływów magnackich a co za tym idzie zmniejszenie władzy królewskiej na ich rzecz. Za miejsce walki pomiędzy sobą magnaci obrali sobie sejmiki, doprowadziło to do ich zrywania i korupcji, powodując kryzys polityki wewnętrznej.

Powodem kryzysu militarnego w Polsce było nie modernizowanie wojska, które pozostawało daleko w tyle za nowoczesnymi armiami europejskimi, oraz redukcja liczby żołnierzy z braku pieniędzy. Powodowało to zmniejszenie się obronności kraju i narażenie go na ataki.

Prestiż i znaczenie Rzeczpospolitej znacznie się zmniejszyły. Wpływ na to miały źle prowadzone wojny- nie wykorzystywanie możliwości jaki dawały. Na upadek znaczenia Polski miała także Liga Turecka, nie dająca praktycznie żadnych korzyści Polsce a wzmacniająca Austrię i Rosję- przyszłych zaborców.

Nieudolne interwencje w Rosji, polityka profrancuską Jana III Sobieskiego i założenie Ligi Tureckiej spowodowały pogorszenie się stosunków Polski z jej rosnącymi w siłę sąsiadami.
Warto również wspomnieć o zmianach mentalnych szlachty. Wieloletnie wojny prowadzone z protestancką Szwecją, prawosławną Rosją i islamską Turcją odbiły się na psychice ówczesnej ludności. Wzmógł się ruch kontrreformacyjny, doszło nawet do uchwalenia banicji arian w 1658 roku. Walki z Turcją przyczyniły się do powstania hasła „polska jako przedmurze i twierdza chrześcijaństwa”, co przerodziło się z czasem do miary ksenofobii.

Ogółem rzecz biorąc skutkami wojen prowadzonych przez Rzeczpospolitą XVII są:
• utrata ziem polskich na granicach wschodnich, północnych i południowych,
• głęboki kryzys gospodarczy,
• utrata znaczenia Polski w europie,
• niepodległość Prus Książęcych- stworzenie wielkiego wroga Polski,
• straty ludności,
• wzrost znaczenia magnatów, korupcja i zrywanie sejmów,
• wzmocnienie katolicyzmu, rozwój kontr reformacji,
• kryzys militarny,
• niezadowolenie ludności

Jak widzimy sprawdzian, który zorganizował Polsce wiek XVII, został zdany na ocenie miernej. Następnym sprawdzianem, wieku XVIII, będzie utrzymanie kraju w całości, wprowadzenie reform i podniesienie się z kryzysu

Spis treści

1. WSTĘP
2. SYTUACJA RZECZPOSPOLITEJ NA PRZEŁOMIE XVII WIEKU..
3. KOZACZYZNA, POWSTANIE CHMIELNICKIEGO I RUCH KOSTKI NAPIERSKIEGO- NAJWIĘKSZE PROBLEMY WEWNĘTRZNE POLSKI W XVII WIEKU
4. WOJNY POLSKO-SZWEDZKIE W VXII WIEKU
Przebieg konfliktów polsko-szwedzkich w latach 1600-1655
Przebieg konfliktów polsko-szwedzkich w latach 1655-1660
5. PRÓBA PODPORZĄDKOWANIA MOSKWY I KONFLIKTY POLSKO-ROSYJSKIE W XVII WIEKU.
6. WOJNY RZECZPOSPOLITEJ Z IMPERIUM OSMAŃSKIM W XVII WIEKU
Polityka zagraniczna Jana III Sobieskiego.
Odsiecz wiedeńska i Liga Turecka.
7. PODSUMOWANIE.
8. BIBLIOGRAFIA.